23. 05. 2012 - wykład 12

Błędy wychowania wg Antoniny Guryckiej - „Błąd w wychowaniu” (1990, Warszawa)

1. ekstremalna emocjonalna akceptacja dziecka prowadzi do zastępowania, wyręczania, ulegania i bezradności

2. ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka prowadzi do agresji, hamowania aktywności, do rygoryzmu i obojętności

3. nadmierna koncentracja na dziecku prowadzi albo do idealizacji dziecka i zastępowania go, albo rygoryzm i agresja

4. nadmierna koncentracja na sobie prowadzi do eksponowania siebie, hamowania aktywności dziecka oraz do obojętności lub z kolei do ulegania i bezradności

5. nadmierna koncentracja na zadaniu prowadzi do zastępowania, wyręczania dziecka oraz do idealizacji dziecka albo wprost przeciwnie do rygoryzmu i agresji

6. niedocenianie zadań dziecka prowadzi do ulegania, bezradności, do eksponowania siebie i „rób co chcesz, ja jestem zmęczony”, do obojętności i hamowania aktywności

7. niekonsekwencja charakteryzuje się występowaniem w czasie trwania jednej sytuacji wychowawczej różnych niepokrewnych wobec siebie błędów, np. agresji i ulegania (niekonsekwencja = analogiczna sytuacja powoduje różne reakcje rodzica)

Antonina Gurycka proponuje w miejsce zachowań błędnych następujące zachowania właściwe:

	ZACHOWANIA BŁĘDNE	ZACHOWANIA WŁAŚCIWE
1	rygoryzm: bezwzględne egzekwowanie wykonania poleceń, pedanteria, sztywność	stawianie realnych wymagań, kontrolowanie ich spełnienia, z prawidłowym systemem wzmocnień, równowaga kar i nagród, lub lepiej przewaga nagród, równoważenie potrzeb dziecka i wymagań zadania
2	agresja: atak słowny, fizyczny lub symboliczny (wygrażanie kijem, paskiem itp.), zagrażający dziecku lub poniżający je	rozwiązywanie konfliktów przez dążenie do racjonalizacji stanowisk, tolerancja, dialog
3	hamowanie aktywności: przerywanie aktywności, zakazywanie aktywności własnej dziecka poprzez fizyczne lub symboliczne zachowania własne, zmienianie bez racjonalnych przyczyn rodzaju aktywności dziecka	tworzenie warunków do rozwijania przez dziecko własnej aktywności, ustalanie z dzieckiem rodzaju aktywności zastępczej, jeśli jego własna nie jest w tym momencie możliwa, (negocjowanie)
4	obojętność: obserwowalny dystans do spraw dziecka i do niego osobiście, okazywanie braku zainteresowania dla aktywności dziecka	tworzenie warunków dla wyrażania się samodzielności dziecka, akceptacja dziecka
5	eksponowanie siebie: koncentrowanie uwagi dziecka na walorach wychowawcy, na potrzebach i odczuciach wtórnych do aktualnych potrzeb i odczuć dziecka, chęć imponowania, wyróżniania się, obrażanie się na dziecko, jeśli nie widzi wielkości wychowawcy	demonstrowanie własnych zachowań zgodnych z wymaganiami stawianymi dziecku bez nacisku na naśladownictwo, na bycie wzorem, skromność w traktowaniu własnej osoby, równoważne traktowanie swoich i dziecka potrzeb
6	uleganie: bezradność, spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie z wymagań stawianych dziecku, demonstrowanie własnej bezradności wobec dziecka	uzgadnianie, pertraktacja
7	zastępowanie: wyręczanie, bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka, zastępowanie go w działaniu, przejmowanie jego zadań, aktywność wychowawcy zamiast aktywności dziecka	pomoc dziecku, ale polegająca na współdziałaniu z nim, aktywność wychowawcy z zachowaniem aktywności dziecka
8	idealizacja dziecka: utożsamianie się z dzieckiem jako najwyższym dobrem, ciągłe zajmowanie się dzieckiem i jego sprawami oraz czynnościami zabezpieczającymi przed możliwym, nawet nie bezpośrednim niebezpieczeństwem a równocześnie zabezpieczanie się przed zachowaniami dziecka niezgodnymi z idealnym wzorem, np. bardzo grzecznego chłopczyka/dziewczynki; afektacja w stosunku do dziecka (przesadny podziw), brak krytycyzmu, co rzutuje na maksymalizacje ocen pozytywnych	Krytycyzm połączony z akceptacją i zrozumieniem, pozytywne i adekwatne wzmacnianie zachowań dziecka, tzn. nagrody i kary za faktyczne zachowania; krytycyzm wobec dziecka, ale połączony z akceptacją i zrozumieniem
9	niekonsekwencja: przemienność zachowań błędnych, zaliczonych do różnych kategorii błędów	adekwatność zachowań wychowawcy do zachowań dziecka i do właściwości sytuacji wychowawczej z utrzymaniem pewnej względnie stałej linii postępowania

Podmiotowe traktowanie dziecka i wchodzenie z nim w stosunki przychylności i współdziałania w dużej mierze chronią przed popełnianiem przez dorosłych błędów wychowawczych, które mogą być przyczyną szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków oraz warunkiem wystąpienia przemocy. Wg A. Guryckiej źródłem błędów wychowawczych jest nie tylko niewłaściwa postawa wobec dziecka, np. nadopiekuńczości lub rygoryzmu, lecz również zaburzenia w interakcji dziecko-wychowawca. Zdaniem autorki aby interakcja wychowawcza przebiegała bez zakłóceń dwa podmioty procesu wychowania muszą razem ustalić wspólną linię działania, czyli wspólny program. Powstanie wspólnego programu zapewnia obydwu partnerom poczucie sprawstwa i kontroli, a także poczucie zobowiązania do realizacji zadań, a co za tym idzie, lepszy poziom ich wykonania. Gdy partnerzy nie potrafią stworzyć takiej linii działania lub też w trakcie interakcji którykolwiek z nich traci poczucie sprawstwa i kontroli, interakcja zostaje zaburzona lub zerwana. Konsekwencją tego stanu (zaburzenia lub zerwania interakcji) jest nie tylko spadek poziomu wykonania zadania, ale również powstanie u jednostki, która odczuwa nacisk ze strony partnera poczucia zniewolenia, co z kolei powoduje jej bunt i dążenie do odzyskania pełnej autonomii. Należy pamiętać, że każde takie zaburzenie czy też zerwanie interakcji wywołuje u wychowanka niekorzystne doświadczenia, które rzutują na jego dalszy rozwój, a także obniżają ocenę wychowawcy jako partnera interakcji.

1. Gurycka przytacza następujące konsekwencje zerwania interakcji wychowawczej:

1. Reprezentacja w świadomości dziecka zderzenia wychowawczego, jako pejoratywnego

2. Obraz wychowawcy jako niekompetentnego i niesprawiedliwego

3. Obraz samego siebie jako skrzywdzonego bądź winnego zerwania interakcji, co rzutuje na poczucie własnej wartości

4. Generalizacja wywołanych przez pejoratywne zderzenie uczuć na inne sytuacje wychowawcze lub życiowe podobne w swej treści do percypowanego (postrzeganego) zdarzenia.

Tak zdobyte niekorzystne doświadczenie może mieć wpływ na dalsze funkcjonowanie dziecka i doprowadzić do negatywnych zmian w jego osobowości.

---