Pedagogika Marii Montesorii
Pedagogika Marii Montesorii pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości, w formowaniu prawidłowego charakteru, zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałania. Cele te realizowane są poprzez pomoc dziecku w: rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły, wypracowaniu szacunku do porządku i do pracy, wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej, uniezależnieniu od nagrody, szacunku do pracy innych, osiąganiu spontanicznej samodyscypliny wynikającej z dziecięcego posłuszeństwa. Ważną częścią pedagogiki Montesorii jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych. Jego cechy to: prostota, precyzja, estetyka wykonania, uwzględnienie zasady stopniowania trudności, dostosowany do potrzeb rozwojowych dziecka, logiczna spójność ogniw ciągów tematycznych, ograniczenie - dany rodzaj występuje tylko raz w jednym egzemplarzu.
Materiał można podzielić na 5 kategorii:
Materiał do ćwiczeń z praktycznego życia
Materiał sensoryczny
Materiały do nauki języka, matematyki, kultury i innych dziedzin wiedzy.
Materiał artystyczny związany z muzyką, plastyką.
Materiały religijne np. przedstawiające przypowieści biblijne.
Bardzo ważne w metodzie Marii Montesorii jest otoczenie w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy.
Pedagogika Janusza Korczaka
Janusz Korczak - pisarz, działacz społeczny, lekarz, współtwórca i kierownik „Domu Sierot” w Warszawie oraz sierocińca „Nasz Dom”. Jego fundamentem było traktowanie dziecka jako pełnoprawnego partnera z niezbywalnym prawem do serdecznej miłości. Stosował własny oryginalny system wychowania dzieci. Szerzył wśród ludzi zainteresowania problemami wychowania i zrozumienia różnych potrzeb. W praktyce pedagogicznej Janusza Korczaka znalazł wyraz szacunek dla dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność. Był wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego. Odnosił się sceptycznie do wszelkich „receptur” w wychowaniu, określanych jako jedynie skuteczne. Wskazywał ogólne kierunki działania, ogólne zasady, które wychowawca powinien dostosowywać zawsze do konkretnych potrzeb i warunków konkretnych dzieci w określonych sytuacjach. Wychowanie to proces twórczy, ustawiczne poszukiwanie własnych skutecznych form i metod. Zgodnie z hasłem Korczaka „Dziecko jest dobrym rzeczoznawcą własnego życia” funkcje sędziów w Sądzie Koleżeńskim pełniły same dzieci. Skład Sądu koleżeńskiego był następujący: 5 wychowanków tworzących zespół sędziowski oraz wychowawca pełniący rolę sekretarza. Istniał specjalny kodeks w którym ze 100 paragrafów 99 było uniewinniających lub umarzających sprawę. Sąd miał prawo sądzenia nie tylko dzieci, ale i dorosłych. Miało to ogromne znaczenie wychowawcze i zmieniło pozycję wychowanka w procesie wychowania.
Pedagogika Petera Petersena
Peter Petersen - pedagog niemiecki, profesor uniwersytetu w Jenie, stworzył oryginalny system wychowania i nauczania, realizowany od 1924roku, w szkole eksperymentalnej. Zbiorowość uczniów w szkole Petersena tworzyła wspólnotę, wzorowaną na rodzinie, nie było przedmiotów nauczania ani podziału na klasy. Wspólnoty uczniów gromadziły dzieci z 3 roczników a następnie z 2 roczników, do wspólnoty wyższej przechodził rocznik najstarszy. Członkami wspólnot byli również nauczyciele i rodzice. Nauczanie odbywało się przez opracowywanie kolejnych tematów, jednak priorytetowe znaczenie miało wychowanie realizowane przez wspólnotę. Petersen był zwolennikiem narodowego socjalizmu po dojściu Hitlera do władzy Eksperyment Petersena nie powiódł się na skutek działań III Rzeszy.
Pedagogika Celestyna Freineta
Celestyn Freinet był francuskim pedagogiem który żył w latach 1896-1966. Pochodził z biednej chłopskiej rodziny. I to środowisko przyrodnicze i ludzkie określiło jego stosunek do podstawowych zagadnień społecznych, filozoficznych i pedagogicznych. Od starszych braci, dziadków, pasterzy przejmował mądrość życiową na którą składały się obserwacje i doświadczenia wielu generacji. W 1920 roku zaczął uczyć w dwuklasowej, wiejskiej szkole. Freinet stwierdził że tradycyjne nauczanie nie budziło zainteresowania uczniów. Pierwszą nowość jaką wprowadził w 1926roku było założenie szkolnej drukarni. Umożliwiło mu to wprowadzenie następnych innowacyjnych technik nauczania. W 1934 roku założył szkołę prywatną w której zaczął stosować nowe idee pedagogiczne, opracowane przez siebie. Uważał że pedagogika nie jest czymś stałym, niezmiennym lecz jej celem powinno być tworzenie warunków dla rozwoju dziecka.
Główne założenia pedagogiki Freineta to:
nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie;
szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze;
w pracy pedagogiczne najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka;
pedagogika oparta jest na prawach dziecka;
w rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń;
założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą technik które ułatwiają pracę nauczyciela.
Pedagogika krytyczna
Jest zróżnicowanym ruchem badawczym. Źródeł jej należy poszukiwać w filozofii krytycznej np. w szkole Frankfurckiej, a także w radykalizmie społecznym lat 60-tych. Zajmujący się tą pedagogiką nawiązują do K. Poppera który wystąpi z krytyką historycyzmu opowiedział się za stosowaniem w nauce śmiałych hipotez i poddawaniu ich surowej krytyce. Pedagogika krytyczna nie bazuje na żadnej jednorodnej myśli filozoficznej. Ścisły związek utrzymuje natomiast z socjologią, czerpiąc z niej inspiracje i szeroko współpracując. Psychologię traktuje natomiast wybiórczo ,ograniczając się niemal wyłącznie do psychologii rozwojowej.
Pedagogika antyautorytarna
Pedagogika antyautorytarna jest prądem pedagogicznym, uwydatnia w swoich przesłankach rolę swobody i indywidualność dziecka i jego wychowawców. Jest również prądem w naukach o wychowaniu, który został ukształtowany w odniesieniu do różnych wymagających posłuszeństwa odmian autorytaryzmu i totalitaryzmu w świecie, w tym przede wszystkim w procesie kształcenia i wychowania młodego pokolenia. W pedagogice antyautorytarnej wyróżnia się dwa nurty:
-polityczny
-edukacyjny .
Nurt polityczny- przedstawiciele zabiegają o wolną osobowość człowieka w wolnym społeczeństwie. Prąd ten jest wynikiem m. in. rozliczenia młodego pokolenia powojennych Niemiec z generacją zaangażowaną czynnie w wojnę ich rodziców. Pojawił się lęk wśród rodziców dzieci, by nie popełnić w tym procesie jakiś błędów. W Europie do prekursorów tej pedagogiki zalicza się Teodora W.Adorno- rozliczał niemieckich pedagogów z zaangażowania w pedagogikę przemocy i zobowiązań ich do kierowania pedagogiki miłości i tolerancji. Od Nowego Wychowania oczekiwano zapobiegania prewencji przed stałą skłonnością społeczeństwa do stosowania agresji i przemocy. Apelując po Oświęcimiu Adorno, zwrócił uwagę na dwa możliwe źródła totalitaryzmu:- wychowanie we wczesnym dzieciństwie i na ogólną oświatę.
Nurt Edukacyjny- antypedagogika jest następstwem buntu młodzieży, negującego tradycyjne autorytarne wychowanie i nauczanie, oraz upominającego się o partnerskie relacje między dorosłymi a dziećmi. Aleksander Neill- jego zdaniem praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowywane, gdyż tylko nieliczne z nich wyrastają w rodzinie, która gwarantowałaby im wolność, możliwość bycia sobą, wyrażanie własnych przeżyć i doznań bez agresji wobec innych osób. Przesłaniem Neilla nie jest narzucanie dzieciom dorosłej wizji świata, ale wbudowanie ich w harmonię wzajemnych stosunków. Dziecko powinno rozwijać się wg własnych postaw, powinno mieć prawo do swobodnego rozwoju.
Pedagogika emancypacyjna
Centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów. Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz by była przystosowywana do normatywnych ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych, postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być zalecała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją zniszczyć i nie reformować. Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu o zróżnicowanej strukturze i założeniach. Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno - anarchaiczny. Pierwszy nurt poprzez nadanie mu politycznie instrumentalnego charakteru sprawił że ta pedagogika stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeciwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym. Drugi nurt jest źródłem romantycznej czy utopijnej wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Zasady dotyczące nauki to: dewiza „róbcie co chcecie” swoboda chodzenia do szkoły, szkołą zarządzają i kierują dzieci, lekcje odbywają się na zasadzie zajęć fakultatywnych, decyzję o rozpoczęciu nauki pisania i czytania podejmuje wychowanek, nie zwraca się uwagi na stroje i uczesanie, dzieci nie obawiają się nauczycieli, nie ma lekcji religii.
Pedagogika międzykulturowa
Istnieją zasadnicze różnice w kwestii oceny zjawiska globalizacji i jego konsekwencji. Niektórzy twierdzą, iż jej istotą jest wzajemna wymiana wartości ze strony równoprawnych kultur, społeczeństw czy narodów. Inni z kolei utrzymują że globalizacja to nic innego jak amerykanizacja (coca - colizacja) to znaczy jednostronny eksport kultury Stanów Zjednoczonych na cały świat. Nie ulega przy tym wątpliwości że jedynym z najistotniejszych czynników globalizacji jest zmiana społeczna i kulturowa wynikająca z gwałtownego rozwoju nowych technologii w szczególności informacyjnych.
Pedagogika ekologiczna
Edukacja ekologiczna powinna współprzyczyniać się do takiego wychowania człowieka, które usprawniłoby go we wszystkich zakresach koniecznych do rozwijania pełni swojego człowieczeństwa w tych wszystkich sytuacjach życia, jakie mogą być jego udziałem jakie pojawiać się będą w przyszłości w związku z zachodzącymi przeobrażeniami życia człowieka i społeczeństw, dokonującymi się w warunkach rozwijającej się cywilizacji naukowo - technicznej. Edukacja ekologiczna i edukacja ogólnotechniczna posiadają wspólne płaszczyzny i tereny zainteresowań w wymiarach etycznych. Wychowywać to zmieniać człowieka, to zmieniać jego system wartości ukształtowanych w danym środowisku. Takie zrozumienie podstawowej kategorii pedagogiki, jaką jest wychowanie, ukazuje kierunek rozumowania w zakresie w relacji dziedzin wychowania, ogólnego, technicznego i ekologicznego oraz łączące go te dziedziny wychowania etyczno - moralnego. Edukacja ogólnotechniczna (wychowanie przez technikę lub dokładnej wychowanie przez działalność techniczną) jest dziedziną wychowania ogólnego. Przedmiotem jej zainteresowania jest ogół zjawisk pedagogicznych wychowanków, którzy aktywnie i świadomie włączają się w całokształt działań technicznych, celowo dla nich organizowanych. Najkrócej więc mówiąc edukacja ogólnotechniczna oznacza proces wspomagania rozwoju wychowanków w zakresie przyjmowanych przez jednostkę wartości ujawnianych przez nią w określonych sytuacjach technicznych. Uczyć techniki obecnie, oznacza ukazywać wychowankom technikę jako system zróżnicowania działań człowieka na jego drodze prowadzącej ku wartościom.
Pedagogika społeczna
Dyscyplina pedagogiczna zajmująca się badaniem warunków środowiskowych, w jakich przebiegają procesy wychowawczo-opiekuńcze człowieka od jego urodzenia do końca życia. W badaniach tych uwzględnia się przede wszystkim warunki społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne. Ważnym zakresem zainteresowań tej pedagogiki są zagadnienia kompensacji wychowawczej i opiekuńczej, niezbędnej zwłaszcza w takich przypadkach losowych, jak sieroctwo lub złe warunki wychowania w rodzinie. Twórczynią szkoły naukowej w dziedzinie pedagogiki społecznej w Polsce była Helena Radlińska.
Pedagogika społeczna odnosi się do relacji między jednostką a społeczeństwem. Owa relacja traktowana jest jako konflikt, względnie postrzegana z perspektywy zawartych w niej konfliktów. Analizuje uwarunkowania konfliktów i tworzy koncepcje ich rozwiązywania. Pedagogika społeczna to nie tylko nauka ale również działanie praktyczne. Podobnie jak wychowanie, jest ona częścią obszernego i trwającego całe życie procesu socjalizacji.
Pedagogice społecznej przypadają specyficzne zadania związane z zapewnieniem reprodukcji w następujących obszarach:
przy wytwarzaniu zdolności wykonywania pracy
przy zapobieganiu czasowym zakłóceniom reprodukcji
przy pomocy tym osobom, które nie są już trwale zdolne do samodzielnej reprodukcji.
Edukacja dorosłych
Nauka pedagogiczna zajmująca się badaniem zagadnień kształcenia, samokształcenia i wychowania młodzieży pracującej i dorosłych. Jej zadaniem staje się opracowywanie optymalnych rozwiązań w zakresie doboru treści kształcenia i wychowania dorosłych, metod i środków, form organizacyjnych, wykorzystania środków masowego przekazu, szczególnie radia i telewizji, oraz ustalanie racjonalnych odstępów między okresami bardziej intensywnego kształcenia, zwłaszcza na kursach o charakterze zawodowym-w zależności od rodzaju pracy zawodowej. Wychowanie i szkolenie występują obok siebie i cieszą się społecznym uznaniem, gdyż mają za zadanie zmieniać człowieka, modelować go i kształtować (dziecko i dorosłego). Zawarty jest więc sojusz między edukacją (wychowaniem) a nauczaniem.
Kształcenie-jest to zamiar wynikły z potrzeb indywidualnych lub społecznych wiążący się z procedurami nauczania i takie funkcjonowanie procedury z góry narzucający poprzez sztucznie stworzone środowiska i metody, których zadaniem jest podniesienie poziomu zasobów ludzkich i nadanie im większego stopnia skuteczności i efektywności.
Edukacja-jest rezultatem złożonego, niejednorodnego procesu, na który składają się nie tylko czynniki intencjonalne, lecz także przypadkowe i niezamierzone, nie mające nic wspólnego ze zdolnościami i umiejętnościami, jakich nabycia czy rozwinięcia oczekujemy.
Kształcenie jest sposobem działań wymagających wybory i selekcji ze względu na odbiorców, którzy odczuwają potrzebę nauczania, tymczasem edukacja jest raczej metodą dyskursywną opartą na współuczestnictwie. Kształcąc się podmiot może nie aprobować niektórych zamysłów. W przypadku edukacji jedynie określenie przez niego rezultatu, jaki uważa, iż osiągnął ukazuje, w czym uczestniczył, co było przydatne dla wzbogacenia jego umysłu na płaszczyźnie poznawczej i emotywnej.
Kształcenie jest procesem ograniczonym, ponieważ możemy zorganizować je w najmniejszych szczegółach. Edukacja jest procesem nieograniczonym, gdyż nie daje się całkowicie zaprojektować ani tez opisać, chyba że z bezpośrednim udziałem jej adresata.
W szerokim znaczeniu słowem „andragogika” określa się dziedzinę wiedzy zajmującą się człowiekiem dorosłym zaangażowanym w proces uczenia się.
Pedagogika pracy
Subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawcy na jednostkę, a więc wpływ automatyzacji produkcji na człowieka, znaczenie pracy wytwórczej w kształceniu ogólnym, dostosowanie stanowiska pracy do człowieka, przystosowanie pracownika do warunków jego pracy. Działy pedagogiki pracy:
Kształcenie przedzawodowe - obejmuję okres wychowania dziecka czyli: dom rodzinny, przedszkole, szkołę podstawową, gimnazjum, liceum a także placówki opiekuńczo- wychowawcze, organizacje młodzieżowe, organizacje wyznaniowe.
Kształcenie prozawodowe - okres w którym uczeń poznaje specyfikę i sens pracy, zdobywa wykształcenie, wybiera swoją drogę zawodową ale jeszcze nie uzyskuje kwalifikacji. Ten typ jest charakterystyczny dla liceum profilowanego.
Kształcenie zawodowe - obejmuje okres kształcenie w zasadniczej szkole zawodowej lubb technikum.
Kształcenie ustawiczne dorosłych - czyli okres pracy zawodowej i nierozerwalnie związane z nim ciągłe dokształcenia i doskonalenia.
Osoby traktujące pracę jako obowiązek szukają pracy odpowiadającej jej kwalifikacją, są lojalnymi pracownikami i oddzielają pracę od życia zawodowego. Praca jest często dla ludzi aktywnym uczestniczeniem w życiu, przynosi człowiekowi satysfakcję przez co chcemy sięgać wyżej i wyżej. Podnosimy sobie poprzeczkę stawiamy coraz to większe cele zawodowe.
Pedagogika opiekuńcza
Dział pedagogiki zajmujący się problemami opieki nad młodym pokoleniem powierzonym pieczy osób dorosłych, głównie nauczycieli i wychowawców. Przedmiotem badań tej subdyscypliny jest działalność opiekuńcza w instytucjach opieki całkowitej lub częściowej, stowarzyszeniach związkach i organizacjach skupiających dzieci i młodzież. Wybitni przedstawiciele w Polsce: J. Babicki, K. Jeżewski. Pedagogika opiekuńcza powiązana jest z pedagogiką społeczną i specjalną.
Pedagogika resocjalizacyjna
Do niedawna dział pedagogiki specjalnej, a obecnie subdyscyplina pedagogiczna, która zajmuje się zagadnieniami kształcenia i wychowania dzieci, młodzieży i dorosłych niedostosowanych społecznie, zwłaszcza wykolejonych lub zagrożonych wykolejeniem.
Pedagogika mediów
Pedagogika mediów od momentu powstania poszukuje tożsamości naukowej i ciągle jeszcze redefiniuje zarówno relacje z innymi dyscyplinami jak i zakres zainteresowań, obszar oraz metody badawcze. Dziedzina ta ma charakter interdyscyplinarny i czerpie z dorobku takich dyscyplin jak: psychologia, socjologia, antropologia kultury czy filozofia. Swój fundament teoretyczny buduje również, odnosząc się do teorii komunikacji, teorii informacji, semitologii czy socjolingwistyki. Obszarem zainteresowań pedagogiki medialnej są zjawiska związane z bezpośrednim i wtórnym oddziaływaniem mediów na wszystkie sfery funkcjonowania człowieka. Bezpośrednim, czyli przebiegającym w kontakcie człowiek-medium, ze wszystkimi formami i konfiguracjami tego kontaktu, oraz wtórnym czyli takim, które wynika ze zmian środowiska życia zaistniałych pod wpływem mediów i rozwoju technologii informacyjno-komunikacyjnych. Głównym zadaniem edukacji medialnej jest wskazanie miejsca mediów w kulturze, zapoznanie z możliwościami mediów i sposobami ich wykorzystania w procesie kształcenia i samokształcenia, wykształcenie umiejętności porozumiewania się człowieka z komputerem i drugim człowiekiem przez sieć komputerową, interpretacji komunikatów medialnych, a w wypadku multimediów - umiejętności posłużenia się technologią informacyjną jako narzędziem rozwoju intelektualnego. Celem edukacji medialnej jest również wykształcenie zdolności dostrzegania procesów komunikacji społecznej w szerokim kontekście kulturowym oraz zdolności rozumienia specyficznego języka mediów i roli mediów w procesach pedagogicznych, w których pełnią funkcję zarówno pośrednika, jak i kreatora znaczeń. Określając zakres pedagogiki medialnej, można przyjąć, że obejmuje ona wszystkie dziedziny, w których media mają znaczenie pedagogiczne dla rozwoju człowieka, jego wychowania, edukacji, socjalizacji. Pedagogika mediów zajmuje się:
- dydaktyką mediów;
- wychowaniem do mediów i przez media;
- technikami medialnymi;
- nauką o mediach;
- badaniami medialnymi.
Z jednej strony pojęcie dydaktyki mediów opisuje dziedzinę dydaktyki, w której zostały zebrane wszystkie rozważania poświęcone problemom, w jaki sposób można i powinno się kształtować i stosować media dla osiągnięcia uzasadnionych pedagogicznie celów, z drugiej zaś dydaktyka ta rozumiana jest jako subdyscyplina dydaktyki, zajmująca się funkcjami i oddziaływaniem mediów w trakcie procesów nauczania i uczenia się. Obejmuje również e-learning rozumiany jako całokształt działań metodycznych uwzględniających specyfikę tej formy kształcenia. Wychowanie do mediów i poprzez media jest rozumiane szeroko jako wprowadzenie w kulturę medialną, ale także jako socjalizacja poprzez media.
Edukację należy rozumieć jako społeczną praktykę konstruowania znaczeń nadających sens ludzkiej tożsamości. Komputerowe media elektroniczne stały się integralną częścią życia społecznego, kultury i środowiska człowieka. Media pośrednicząc w poznawaniu świata i komunikowaniu się ze światem, preferują własny język, tworząc specyficzne środowisko wyzwalające swoisty styl i tryb życia. Aby zrozumieć istotę i charakter mediów, które zmieniają tradycyjne ludzkie zachowania komunikacyjne, lekturę w nawigowanie, transmisję informacji w interaktywne działanie a percepcję w inkluzję obrazową, trzeba przyswajać i oswajać reguły odczytywania nowoczesnych hipertekstów. Modyfikuje to i doskonali jednocześnie reguły czytania i percypowania tradycyjnych tekstów i komunikatów. Początkowo edukacja medialna była zorientowana na wiedzę o mediach i umiejętności posługiwania się mediami w procesach edukacyjnych. Obecnie podkreśla się konieczność przygotowania do krytycznego odbioru mediów oraz potrzebę kształtowania umiejętności uczestniczenia w komunikacji społecznej poprzez media, to jest tworzenia, odczytywania i rozumienia przekazu, budowania spójnego obrazu mediów jako źródeł informacji. To drugie podejście charakteryzuje opcję humanistyczną, kulturową zakładając, że komputer jest elementem kultury wytworzonej przez człowieka, tkwi w kulturowych symbolach i przyczynia się do wytworzenia nowych wartości przekazywanych następnym pokoleniom. Edukacja medialna jest również sposobem umożliwienia społeczeństwu rozumienia procesów społecznych i politycznych, które są przekazywane za pośrednictwem mediów, a bardzo często poprzez nie kreowane. Media edukacyjne to rożnego rodzaju przedmioty, urządzenia i materiały, a także mass media, które umożliwiają zdobywanie informacji lub przekazują informacje do odbiorców w formie komunikatów skonstruowanych ze słów, obrazów i dźwięków. Media umożliwiają uczącym się wykonywanie określonych czynności o charakterze intelektualnym i manualnym oraz komunikowanie się.
Pedagogika specjalna
Jest jednym z najintensywniej rozwijających się działów pedagogiki, do której zadań należy między innymi wspomaganie rozwoju osób odbiegających od normy. Początkowo pedagogikę specjalną łączono z niepełnosprawnością, zaliczano ją do dziedzin zajmujących się zaburzonym funkcjonowaniem człowieka i dysfunkcjami występującymi w jego rozwoju. Pedagogika specjalna od samego początku w znaczący sposób zwracała uwagę na podmiotowy charakter traktowania człowieka, a w szczególności osób niepełnosprawnych, co wynika z jej założeń filozoficznych. Pedagogika specjalna jest "nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyny zaistniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń".
System pedagogiki specjalnej w ujęciu Lipkowskiego:
oligofrenopedagogika, pedagogika dot. upośledzeń umysłowych;
tyflopedagogika, pedagogika dot. upośledzeń wzroku;
surdopedagogika, pedagogika dot. upośledzeń słuchu i mowy;
pedagogika resocjalizacyjna, pedagogika traktująca o zaburzonym zachowaniu na tle czynników organicznych i środowiskowych;
pedagogika specjalna; teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych;
pedagogika terapeutyczna, pedagogika dot. kalectwa i schorzeń przewlekłych;
logopedia, dział pedagogiki specjalnej uwzględniający wady wymowy.
Nowe kierunki będące wyzwaniem dla pedagogów specjalnych to przede wszystkim:
objęcie opieki i wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży wybitnie uzdolnionej, która do tej pory nie brała udziału w specjalnym programie edukacyjnym-to podejście zmienia również rozumienie samej istoty specjalnego podejścia jako szerszego, obejmującego swoim działaniem wszystkie osoby, które wymagają specjalnych oddziaływań psycho-pedagogiczno-rewalidacyjnych, w tym osoby wybitnie uzdolnione;
wspomaganie dzieci z tzw. mikrouszkodzeniami, a więc takich, które w procesie edukacji i wychowania napotykają specyficzne trudności, ale objęte specjalistyczna opieką mają zagwarantowany właściwy rozwój zarówno intelektualny, jak i społeczny. Podejście to pozwala na wyodrębnienie i ukazanie istoty wspomagania rozwoju dziecka w szkolnictwie masowym na poziomie np. integracji, w wielu przypadkach dziecko nie wymaga objęcia kształceniem specjalnym, pod warunkiem trafnej diagnozy i optymalnego skorelowania w holistycznym ujęciu opieki nad takim dzieckiem;
wspomaganie logopedyczne, które nie ogranicza się jedynie do korekcji, ale dba również o prawidłowy rozwój ogólny poprzez stwarzanie odpowiednich warunków ogólnych-zapobiega powstawaniu wad wymowy-oraz artystycznych-w tym rozumieniu logopedia odchodzi od nauki zajmującej sie jedynie dzieckiem niepełnosprawnym na rzecz bardziej ogólnego podejścia czyli wspomagania rozwoju i profesjonalnego kształcenia przyszłych pokoleń w dziedzinie kultywowania poprawności wymowy;
podejście permanentnego kształcenia osób z różnymi deficytami i dysfunkcjami, objętych programem andragogiki specjalnej.