1. Osobowość wg Reykowskiego

- najwyższa instancja regulacji zachowania się, jest centralnym systemem integracji; osobowość w kategoriach czynności, a nie cech. Osobowość nieustannie się zmienia, dzieje się.

-dynamiczny aspekt koncepcji: osobowość jako organizacja schematów dynamicznych, ale nie wszelkich lecz tych które można by nazwać schematami nadrzędnymi, charakteryzujących się względną stałością, ogólnością i własnościami integracyjnymi wobec schematów niższych.

-Osobowość jest systemem ogólnych nastawień---> współzależne mechanizmy

*obraz świata i własnej osoby mapa informacji

*podstawowe potrzeby i zadania życiowe ingerencja różnych kierunków działań, system niewielu tendencji kierunkowych

* system stałych i ogólnych postaw integracja techniki i sposobów zachowania się wobec przedmiotów, osób, sytuacji

* mechanizmy kontroli

-FUNKCIE:

a) integrująca- znając pewne ogólne nastawienia osobnika możemy względnie przewidzieć jego reakcję na określone sytuacje - możliwa jest koegzystencja

*ambiwalencja (nachalność zachowań) występuje gdy: brak postaw ogólnych, zasadnicze tendencje nie rozwinęły się dostatecznie, postawy są niezintegrowane

b) kontrolująca- mechanizmy kontroli, osobowość nie dopuszcza do zachowań sprzecznych z oczekiwaniami społecznymi

c) regulująca- mechanizm homeostazy (samoregulacja)- jest koniecznością dla osobowości, chodzi o utrzymywanie równowagi z otoczeniem

d) aktywizująca- osobowość jest systemem prospektywnym nastawionym na realizacją celu- tworzenie wzoru idealnego

* Kształtowanie się osobowości: umysł ludzki nie jest w stanie niczego odebrać i zarejestrować bez odpowiedniego treningu wstępnego. Każda najprostsza czynność wymaga odpowiednich „instalacji” w systemie nerwowym, które są wynikiem procesu uczenia się. Powstają pewne organizacje mózgowe tzw. układy funkcjonalne. Ze względu na pewne cechy tych układów określa się je jako schematy dynamiczne lub nastawienia. Zatem zdolność człowieka do postrzegania i działania istnieje w chwili narodzin tylko w sposób potencjalny, jest to zdolność do tego by nauczyć się widzieć i działać. Owo uczenie rozpoczyna się od formowania bardzo prostych schematów. Najpierw schematy te są stosunkowo niezależne od siebie, dlatego poszczególne formy aktywności dziecka są chaotyczne i zmienne. Organizacje porządkujące tworzą się stopniowo i obejmują coraz to większe całości- tworzą się ogólne schematy poznawcze, schematy integrujące coraz to większy zakres faktów. Fakty te zaczynają być porządkowane i tworzą hierarchię.

- Są 2 tory integracji (tworzenia się osobowości)

I integracja wokół coraz to bardziej złożonych zadań

II podporządkowanie działań coraz to bardziej ogólnym zasadą

2. Kształtowanie się postaw u małego dziecka

- Postawy u małych dzieci kształtują się zwykle rozpoczynając od uformowania działań lub emocji. Informacje dochodzą później. Postawy małego dziecka często zaczynają się od uwarunkowania emocji.

* warunkowanie emocji:

bodziec obojętny lub wywołujący pozytywne emocje kojarzy się z bodźcem ujemnym

ujemny ładunek emocjonalny przeniesie się na bodziec wywołujący reakcję obojętną lub pozytywną

* eksperyment Watsona-dziecko, królik, gong

Małemu dziecku eksperymentator daje do zabawy oswojonego królika. Królik jest bodźcem dodatnim (I faza). Eksperymentator zbliża się z królikiem, dziecko bardzo się cieszy. Królik nadal ładunkiem dodatnim, ale pojawia się gong (bodziec ujemny) (II faza). Eksperymentator podchodzi do dziecka z królikiem, ale dziecko jest przestraszone i płacze. Królik stał się bodźcem ujemnym

(III faza). Teraz na wszystko co kojarzy się z królikiem dziecko płacze. Nastąpiła generalizacja emocji: uogólnienie, przeniesienie emocji a przedmioty podobne.

Może być oczywiście inaczej. Kojarząc bodziec negatywny z pozytywnym uzyskamy przeniesienie pozytywnego ładunku emocjonalnego na bodziec ujemny. To jaki będzie ostateczny bodziec kojarzenia 2 nieobojętnych bodźców zależeć będzie od siły emocji, którą każdy z nich wywołuje. Zasada warunkowania emocji leży u podstaw kształtowania się wielu postaw małego dziecka.

* Uformowanie działań: tu postawy kształtują się pod wpływem:

naśladownictwa- powielanie zewnętrznych form zachowań (ruchy, gesty)

modelowanie- przejmowanie zewnętrznych zachowań + przejęcie nastawienia zw. z tym zachowaniem, np. jak dziecko widzi jak rodzic karci psa, potem bije swoje zabawki i odczuwa agresję

identyfikacja- utożsamienie się, przejęcie gotowych postaw od dorosłych np. agresywny ojciec to agresywny później syn

Kształtowanie działań może odbywać się nie tylko przez przyswojenie gotowych reakcji, ale także w procesie samodzielnego działania jednostki metodą prób i błędów. Działania są nagradzane lub karane. Utrwalają się te , które doprowadziły do nagrody.

* Kształtowanie się wiedzy o przedmiocie:

U małego dziecka wiedza o przedmiocie kształtuje się przez zmysłowy kontakt z przedmiotem. Im bardziej polisensoryczny kontakt tym lepiej. Recepcja słownych informacji o obiekcie może spełniać trojaką funkcję w kształtowaniu się postaw:

- I recepcja info. może być środkiem uzupełnienia nie pełnej postawy tzn. postawy w której ukształtowany jest tylko komponent bihewioralne i emocjonalny

- II recepcja info. może stanowić początek kształtowania się nowej postawy

- III recepcja treści nowych info. może spowodować przekształcenie, korygowanie uformowanej już postawy,

Oddziaływanie na stronę poznawczą może polegać na podawaniu nowych sądów i opinii. Może także angażować myślenie gdy dziecku daje się pewne przesłanki do rozumowania, ale zostawia się mu możliwość do wnioskowania.

3. Behawioralne metody zmiany postaw

Podobnie jak postawy wpływają na zachowanie, tak zachowanie (jeżeli jest ono zasadniczo niezgodne z postawami) może z kolei wywoływać wpływ na zmianę postaw. Chodzi tu o rolę psychologicznego zaangażowania się w jakieś zachowanie. Do zmiany postawy potrzebne jest tutaj:

I jednostka jest sprowokowana do niepożądanego dla siebie dl siebie ze względu na swoje postawy działania nakłonić do określonego zadania

II stopień zgody lub osobistego zaangażowania w to działanie

- eksperyment Zimbardo: młodzież niszczył trawnik wokół szkoły. Psycholog jedną klasę sprowokował pod groźbą kary żeby skopała wszystkie trawniki i posadziła trawnik. Dzieci bardzo zaangażowały się w wykonywaną pracę. Nastąpiła zmiana postaw. Jeśli nie ma zaangażowania w czynność powoduje utrwalenie postawy negatywnej.

* Teoria dysonansu poznawczego Festingera wskazuje, że zaangażowanie się w zachowanie , wobec którego jednostka ma postawę negatywną wywołuje rozdźwięk lub niezgodność wzbudzającą stan napięcia i motywację w kierunku podejmowania dysonansu w taki lub inny sposób następuje przewartościowanie postawy.

* Nadanie ról i funkcji

Postawy mogą także ulegać zmianie w związku z innym rodzajem zaangażowani- w zw. z odgrywaniem ról. Zmiana postawy na skutek odgrywania roli jest bardziej prawdopodobna jeśli:

1. grający daną rolę uważa ją za nagradzaną

2. wysiłek zw. z odgrywaniem roli pozwala mu zyskać nowe spojrzenie na obiekt postaw

- ekip Kinga i Janisa- wykazali że grana rola wówczas ma istotne znaczenie gdy zezwala na pewien margines improwizacji, gdy nie jest tylko „odczytanym tekstem”

- 2 gr studentów, jedna ma przeczytać publicznie fragment sprzeczny z ich postawami napisany przez eksperymentatora; 2 gr też ma przeczytać takie tekst ale samodzielnie napisany. Ci którzy czytali tekst napisany przez ekspert nie zmienili postawy, Ci co pisali sami- zmienili postawy.

4. Warunki perswazji

*Perswazja- szczególny rodzaj wpływu interpersonalnego, w którym jedna strona uzasadnia jakiś punkt widzenia drugiej

-Warunki perswazji:

a) właściwości postaw jednostki: poziom centralności postawy

inne właściwości podmiotu np. cechy temperamentu

b) ogólnego charakteru sytuacji, w której dostarczane są jednostce nowe przeciwstawiające się informacje

właściwości samego przekazu

właściwości czynnika przenoszącego przekaz czyli jego źródła

5. Źródła empatii

Empatia: poznawcza: wstawienie się w cudze sytuacje, trafne zrozumienie cudzych uczuć, myśli, przewidywanie cudzych reakcji

emocjonalna: reakcja emocjonalna- współodczuwanie, przeniesienie cudzych uczuć na siebie.

Człowiek dziedziczy po przodkach wrażliwość emocjonalną na cudze emocje. Małe dzieci reagują na płacz innych dzieci- syntonia- empatia wczesnodziecięca.

* eksperyment „wrodzoność empatii” 3 gr niemowląt w trzecią dobę po urodzeniu (75 dzieci). Każde dziecko umieszczono oddzielnie w kołysce- symulatorze (badano stan dziecka, temp, działano rożnymi bodźcami na dziecko)

- 1 gr. oddziaływanie płaczem dziecka utrwalonego na taśmie

- 2 gr. oddziaływanie białego szumu ( dźwięk o widmie ciągłym, obejmujący cały zakres słyszalnych częstotliwości, przykry dźwięk)

- 3 gr. brak oddziaływań- gr. kontrolna

W 1 gr. 16 dzieci płakało pod wpływem płaczu z taśmy; wzrosło tępo pracy serca.

W 2 gr. płaczem reagowało 7 dzieci.

W 3 gr. spontanicznie płakało 5 dzieci.

Okazało się, że dziewczynki są bardziej wrażliwe na bodźce. Większe pobudzenie było wiosną i jesienią.

* Hipoteza niespecyficznego pobudzenia + teoria emocji Schachtera

Teoria ta zakłada, ze empatia emocjonalna powstaje w toku doświadczenia. Przesłanką tej hipotezy jest niespecyficzna wrażliwość na ekspresyjne sygnały podniecenia okazywane przez drugie osoby. Podstawą emocji jest wegetatywne pobudzenie, ale ma ono charakter niespecyficzny. Interpretacja bodźców na poziomie poznawczym określa treść i znak emocji. Wg. Teorii emocji Schachtera wielkość i rodzaj emocji zależy od tego w jakim stopniu sytuacja pobudza jednostkę oraz jak ją odczyta na poziomie poznawczym np. postrzegamy czyjeś cierpienie i pobudza nas ono ogólnie, ale atak empatii nastąpi gdy skojarzymy to cierpienie z jakimś naszym doświadczeniem.

* specyficzna reakcja - obserwacje Konrada Lorenza na schemat dziecięcości

- u pewnych zwierząt oraz ludzi można stwierdzić specyficzną, dodatkową ( od razu ukierunkowaną) emocję wobec istot odznaczających się pewną charakterystyczną budową:

duże głowy, oczy, miękkie ciało (lwy, pieski, kotki, niedźwiadki, niemowlaki)

- emocję czułości, ochrony, zbliżenia, pogładzenia

- bodziec ten u zwierząt wyzwala instynkt opiekuńczy, a u człowieka powoduje emocje dodatnie- skłonności do opiekowania się

Wrażliwość na schemat dziecięcości jest większa u kobiet niż u mężczyzn. Cudzy uśmiech wywołuje u nas pozytywne nas uczucie. Dziecko kojarzy sobie uśmiech matki z syt. opiekuńczymi, naśladuje uśmiech (ale dziecko niewidome też się uśmiecha) Uśmiech jest odruchem warunkowym w pozytywnych sytuacjach. Zjawisko empatii emocjonalnej, czyli wielkości pobudzenia emocjonalnego pod wpływem sygnałów od inny zależy od stymulacji oraz wrażliwości empatycznej. Jest ona uzależniona od czynników temperamentarnych i sytuacyjnych

7. Biologiczne źródła agresji

procesy neuronalne i chemiczne- zmiany zachodzące wewnątrz organizmu.

- ciało migdałowate- sprawuje kontrolę nad zachowaniami agresywnymi. Drażnienie ciałka migd. zamienia łagodne zwierzęta w bestię. Przerwanie dopływu stymulacji do tego obszaru powoduje, ze agresywne zwierzęta stają się łagodne. Ciałko migd. pobudza organizm do agresji. Zależność ta może być modyfikowana przez wpływ czynników społecznych.

- ekip. z małpami: inne jest zachowanie samca, gdy jego ciałko migd. jest podrażnione obecności samca będącego przywódcą (wówczas drażniony samiec ucieka w popłochu), a inne w obecności samca podległego (małpa jest wówczas niezwykle agresywna)

testosteron- wykryto, że po zaaplikowaniu zwierzęciu testost. następuje nasilenie agresji (Moyer 1988)

- w przypadku człowieka istnieje analogiczna zależność- poziom testost. u więźniów skazanych za przemoc jest wyższy i u mężczyzn i u kobiet ( Hopper 1988)

- badania dzieci z różnych kultur wykazały, ze chłopcy są bardziej agresywni niż dziewczynki (na ogół podobnie jest z dorosłymi)

alkohol- znosi nasze hamulce i rozluźnia mechanizmy kontroli

ból i niewygoda- Jeśli zwierze dostarcza bólu i nie może uciec od jego źródła zawsze reaguje atakiem. Jak wynika z amerykańskich badań ludzie reagują podobnie- zwiększa się ilość przestępstw w czasie upałów. Istniej wyraźna zależność między temper. a nastrojem człowieka.

- Arronson- prawdopodobieństwo społecznych niepokojów jest niższe w chłodne dni a wyższe w upalne.

8. Społeczne przyczyny agresji- sytuacje społeczne prowadzące do zach. agresywnych

frustracja- uczucie frustracji wywołane jest pojawieniem się przeszkód na drodze do osiągnięcia celu. Doświadczenie frustracji może zwiększać prawdopodobieństwo zachowań agresywnych, Nie zawsze prowadzi do agresji.

- ekip. Bartela i Lewina: pokazano dzieciom pokój pełen zabawek, ale nie pozwolono im się w nim bawić, mogły je tylko oglądać przez ogrodzenie. Po długim czasie oczekiwania pozwolono pobawić się zabawkami. Druga grupa bawiła się od razu (bez cienia agresji). Pierwsza gr., która wcześniej doświadczyła frustracji zaczęła niszczyć zabawki.

- tendencje agresywne wzrastają, gdy frustracja dotyka nas niespodziewanie, lub gdy uważamy, że doświadczamy jej niesłusznie. Na ogół wywołuje złość, irytację

-jeśli przyczyny frustracji są zrozumiałe nie ma agresji.

- frustracja + deprywacja (niezaspokojenie potrzeby) często prowadzi do agresji, ale nie zawsze.

- dzieci, które przez brak pieniędzy nie mają zabawek rozumieją ta sytuację i nie reagują agresją

bezpośrednia prowokacja i odwet- jedną z oczywistych przyczyn agresji jest odwet, gdy spotykamy się z agresywnymi zachowaniami ze strony drugiej osoby

- w podjęciu działa rewanżowych sprzyja zamierzona prowokacja. Gdy prowokacja jest przypadkowa większość osób powstrzymuje się przed odwetem

obecność przedmiotów kojarzonych z agresją- jak wynika z badań sama obecność bodźca wyzwalającego agresję, kojarzonego z agresja, prowadzi do wzrostu prawdop. wystąpienia zach. agresywnych.

- ekip. Berkowitza- usiłowano rozłościć studentów biorących udział w badaniu w różnych okolicznościach. Część studentów znajdowała się w pokoju gdzie na stole leżał pistolet. Inni w pokoju gdzie na stole leżała rakieta tenisowa. Następno dawano możliwość aplikowania wstrząsów elekt. kolegom. Osoby, które widziały pistolet używały prądu o wyższym natężeniu niż ci którzy widzieli rakietę.

- statystyki wykazują, że w miastach gdzie jest dostęp do broni jest więcej ataków przemocy

- badania jednoznacznie wykazują istnienie wysokiej korelacji między liczbą zabójstw a dostępem do broni palnej.

teoria społecznego uczenia się- gł. źródłem agresji jest społeczne uczenie się (naśladowanie, modelowanie)

- dzieci naśladują swoich rodziców i innych ludzi. Uczą się rozwiązywać konflikty siłą gdy widzą pozytywny rezultat tego działania.

- eksp. Bandury- zazwyczaj widok agresywnych działań drugiej osoby nasila tendencje agresywnego działania u obserwującego dziecka. Plastikowa duża lalka napełniona powietrzem, która odbija się po uderzeniu. Dorosły rzucał mocno lalką, kopał ja. Później pozwalano bawić się lalką obserwującym dzieciom . dzieci robiły to samo co dorośli, a niektóre z nich wymyślały gorsze metody znęcania się nad lalką

- agresja bardzo łatwo ulega modelowaniu

środki masowego przekazu- niejednoznaczne wyniki wpływu agresji oglądanej w środkach masowego przekazu. Ale stwierdzono, że oglądanie przemocy wywołuje agresywne zach. u dzieci.

- eksp. Liberta i Bayrona- pokazywali dzieciom popularny serial z przemocą („Niedotykalni”). Gr. kontrolna oglądała pokaz sportowy bez przemocy. Każdemu dziecku pozwalano potem bawić się z inną grupą dzieci. Dzieci, które oglądały serial były znacznie bardziej agresywne w zabawie.

- Phoson- eksp. (1997) wykazał, że oglądanie brutalnych scen wywiera największy wpływ na dzieci mające już skłonności do okazywania agresji. Oglądanie przemocy jest uznawane jako przyzwolenie na agresję.

- Lenc- nie agresywne dzieci poddane agresywnym filmom zaczęły prezentować zach. agresywne

- stały kontakt z aktami przemocy znieczula reakcję na występowanie rzeczywistych aktów przemocy.

-Aronson: 4 przyczyny dla których przemoc w środkach masowego przekazu modyfikuje naszą gotowość do reagowania agresją:

* jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę- osłabienie przyjętych norm nakazujących kontrolowanie impulsów

* ach, więc to tak się robi- dostarczanie pomysłów jak ujawnić własne agresywne uczucia

* myślę, że to co czuję to właśnie agresja- uświadamianie sobie własnej złości i spowodowanie szybkiego uruchamiania działań agresywnych

* ale lipa, znów się tłuką, co jest na innym kanale- oglądanie licznych krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt, zmniejsza współczucie wobec ofiary

karanie- karanie stanowi złożone zjawisko , gdy jest reakcją na agresję. Z jednej strony karanie każdego zachowania, włącznie z agresywnym powinno zmniejszać częstotliwość jego występowania. Z drugiej strony, ponieważ karanie przybiera formę przemocy, która próbuje wyeliminować u kogoś agresję, może stać się wzorem zachowania agresywnego i stworzyć warunki procesowi modelowania.

- wynika badań wskazują, ze u małych dzieci można wytworzyć niechęć do agresji przez stosowanie błyskawicznych i niezbyt dotkliwych kar za przejawienie zach. agresywnych.

- u dzieci starszych kary, a szczególnie dotkliwe np.. fizyczne, wzbudzają agresję wobec krzywdzących i nie unikają skłonności do zach. agresywnych.

9. Orientacja podmiotowa

Podmiotowość- potencjał rozwojowy- popęd do spontanicznej aktywności i rozwoju

*orientacja podmiotowa- jest to nastawienie na aktywność sprawczą, obejmująca następujące składniki:

generatywność- 1) skłonność do spontanicznej emisji zachowań, a więc wywoływanie zmian w stanach otoczenia, poszukiwanie nowych info., bez oglądania się na koszty i zyski

2) tendencje do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania (działanie twórcze, nie stereotypowe)

optymizm- jednostka spodziewa się zdarzeń pozytywnych, okoliczności sprzyjających, oczekuje sukcesu a nie porażki.

zaufanie do siebie- wyraża się w stosunku do własnych możliwości behawioralnych i intelektualnych (człowiek ufa trafności własnych wniosków, pomysłów, pamięci i inteligencji), wiara we własne siły

selektywność- wyraża się w 2 sferach: ewaluacji ( jasne i zdecydowane wartościowanie, jednostka wie co lubi, czego chce): poznawczej ( ukierunkowanie uwagi na pewne tylko aspekty otoczenia, wydobywanie z pamięci pewnych info., i selektywne przetwarzanie)

- podstawą selekcji jest związek napływających info. z doraźnie rozwijającą się linią aktywności.

poszukiwanie przyczynowości- nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo- skutkowych między zjawiskami, jednostka nie jest biernym rejestratorem bierności zjawisk, przejawia ciekawość świata. Tworzy i weryfikuje hipotezy przyczynowe

- najważniejsze jest nabywanie wiedzy między własnymi zachowaniami a stanami otoczenia

Te przejawy orientacji podmiotowej można zaobserwować u dziecka już w okresie niemowlęcym

- Shugar- dziecko chwyta grzechotkę

- Reykowski twierdzi, że dążenie do podmiotowości można zaobserwować w 3 r. ż.- pojawia się zaimek „JA”

Orientacja ta ulega ewolucji w miarę rozwoju, ale jej istota pozostaje niezmienna

*Gdy dziecko ma ograniczony dostęp do podmiotowości:

najczęściej przy nadopiekuńczości i rygorze

gdy są ograniczone działania i aktywności własne

zjawisko wyuczonej bezradności - traci motywację, obniż Asię jego poczucie wartości itp. wyuczona bezradność może stać się cechą osobowości

reaktancja - reakcja gwałtowna, bunt, dziecko nie chce być bezwolne, manipulowane, następuje wzmożenie potrzeby

10. Błędy wychowawcze

* 7 głównych błędów wychowawczych:

1) Ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka- prowadzi do zastępowania, wyręczania, bezradności i ulegania

2) Ekstremalne odrzucenie emocjonalne- prowadzi do agresji, hamowania aktywności, rygoryzmu i obojętności

3) Nadmierna koncentracja na dziecku- idealizacja dziecka, wyręczanie go albo rygoryzm i agresja

4) Nadmierna koncentracja na sobie- eksponowanie siebie, hamowanie aktywności dziecka, obojętność lub uleganie i bezradność

5) Nadmierna koncentracja na zadaniu- zastępowanie, wyręczanie, idealizacja lub rygoryzm i agresja

6) Niedocenianie zadań dziecka- uleganie, bezradność, eksponowanie siebie, „rób co chcesz”, obojętność, hamowanie aktywności

7) Niekonsekwencja charakteryzuje się występowaniem w czasie 1 sytuacji wychowawczej podczas działania różnych przeciwnych błędów

* Zachowania błędne i właściwe

ZACHOWANIA BŁEDNE A	ZACHOWANIA WŁAŚCIWE B
1A. RYGORYZM bezwzględne egzekwowanie wykonywania poleceń, pedanteria, sztywność	1B Stawianie racjonalnych wymagań, kontrolowanie ich spełnienia, równowaga kar i nagród, równoważenie potrzeb dziecka
2A. AGRESJA atak słowny, fizyczny lub symboliczny zagrażający lub poniżający	2B rozwiązywanie konfliktów przez dążenie do racjonalizacji stanowisk
3A CHAMOWANIE AKTYWNOŚCI przerywanie jej, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowania własne, zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności dziecka	3B tworzenie warunków do rozwijania przez dziecko własnej aktywności, ustalanie z dzieckiem rodzaju aktywności zastępczej jeśli jego własna nie jest możliwa, negocjowanie
4A OBOJĘTNOŚĆ obserwowalny dystans do spraw dziecka i do niego osobiście, brak zainteresowania dla aktywności dziecka	4B tworzenie warunków dla wyrażania się samodzielności dziecka, akceptacja
5A EKSPONOWANIE SIEBIE koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowania, na potrzebach i odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka, chęć imponowania, wyróżniania się, obrażanie się na dziecko jeśli nie widzi wielkości wychowawcy	5B demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymogami stawianymi dziecku, bez nacisku na naśladownictwo, skromność własnej osoby, równoważne traktowanie swoich i dziecka potrzeb
6A ULEGANIE, BEZRADNOŚĆ spełnianie zachcianek, rezygnacja z wymagań, demonstrowanie bezradności	6B uzgadnianie, pertraktacja
7A ZASTĘPOWANIE wyręczanie bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka , przejmowanie jego zadań, aktywność wychowawcy zamiast dziecka	7B pomoc dla dziecka polegająca na współdziałaniu z nim, aktywność wychowawcy z aktywnością dziecka
8A IDEALIZACJA utożsamianie się z dzieckiem jako z największym dobrem , ciągła zajmowanie się dzieckiem i jego zadaniami oraz czynnościami zabezpieczającymi przed nieistniejącymi nawet niebezpieczeństwami z zabezpieczeniem się przez zachowaniami dziecka niezgodnymi z idealnym wzorem- afektacja w stosunku do dziecka , brak krytycyzmu co rzutuje na maksymalizację ocen pozytywnych	8B pozytywne i adekwatne wzmocnienia zachowań dziecka, krytycyzm połączony z akceptacją i zrozumieniem
9A NIEKONSEKWENCJA przemienność zachowań błędnych zaliczonych do różnych kategorii błędów	9B adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań dziecka i do właściwości sytuacji wychowawczej z utrzymaniem pewnej, względnie stałej linii postępowania

.

---