I. Teoria wychowania jako dyscyplina pedagogiczna

1.Ogólna charakterystyka Teorii wychowania

Teoria wychowania-jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych do których zalicza się m.in. pedagogikę ogólną, dydaktykę, pedagogikę poznawczą, społeczną i specjalną oraz historie wychowania i oświaty. Zawiera wiele przeróżnych teorii - zarówno o charakterze ogólnym jak i cząstkowym. Nazwa teorii wychowania pojawiła się w Polsce w okresie powojennym. Podejmowane przez nią problemy wcześniej leżały w zainteresowaniu pedagogiki ogólnej albo pedagogiki normatywnej, praktycznej lub opisowej. Jako samodzielną dyscyplinę traktował ją Heliodor Muszyński.

2.Etapy historyczne teorii wychowania:

I ETAP sięga do czasów J.F.Herbarta kiedy to TW oparta na etyce i psychologii, podejmowała zagadnienia ideału i celów wych. opisywała i wyjaśniała je.
II ETAP -lata 45-89. Obejmuje rozwój TW w okresie powojennym jako subdyscypliny pedagogicznej zorientowanej światopoglądowo, pozostającej w związku z ówczesnymi warunkami społeczno-ustrojowymi. W latach 1945-1956 TW uprawiana była jako dyscyplina o charakterze normatywno-filozoficznym. Do 1948 uprawiana była jako kontynuowanie linii rozwoju okresu międzywojennego.
Korzystała z dorobku ped. międzywojennej, ale jednocześnie pojawiała się krytyka niektórych jej założeń, pojęć badawczych. Częściej zaczęto przywiązywać wagę do wiodącej roli wychowawców i nauczycieli w procesie wych. Celem pracy wych. Było świadome i celowe kształtowanie osobowości człowieka dla potrzeb życia w nowych warunkach. W latach 1949-1956 ma miejsce silna ideologizacja TW i jej

zależność od różnych władz państwowych i politycznych. Nastąpił regres w naukowym rozwoju TW. Celem wych. było urabianie wychowanka w duchu ideologii. Proces wych. rozumiany

był jako proces technologiczny. W latach 1956-89 TW uprawiana była jako dyscyplina o charakterze empiryczno-indukcyjnym. Miał miejsce rozwój TW w oparciu o pedagogikę zachodnią. Nastąpił rozwój badań nad: -skutecznością form i metod pracy wychowawczej
-samorządnością w szkole -pracy wychowawczej z uczniami nieprzystosowanymi społecznie.

Jednak dalej TW charakteryzowała się podporządkowaniem ideologii marksistowskiej.

III ETAP- Rozwój TW po 1989 jako subdyscypliny pedagogicznej zorientowanej humanistycznie. Uwolniła się od założeń ideologicznych, otworzyła na wartości uniwersalne i dorobek innych nauk. Ma miejsce rozwój TW jako subdyscypliny pedagogicznej; Ma miejsce sprecyzowanie pojęć, ukazanie złożoności procesu wych., pogłębienie TW o wiedzę z zakresu innych nauk: psychologii rozwojowej, wychowawczej, społecznej, psychologii osobowości, socjologii wych, antropologii filozoficznej, aksjologii, teologii.

3.Potoczna teoria wychowania

jest rodzajem osobistej zdroworozsądkowej wiedzy o wychowaniu, będącej zbiorem wewnętrznie ze sobą powiązanych przekonań czy idei na temat istoty, genezy, celów, uzasadnień i sposobów wychowywania innych.

4.Wspolczesna tw jako naukowa wiedza o wychowaniu;
Współczesna TW jest jedną z podstawowych subdyscyplin pedagogiki jako nauki. Przedmiotem jej badań jest: usystematyzowana, spójna, uporządkowana wiedza o intencjonalnym wych, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.

Wincenty Okoń definiuję ją jako: Dyscyplinę uważaną w Polce za jedną z podstawowych nauk pedagogicznych, zajmującą się problematyką celów, treści, metod i organizacji wych moralnego, społecznego, estetycznego i fizycznego.
*współczesna teoria:

-doprecyzowania przedmiotu badan tw z równoczesnym otwieraniem się na nowe kategorie pojęciowe rozszerzające społeczno-kulturowy i rozwojowy kontekst wychowania

-akcentowania zjawisk nieodłącznie towarzyszących wychowaniu, które przyjmą wymiar jego przeciwieństw, wynaturzeń, zakłamania, pozorności

- stopniowego uwalniania od podporządkowania jej problematyki i sposobu poznania rzeczywistości wychowawczej założeniom ideologicznym

-ustawicznej troski o zwiększenie wiarygodności naukowej poprzez stosowanie do badania wyjątkowo złożonych zjawisk i procesów wychowania

- poszukiwania inspiracji, ale także źródeł wspomagających odkrywanie i wyjaśnienie procesów i zjawisk wychowawczych

-akcentowania w przeciwieństwie do poprzednich okresów, złożonych powiązań i odniesień wychowania do sfery wartości

5.Miejsce tw w systemie nauk

Wincenty Okoń tw ujmuje jako naukę pedagogiczna obok pedagogiki ogólnej, dydaktyki ogólnej i szczegółowej pedagogiki kształcenia zawodowego, pedagogiki specjalnej, pedagogiki porównawczej historii oświaty oraz myśli pedagogicznej.

6.Związki tw z innymi naukami

Konarzewski wyodrębnił w pedagogice której ostatecznym zadaniem jest projektowanie działalności wychowawczej 3 części:

-aksjologia pedagogiczna- zajmuje się formułowaniem celów wychowania

- tw- bada sposoby i warunki wywoływania zmian w psychice człowieka

- technologia wychowania, która zajmuje się sporządzaniem projektów działalności wychowawczej

Wg Górniewicza zakres pedagogiki ogólnej i tw w znacznych obozach pokrywa się i występują w nich także same problemy metodologiczne

Teoria wychowania współpracuje również z:

- pedagogika społeczną , pedagogika opiekuńczą, pedagogiką specjalną, andragogiką, historią wychowania, psychologią, socjologią jak również z naukami biomedycznymi.

7.Przedmiot tw

W wąskim zakresie- głównym przedmiotem tw jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu tj kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci i młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samo aktualizacje drzemiących w nich konstruktywnych możliwości, w tym sensie tw interesuje się szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się.

W szerokim zakresie -formułowanie celów jakie mogłyby lub powinny być realizowane w procesie wychowawczym i ukazywaniem związanych z nimi wartości, a zwłaszcza rożnego rodzaju powinności jak normy, ideały, projektowanie działalności wychowawczej czyli sposobami umożliwiającymi realizowanie określonych celów wychowania jak również ułatwiającymi wychowankom samorealizacje własnych szans rozwojowych w sferze pozytywnych cech osobowości.

8. Funkcje tw i zadania tw:

Funkcje tw:

- funkcja deskryptywna - opisuje badaną rzeczywistość społeczną

-funkcja oceniająca - poddaje ocenie zjawiska społeczne

- funkcja diagnostyczna- wyjaśnia badanie zjawiska

- funkcja ewoluatywna- na gruncie teorii wychowania poddaje się ocenie zjawiska i fakty

badane przez nią z punktu widzenia określonego systemu wartości

- funkcja prognostyczna - pozwala na rożnego rodzaju przewidywania dotyczące faktów i

zjawisk, którymi zajmuje się tw

Zadania tw:

- określenie ideałów wychowania i wyprowadzenie z niego bardziej szczegółowych celów

- dostarczenie zasad stawiana diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej

- wyjaśnienie procesów zjawisk i mechanizmów kształtowania się osobowości człowieka

- gromadzenie wiedzy o tym jakie są warunki skuteczności działań wychowawczych

- gromadzenie, sprawdzanie i systematyzowanie wiedzy o tym jak organizować i realizować działanie wychowawcze.

9.Paradygmaty

Paradygmat według Thomasa Khuna to: zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki

*Paradygmat to - zbiór ogólnych i ostatecznych przesłanek - podstawowych założeń w wyjaśnianiu jakiegoś obszaru rzeczywistości przyjętych w społeczności uczonych a następnie upowszechniony jako wzór myślenia w normalnych zbiorowościach użytkowników nauki.

*Paradygmat jako:

-podstawowa teoria

-ogólny wzorzec

-całościowa koncepcja

-dominujący styl myślenia

-najogólniejszy model

-model kształcenia

*Każdy paradygmat edukacyjny zawiera:

- w swej strukturze swoją filozofię społeczną

- ma swoją postać negatywną ( z czymś walczy, czegoś nie chce ) i postać pozytywną ( propozycje, cele, zasady i środki ich realizacji )

- ideologie, zespół założeń ideologicznych

- teorie psychologiczną i wiedzę o człowieku

- sposób rozumienia samej edukacji

- podejście do zmian i strategii zmian

*Cechy:

- spójny logicznie i spójny pojęciowo

- musi być jak najprostszy, zawierać te pojęcia i teorie, które są dla danej nauki niezbędne, konieczne

- musi dawać możliwości tworzenia teorii szczegółowych

10.Pajdocentryzm

Pajdocentryzm ( teoria edukacji, pedagogiki)

- w tym paradygmacie za główny cel przyjmuje się swobodny rozwój dziecka

- w relacjach jednostka-społeczeństwo przekłada się interes jednostki nad interes społeczeństwa

- główne źródło rozwoju dziecka ulokowane jest w samym dziecku

- edukacja powinna pozwolić na ujawnienie przez dziecko jego zdolności i potencjalności, a następnie stwarzać warunki do ich urzeczywistniania

- każda planowa, standardowa interwencja edukacyjna ogranicza indywidualność dziecka i zamyka jednocześnie jakąś perspektywę jego rozwoju

- pedagog akcentuje dziecko takim jakim jest otwierając jedynie przed nim możliwości zaktualizowania się jego indywidualnego potencjału rozwojowego „bądź sobą, a nie takim jaki powinien być ideał”

*Odmiany pajdocentryzmu:

^Pajdocentryzm w wersji humanistycznej ( według Rousseau 1712- 1778 )

- można opisać jako zespół założeń nadających indywidualistyczne i subiektywne znaczenie faktom występującym w życiu społecznym

- według teoretyków tego paradygmatu kultura jest przemocą narzucaną jednostkom

- badacze chcą widzieć badane fakty z perspektywy uczestniczących w nich podmiotów

- jest krytyczny wobec każdej formy dominacji nad indywidualnością jednostki

- „to jak ujmuje świat zależy tylko ode mnie”

- ujawnia krytyczny stosunek do organizacji społecznych sterujących formalną edukacją

-procesy edukacyjne są rozumiane jako wyzwalanie jednostek spod przemocą narzucanego przez społeczeństwo, opartego na nierównościach, status quo

^Pajdocentryzm w wersji interpretatywistycznej:

- w którym bada się, próbuje zrozumieć, w jaki sposób jednostki zyskują świadomość w ramach struktur społecznych

- nie jest nastawiony na radykalną zmianę społeczną jako warunek gwarantujący swobodny rozwój dziecka

- badacza próbują wnikać w świat dziecka, rozpoznając znaczenia, jakie ono nadaje edukacyjnej codzienności

- opisuje się i wyjaśnia świat edukacji, bez uprzednio przyjętych założeń, w takim języku, w jakim on występuje

- pedagog umożliwia uczniowi dokonywania/e osobistych interpretacji świata, poszukiwania i dochodzenia do wiedzy własnymi, indywidualnymi drogami

- osobista, prywatna wiedza wychowanka nie ma niższego statusu niż tradycyjnie ujmowana, szkolna wiedza publiczna

- wychowawca nie usuwa przeszkód z rozwojowej drogi dziecka, lecz pomaga mu je pokonać na podstawie jego własnych zasobów-zdolności i możliwości

11. Didaskalocentryzm

- zdecydowanie uprzywilejowuje społeczeństwo jako zasadniczą kategorię konstytucyjną, praktykę edukacji

- społeczeństwo tworzy trwałe struktury praktyki edukacyjnej, w ramach których dokonuje się transmisja uznanego za obiektywny dorobku kultury

- uczniowie stanowią ważne ogniwo tego systemu, ponieważ internalizując wartości zastanej kultury, przenoszą je w świadomość kolejnych pokoleń, odtwarzając status quo

- szkoły realizują szeroko pojęty interes społeczny, zapewniając niezbędne kadry dla wszystkich dziedzin gospodarki

- w systemie tym, dziecko nie koncentruje się na przeżywaniu swojego dzieciństwa, lecz przygotowuje się do pełnienia dorosłych ról

*Odmiany didaskalocentryzmu:

^Didaskalocentryzm w wersji strukturalistycznej(Johan Friedrich Herbart 1776- 1841):

- w tym paradygmacie zakłada się istnienie obiektywnych struktur, w których przebiega życie jednostki

- każda jednostka zajmuje określone miejsce w strukturze społecznej ; poddania jest oddziaływaniu obiektywnych sił kształtujących jej los

- pedagog modeluje zachowania wychowanka, przekazując mu obowiązujące sposoby rozumienia i działania w świecie

- rozwój jednostki odbywa się poprzez kształtowanie osobowości według przyjętego, zewnętrznego wobec niej wzorca, stosowane są metody nagradzania i karania, modelowania, wpływu wychowawcy

- osobowość człowieka jest odbiciem stosunków społecznych

^Didaskalocentryzm w wersji funkcjonalistycznej:

- ujmuje świat społeczny jako byt obiektywny z gotowymi strukturami regulującymi życie jednostki ( determinizm )

- system kulturowy podporządkowuje sobie osobowość jednostek

- w paradygmacie tym eksponuje się, ujawnia wyraźny nacisk na powiązanie edukacji z celami społecznymi, edukacja ma umożliwić taki rozwój jednostki, aby mogła ona przyswoić sobie społeczne status quo oraz tworzyć nowy obraz świata, wykraczając powoli poza ten stan (status quo)

- procesy edukacyjne skupiają się na stymulowaniu rozwoju jednostki, szczególnie poznawczego i moralnego, przebiegającego według psychologiczno-społecznego standardu, są to stałe fazy rozwoju, w których osiąganie stanowi cel działań edukacyjnych

- pedagog stawia przed wychowankami zadania, których wykonanie ułatwia nabywanie nowych, wyższych niż uprzednie kompetencji intelektualno-społecznych potrzebnych do sprawnego funkcjonowania w świecie społecznym

*Przykłady definiowania wychowania:

^Wychowanie w kategoriach pajdocentryzmu humanistycznego:

Świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie swobodnego rozwoju dziecka i usuwanie jego społecznych blokad

^Wychowanie w kategoriach pajdocentryzmu interpretatywnego to:

Świadome działanie edukacyjne nastawione na wzmacnianie konstruowania przez dziecko subiektywnych znaczeń nadawanych otaczającej je rzeczywistości

^Wychowanie w kategoriach didaskalocentryzmu strukturalnego to:

Świadome działanie edukacyjne zaangażowanie w kształtowanie osobowości zdolnej do działania w warunkach strukturalnych konfliktów

^Wychowanie w kategoriach didaskalocentryzmu funkcjonalnego to:

Świadome działanie edukacyjne nastawione na kształtowanie osobowości zgodnie ze standardem psychologiczno- społecznym obowiązującym w danej kulturze

12.Pojęcia:

-Edukacja- to praktyka społeczna wywierająca wpływ na psychikę i zachowanie się ludzi, praktyka, która odbywa się w obrębie grup społecznych i jest wypadkową wielu procesów makrospołecznych, praktyka, która jednocześnie tworzy kulturę jak i jest produktem

Edukacja złożona jest z 10 procesów ,

- Globalizacja- świat, problemy globalne, wojna, polityczny podział świata na centrum

- Etatyzacja- państwo jego suwerenność, ustrój, demokratyczne miejsce w świecie, sojusznicy i przeciwnicy siła i stabilność

-Nacjonalizacja- naród i jego tradycje, swoistość kulturowa, istota więzi i odrębności

-Kolektywizacja- wtórna socjalizacja, istnienie w grupach społecznych, w tym polityczność związana z przynależnością do danej grupy społecznej

-polityzacja- biurokratyzacja, profesjonalizacja- organizacje i instytucje, wychowanie do podziału pracy. Nacjonaliści i dyscypliny w społ. organizacyjnym, kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności istniejącego porządku

- socjalizacja- oddziaływanie grup pierwotnych, rodziny, grupy rówieśniczej, społeczności szkolnej

- inkulturacja i personalizacja- osobowość kulturowa i społeczna, istota ludzka jako rezultat wzrastania w kulturę i autonomicznych wyborów wartości, przekazywanie systemów filozoficznych i religijnych

-wychowanie i jurydyfikacja- obywatel, wdrążanie do realizowania i akceptowania ról czynności obywatelskich, kształtowanie osobowości prawnej

- kształcenie i humanizacja- osoba ludzka, wiedza, światopogląd, umiejętności, nawyki, wartości, kompetencje interakcyjne, zasada wzajemności i współczulności,

- hominizacja(biologiczność)- organizm, kształtowanie cech gatunkowych członków, wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne,

-Socjalizacja- część całkowitego wpływu środowiska które wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym, uczy ją rozumienia kultury, czyni ją zdolną do utrzymania się i wykonywania określonych ról społecznych - proces nabywania dojrzałości społecznej albo kształtowania się składających się na nią ról społecznych

-Inkulturacja - jest to proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społ. czyli wzrastanie w charakterystyczną na niego kulturę . Dzięki temu jednostka przystosowuje się do kultury a szczególnie do uznawanych w niej zwyczajów, tradycji i obrzędowości, łączni ze standardami czy normami kulturowymi; inkulturacja jest asymilacją dorobku kulturowego i niejednokrotnie równoczesnym, szczególnym wypadkiem socjalizacji. Wpływom inkulturacji podlegają wszyscy w rożnym stopniu. Proces inkulturacji odbywa się głownie za pomocą mowy czyli słownego porozumiewania się.

II. Wychowanie i jego właściwości

1.Etymologia pojęcia wychowanie

Wg. Zygmunta Mysłakowskiego:

Wychowanie istnieje tak dawno jak cywilizacja i objawia się we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokościami geograficznymi; jest to więc olbrzymia masa faktów stanowiąca część socjalnego zachowania się człowieka.

*Pierwotnie wychowanie oznaczało w języku polskim żywienie, utrzymanie kogoś przez dostarczanie mu środków do życia.

-Starożytni Grecy na sprawowaniem pieczy nad dziećmi polegające na ich żywieniu, karmieniu, chowaniu, pielęgnacji i wspieraniu rozwoju stosowali określenie trefnie.

-Dla oznaczenia dzieła wychowania jako całości zabiegów, czynności i umiejętności związanych z formowaniem umysłowym i moralnym chłopca, grecy używali pojęcia pedagogia, pais- chłopiec, dziecko, ago-prowadzę.

-Sofiści utworzyli pojęcie paideia, dla określenia czynności związanych z wykształceniem osoby niezbędnym dla wprowadzenia wychowanego w określoną cywilizację i kulturę. Paideia jako środek do wypełniania zadania jakim jest życie.

Paideia jest Ruchem, i to nie tylko z cienia jaskini do sfery idei z ciemności niewiedzy do świata tradycji. Paideia jest ruchem wewnątrz człowieka, zwrotem metamorfozą ludzkości, ktόrą najlepiej wyraża platoński termin metanowa- odwrócenie, przebudzenie duszy. Paideia to troska o duszę.

*G. E. Lessing:

Educare, czyli wyciąganie, wydobywanie, wyzwalanie z czegoś, dotyczy wyprowadzania wychowanka ze stanu naturalnego do wyższego stanu moralnego, wprowadzenie czegoś ku gόrze w gόrę; ukierunkowanie rozwoju wychowanka ku określonemu ideałowi Noego człowieka.

Ex-άuco- czyli wprowadzam coś ze stanu gorszego do lepszego, wyższego.

-Wychowanie nie może dać człowiekowi nic czego nie mógłby mieć on sam z siebie.

-Społeczeństwo nie mogłoby normalnie funkcjonować bez odpowiedniego przygotowania ludzi do pełnienia w nim określonych obowiązków.

* Immanuel Kant:

Człowiek jest jednym stworzeniem, które powinno być wychowane.

- Człowiek może stać się człowiekiem tylko poprzez wychowanie.

-Jest tylko tym co wychowanie z niego uczyni. Człowiek wychowany bywa tylko przez ludzi, którzy także podlegali wychowaniu. Przeto brak karności i nauczania u niektórych ludzi, czyni z nich złych przewodników dla swoich wychowanków.

2.Istota wychowania

Istota wychowania:

Wspόłczesny spόr o istotę wychowania sprowadza się do tego, czy wychowawca intencjonalnie orientuje się w relacjach z wychowankiem na potrzeby, oczekiwania, interes i normy zewnętrzne, transcendentne.

- Czy raczej uwzględnia on przede wszystkim podmiot owych oddziaływań. Zdobywanie przezeń tożsamości osobowej, urzeczywistnienie samego siebie.

- W obu sytuacjach, korzystając z przymusu, presji, urabiania lub też wolności , wspierania, wyzwalania, zmierza w sposób mniej lub bardziej świadomy i systematyczny do wywołania względnie trwałych zmian w osobowości, postawach czy zachowaniach człowieka,

- Wychowanie jest traktowane jako efekt działań lub procesów swoistego rodzaju ich wytworów; wychowanie jest wydobywaniem na jaw tego co chowane, skrywane; staje się wówczas umożliwieniem zobaczenia tego co skrywa natura ludzka, co jest jego duchowym bogactwem, potencjałem, dzięki czemu staje się ona osobą świadomie realizującą siebie.

-Istotą tak rozumianego wychowania jest wydobywanie na jaw:

- człowieczeństwa, manifestującego się przede wszystkim w miłości

-osobowości

3. Wielośc definicji tw

- Przez tw rozumiemy refleksje nad wychowaniem zawierającą analizy problemów i prognozy rozwoju oraz zmian

Do podst. aspektów tw zaliczamy:

- analizę elementów struktury procesu wychowania

- analizę celów wychowania i sposobów ich osiągania

Tw koncentruje się na :

- ludzkiej osobowości i celach związanych z jej rozwojem

- poszczególnych sferach osobowości

- poszczególnych elementów struktury procesu wychowania

* Wychowanie wg Guryckiej - dynamiczny złożony układ oddziaływań społecznych instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich, bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddanego. Drugie według Guryckiej : Teoria psychologiczna - wychowawca, wychowanek wzajemnie oddziałują na siebie.

*Wg Emila Durkheima - oddziaływanie poleceń dorosłych na te które nie dojrzały jeszcze do życia społ. ( ma charakter socjologiczny)

* Wg Romany Miller - interwencja w dialektywny stosunek człowieka i świata reagującego ich wzajemne stosunki za pomocą twórczego współdziałania dotyczącego rozwoju społeczeństwa i jednostki

* Wg Tchorzewskiego- wszystkie działania społeczne akomodacja - przystosowanie się jednostki do charakteru, norm, uświadomienie form zachowań, indoktrynacja- przekonywania jednostki grupy

*Wg Szczepańskiego-intencjonalne kształtowanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego miedzy wychowawca a wychowankiem wg przyjętego w grupie ideału wychowania

*Wg Kunowskiego - definicje prakseologiczne- wg których wychowanie jest wyznaczone z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków czyli ich urabianiem

Ewolucyjne- upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka w tym szczególnie w wyniku nabywania prze nich doświadczeń

Sytuacyjne - doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. sytuacjami wychowawczymi adaptacyjne - podkreślające mniej lub bardziej wymienne efekty wychowania których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społ.

* Wg Sośnickiego- jest przeważnie urabianiem od zewnątrz, przez celową i świadomą czynność wychowawcy

*Wg Olbrychta - 1.ksztaltowanie tzw. cech kierunkowych, 2.świadome celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z przyjętym ideałem 3. świadome i celowe wywierania wpływu na drugiego człowieka 4.oddzialywanie na człowieka łącznie socjalizacja i inkulturacja

4.Wychowanie bezpośrednie i pośrednie

*bezpośrednie (dyrektywne)- rozumiane jako proces bezpośredniego dokonywania zmian w relacji dzieci, zakłada wywieranie wpływu na owe zmiany głownie przez osoby ambitne z góry założone ukierunkowanie, jednokierunkowe, aktywność wychowawcy, wychowanek zazwyczaj bierny. bezpośrednie dokonywanie zmian na wychowanka, wywieranie wpływu

Przykłady definicji: 1.Dynamiczny,złożony układ oddziaływań społecznych wywołujących zmiany w osobowości człowieka (Gurycka). 2. Społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania do określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia(Kunowski). 3.Dzialanie zmierzające do trwalej modyfikacji ukształtowania lub rozwijania dyspozycji emocjonalnych, a więc kierunkowych w osobowości jednostkowych (Muszyński). 4. System działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych(Wroczyński)

*pośrednie (niedyrektywne)- wspomaganie w rozwoju wychowanka zgodnie z poglądami naturalizmu, dopingowanie wspomaganie, podgadywanie wychowanka, wychowanek ponosi odpowiedzialność za to kim jest, metody wspólne, współpraca, wspomaganie w pracy czy zadaniach. Przykład definicji: - wchodzenie z dziećmi i młodzieżą w relacje oparte na współpracy i partnerstwie, - zachęcanie ich do kierowania własnym rozwojem,

-częste prowadzenie z nimi otwartych i szczerych rozmów

5. Wychowanie a socjalizacja i inkulturacja:

*Socjalizacja- przygotowanie i wprowadzenie jednostki do życia w społ.

- socjalizacja pierwotna- taka która jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społ.

- socjalizacja wtórna - każdy następny proces który wprowadza jednostkę mającą już za sobą socjalizacje pierwotną w nowy sektor obiektywnego świata, jego społ.

*szerokie rozumienie socjalizacji - obejmuje zarówno kształtowanie osobowości społecznej lub nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych jak również wchodzenie w kulturę, zwane akulturacja.

*w węższym rozumieniu - socjalizacja to wpływ życia społ., proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian.

* Inkulturacja - jest to proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społ. czyli wzrastanie w charakterystyczną na niego kulturę . Dzięki temu jednostka przystosowuje się do kultury a szczególnie do uznawanych w niej zwyczajów, tradycji i obrzędowości, łącznie ze standardami czy normami kulturowymi; inkulturacja jest asymilacją dorobku kulturowego i niejednokrotnie równoczesnym, szczególnym wypadkiem socjalizacji. Wpływom inkulturacji podlegają wszyscy w rożnym stopniu. Proces inkulturacji odbywa się głownie za pomocą mowy czyli słownego porozumiewania się.

VI. Proces wychowania

1.Istota i różne koncepcje wychowania:

-Muszyński definiuje strukturę wychowania jako kolejność postępowania po sobie wszystkich składowych sytuacji wychowawczych odpowiadającą ustalonej kolejności realizacji wszystkich celów operacyjnych.

-Kazimierz Sośnicki wyróżnia trzy elementy składowe procesu wychowania:

2. Cele wychowania- to normy postulujące, określone stany rzeczy, czyli tzw. standardy wychowawcze, wskazujące na pożądane cechy osobowości i zachowania. Określają one zwykle pewne ogólne zmiany czy przeobrażenia w tym zakresie. Cele wych. zmieniały się w poszczególnych epokach historycznych, ponieważ wynikają one z systemu wartości dominujących w danym społeczeństwie, z tradycji narodowych, ideologii. Ich inspiracją mogą być religie, systemy filozoficzne, polityczne. Stanowią one wyraz określonych wartości, które są powszechnie akceptowane.

Rodzaje celów wychowania

Cele wych. można analizować na trzech poziomach:

- celów ogólnych

- celów swoistych

- środków realizacji

Pierwsze z nich ujmowane są jako cele ostateczne. Podkreśla się tu znaczenie człowieka jako ostatecznego celu wychowania. „Ostatecznym celem wych. będzie zawsze pomaganie człowiekowi w procesie jego samoformowania, towarzyszenia mu w poszukiwaniu jego człowieczeństwa.” Cele ostateczne włącza się w konkretne konteksty społeczne, nie są one dane w postaci gotowej, ale wypracowuje je się w konkretnej instytucji wychowawczej. Mogą mieć wymiar globalny i regionalny, czyli odnoszą się do systemów edukacyjnych wszystkich krajów oraz do poszczególnych regionów czy krajów.

Wyrażając cele w kategoriach psychologicznych, ocenia się stan rozwoju wychowawczego wychowanków, a określając odległości od zamierzenia można wyodrębnić cztery grupy celów: (A. Gurycka)

1. kreatywne: wywołać, ukształtować (np. nowe zainteresowania, nowe przekonanie)

2. optymalizujące: zwiększyć, wzmóc, poszerzyć (np. wrażliwość, zaangażowanie)

3. minimalizujące: osłabić, ograniczyć (np. agresję, nadmierną wrażliwość)

4. korekcyjne: przekształcić, zmienić (np. postawę, przekonania)

*Funkcje celów wychowania

A. Gurycka rolę celów wychowania sprowadza do trzech funkcji:

a) wyodrębniającej,

b) strukturalizującej (modelującej)

c) kontrolnej

Funkcja wyodrębniająca polega na wyróżnieniu celu swoistego dla danych procesów wychowawczych, np. procesu kształtowania zainteresowań, aktywizowania, samowychowania.

Funkcja strukturalizująca, czyli modelująca całokształt procesu wychowawczego, polega na odpowiednim dobraniu struktur sytuacyjnych i wyniesionych z danej sytuacji doświadczeń wychowanków do odpowiednio dobranych celów wychowania.

Funkcja kontrolna sprowadza się do oceny uzyskanego wyniku.

3.Sytuacja wychowawcza- układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jednością miejsca, czasu, organizowanego w celu zrealizowania złożonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę- reżysera tych sytuacji. (A. Gurycka)

1.Sytuacje wychowawcze- zapoczątkowują proces rozwojowy wychowania poprzez działanie na jednostkę i wywołują u niej określone przeżycia psychiczne.

2.Proces rozwojowy- polega na rozwoju różnych stron psychiki człowieka (rozwój umysłowy, moralny, estetyczny czy fizyczny)

3.Rezultat procesu rozwojowego- stanowi efekt wychowania i oznacza wyższy poziom tego procesu, różniący się od rozwoju, który jest rozumiany jako pewien nowy stan wyższy względem wartości jakie osiąga proces wychowania.

4. Efekt procesu wychowania

Kształtującą się lub ukształtowana właściwość osobnika. Zmiany w jak największym stopniu korzystne, pożądane i oczekiwane z punktu widzenia dobra jednostki. Zmiany te mogą być umiejscowione we wnętrzu człowieka bądź w jego zewnętrznej aktywności.

VIII. Metody wychowawcze

a/ „metoda nagradzania” - to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (dostarczeniu nagród) w następstwie jej określonych czynności.. Skuteczność nagradzania uzależniona jest od : atrakcyjności nagrody, opóźnienia nagrody, rozkładu nagród, stopnia opanowania czynności, źródła motywacji czynności” . Metoda nagradzania stosowana jest w celu utrwalenia tendencji do wykonywania określonej czynności oraz jej intensyfikacji.

Poprawnie stosowana metoda nagradzania jest wysoko uznawana w pedagogice, jak i przez ogół rodziców, wychowawców i nauczycieli. Stosowanie tej metody:

· zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia oczekiwanego przez wychowanków sposobu ich postępowania,

· motywuje ich pozytywnie do zachowań społecznie i moralnie pożądanych,

· wpływa na kreatywność dziewcząt i chłopców,

· umacnia ich poczucie wartości i własnej godności.

Istnieją także słabe strony metody nagradzania, gdyż nadużywanie i popełnianie błędów w jej stosowaniu może doprowadzić dziecko do postawy roszczeniowej. Dziecko to oczekuje w następstwie społecznie i moralnie pożądanych zachowań jakiegoś zadośćuczynienia. Bez niego zaniedbuje swoje zobowiązania i obowiązki.

Powinno się wystrzegać stosowania metody nagradzania wobec jednych, a unikania wobec drugich. Nie należy pomijać dzieci i młodzieży społecznie nieprzystosowanej, gdyż to właśnie ona w szczególny sposób potrzebuje pochwał i nagród ze strony dorosłych.

b/ „metoda karania” -czyli inaczej mówiąc metoda wzmocnień negatywnych jest na ogół najlepiej poznaną i najczęściej stosowaną metoda wychowawczą. „Jest też jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci i młodzieży” .

Występują różne rozumienia metody karania. Jedna z nich mówi, iż jest ona sposobem oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegnięcia powtórzenia przez wychowanków zachowań niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami.

Metoda karania zawiera zalety jak również wady. Zazwyczaj jednak „tłumi”, niż „wygasza” niepożądane zachowania u wychowanków, czyli chwilowe zaprzestanie lub rezygnacja z dalszego karania powoduje nawrót zachowań niepożądanych.

Natomiast nadmiar karania powoduje skłonności do agresji, kłamstwa, dogmatyzmu i uprzedzeń. Jednak w większości przypadków powoduje lęk, frustrację, niepewności, poczucie niższości i budzi uczucia nienawiści, często także wzmaga zachowania podlegające karaniu.

Niektórzy twierdza, ze metoda ta jest mało skuteczna i do tego jeszcze szkodliwa, zaś inni twierdzą, że metoda karania zazwyczaj prowadzi do oczekiwanych zmian w zachowaniu dzieci i młodzieży wtedy gdy karanie przybiera postać tzw. wygaszania. Polega ona na uniemożliwieniu spodziewanego przez wychowanków nagradzania, czyli dostarczania wzmocnień pozytywnych.

Inni w metodzie karania widzą funkcje sterowania postępowaniem człowieka przez informowanie go o nieprzyjemnych konsekwencjach niepożądanych społecznie i moralnie zachowań.

c/ „metoda modelowania” - w metodzie tej niezmiernie ważna jest obserwacja zachowania się innego człowieka. Wpływa ona na zmianę zachowania się obserwatora. Uczenie się przez obserwację prowadzi do imitacji , tj. wykonywania ruchów lub wydawania dźwięków podobnych do tych , jakie uprzednio wykonywał obserwowany człowiek- model..

d/ „metody perswazyjne”- to przekonywanie kogoś o czymś lub tłumaczenie komuś czegoś. To metoda wychowania polegająca na oddziaływaniu na wychowanków przez słowo mówione lub pisane.

e/ „metody zadaniowe” - w metodzie tej „wychowawca tworzy realne sytuacje, będące dla wychowanka wyzwaniem, to jest wymagające od niego podjęcia odpowiednich działań; działania te prowadzą zwrotnie do pożądanych zmian w jego psychice” Metoda zadaniowa polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży konkretnych zadań, których wykonywanie-jak się zakłada-prowadzi zwrotnie do konstruktywnych zmian ich zachowań i postaw pożądanych z wychowawczego punktu widzenia, także do wzbogacenia ich wiedzy i doświadczenia w określonej dziedzinie działalności.

IX. Dziedziny wychowania

*Wychowanie moralne-nazywa się je także wychowanie do wartości i etyczne. Wychowanie to kojarzy się z zapoznawaniem wychowankow z powszechnie znanymi wartościami i umożliwianiem praktycznej ich realizacji. Wychowanie moralne pozostaje w łączności z wych religijnym,laickim i prorodzinnym,ideowym,obywatelskim umysłowym, zdrowotnym,fizycznym.Wychowanie to ma na celu zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami moralnymi. Uczy ono wystepowania w obronie powszechnie uznawanej moralności, czyli ogolu obowiązujących norm i wartości moralnych. Wychowanie moralne ma na celu w szczególności rozwoj moralny dzieci i młodzieży,przekazywanie im wiedzy o problemach moralnych,umiejętności rozpoznawania tego co zle.Uczy wrażliwości moralnej i gotowości do postepowania moralnego. Wychowanie to wydaje się potrzebne w społeczeństwie w którym jednostka niemal nagminnie spotyka się z przeslaniem wielu kultur,religii.Slabe str wych moralnego: przesadne poleganie na argumentacji logicznej uczniow, solidaryzowanie się nauczyciela,solidaryzowanie się nauczyciela z ich pogladami nawet wtedy gdy jest on odmiennego zdania.

* Wychowanie estetyczne-ksztalcenie do sztuki czyli kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej dla przezywania,poznawania i oceny zjawisk estetycznych.Wychowanie to zajmuje się gł. rozwijaniem wrażliwości dzieci i młodzieży na takie zj estetyczne jak piekno i kultura. Głównym celem wych estetycznego jest zapewnienie dzieciom i młodzieży wysokiego poziomu kultury estetycznej,czyli przyswajanie wiedzy o rzeczach pieknych, kształtowanie człowieka integralnego wzbogacanego dzieki doznaniom estetycznym,sprzyja rozwojowi intelektualnemu.Sztuka wzbogaca wyobraznie, rozwija uzdolnienia tworcze,uczy dostrzegania rzeczy nowych i godnych postrzegania

* Wychowanie seksualne (wyhowanie do zycia w rodzinie)-wplywy zmierzające do kształtowania u dzieci i młodzieży,postawy szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli plci odmiennej.Jest to także przekazywanie wiedzy o zyciu seksualnym czlwoieka. Wychowaniedosyc często prowadzone jest w szkole. Dobra okazja SA lekcje biologii, historii,etyki,wych fiz.Potrzeba wych seksualnego w szkole wynika z niedostatecznego przygotowania pedagogicznego rodzicow na których spoczywa obowiązek zapoznania dzieci ze sprawami płciowości człowieka. Potrzeba wych seksualnego wynika z ciagle narastającej liczby nieletnich dziewcząt.

• * Wychowanie patriotyczne-wdrazanie lub przyuczanie do milowania wlasnej ojczyzny narodu lacznie z gotowością do wyrzeczen i ofiar.Celem wych patriotycznego jest:przygotowanie wychowankow do służby wlasnemu narodowi i krajowi, kształtowanie zamilowania i milosci do wlasnego kraju,jego przyszłości i przeszłości,umacnianie poczucia odpowiedzialności za rozwoj kraju,rozwijanie gotowości do obrony wlasnego kraju, przyswajanie wiedzy o ojczyznie.Narod-ogol zbiorowości ludzi powstala na gruncie wspólnoty,dziejow kultury,jezyka,odznaczajaca się wspolna świadomością narodowa,czyli silnym poczuciem przynależności do narodu i solidarności z jego członkami. Ojczyzna-kraj w którym człowiek się urodzil,lub spędził znaczna czesc swego zycia,w którym mieszka.Kultura-cloksztalt materialnego i duchowego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalany i wzbogacany w ciagu jej dziejow, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Patriotyzm-milosc do ojczyzny i narodu lacznie z praca dla nich oraz gotowością do poświęceń i ofiar dla ich wspolnego dobra.Jest to także wypelnianie swych obowiązków obywatelskich.

Wskazniki postawy patriotycznej :pozytywny stosunek do wlasnego narodu i czynne zaangażowanie w jego sprawymilosc do wielkiej i malej ojczyzny,świadczenie usług na rzecz kraju, zainteresowanie sprawami narodu i ojczyzny.Sposoby wych patriotycznego w szkole:stosowane SA często na lekcjach histri,j polskiego,wych fiz,wosu.Bardzo wazne jest organizowanie spotkan z ciekawymi ludzmi z oka

*Wychowanie umysłowe- (wychowanie intelektualne) to kształtowanie pozytywnej motywacji i postaw wobec nauki jako wytworu umysłu ludzkiego, wobec pracy umysłowej i zaszczepianie potrzeby rozwijania własnego umysłu wychowanków.

Zgodnie z założeniem wielostronnej edukacji wychowanie umysłowe opiera się na oddziaływaniu na stronę poznawczą , emocjonalną i na aktywność praktyczną . Oddziaływanie na stronę poznawczą polega nie tylko na stwarzaniu warunków nabywania przez wychowanka wiedzy gotowej oraz samodzielnego dochodzenia do wiedzy, lecz przede wszystkim na kształtowaniu stosunku do wiedzy jako jedynej z najcenniejszych wartości, na kształtowaniu przekonań naukowych i naukowego poglądu na świat.

Rozwijanie strony emocjonalnej sprowadza się do stwarzania wychowankowi częstych okazji do przeżywania wartości intelektualnych i doskonalenia własnych czynności umysłowych. Wychowanie umysłowe realizuje się w szkole, uczelni wyższej czy innych ogniwach systemu oświaty przez nauczanie i uczenie się różnych przedmiotów, pracę pozalekcyjną i zajęcia twórcze w kołach zainteresowań, kołach naukowych, jak również przez kształcenie równoległe, kształcenie ciągłe i samokształcenie. Wychowanie umysłowe najbliżej graniczy z kształceniem. Jest kształtowaniem tych dyspozycji kierunkowych, które wyznaczają sposób posługiwania się przez jednostkę własnym umysłem i wykorzystywania swych możliwości intelektualnych.

Wychowanie to jest kształtowaniem i rozwijaniem w osobowości wychowanka tych dyspozycji uczuciowych, które sprzyjają aktywności umysłowej, pobudzająco intelektualnego rozwoju oraz do racjonalnej systematyzacji własnego życia psychicznego, a w konsekwencji prowadzą do wykształcenia się naukowego światopoglądu. Zrozumiałe jest, że procesy wychowania umysłowego muszą polegać zawsze na wdrażaniu wychowanka do poznawczej i umysłowej aktywności, przy czym niezbędne jest, aby aktywność ta obejmowała podstawowe dziedziny wiedzy o świecie.

Wychowanie intelektualne musi, więc polegać na organizowaniu uczniom swoistego treningu w zakresie samodzielnego, krytycznego dochodzenia do prawdy, odróżniania jej od fałszu, a także przeżywania odpowiednich stanów uczuciowych w odniesieniu do wszelkich sytuacji, w których w grę wchodzi walka o prawdę. W tak rozumianym procesie tego wychowania szczególnie zastosowanie będą miały wszelkie formy kształcenia, które aktywizują myślenie ucznia i skłaniają go do samodzielnego myślenia oraz poszukiwań. Tak, więc za szczególnie cenne w wychowaniu umysłowym należałoby uznać formy pracy, które angażują jednostkę do samodzielnej aktywności poznawczej, do stawiania i rozwiązywania różnego rodzaju problemów.

*Wychowanie religijne- podporządkowanie działalności edukacyjnej założeniom religii

*Wychowanie zdrowotne- opanowanie wiedzy o organizmie ludzkim

X. PODSTAWOWE ŚRODOWISKO WYCHOW.

Postawy rodziców wobec dziecka wywołują określone formy jego zachowania, prowadzą do ukształtowania cech osobowości dziecka (a później człowieka dorosłego)

Współczesne poglądy na znaczenie środowiska rodzinnego

Pogląd pesymistyczny, destrukcyjny, zaburzający osobowość dziecka. W tym ujęciu rodzina byłaby kolebką zaburzeń osobowości, psychopatii, nerwic

Pogląd optymistyczny, konstruktywny, wspierający rozwój pełnej osobowości dziecka. W Tym ujęciu rodzina stanowi najlepszy środek profilaktyczny przeciw zaburzeniom emocjonalnym i stanowi silne antidotum na ogólnie pojęte zaburzenia psychiczne

Postawa rodzicielska to tendencja do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby (dziecka) sytuacji czy problemu, czyli jakiegoś przedmiotu, na który jest skierowana.

Aby tendencja stała się postawą musi się utrwalić w działaniu.

*Każda postawa zawiera trzy składniki:

- składnik myślowy (np. pogląd na dziecko, mówię o nim)

- składnik działania (przejawia się w czynnym zachowaniu rodzica wobec dziecka)

- składnik emocjonalny (wyraża się zarówno w wypowiedziach jak i w działaniu przez swoisty rodzaj ekspresji, która im towarzyszy)

W konsekwencji przyjętej postawy dziecko jest spostrzegane, oceniane traktowane przez rodziców w ten specyficzny sposób warunkuje postawa

Postawy rodzicielskie są zazwyczaj plastyczne, powinny się zmieniać wraz z rozwojem dziecka.

Według Marii Ziemskiej:

Główne typy postaw rodzicielskich. Model typologii postaw

Postawy rodzicielskie (złożone), rozpoznaje się po postawach cząstkowych

Model zawiera oprócz postaw niewłaściwych także postawy pożądane (właściwe)

U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich leżą bądź:

-nadmierny dystans uczuciowy (emocjonalny wobec dziecka)

-nadmierna koncentracja (uczuciowa) na dziecku

U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich leżą:

Nadmierny dystans uczuciowy wyraża się kontaktem agresywnym wobec dziecka lub ucieczką od kontaktu z dzieckiem

Główną cechą zachowania rodzica przy takich formach zaburzeń kontaktu z dzieckiem jest dominujący

Nadmierna koncentracja uczuciowa na dziecka wyraża się kontaktem uporczywie korygującym lub kontaktem zbyt bliskim

Główną cechą zachowania rodziców przy takich formach zaburzeń kontaktu z dzieckiem jest zbytnia uległość

Cechy zachowania rodziców (rodzaje zaburzeń kontaktu i formy zaburzeń kontaktu)

- dominacja, górowanie

Charakteryzuje się twardością w zachowaniu rodziców, tendencją do ograniczeń i surowości

- zbytnia uległość

Charakteryzuje się miękkością w postępowaniu rodziców, nieudolnością czy niezdolnością do kierowania dzieckiem

Żądania rodziców są nieliczne i łagodne

- nadmierny dystans

Charakteryzuje się unikaniem kontaktów z dzieckiem. Kontakty te są powierzchowne a rodzice albo obojętni, powściągliwi, nie przejawiający swych uczuć dla dziecka, albo też jawnie je odtrącający, wrodzy

- nadmierną koncentracją rodziców na dziecku

Charakteryzuje uczuciowa nierozłączność, pełne nim zaabsorbowanie, tak dalece, że ojciec czy matka istnieją niemal wyłącznie w roli rodzica a cały dom obraca się wokół dziecka

Cechy zachowań rodziców wyznaczają główne typy nieprawidłowych postaw rodzicielskich:

- postawę odtrącającą

Cechuje dominacja i nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka

- postawę unikającą

Cechuje uległość i nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka

- postawę zbyt wymagającą

Cechuje dominacja i nadmierna koncentracja uczuciowa na dziecku

- postawę nadmiernie chroniącą

Cechuje uległość i nadmierna koncentracja uczuciowa na dziecku

Charakterystyka niewłaściwych postaw rodzicielskich

Odtrącanie

Na postawę odtrącająca składają się takie komponenty, jak:

- nieokazywanie uczuć pozytywnych, a nawet demonstrowanie innych

- dezaprobata i otwarta krytyka dziecka

- podejście dyktatorskie, nie dopuszczające dziecka do głosu i nie wnikające w motywy jego zachowania czy potrzeby

- kierowanie dzieckiem przy pomocy rozkazów i „przykręcania śruby”

- liczne i represywne żądania, surowe kary, zastraszanie, brutalne postępowanie z dzieckiem

Rodzice nie lubią dziecka i nie życzą go sobie, żywią wobec niego uczucie rozczarowania, zawodu i urazy

Opiekę nad nim uważają za odtrącającą lub przekraczające ich siły

Charakterystyka niewłaściwych postaw rodzicielskich:

Unikanie

Postawę tę charakteryzuje ubogi stosunek uczuciowy między rodzicami a dzieckiem lub wręcz obojętność uczuciowa rodziców

Obcowanie z dzieckiem nie sprawia im przyjemności, a czasem bywa odczuwane jako trudne

Ten typ złożonej postawy zawiera szereg postaw cząstkowych, jak np.:

- ukryta lub jawna beztroska o dobro dziecka aż do braku odpowiedzialności

- ignorowanie dziecka

- unikanie i ograniczanie kontaktu z nim do minimum

- zbywanie prób nawiązania kontaktu, podejmowanych przez dziecko

- zaniedbywanie dziecka pod różnymi względami - zarówno jego uczuciowych potrzeb, jak i? w zakresie opieki nad nim

- niedbałość i niekonsekwencja we wprowadzaniu i przestrzeganiu wymagań

- lekkomyślność czy wręcz obojętność wobec niebezpieczeństw, jakie dziecku mogą zagrażać

Brak przy tej postawie zainteresowania sprawami dziecka i równocześnie brak angażowania go w zajęcia i sprawy domu i rodziców

Postawa nadmiernie chroniąca wyraża się bezkrytycznym podejściem do dziecka, dziecko uważane jest za wzór doskonałości

Ten typ postawy złożonej zawiera takie postawy cząstkowe, jak:

- traktowanie dziecka jako dzidziusia

- przesadna opiekuńczość i nadmierna pobłażliwość

- niedocenianie możliwości dziecka szczególnie praktycznych

- niedopuszczenie do samodzielności

- usuwanie wszelkiego ryzyka z jego drogi

- postępowanie uzależniające od matki i ograniczające jego swobodę

- nadmierne zaabsorbowanie jego zdrowiem i bezpieczeństwem

- nadmierne bronienie go przed zarzutami

- zachęcanie do jednostronnego rozwijania zdolności, np. umysłowych czy werbalnych??????

Równocześnie matka ulega dziecku, toleruje zachcianki i niewłaściwe wyczyny, zaspokaja każdy kaprys i pozwala panować nad sobą czy nad rodziną

Postawa nadmiernie wymagająca

Przy postawie nadmiernie wymagającej, zmuszającej, korygującej dziecko jest zwykle naginane do wytwarzanego przez rodziców wzoru dziecka, jakie chcieliby posiadać, bez liczenia się z jego indywidualnymi i cechami i możliwościami w ramach fazy rozwojowej, w jakiej się ono znajduje

Na tę postawę składa się szereg postaw cząstkowych, jak:

- stawianie wygórowanych wymagań, narzucanie autorytetu i rządzenie dzieckiem

- nie przyznawanie prawa do samodzielności i niepozwalanie dziecku na postępowanie na własną odpowiedzialność

- ograniczanie swobody i zakresu aktywności przez narzucanie i zmuszanie, naginanie, nagany, stosowanie sztywnych reguł, niedopuszczanie do odstępstw od ustalonej taktyki

- wyrażanie dezaprobaty i gniewu

Dziecko traktowane jest z pozycji autorytetu bez uznania jego praw jako równych w rodzinie i poszanowania jego indywidualności

Charakterystyka właściwych postaw rodzicielskich:

Akceptacja dziecka

Czyli przyjęcie go takim, jakie ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, z jego umysłowymi możliwościami i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach, a ograniczeniami i trudnościami w innych

XI. BŁĘDY WYCHOWAWCZE

1.Wychowanie Wg. A. Guryckiej- to ciąg sytuacji wychowawczych aranżowanych (organizowanych) przez wychowawcę ze względu na cele wychowawcze. Istotą (jądrem) sytuacji wychowawczych są interakcje zachodzące między wychowawcą i wychowankiem, a efektem doświadczenia, które zdobywa wychowanek.

2. Błąd wychowawczy to: (to pojęcie względne, jego występowanie jest indywidualne warunkowane)

- wszystko, co zaburza interakcję wychowawczą, a wynika z zachowania wychowawcy

-zdarzenie, które zachodzi, w konkretnej sytuacji wychowawczej i jest związane z zachowaniem wychowawcy w toku interakcji z wychowankiem, to zaburzenie lub (i) zerwanie(utrudnienie) interakcji wychowawczej.

-takie zaburzające przebieg interakcji wychowawczej zachowania wychowawcy, które wpływają niekorzystnie na rozwój (funkcjonowanie) wychowania lub stanowią przyczynę(ryzyko) powstania szkodliwych dla wychowanka skutków.

3. Uwarunkowania(źródła) powstania błędów:

a) uwarunkowanie 1, osobowość wychowawcy:

- liczba popełnionych błędów oraz ich rodzaj zależy od struktury osobowości i jej właściwości.

b) uwarunkowanie 2 postawa wychowawcza wychowawcy:

-to utrwalone sposoby spostrzegania ustosunkowania i reagowania na zdarzenia wychowawcze. To nabyte przez własne doświadczenia (modelowanie, wykształcanie, ideologię) przekonania na temat dziecka, siebie jako wychowawcy oraz wychowania.

c) uwarunkowanie 3 - czynniki sytuacyjne:

-to wszelakiego rodzaju utrudnienia i zagrożenia, Należą do nich także czynniki w pracy wychowawczej jak: presja czasu, hałas, zewnętrzna kontrola, trudność(złożoność) wykonywanych zadań, przeciążenie liczbą wychowanków luz zróżnicowany poziom intelektualny uczniów.

4. Wymiary zachowań wychowawców (podstawowe dla kwalifikacji błędów). Wg. A. Guryckiej:

a) zachowanie emocjonalne

ekstremalna, emocjonalna ekstremalne, emocjonalne

akceptacja dziecka ŻAR ---------- umiar ---------- odrzucenie dziecka LÓD

(uwielbiasz, kochasz dziecko) (nienawidzisz, nie kochasz dziecko,

negatywne emocje)

b) zachowanie wychowawcy - koncentrowanie się n potrzebach, moich albo twoich.

Nadmierna nadmierna

Koncentracja -------------umiar------------ koncentracja na sobie

Na dziecku (na wychowawcy, potrzeby wychowawcy)

c) stosunek partnerów interakcji do zadania, wychowawca do zadania:

Nadmierna niedocenianie

Koncentracja --------------umiar------------- zadań

Na zadaniu dziecka dziecka

Jest to podstawą błędów wychowawczych:

-pozbawienie błędów zachowania wychowawcy to takie, przez które w sposób zrównoważony traktuje on siebie i partnera interakcji, panuje na krańcowymi emocjami w stosunku di dziecka.

Zachowania błędne	Zachowania „właściwe”
Rygoryzm - bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, sztywność ocen, stawianie dokładnie określonych wymagań, brak swobody, ścisłe kontrolowanie postępowania dziecka (posłuszeństwo)	Stawianie realnych wymagań, kontrolowanie ich spełnienia z prawidłowym systemem wzmocnień, równowaga kar i nagród lub przewaga nagród, równoważenie potrzeb dziecka i wymagań zadania
Agresja - atak słowny, fizyczny lub symboliczny, zagrażający lub poniżający dziecko	Rozwiązywanie konfliktów na drodze racjonalizacji stanowisk, tolerancja
Hamowanie aktywności - przerywanie, zakazywanie, aktywności własnej dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowania własne, zmienianie bez powodu rodzaju aktywności dziecka	Tworzenie warunków dla rozwijania aktywności własnej dziecka, ustalanie (negocjowanie) rodzaju aktywności zastępczej wobec jego własnej
Obojętność - dystans do dziecka i jego spraw, okazywanie braku zainteresowania dla jego aktywności	Tworzenie warunków dla wyrażania samodzielności dziecka i jego akceptacja
Eksponowanie siebie - koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, potrzebach, odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka, chęć imponowania, wyróżniania się, obrażanie się	Demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymaganiami stawianymi dziecku, bycie wzorem, skromność w traktowaniu własnej osoby, równoważne traktowanie interesów własnych i dziecka
Uleganie - spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie ze stawianych wymagań, okazywanie bezradności wobec dziecka	Uzgadnianie, pertraktacje
Zastępowanie - wyręczanie dziecka w działaniu, przejmowanie jego zadań bez oczekiwania na wyniki pracy	Pomoc, współdziałanie z zachowaniem aktywności dziecka
Idealizacja - ciągłe zajmowanie się dzieckiem i jego sprawami, utożsamianie się z nim jako najwyższym dobrem, chronienie przed możliwymi niebezpieczeństwami, zabezpieczanie przed zachowaniem niezgodnym z idealnym wzorcem	Pozytywne i adekwatne wzmacnianie zachowań dziecka, krytycyzm połączony z akceptacją
Niekonsekwencja - przemienność zachowań błędnych należących do różnych kategorii	Adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań i własności sytuacji

---