1. WYMIENIĆ I SCHARAKTERYZOWAĆ

UKŁADY KOSZTÓW PRODUKCJI

Układy ewidencyjne kosztów

• Układ rodzajowy kosztów

• Układ kalkulacyjny kosztów

• Układ stanowiskowy kosztów

• Układ kosztów ze względu na ich reagowanie na zmiany wielkości produkcji

  • Układ globalny,

  • Układ jednostkowy

Rodzajowy

Jest obowiązkowy dla firm, które zobowiązane są do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Istotą tego układu jest posegregowanie wydzielonych grup rodzajowych kosztów na 2 większe grupy:

• koszty materialne (amortyzacja, materiały i przedmioty nietrwałe, energia, usługi)

• koszty niematerialne (wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne, fundusze, podatki, rozliczenia bankowe)

Układ rodzajowy kosztów wymagany przez ustawę o rachunkowości przedstawia się następująco:

• amortyzacja

• zużycie materiałów i energii

• usługi obce (transportowe, remontowe, komunalne, bankowe, czynsze, dzierżawy, wywóz zanieczyszczeń, monitoring środowiska, rachunki)

• podatki i opłaty (podatki od nieruchomości, środków transportu, wieczyste użytkowanie gruntów)

• wynagrodzenia (płace brutto pracowników)

• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia pracownicze (składki ZUS, Fundusz Pracy i składki na inne Fundusze, koszty szkoleń pracowników)

• pozostałe koszty (koszty reklamy, ubezpieczenia majątkowe, podróże służbowe, koszty ryczałtu za używanie prywatnego samochodu do celów służbowych)

Kalkulacyjny

Koszty w układzie kalkulacyjnym poszeregowane są ze względu na tzw. Nośniki kosztów, czyli produkty lub usługi. Układ ten dzieli koszty na:

• koszty bezpośrednie – to takie koszty, które można wprost przyporządkować konkretnemu produktowi lub usłudze na podstawie dokumentacji księgowej lub dodatkowych przeliczeń

• koszty pośrednie – to koszty wspólne dla wszystkich produkowanych wyrobów, ponoszone są na sprawną obsługę podstawowego procesu gospodarczego. Nie są odnoszone wprost na produkt lub usługę.

Koszty bezpośrednie

+

Koszty wydziałowe

=

Techniczny Koszt Wytworzenia (TKW)

+

Koszty ogólnozakładowe (+ straty na brakach)

=

Zakładowy Koszt Wytworzenia

+

Koszty sprzedaży

=

Całkowity Koszt Własny

Całkowity Koszt Własny Sprzedaży

Straty na brakach obejmują koszty braków naprawialnych i nienaprawialnych. W zależności od rodzaju i miejsca powstawania braków mogą one mieć charakter kosztów bezpośrednich, jak i kosztów pośrednich.

Stanowiskowy

Istotą stanowiskowego układu kosztów produkcji jest wyodrębnienie w procesie produkcji charakterystycznych ogniw, węzłów, przekrojów produkcji tj. charakterystycznych miejsc powstawania kosztów.

Układ stanowiskowy kosztów polega na ustaleniu wysokości ponoszonych kosztów na danym stanowisku, przy czym z zasady ustala się również koszty stanowiska w układzie rodzajowym.

Wydzielone stanowiska pracy stanowią miejsca odpowiedzialne za wielkość ponoszonych kosztów. Analiza kosztów w tym układzie umożliwia ich kontrolę, ocenę działalności wyodrębnionych komórek organizacyjnych (stanowisk pracy) oraz dokładne ich rozliczanie z ponoszonych kosztów.

Przykład stanowisk pracy kopalni surowców skalnych: przygotowanie terenu do eksploatacji górniczej, urabianie nadkładu, załadunek nadkładu, transport nadkładu, zwałowanie nadkładu, roboty wiertnicze w surowcu skalnym, roboty strzelnicze, załadunek surowca skalnego, transport surowca skalnego, przeróbka mechaniczna (kruszenie, rozdrabnianie, przesiewanie, klasyfikacja), składowanie wyrobów gotowych, rekultywacja

Układ globalnych kosztów produkcji

W układzie tych kosztów całkowity koszt produkcji traktowany jest jako funkcja produkcji G(x)=f(x). całkowity koszt produkcji równa się sumie G(x)=Ks + Kz.

(czyli w układzie globalnym całkowity koszt produkcji równa się sumie kosztów stałych i kosztów zmiennych)

W analizie zależności kosztów produkcji przedsiębiorstwa od wielkości produkcji polegającej na badaniu zależności funkcyjnych zmienną niezależną jest wielkość produkcji (x) zaś zmienną zależną koszty produkcji.

Istota zależności funkcyjnej jest jednoczesne przyporządkowanie wartości zmiennej niezależnej, wartości zmiennej zależnej.

Koszty stałe to koszty które nie zależą od wielkości produkcji, przykładem kosztów stałych jest amortyzacja środków trwałych. Mogą być:

• bezwzględnie stałe koszty:

x- wielkość produkcji

• koszty skokowo stałe:

Ks- koszty stałe

x- wielkość produkcji

Koszty zmienne to koszty zależne od wielkości produkcji. Koszty zmienne mogą być:

• proporcjonalne – rosną lub maleją liniowo. są to takie koszty, którym jednostkowa zmiana produkcji wywołuje jednostkową zmianę kosztów. Zmieniają się one wprost proporcjonalnie do zmiany produkcji.

x- wielkość produkcji

a₁ = k_jz – koszt jednostkowy zmienny o charakterze proporcjonalnym (współczynnik proporcjonalności)

• progresywne - są to takie koszty, które rosną szybciej niż wielkość produkcji. Jednostkowa zmiana produkcji powoduje większą niż jednostkową zmianę kosztów.

Oś x – Kz albo G(x)

a₂ – koszt jednostkowy zmienny o charakterze progresywnym

• degresywne –rosną wolniej niż koszty progresywne. Są to takie koszty, które zmieniają się wolniej niż produkcja. Oznacza to, że zmiana wielkości produkcji o jednostkę powoduje zmianę kosztów o mniej niż jednostkę. Inaczej mówiąc wraz ze wzrostem produkcji, koszty rosną coraz wolniej.

Oś x – Kz albo G(x)

a₂ – koszt jednostkowy zmienny o charakterze degresywnym

Koszty całkowite w układzie globalnym G(x):G(x) = K_s + K_z

• o charakterze proporcjonalnym

G(x) = a₀ + a₁x

Oś x – Kz albo G(x)

• o charakterze progresywnym

G(x) = a₀ + a₁x + a₂x²

Oś x – Kz albo G(x)

• o charakterze degresywnym

G(x) = a₀ + a₁x − a₂x²

Oś x – Kz albo G(x)

Układ jednostkowy

W układzie jednostkowym otrzymujemy koszty o charakterze proporcjonalnym, progresywnym i degresywnym, dzieląc koszty całkowite przez wielkość produkcji. $g\left( x \right) \frac{G(x)}{x}$

Całkowity koszt jednostkowy o charakterze proporcjonalnym

$kj = g\left( x \right) \frac{G(x)}{x} = \frac{a_{0}}{x} + a_{1}$

Całkowity koszt jednostkowy o charakterze progresywnym

$$kj = g\left( x \right) \frac{G(x)}{x} = \frac{a_{0}}{x} + a_{1} + a_{2}x$$

Jeżeli występują koszty jednostkowe o charakterze progresywnym to możemy mówić o optymalizacji kosztu jednostkowego (możemy szukać kosztu minimalnego).

x₁- najmniejszy koszt jednostkowy, optymalizacja kosztów produkcji

Całkowity koszt jednostkowy o charakterze degresywnym

$$kj = g\left( x \right) \frac{G(x)}{x} = \frac{a_{0}}{x} + a_{1} - a_{2}x$$