Rozwój stylów. Funkcjonalna sprawność staropolszczyzny. Funkcyjno-stylistyczne
zróżnicowanie polszczyzny średniopolskiej. Rola pisarzy doby średniopolskiej w rozwoju polszczyzny. Podstawowe nurty stylistyczne literatury renesansu i baroku. Funkcyjno-stylistyczne zróżnicowanie języka polskiego doby nowopolskiej. Rola wybitnych pisarzy epoki w rozwoju sprawności stylistycznej polszczyzny. Bogactwo stylistyczne współczesnego języka polskiego.
O powstaniu stylu decyduje nasilenie jednej z wielu różnych funkcji języka, która zacznie górować nad pozostałymi. Funkcja poznawcza – styl naukowy, ekspresywna z nastawieniem na wytwarzany tekst – artystyczny styl liryki poetyckiej, impresywna – styl retoryczny, poznawcza i fatyczna – styl potoczny, poznawcza i impresywna – styl normatywno – dydaktyczny.
Stylowi zawsze towarzyszy wybór. Zatem styl powstaje na drodze przeobrażania się elementów systemu w tekst.
DOBA STAROPOLSKA
Warunki funkcjonalnej sprawności doby staropolskiej:
Dostateczny zasób słownikowy, który pozwala na stosowne nazwanie zasobu myśli, a nawet jej uczuciowe zabarwienie;
Pewna stałość systemu fonologicznego i gramatycznego – kształtowanie jasnych, przejrzystych i jednoznacznych wypowiedzi.
Najsłabiej przedstawiała się syntaktyka (budowa wypowiedzeń, relacje między wyrażeniami). Budowa zdań jest przeważnie ociężała, niedołężna. Najczęściej są to wypowiedzenia wieloczłonowe. W tłumaczeniach widać niemalże niewolniczą, bezmyślną zależność od obcego wzoru składniowego (brak wyrobionego poczucia normy w tym zakresie).
Główne czynniki rozwojowe pisanej polszczyzny średniowiecza:
- wymagania narzucone przez organizujące się państwo, głównie za pośrednictwem chrześcijaństwa;
-w XIII wieku wzmaga się ruch umysłowy: dworski, zakonny;
- XIV i XV: przybywa kolejna warstwa „umysłowa”: sekretarze na służbie dyplomatycznej.
Klemensiewicz styl piśmienny epoki staropolskiej podzielił na:
artystyczny,
dydaktyczno-normatywny,
praktyczny.
Wśród utworów stylu artystycznego trzeba wyróżnić dwie grupy: utworów kościelno-religijnych oraz świeckich.
Na czoło grupy kościelno-religijnych wysuwa się proza psałterzowo-religijna – tłumaczenie Pisma Świętego (Psałterz Dawidowy, Psałterz floriański, Psałterz puławski, Biblia szaroszpatacka). Stanowią one szczytowe osiągnięcia artystycznego stylu epoki. Są wynikiem żmudnej pracy anonimowych tłumaczy. Jednak: tłumacz często unika mocnych, barwnych, soczystych wyrazów języka potocznego, nawet charakterystycznych wyrazów zdrobniałych i pieszczotliwych. Lubuje się natomiast w martwych i stereotypowych wyrazach książkowych. Pełno niedołężnych kalk językowych. Uboga synonimika w zakresie pojęć abstrakcyjnych. Naśladowanie wzoru łacińskiego powoduje dziwaczne i niezrozumiałe osobliwości szyku.
Drugą dziedziną prozy kościelno-religijnej są modlitwy. Dużym osiągnięciem stylistycznym jest Książeczka Nawojki. Modlitewnik pochodzi z końca XV wieku. Modlitwy są pełne szczerego liryzmu, który jest świadomą stylizacją i ma wywołać określone nastroje, np.: uwielbienie M.B., żarliwą pobożność, pokorną ufność. Operują szeregami epitetów, paralelizmem i antytezą oraz żywym obrazowaniem. Ponadto ujmują prostotą i bezpośredniością.
Następnie należy wymienić wierszowane utwory kościelno-religijne. Ze względu na ilość i jakość – pierwsze miejsce należy się pieśni religijnej. Bogurodzica zachwyca kunsztowną budową wersyfikacyjną, obecnością niezwykłych wyrazów i form. Struktura gatunkowa hymnu widoczna jest w „monumentalnej” apostrofie skojarzonej z modlitewną prośbą. Żale Matki Boskiej pod krzyżem to skarga na widok umierającego syna wyrażona w sposób jasny, szczery, bezpośredni.
Swoisty rodzaj piśmiennictwa kościelno-religijnego stanowią apokryfy, żywoty, legendy. Najokazalszym utworem apokryficznym jest Rozmyślanie przemyskie o żywocie Pana Jezusa. Autor chce w nim trafić do czytelnika prostego, pouczyć go i uszlachetnić, przemówić do jego uczuć i wyobraźni. W tym utworze można wyróżnić dwie warstwy stylizacyjne. Pierwsza to ustępy o charakterze uczonych komentarzy i umoralniających refleksji. Są one książkowe i sztywne, frazeologia w nich występująca utarta, czasami banalna, składnia zawikłana. Druga warstwa odnosi się do swobodnej opowieści. Autor używa w niej słów prostych, a nawet gminnych.
Rzadkim u nas okazem epiki legendarnej, a bogato rozwiniętej w innych państwach, jest wierszowany utwór Legenda o św. Aleksym. Utwór bardzo słaby zarówno pod względem wersyfikacyjnym, jak i stylistycznym. Nieudolny i infantylny sposób opowiadania, niewzbudzający zainteresowania. Słownictwo ubogie, niezdarna składnia.
Świeckich utworów stylu artystycznego zachowało się bardzo niewiele. Historia Aleksandra Wielkiego krola macedońskiego o walkach – pod względem językowo-stylistycznym dzieło nie ma dużej wartości: niedbałe tłumaczenie przejmuje bezmyślnie i niewolniczo, często błędnie, powtarza łacińskie konstrukcje składniowe – niezrozumiałe dla Polaków, powtarza również wyrazy łacińskie.
Pod tym względem lepiej wśród tekstów świeckich wypada rodzaj piśmiennictwa społecznego o charakterze polemicznym, propagandowym, agitacyjnym. Ważnym utworem prozaicznym są Pamiętniki Janczara. Jest to memoriał, w którym autor wzywa państwo chrześcijańskie do solidarnego wystąpienia przeciw groźnemu niebezpieczeństwu tureckiemu. Opowiadanie prowadzone jest w prosty, przystępny sposób. Miejscami rozwlekły, bądź sprawozdawczy. Użyte słownictwo jest potoczne, składnia nieporadna, ale nie sprawia trudności w rozumieniu tekstu.
W dobie staropolskiej powstały również utwory wierszowane, które są pierwszym wyrazem społecznych antagonizmów. Satyra na leniwych chłopów narzeka w rymowanym ośmiozgłoskowcu na chłopa, wymigującego się od swojej pracy. Proste słownictwo, Prymitywna, ale przejrzysta składnia.
Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego pod względem stylistycznym jest utworem bardzo słabym. Jednak poprzez dobór wyrazów i zupełnie rozluźnioną budowę syntaktyczną oddaje wiernie uczuciową postawę oburzonego autora, jako „rzecznika” rozgoryczonej szlachty.
Drugim rodzajem stylu językowego jest styl dydaktyczno-normatywny. Uczestniczący w nim współczynnik artystyczny wybija się najmocniej w twórczości na usługach potrzeb kościelno-religijnych.
Kazania świętokrzyskie to najstarszy zabytek języka polskiego. Jednak ich styl jest prymitywny. Składnia prosta, unika wypowiedzeń wieloczłonowych. Schematyczna kompozycja: oczytany kaznodzieja rozwija w szeregu punktów poszczególne pojęcia, twierdzenia, spostrzeżenia. Autor dba też o dobór wyrazów, które mogłyby pouczyć i wzruszyć.
Do utworów językowego stylu dydaktyczno-normatywnego zalicza się ze względu na tendencje umoralniającą Rozmowę mistrza Polikarpa ze śmiercią – jeden z najciekawszych wytworów polskiej poezji średniowiecznej. Autor chce oddziaływać na wyobraźnię, uczucie, wolę czytelnika, aby skłonić go do pobożnego życia, traktuje przedstawiony świat z humorem i ironią. Opowiada gładko, ryzuje ostro i barwnie sylwetki różnych grup społecznych, stara się o realistyczne przedstawienie obyczajów. Autor używa bogatego słownictwa, w którym występuje warstwa potoczna, powszednia.
Zachowało się także kilka utworów stylu dydaktyczno-normatywnego w dziedzinie potrzeb życia świeckiego. Przykładem jest piśmiennictwo prawniczo-ustawodawcze, w którym przeważa współczynnik normatywny. Najważniejszym zabytkiem tego rodzaju jest Kodeks Świętosławowy. Widać w nim trudności polszczyzny w zaspokojeniu wymogów życia prawnego oraz rozwój jednej ze społecznych gwar zawodowych.
Wiersz o zachowaniu się przy stole reprezentuje dydaktykę życia towarzyskiego. Jego stylizacja jest bardzo pospolita. Autor używa słownictwa potocznego, wyrażeń i zwrotów bardzo plastycznych, niektóre przenośnie i porównania odznaczają się prostacką dosadnością.
Styl praktyczny to głównie roty przysiąg w zapiskach sądów ziemskich i grodzkich. Poza skostniałą formą przysięgi występuje w nich czyjeś oświadczenie dotyczące jakiegoś wydarzenia. Często jest ono bardzo krótkie i zwarte, w czasach późniejszych przybiera dłuższą formę o charakterze narracyjnym albo fragment żywego dialogu.
W ciągu okresu doby staropolskiej przebiega proces wstępnej integracji zespołu plemiennych dialektów jako jednego. Powstająca w jego wyniku forma językowa jest jeszcze wewnętrznie zróżnicowana. Dlatego ważną rolę w jej ujednoliceniu odgrywało piśmiennictwo.
STYLE STAROPOLSKIE
artystyczny praktyczny
kościelno-religijny: normatywno-dydaktyczny
- teksty psałterzowo-religijne,
- modlitwy, świecki
- utwory wierszowane,
- apokryfy, żywoty, legendy
DOBA ŚREDNIOPOLSKA
W dobie średniopolskiej, a w szczególności w XVI wieku nastąpił ogromnej doniosłości proces kształtowania się języka piśmiennictwa. W piśmiennictwie znajdą swoje źródła i oparcie normy gramatyczne, leksykalne i stylistyczne.
Na pierwsze dziesięciolecia XVI wieku przypada powolny rozwój składniowo-stylistycznej sprawności języka. Wznosi się ona od prymitywnej nieporadności średniowiecza na poziom większej operatywności.
Jej ograniczenia widoczne są w utworach wierszowanych, gdzie krępowana jest budowa zdania, np. Ezop Biernata. Proza Jana z Koszyczek ukazuje, jak brak rygorów wersyfikacyjnych otwiera możliwości rozlewnego wypowiadania się w wieloczłonowych konstrukcjach. Jego sprawność stylistyczno-składniowa najbardziej widoczna jest w różnicowaniu wypowiedzi uroczystych, trochę ociężałych Salomona i krótkich, rytmicznych Marchołta.
Od połowy XVII wieku można zauważyć pewne rozluźnienie dyscypliny zdaniotwórczej: budowa zdania staje się mniej zwarta i mniej uporządkowana. Często pojawia się inwersja (wpływ łaciński).
Dos tylu artystycznego doby średniopolskiej należy zaliczyć wysiłki doskonałego spolszczenia Pisma świętego. W zakresie świeckim rozwijała się powieść. Szerokim polem próby dojrzałości języka w artystycznej odmianie stylistycznej stała się poezja liryczna, a w jej zakresie znakomita twórczość Jana Kochanowskiego.
Kochanowski wywarł silny wpływ na język poetycki pisarzy całej doby średniopolskiej, a w okresie oświecenie uważano go za wzór polszczyzny.
Utwory liryczne XVII wieku to przede wszystkim dzieła J. A. Morsztyna (te zasługujące na uznanie). Ich niezwykłe kształty wersyfikacyjne, nagromadzenie przenośni, hiperbol, antytez, gradacja – realizowały się dzięki doskonałemu opanowaniu przez poetę tworzywa językowego, które w tych warunkach okazało swoje niezwykłe bogactwo.
Przeciwnymi wartościami, bo prostotą i naturalnością, ale również dosadnością i barwnością mowy powszedniej zwyczajnych ludzi odznacza się język Ogrodu fraszek Wacława Potockiego.
Znakomite utwory epickie XVII wieku: Przeważna Legacyja Twardowskiego, Wojna domowa Odymalskiego, Flis Klonowica.
Dramat: Historia o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka (XVI w.): język żywy, zbliżony do mowy potocznej prostych. Ton klasycznego dramatu – Odprawa posłów greckich. XVII wiek – komedia Z chłopa król – Baryki – wprowadzone obcojęzyczne wstawki dla wzmocnienia komiczności.
Styl normatywno-dydaktyczny łączy ze sobą właściwości stylu naukowego i artystycznego. Ma działać na wyobraźnię i uczucia, ale również wzbogacać wiedzę czytelnika.
Przykładem prozy normatywno-dydaktycznej są podręczniki kaznodziejskie, mnożące się w okresie reformacji, nazywane postyllami, np. pochodząca z XVI wieku postylla Mikołaja Reja Świętych słów… . Najwyżej postyll stoją kazania. Na najwyższym poziomie kazań doby średniopolskiej znalazł się dorobek Piotra Skargi z Kazaniami sejmowymi.
W piśmiennictwie XVI wieku zaszczytne miejsce zajęła proza polityczna. Traktaty, często ujęte w dialogi, dojrzałość języka, znakomity dobór słów, np. Orzechowskiego Policyja królestwa polskiego…
Bardzo bujnie rozwinęła się proza dydaktyczno-parenetyczna, która podawała wzory życia i postępowania ziemianina, dworzanina, rycerza, hetmana, senatora, itd. Rej Żywot człowieka poczciwego, Górnicki Dworzanin.
W tej dobie kształtuje się styl dziennikarski. Pierwsze czasopismo 1661r. – „Merkuriusz Polski”.
PODSTAWOWE NURTY STYLISTYCZNE RENESANSU:
- polityczny,
- moralistyczny,
- naukowy
były przeniknięte wzorcami retorycznymi. Inaczej kształtował się nurt stylistyczny pamiętnikarstwa, zapatrujący się na wzorce hagiograficzne.
Od tych typów prozy renesansowej rażąco odbija się styl językowy romansów, np. wspomniana stylizacja mowy Salomona i Marchołta.
Język polski stał się w piśmie językiem państwowym, w obrębie języka literackiego kształtowały się różne style funkcjonalne: urzędowo-kancelaryjny, dyplomatyczny, prawny.
BAROK
Style poezji baroku
-malarskość,
-głębia,
- forma otwarta,
- jedność,
- niejasność.
Po okresie przesadnej dbałości o formę pojawił się nowy styl, ekspresyjny, o formie realistycznej, gigantyczny, widowiskowy. Piękna nie widziano już w harmonii renesansu, piękno baroku rodziło się w indywidualnym ujęciu – było wielorakie: dynamika tekstu, retoryka paradoksu, zwięzłość i niejasność, dwuznaczniki, przerzutnie, kontrasty, oksymorony
Poezja baroku jest naśladowcza, tradycyjna – odnosi się do szeroko pojętego kontekstu, w dużej mierze przeniknięta intencją moralizatorskiego dydaktyzmu.
Styl artystyczny dzieli się na: barok dworski (Morsztyn, Lubomirski); barok mieszczański (Zimonowic); barok szlachecki (Potocki, Pasek, Twardowski).
DOBA NOWOPOLSKA
Dopiero w tej dobie, w miarę rosnących osiągnięć kulturalnych szkoły,szerzenia się oświaty, tępienia analfabetyzmu, demokratyzacji wykształcenia, mogły produkty piśmiennictwa i czasopiśmiennictwa docierać do coraz liczniejszego, zainteresowanego i chętnego czytelnika.
Język piśmiennictwa schyłkowej doby baroku w Polsce okresu saskiego miał dwie główne wady: niezdarność i niejasność budowy składniowej oraz skażenie makaronizmami i barbaryzmami.
Pod wpływem przenikających do Polski haseł oświecenia wystąpiły w połowie XVIII wieku objawy krytycznej oceny tych niedostatków. Tu należy obszerna rozprawa Konarskiego: autor zalecał staranny dobór wyrazów, przejrzysty szyk i tok wypowiedzi, zdania długie, słownictwo rodzime. Również Bohomolec pisał o dbałości o mowę ojczystą.
W tworzywie piśmiennictwa stanisławowskiego były dwie warstwy stylistyczno-językowe: ambitna, starannie wypracowana; druga: bezpretensjonalna, swobodniejsza.
Składniki obu warstw: doborowej i tej powszedniej występowały w różnym stosunku w rozmaitych utworach okresu stanisławowskiego. Walkę o panowanie warstwy doborowej stoczy pseudoklasycyzm, przewagę warstwy powszedniej wywalczy romantyzm.
Ilustracje procesów rozwojowych języka piśmiennictwa doby stanisławowskiej można znaleźć przede wszystkim w utworach Trembeckiego i Krasickiego. Całokształt literackiego dorobku Krasickiego stał się dla współczesnych i potomnych znakomitą szkołą wypowiadania się.
Przykładem dojrzałości ówczesnej prozy naukowej jest dzieło historyczne Naruszewicza oraz twórczość Kołłątaja.
Na schyłkową fazę oświecenia przypada przodująca rola klasyków (Osiński, Feliński, Koźmian). Pseudoklasycyzm żądał jasności, która zapewnia zrozumiałość i naturalność wypowiedzi, dzięki przestrzeganiu zwyczajów językowych. Zaletą pseudoklasycyzmu było skuteczne zwalczanie zaniedbań językowych w piśmiennictwie barokowym, poprzez narzucanie ścisłych rygorów.
U schyłku XVII i XIX wieku rodził się i rozwijał romantyzm, jako rozczarowanie i rozgoryczenie wobec obietnic oświecenia.
Romantyczne tendencje: swoboda wypowiedzi, uwolnienie myśli, uczuć, wyobraźni twórcy od nacisku norm, reguł, wzorców. Rozluźniają się przepisy gramatyczne i kryteria poprawnościowe, zwłaszcza w zakresie składni. Duże zainteresowanie mową gminną, ludową. Mickiewicz w mowie ludu widział ożywcze źródło języka narodowego.
Juliusz Słowacki posługiwał się doskonale opanowanym, starannie i z całym znawstwem używanym językiem ówczesnych warstw wykształconych. W historii języka polskiego rola Słowackiego polega na wykazaniu olśniewających możliwości polszczyzny, jej słownikowego bogactwa, melodyjności, zdatności wersyfikacyjnej.
W okresie romantyzmu powstaje literatura popularnonaukowa, przeznaczona głównie dla młodzieży (Lelewel –Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane, Niemcewicz – Śpiewy historyczne).
W okresie pozytywizmu literatura miała być na usługach potrzeb społecznych. Od dzieła literackiego żądano, aby było przystępne dla masowego, przeciętnego czytelnika. Rzutowało to na sposób użycia języka w literaturze. Domagano się prawdy i naturalności językowego przedstawienia rzeczywistości. Postaci powieści miały przemawiać w sobie właśnie właściwy sposób (naśladownictwo mowy potocznej, wstawki środowiskowe i gwarowe).
Jednym z najznakomitszych stylistów tej epoki był Henryk Sienkiewicz. Zachwyca bogactwem leksykalnym, stylizacją archaizującą, wyzyskiwaniem elementów mowy potocznej i ludowej, wyrazistością i obrazowością.
Idąc za ciosem: Młoda Polska! Sorry po całym dniu z „Klemensem” i Skubalanką odechciewa mi się naukowości ;). Młoda Polska walczyła o swobodny wyraz uczucia i wyobraźni w poezji odzyskującą swoją ważną rolę w życiu. W zakresie składni na ogół panowało tradycyjne kształtowanie treści w zdaniach powiązanych w sensowne i wedle norm gramatycznych uporządkowane całości.
Stefan Żeromski jest pisarzem, który używa języka z pełną świadomością i odpowiedzialnością. Nie znosił szablonu językowego, pragnął wzbogacenia słownictwa, widział dwa główne źródła tego procesu: staropolszczyzna oraz słownictwo ludowe.
Piśmiennictwo lat 1910-1939 było dziełem różnych ugrupowań literackich, kształtowało się wedle różnych ugrupowań artystycznych. Programową walkę z neoromantyzmem młodopolskim podjął neoklasycyzm, którego organem był miesięcznik literacki „Museion”. W dziedzinie poezji rozwinęli działalność skamandryci. Skamandryci (Słonimski, Tuwim, Iwaszkiewicz, Wittlin, Pawlikowska, Wierzyński, Lechoń) chcieli tworzyć wielką poezję, wolną od szablonów, wytartych rekwizytów frazeologicznych, sztucznego efekciarstwa. Używali języka z poczuciem wielkiej odpowiedzialności, chcieli kunsztownie opracowany wyraz poetycki utrzymać w bliskości mowy potocznej, ale dbali o czystość rytmu, piękno rymu, klasyczną strofę.
Poezja Tuwima to przede wszystkim prostota, codzienność, potoczność bliska masowemu czytelnikowi. Niepospolite bogactwo słownika. Tuwim bacznie obserwował mowę ludu, gwarę miejską, opracowywał studia o języku.
W ogólnym ujęciu można wyróżnić dwa okresy udziału teatru w życiu języka doby nowopolskiej. W okresie pierwszym od czasów stanisławowskich do przełomu w. XIX i XX nie odgrywał teatr w tym zakresie większej roli. Repertuar obejmował przeważnie tłumaczenia obcych sztuk francuskich, włoskich, niemieckich. W zaborze austriackim pierwszeństwo i opiekę rządową miał teatr niemiecki. Cenzura udaremniała funkcję wychowania ideowego i praktycznego.
Pełniejszą i skuteczniejszą stała się funkcja kulturotwórcza teatru w pierwszej połowie XX wieku (Pawlikowski, Kotarbiński, Solski). Na scenach pojawiły się utwory dramatyczne Słowackiego, Mickiewicza, Krasińskiego, Wyspiańskiego, Przybyszewskiego, Rydla, Rittnera, Żuławskiego, Zapolskiej.
Ważnym narzędziem społecznego wpływu słowa pisanego jest czasopiśmiennictwo. Jego skromne początki sięgają doby średniopolskiej („Merkuriusz”). Za czasów Stanisława Augusta: „Monitor” – czasopismo polityczno-społeczne na usługach reformy. Wiele troskliwej uwagi poświęcał językowi polskiemu, upominając się o jego poszanowanie, karcąc niedbałą składnię i makaronizowanie. Odmienny charakter miały „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, było to czasopismo przeznaczone dla ludzi wykształconych, aby dać im kształcącą rozrywkę umysłową. Naczelne miejsce zajmowała tam tematyka mówienia i pisania.
W zaborze austriackim już od 1783 roku wychodziły polskie czasopisma.
Na przychylna wzmiankę zasługują „Rozmaitości” stanowiące od 1817 roku dodatek literacki do „Gazety Lwowskiej”.
W dobie nowopolskiej przybywało zarówno dzienników, jak i pism periodycznych. Ośrodkiem szczególnie nasilonego czasopiśmiennictwa była Warszawa.
ROLA PISARZY
Istotnym czynnikiem, który wpływa na rozwój każdego języka jest jego utrwalenie. Wszelkie wytwory piśmiennicze są niezbędne zarówno do rozwoju, jak i przetrwania i utrwalenia języka.
Doba nowopolska była czasem, kiedy literatura najbardziej wpływała na język. Przyczyn należy dopatrywać się w jej dostępności dla szeroko pojętego społeczeństwa (rozwój działalności kulturalno-oświatowej, dostępność do szkół, rozwój prasy).
Język i literatura są od siebie uzależnione oraz wpływają na siebie równorzędnie. Język jest narzędziem, który tworzy literaturę, ta zaś jest narzędziem, które go utrwala. Literatura utrwala wszelkie normy językowe, wyznacza prawidłowy rozwój języka.
Czołowi twórcy literaccy każdej epoki, dzięki dbałości o język, utrwalali system językowy oraz przyczyniali się do trwałości normy. Stawali się wzorem dla kolejnych twórców, np. Kochanowski.
Myślę, że to wystąpiło we wcześniejszym opracowaniu.
A co do bogactwa stylistycznego współczesnej polszczyzny, to nie obraźcie się, ale my to wszystko wiemy. Style, hybrydy, słownictwo specjalistyczne, itd.
® Ola