18.04.2012 - wykład 9
Obecność podmiotów kojarzonych z agresją, jako przyczyna agresji
Jak wynika z badań sama obecność bodźca wyzwalającego agresję, a więc podmiotu kojarzonego z agresją prowadzi do wzrostu prawdopodobieństwa wystąpienia zachowań agresywnych. (np. pistolet, miecz )
EKSPERYMENT BERKOWITZ`A
Usiłowano rozzłościć studentów w różnych okolicznościach. Część studentów znajdowała się w pokoju, gdzie na stole leżał pistolet. Część równoliczna, gdzie na stole leżała rakietka tenisowa. Następnie uczestnikom dawano możliwość aplikowania wstrząsów elektrycznych swoim kolegom. Osoby, które widziały pistolet używały prądu o wyższym natężeniu niż ci widzący rakietkę tenisową. Obecność przedmiotów militarnych statystycznie zwiększa zachowania agresywne.
Statystyki wykazują, że w miastach amerykańskich, w których jest dozwolony dostęp do broni jest więcej aktów przemocy. Badania wskazują na istnienie wysokiej korelacji ( współdziałania) między liczbą dokonanych w danym kraju zabójstw a dostępem do broni palnej.
Badania te odpowiadają na pytanie: czy korzystne jest pozwolenie na kupno broni palnej (niby zapewnia bezpieczeństwo). Mali chłopcy lubią mieć zabawki militarne - wzmagają tendencje zwłaszcza u dzieci już skłonnych agresywnie bo to zwiększa ich agresję.
Teoria społecznego uczenia. Naśladowanie, modelowanie a agresja.
Głównym źródłem agresji jest społeczne uczenie się. Dzieci naśladują swoich rodziców, innych ludzi, bohaterów filmowych. Uczą się rozwiązywać konflikty przy pomocy siły zwłaszcza, gdy widzą korzystny rezultat agresywnego zachowania. Wielu rodziców stosuje przemoc powielając przemoc powielając przemoc zaznaną w dzieciństwie -> błędne koło, przemoc rodzi przemoc, powielamy to co doświadczamy w dzieciństwie.
Eksperyment Bandury (modelowanie agresji)
W eksperymencie stwierdzono, że widok agresywnych działań drugiej osoby nasila tendencje agresywnego zachowania u obserwującego dziecka.
Plastikowa lalka napełniona powietrzem o imieniu BOBO, która odbija się po uderzeniu została wykorzystana w tym eksperymencie. Najpierw dorosły rzucał brutalnie lalką, kopał ją, walił młotkiem itp. Później pozwolono bawić się lalka dzieciom. Dzieci posługiwały się tymi samymi sposobami maltretowania lalki, inne dzieci wymyślały nowe sposoby znęcania się nad lalką. Agresję bardzo łatwo się modeluje.
Środki masowego przekazu. Wpływ agresji oglądanej w środkach masowego przekazu na dzieci.
Przeprowadzono wiele badań. Nie wszystkie wyniki były jednoznaczne, ale stwierdzono, że oglądanie przemocy wywołuje agresywne zachowania u dzieci.
Eksperyment Liberta i Barona
Pokazywali dzieciom serial z wieloma obrazami przemocy ,,Niedotykalny”. Grupa kontrolna oglądała pozbawiony przemocy pokaz zawodów sportowych. Potem każdemu dziecku pozwolono się bawić w oddzielnym pomieszczeniu z inną grupą rówieśników. Dzieci, które oglądały Niedotykalnych” okazywały większą agresję w zabawie. Oglądanie filmów z aktami przemocy zwiększa agresywne zachowanie.
Eksperyment Josephsona 1990
Wykazał, że oglądanie brutalnych scen wywiera wpływ na dzieci mające skłonność do okazywania agresji. Uzasadnia to, że być może oglądanie scen przemocy jest odbieranie przez dzieci, jako przyzwolenie na wyrażanie własnej agresji.
Liczne badanie (Leynes'a 1980) terenowe wykazały, że początkowo nieagresywne dzieci poddane przez dłuższy czas oddziaływaniu filmów z aktami przemocy zaczęły prezentować zachowania agresywne.
Znieczulający efekt oglądania przemocy w środkach masowego przekazu
Większość eksperymentów i obserwacji wykazały, że stały kontakt z aktami przemocy w środkach masowego przekazu znieczula reakcję na wystąpienie rzeczywistych aktów przemocy. Likwiduje empatię i współczucie w stosunku do rzeczywistych ofiar przemocy.
Eliot Aronson - 4 przyczyny, dla których przemoc w środkach masowego przekazu modyfikuje naszą gotowość do reagowania agresją:
„jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę” - osłabienie przyjętych norm nakazujących kontrolowanie impulsów
„ach, więc to tak się robi!” - dostarczanie pomysłów jak ujawnić własne agresywne uczucia
„myślę, że to, co czuję, to właśnie agresja” - uświadamianie sobie własnej złości i spowodowanie szybszego uruchamiania działań agresywnych
„ale lipa, znowu się tłuką, co jest na innym kanale?” - oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie i wstręt na widok przemocy, zmniejsza współczucie wobec ofiary
Czy kara sprzyja hamowaniu zachowań agresywnych?
Karanie stanowi złożone zjawisko, zwłaszcza gdy jest reakcją na agresję. Z jednej strony karanie każdego zachowania włącznie z agresywnym powinno zmniejszać częstotliwość jego występowania. Z drugiej strony, ponieważ karanie przybiera zwykle formę przemocy, która próbuje wyeliminować przejawy agresji u kogoś, może zamiast osiągniętego celu stać się wzorem zachowania agresywnego i stworzyć warunki sprzyjające procesowi modelowania.
Wyniki badań jednak wskazują, że u małych dzieci, które nie mają jeszcze rozwiniętego systemu wartości można wytworzyć niechęć do agresji przez stosowanie błyskawicznych i niezbyt dolegliwych kar za przejawy zachowań agresywnych. U dzieci starszych kary, a szczególnie kary dotkliwe (np. fizyczne) wzbudzają agresję wobec karzących i nie usuwają skłonności do zachowań agresywnych. W walce z agresją ważna jest profilaktyka.
Katharsis a agresja
Teoria katharsis (Z. Freud), czyli koncepcja oczyszczenia, oglądanie agresji oczyszcza organizm z własnej agresji.
Badania wykazały jednak, że koncepcja Freuda, mianowicie koncepcja katharsis (oczyszczenie z własnej agresji poprzez oglądanie cudzej) jest błędna. Oglądanie agresji nie oczyszcza z agresji tylko nasila zachowania agresywne.
Jak rozładować gniew dziecka prowadzący do agresji?
sprowokowanie do rozmowy, do zwierzenia się, do opowiedzenia o przyczynach gniewu (skuteczne szczególnie w stosunku do mniejszych dzieci)- opowiedzenie o gniewie-> zmniejsza poczucie gniewu.
przeprosiny jako sposób na rozładowanie gniewu
modelowanie nieagresywnego zachowania- modelowanie zachowań prospołecznych: filmy, pogadanki, rozmowy, przykłady
EKSPERYMENT Bayrona - dzieciom pokazano wzór zachowania nieagresywnego jako wzory akceptowane społecznie. Następnie sprowokowano dzieci do zachowań agresywnych. Dzieci te nie przejawiały zachowań agresywnych. Grupa kontrolna reagowała bardzo agresywnie.
trening umiejętności komunikacyjnych i strategii rozwiązywania problemów
EKSPERYMENT Aronsona (1992)
pokazuje on, że trening umiejętności jest skuteczny. Pozwolono dzieciom bawić się w grupach czteroosobowych. W jednych grupach zabawowych uczono dzieci zasad współpracy i nagradzano je za wszelkie przejawy zachowań opartych na współdziałaniu.
W innych grupach zabawowych nie przeprowadzano treningu, ale nagradzano dzieci za okazywanie zachowania rywalizacyjnego. Następnie stworzono warunki, w których wszystkie dzieci doświadczyły frustracji (wyświetlano dzieciom interesujący film i rozdano pudełka czekoladek; następnie w kulminacyjnym momencie filmu przerwano projekcję, zapalono światła i odebrano czekoladki; potem dzieci wróciły do zabawy). Dzieci w pierwszej grupie, które były poddane przedtem treningowi umiejętności komunikacyjnych i strategii rozwiązywania problemów, gdy bawiły się z innymi dziećmi, nie przejawiały oznak agresji. Dzieci bez treningu agresję przejawiały. Profilaktyka ma bardzo duże znaczenie, tylko nie jest ona przeprowadzana przez pedagogów i jednostki szkolne.
rozwijanie empatii - rola empatii w zapobieganiu agresji nie budzi żadnych wątpliwości potwierdzają ją badania i obserwacja potoczna. Jest to wyraz humanizowania się w której nie wystarcza podejście behawioralne- czyli podejście dziedziczone .
ORIENTACJA PODMIOTOWA
Problematyka podmiotowości wzbudza zainteresowanie psychologów i pedagogów. Pojęcie podmiotu, bycia podmiotem i podmiotowości znane są już od czasów starożytnych.
PODMIOTOWOŚĆ - pojęcie dwudziestowieczne; w wieku XX zaczęto używać tej kategorii w filozofii, psychologii i pedagogice;
filozofia - pojęcie pojawiło się w filozofii chrześcijańskiej (K. Wojtyła); to, co składa się na podmiotowość znacznie wcześniej zostało sformułowane, w zasadzie już w starożytności (Sokrates, Platon); pojawiały się dociekania dotyczące cech istotowych człowieka - właściwości ontologiczne (ontologia to teoria bytu) - to takie właściwości składające się na istotę człowieczeństwa, na istotę człowieka jako bytu w świecie; jeśli człowiek nie przejawia tych właściwości, to jakoby traci cechy ludzkie; różni filozofowie podawali różne właściwości ontologiczne człowieka:
Sokrates mówił o rozumności człowieka, z tym rozumem idzie samowiedza (człowiek potrafi czynić siebie przedmiotem autoanalizy); dzięki temu człowiek potrafi określić siebie w świecie i poznawać świata; dla Sokratesa wiedza jest cnotą, a niewiedza jest znamionem głupoty, człowiek nie interesujący się sobą, swoimi wartościami, traci właściwe cechy ludzkie;
Platon wymienia różne cechy składające się na istotę człowieka: wolność jako cecha atrybutywna człowieka; wszystkie filozofie poplatońskie popierają wolność platońską (Kant, Hegel); wolność to nie tylko cecha ludzka, ale również zwierzęca; czym się różni wolność człowieka, a wolność zwierzęcia? zarówno dla człowieka jak i zwierzęcia wolność to możliwość swobodnego poruszania się, ale człowiek posiada inny aspekt wolności, którego nie posiada zwierzę - człowiek posiada wolność metafizyczną, jest to taka właściwość, która pozwala przekraczać barierę rzeczywistości obiektywnej (więzień może czuć się wolny, pomimo, że jest zniewolony);
miłość - choć to cecha, która przez wielu filozofów występuje również u zwierząt w takiej samej formie, jak u ludzi;
odpowiedzialność jest przedłużeniem wolności, to kolejna właściwość ontologiczna człowieka; jest to cecha specyficznie ludzka; odpowiedzialność jest cechą atrybutywną;
wolność wyboru - z nią wiąże się możliwość ewaluacji, czyli możliwość wartościowania, wyboru między dobrem, a złem; zwierzętom wartości są obce;
psychologia - podmiotowością zajęła się w wieku xx; psychologia zajmuje się praktyką podmiotowości, czyli to, co się składa na podmiotowość u ludzi współczesnych; interesuje się praktyka podmiotowości, koncentruje swoje obserwacje na właściwościach działania podmiotowego. Rozważania bardzo praktyczne. Nie ma rozważań istotowych dotyczących człowieka. Już Sokrates mówił o takich właściwościach składających się na istotę człowieka - rozum, samowiedza, wolność, etyczność. Należy dodać też inne właściwości; jeżeli wolność to odpowiedzialność, jeżeli rozum to wolność wyboru, możliwość ewaluacji, rozróżnienia dobra od zła, autoświadomość.
Zainteresowanie psychologii podmiotowością jest wyrazem humanizowania się tej dyscypliny, której nie wystarczają podejścia behawiorystyczne i psychoanalityczne, podejścia odziedziczone po naukach przyrodniczych.
Jeżeli idzie o podmiotowość to występują tu różne analizy szczegółowe, ale łączy je koncentracja na człowieku, jako źródle wpływu na świat. Wiąże
Problematyka podmiotowości wzbudza zainteresowanie psychologów i pedagogów w końcu lat 70. i 80. XX w.; w Polsce pojawia się ona w końcu 80. i 90. lat. Jest to wyraz humanizowania się psychologii, której nie wystarczają już podejścia behawiorystyczne i psychoanalityczne, a więc podejścia odziedziczone po naukach przyrodniczych. W analizie podmiotowości są różne podejścia szczegółowe, ale łączy je wspólna koncentracja na człowieku jako źródle wpływu na świat. Jest to założenie o względnej autonomii osoby, gdzie wpływy środowiskowe są ważne, ale mają charakter pośredniowy, tzn. są transformowane przez wewnętrzny system regulacyjny, którego działanie jest względnie niezależne od wpływów społecznych . Psychologia akcentuje jeden tylko akcent podmiotowości, mianowicie źródło przyczynowość, czyli sprawczość - znaczy to, że czlowiek uważa się za sprawcę zdarzeń pochodnych od jego działania, to on podejmuje wybór ról i zadań, partnerów swej działalności, to od niego samego jest zależny poziom jego aktywności, aż do jego zaniku wyłącznie, to on podejmuje decyzje, wpływa i kontroluje przebieg związanych działalnością zdarzeń i jej skutków, a więc także czuje się odpowiedzialny. Jest podmiotem i za podmiot się uważa. Ma to poważne konsekwencje dla rozwoju funkcjonowania człowieka. Poważne konsekwencje niesie za sobą zniewolenie - odebranie jednostce poczucia, że ma prawo wyboru, prawo do własnej aktywności, kontroli nad sobą i otoczeniem. Psychologa nie interesują atrybuty podmiotu, tak jak filozofa, lecz interesują go przejawy podmiotowości, np. co dzieje się z człowiekiem, gdy nie ma możliwości dokonywania wyborów, wywierania wpływu na przebieg zdarzeń? jaką rolę odgrywają inni ludzie w podtrzymywaniu lub hamowaniu poczucia podmiotowości? na czym polega rozwój ludzkiej podmiotowości? itp.
Niektórzy psychologowie rozumieją przez podmiotowość potencjał rozwojowy - popęd do spontanicznej aktywności i rozwoju. Autorzy Ci sądzą, że jednostka ludzka jest źródłem aktywności, a więc wywiera nieustanny wpływ na swoje fizyczne i społeczne otoczenie. Zatem dąży do:
wywołania zmian w otoczeniu przez spontaniczną aktywność sprawczą
panowania nad środowiskiem przez ćwiczenie i rozwijanie swoich sprawności motorycznych i poznawczych
komunikacji, a więc emitowania znaczeń swym zachowaniem (człowiek emituje znaczenia zarówno mową, jak i mimiką twarzy itp.) i ich odczytywania w zachowaniach innych
eksploracji środowiska, a więc bezinteresownej aktywności służącej wzbogacaniu wiedzy o świecie
Zatem dążenie do bycia przyczyną zdarzeń jest zdaniem tych autorów fundamentalną ludzką motywacją przyrównywaną do popędów biologicznych (nie są więc to produkty uczenia się ani wpływu środowiska). Motywacja ta pełni funkcję służebną wobec innych potrzeb jednostki, mianowicie swoboda wyboru form zachowania i posiadanie kontroli nad efektami własnych działań są warunkami skutecznego zaspokajania innych pragnień.
Psychologia rozwojowa stwierdza, że aktywność sprawcza jest warunkiem rozwoju struktur poznawczych i wykonawczych, a więc inteligencji, kompetencji językowej dziecka, a także umiejętności nawiązywania i podtrzymywania interakcji społecznych.
Psychologia humanistyczna uważa, że aktywność, w której dziecko może wyrażać swoje intencje i dokonywać wyborów jest niezbędnym warunkiem samorealizacji, a więc harmonijnego rozwoju potencjału intelektualnego i emocjonalnego dziecka (Maslow, Rogers). A. Maslow nawet uważa, że jest ona warunkiem zdrowia psychicznego dziecka, że dziecko będące długo w sytuacji ubezwłasnowolnienia może mieć zaburzenia psychiczne.
Od podmiotowości jako potencjału podmiotowego należy odróżnić podmiotowość jako pewną formę ustosunkowania się do siebie i świata w pewnej sytuacji. Tu okoliczności sytuacyjne, ubiegłe doświadczenia mogą sprzyjać lub blokować pojawianie się w działaniu cech podmiotowych. Jeżeli nawet przyjmiemy, że ludzie mają naturalną tendencję biologiczną do podejmowania aktywności podmiotowej, to i tak wpływy kulturowe, zabiegi socjalizacyjne i niepowodzenia w radzeniu sobie z zadaniami mogą tę tendencję hamować.