FARMAKOGNOZJA – nauka zajmująca się surowcami naturalnymi i ich składnikami chemicznymi, które wykazują właściwości biologiczne mające zastosowanie w lecznictwie (Kohlmünzer)
NAUKI POKREWNE:
BOTANIKA FARMACEUTYCZNA – nauka o roślinach leczniczych
TAKSONOMIA – nauka o klasyfikowaniu organizmów
CHEMOTAKSONOMIA - nauka o klasyfikowaniu organizmów na podstawie składu chemicznego
FIZJOLOGIA – nauka o czynnościach życiowych organizmów
BIOCHEMIA – nauka o przemianach chemicznych zachodzących w komórkach organizmów oraz o substancjach ulegających tym przemianom
CYTOLOGIA – nauka o komórce
FITOCHEMIA – chemia roślin (dział chemii organicznej zajmującej się substancjami pochodzenia roślinnego)
MIKROBIOLOGIA – nauka o mikroorganizmach
FARMAKOLOGIA – nauka o działaniu leków
BIOTECHNOLOGIA – nauka o wykorzystaniu organizmów i procesów biologicznych w technologii
Najważniejsze wydarzenia, nazwiska i daty z historii ziołolecznictwa i farmakognozji:
STAROŻYTNOŚĆ:
Egipt – Papirus Ebersa (-1550) – opisy roślin leczniczych
Hipokrates (-460) – lekarz grecki uznawany za ojca medycyny, jego nauki zostały spisane w Corpus Hipporaticum
Dioskorydes (77) – lekarz grecki, opisał około 600 surowców roślinnych
Galen (Claudius Galenus)(130) – lekarz rzymski pochodzenia greckiego, stąd farmacja galenowa
ŚREDNIOWIECZE:
Rozwój ziołolecznictwa klasztornego
Awicenna (980) – lekarz perski – Canon medicinae
RENESANS:
Odkrycia geograficzne – nowe rośliny i surowce (kawa, kakao, korzeń ipekakuany, kora chinowa)
Paracelsus – lekarz i przyrodnik szwajcarski, zwrócił uwagę na obecność ciał czynnych w surowcach
XVIII w.:
Karol Linneusz (Carl von Linné) – szwedzki lekarz i przyrodnik, opracował system klasyfikowania organizmów
XIX w.:
Pierwsze izolacje związków czynnych z surowców:
Sertürner – 1805 – izolacja morfiny z opium
Pelletier i Caventou – 1818 – izolacja strychniny z nasion kulczyby
1815 – Seydler (PL) – nazwa farmakognozja
XX w.:
Dynamiczny rozwój fitochemii, związany z rozwojem nowoczesnych metod analitycznych
Michaił Cviet – twórca chromatografii
Pozyskiwanie surowców leczniczych
+ Większa możliwość sterowania, dowolność miejsca i czasu, możliwość uprawy dowolnego gatunku np. glikozydy na serce, antybiotyki paklitaksel.
+Duże zasoby w Polsce
+Duża wydajność, ochrona środowiska, ekonomizacja produkcji, możliwość uzyskania surowców dobrej, jakości, surowiec jednolity, możliwość prowadzenia badań.
Stan naturalny ¼, Uprawa ¾
-Duże koszty, kontrowersje moralne
-Mała wydajność, duży nakład pracy, wyniszczenie środowiska naturalnego.
Suszenie
W cieniu i przewiewie
Metody specjalne: Suszenie w próżni, promieniami podczerwonymi, liofilizacja
Przechowywanie surowców
-Wymagania określa farmakopea
-Ochrona przed szkodnikami
-Czas przechowywania 1 rok
Bardzo ważna jest temperatura i wilgotność-ich zmiany i wartości
Wrażliwość surowców
Alkaloidalne – Najbardziej trwałe, czasem wrażliwe na utlenianie i hydrolizę enzymatyczną
Glikozydy – Na serce – hydroliza enzymatyczna
Śluzowe – Pleśnienie i fermentacja – wrażliwe na działanie wody
Garbniki – Wrażliwe na utlenianie, zachodzi polimeryzacja. Przechowywanie w stanie nierozdrobnionym.
Olejki eteryczne – Wrażliwe na temperaturę. Przechowywanie w stanie nierozdrobnionym, niska temperatura i brak światła.
Metody badań surowców
Fizyczne:
-Makroskop – Badanie czystości
-Mikroskop – Możliwość badania surowca rozdrobnionego
Chemiczne:
-Chemiczne reakcje tożsamościowe - jakie ciała czynne zawarte w surowcu – Izolacja ciał czynnych
-Oznaczanie zawartości, określa ile substancji w surowcu
Biologiczne:
-Badanie aktywności surowca i czynności – Jak działa?