PASZA – produkt naturalny, pochodzenia roślinnego, zwierzęcego, mineralnego bądź syntetycznego zawierające strawne składniki pokarmowe.
Składniki pokarmowe – substancje zawarte w paszy, które po przetworzeniu w organizmie mogą być wykorzystane jako źródło składników energetycznych, budulcowych i bioregulacyjnych
Aby nazywać się paszą musi spełniać warunki:
- możliwy do pobierania przez zwierzęta
- w przewodzie pokarmowym ulegać przetworzeniu trawiennemu na składniki resorbowane ( wchłonięte do krwioobiegu) i wykorzystane do budowy tkanek ciała
- produkt musi wnosić wartości odżywcze tzn. składniki zresorbowane muszą być użyteczne metabolicznie
PODZIAŁ PASZ
KRYTERIA
-ilość składnika najbardziej charakterystycznego lub występującego w dominacji
- wpływ w danej paszy na ilość i jakość wytwarzanego produktu
- koncentracja energii na jednostkę masy
- źródło pozyskania
- podział ogólny : objętościowe, treściwe
Źródła białka dla zwierząt
pasze pochodzenia zwierzęcego
- mączki mięsne, kostne i mięsno- kostne
2. roślinne pasze
- wysokobiałkowe > 20% białka ogólnego
a. nasiona roślin strączkowych
b. śruty poekstrakcyjne
c. koncentraty białkowe
- niskobiałkowe < 20 % białka ogólnego
a. ziarna zbóż
b. susz z okopowych
PASZE ROŚLINNE WYSOKOBIAŁKOWE - nasiona roślin strączkowych
soja – najlepsza ze wszystkich pasz roślinnych, ma najwięcej białka strawnego ( białko ogólne 32-34%) – podajemy ZAWSZE TYLKO W POSTACI ŚRUTY POEKSTRAKCYJNEJ
- lizyna 6-7 g/100 g białka ogólnego
-metionina+ cysteina 3 g/100 g białka ogólnego
śruta poekstrakcyjna zawiera 44 % białka
rzepak – 19% białka ogólnego
- lizyna 6,5g/100 g
- met + cyst 4-5g /100 g
poekstrakcyjna śruta rzepakowa 35 % białka ogólnego
lędźwian siewny – białko ogólne 25-31 %
- lizyna 7g/100 g
- met + cyst 1,5-2,5 g/100 g
PODAWAĆ PO EKSTRUZJI NIE W POSTACI SUROWEJ. Zawiera β-odat – bardzo silmna i bardzo toksyczna neurotoksyna-powoduje paraliż
Bobik – białko ogólne 26 %
- lizyna 6-7 g/100 g
- met +cyst 2g/100g
Ma twardą pokrywę nasienną trzeba obłuszczać
Groch – białko ogólne 21%
najlepiej poddać go obróbce , namoczyć- ma właściwości wzdymające
Łubin wąskolistny, żółty, biały białko ogólne 30-44 % - niektóre zawierają alkaloidy
ZASTOSOWANIE ROŚLIN STRĄCZKOWYCH
- zawsze ześrutowane
-część należy poddać obróbce termicznej
- największe źródło białka
- stosuje się dla wszystkich rodzajów zwierząt
PASZE NISKOBIAŁKOWE - ZIARNA ZBÓŻ
pszenica – najwyższa wartość musi być ześrutowana, a oprócz tego namoczona – rzadko stosowana w żywieniu zwierząt- jest droga białko ogólne 12 %
jęczmień – białko ogólne 11 % - idealna pasza dla tuczników, zawiera mało β-karotenów . NIE WOLNOM PODAWAĆ NIOSKOM
pszenżyto – jest to produkt wyprodukowany sztucznie – bardzo dobra pasza – nie ustępuje pszenicy. Stosowana dla wszystkich zwierząt . Białko ogólne 12 %
Żyto – białko ogólne 9-11 % dla koni roboczych – nie może być zboże świeże (dłużej niż 2 m-ce) musi być bardzo suche. Nie wolno podawać lochom ciężarnym, karmiącym i młodym zwierzętom. W niewielkich dawkach dla tuczników
owies – idealny dla konia – białko ogólne 11-13 % , Nie powinno sięgo podawać świniom i bydłu
kukurydza- białko ogólne 9-11 % . Zawiera dużo witamin i β-karoten. Nie powinna być stosowana w żywieniu dorosłych świń- zażółca i rozmiękcza słoninę. Może być stosowana jako zielonka cały rok albo liście na świeżo albo po zakiszeniu
Niezbędne składniki mineralne w żywieniu przeżuwaczy
Makroelementy:
Ca, P, Mg ,S (pełnią funkcję budulcową) K, Na, Cl, P ( uczestniczą w utrzymaniu homeostazy, ciśnienia osmotycznego, odczynu pH)
Mikroelementy:
Fe, Cu, Zn, Mn, Co, J, Se
Składniki mineralne wpływają na:
- wzrost , rozwój reprodukcję,
- produktywność, stan zdrowotny
- budowę kośca
- przemianę składników pokarmowych
- syntezę witamin, enzymów i hormonów
Zapotrzebowanie zależy od
- strat endogennych tych składników
- wzrostu , masy ciała i produkcji
- ilości składników mineralnych i ich wzajemnych proporcji w dawce
- przyswajalności składników
- warunków panujących w żwaczu ( skład dawki ) warunków fermentacji
Potrzeby netto – fizjologicznie nieuniknione straty endogenne + odkładanie wewnętrzne+ odkładanie w przyroście tkanek+ wydzielanie w mleku
Przyswajalność – absorpcja X relatywne wykorzystanie w metabolizmie
Mikroelementy – to pierwiastki biogenne występują w organizmie w śladowych ilościach, ale są niezbędne do prawidłowego rozwoju. Do mikroelementów zaliczamy: Cu, J, Fe, Fluor ,Zn, Mo, Mn, Co, Se, Bor, Cr
Zarówno niedobór jak i nadmiar tych składników w pożywieniu wywiera niekorzystny wpływ na organizm.
Miedź - jest konieczna do prawidłowego rozwoju i utrzymania w zdrowiu organizmu. Jej obecność umożliwia w ustroju prawidłowe wykorzystanie żelaza. Jest również niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, wzrostu kości i odgrywa niebezpośrednią rolę w przemianach ustrojowych glukozy. Znaczny niedobór glukozy mogą prowadzić do niedokrwistości (anemii) lub powodować ostoporozę (zrzesztotnienie kości).
Żelazo- jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu, zużywany w ustroju do produkcji czerwonych krwinek- wchodzi w skład hemoglobiny. Jego niedobór prowadzi do zaburzeń ze strony układu krwiotwórczego- powstaje mała liczba czerwonych krwinek, co może doprowadzić do niedotlenienia narządów wewnętrznych. Wchodzi w skład enzymów oksyredukcyjnych i ochronnych ( np: Ketalazy, cytochromy oddechowe, peroksuydaza). Niezbędne jest dostarczenie prosiętom w pierwszym tygodniu życia, najprościej na drodze iniekcji lub preparatów podawanych do korytka. Do zatruć żelazem najczęściej dochodzi w wyniku przedawkowania preparatów zawierających żelazo. Dotyczy to głównie koni i psów których właściciele w sposób niekontrolowany podają suplementy diety. Żelazo uszkadza narządy.
Jod - jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Jego brak może prowadzić do zaburzeń prawidłowej pracy tego narządu, powstawania wola, zaburzeń umysłowych i utraty słuch, choroby układu nerwowego i zaburzenia wzrostu u płodu.
Cynk -niezbędny jest dla prawidłowego rozwoju organizmu, jak i zachowania zdrowia. Jest obecny w centrach aktywnych ok. 200 enzymów uczestniczących w różnych procesach w tym w przemianie metabolicznej, ma wpływ na wszystkie podstawowe procesy życiowe , bierze udział w gojeniu się ran, wpływa na pracę układu odpornościowego, wpływa na prawidłowe wydzielanie insuliny przez trzustkę, wpływa na stężenie witaminy A i cholesterolu, ma udział w regulacji ciśnienia krwi i rytmu serca, zwiększa produkcję plemników. Niedobór cynku może być przyczyną ślepoty nocnej, opóźnionego gojenia się ran, zaburzeń smaku i węchu, zmniejszonej odporności na zakażenia, zaburzeń w rozwoju narządów płciowych.
Kobalt- jest obecny w centrach reaktywowania enzymów ( syntezie białek organizmu, przemianie kwasów nukleinowych, w cykl krebsa), bierze udział w erytropoezie, wchodzi w skład witaminy B₁₂ - proces krwiotwórczy. Niedobór u ludzi i zwierząt powoduje zaburzenia w procesie krzepnięcia krwi. Zatrucia Kobaltem są bardzo rzadko spotykane, toksyczną dawką dla bydła może być ilość 1 mg Co/kg/ m.c/dzień
Selen-do niedawna uznawany był wyłącznie za pierwiastek silnie toksyczny. Potrzebny jest do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu. Jest on niezbędny do działań niektórych enzymów, które utrzymują prawidłowe reakcje zachodzące w organizmie. Niedobór selenu prowadzić może do zaburzeń tworzenia paznokci, osłabienia mięśni, oraz zaburzeń pracy serca.
Niedobór
-obniża % zapłodnień,
- może być powodem występowania stanów zapalnych dróg rodnych,
- może powodować syndrom MMA ( zapalenie gruczołu mlekowego)
W przypadku prosiąt dodatek selenu do paszy zwiększa ich odporność na schorzenia układu pokarmowego i zmniejsza śmiertelność. Wpływa na selenoproteiny odpowiedzialne za odporność swoistą i nieswoistą organizmu. W funkcjach antyoksydacyjnych Se pełni funkcję ochronną wobec witaminy E.
Fluor
Występuje w nieznacznych ilościach w różnych produktach, ale głównym jego źródłem jest woda pitna. Przy naszych zwyczajach żywieniowych dobrym źródłem jest również herbata. Wiadomo, że brak fluoru w pokarmie powoduje zahamowanie wzrostu lub tempo wzrastania jest znacznie wolniejsze, pogarsza się również stan uzębienia.
Mangan- potrzebny jest do prawidłowego przebiegu metabolizmu tłuszczów, węglowodanów i białek. Stanowi także cześć składową niektórych enzymów- aktywator biologiczny np: arginazy wątrobowej, katalizującej syntezę mocznika, kinazy. Uczestniczy w procesach tworzenia białek i chrząstek .Niedobór jest przyczyną nieprawidłowego wykształcenia się układu kostnego. Może spowodować nieprawidłowe spalanie cukrów, oraz problemy ze wzrostem. U jagniąt niedobór manganu ujawnia się deformacją kości a u owiec obniżeniem płodności.
Molibden- jest częścią składowa niektórych enzymów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Bierze udział w metabolizmie puryn, jest obecny dehydrogenezie ksantynowej i innych enzymach. Aniony molibdenu pozostają w antagonistycznym stosunku z anionami siarki i miedzi. Jego niedobór powoduje zakłócenie czynności tych enzymów, co prowadzi do gromadzenia się szkodliwych substancji.
Chrom- uznawany był kiedyś za pierwiastek toksyczny. W ustroju spełnia rolę w przemianie cukrów- niezbędny do działania insuliny jako czynnik tolerancji glukozy, jego obecność jest również konieczna do prawidłowego metabolizmu białek i tłuszczów, bierze udział w syntezie lipidów, obniża stopień odkładania się tłuszczu, obniża poziom cholesterolu ogólny we krwi. Uczestniczy w metabolizmie białek, w syntezie kwasów nukleinowych, usprawnia metabolizm glukozy, chroni białka w metabolizmie, uznawany jest za czynnik antystresowy zarówno w czasie transportu, jak i w stresie termicznym Niedobór chromu mogą się objawiać zaburzeniami neurologicznymi i nieprawidłowymi przemianami biochemicznymi cukrów.
Makroelementy
Są to pierwiastki biogenne ( np: azot, fosfor, siarka, potas, wapń i magnez) występujące w organizmie w ilościach do kilku procent suchej masy, niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmów roślinnych i zwierzęcych.
Wapń – jest podstawowym składnikiem mineralnym organizmu, występuje głównie w kościach. Jest niezbędny zarówno do funkcjonowania całego organizmu, jak i w metabolizmie komórek. Występuje on w płynach ustrojowych, w wiązkach włókien kolagenowych, aktywizuje enzymy metabolizmu składników pokarmowych. Stężenie wapnia w organizmie reguluje opór elektryczny neurytów. Pełni ważną rolę w procesie krzepliwości krwi , decyduje o mineralizacji kości i skorupy jaj. Pasze roślinne zawierają na ogól mało wapnia który jest trudnodostępny. Ważna jest proporcja Ca: P –powinna być 2,5 do 3 razy większa od P strawnego lub 1,1 do 1,6 większa niż P ogólny. Najlepszym żródłam wapnia jest kreda pastewna, a także pasze pochodzenia zwierzęcego. Należy pamiętać że nadmiar Ca obniża strawność substancji organicznej i zwiększa zużycie paszy.
Nadmierna ilość wapnia może prowadzić do utraty apetytu i zmniejszonego pobrania paszy, do wystąpienia uszkodzeń nerek, ognisk zwapnień w narządach wewnętrznych, występowania złogów moczanu wapnia w moczowodach. Krowy mleczne i dorosłe ptaki produkujące jaja znacznie lepiej znoszą nadmiar wapnia, u młodych rosnących zwierząt drastycznie wzrasta śmiertelność.
Fosfor- zawarty w paszach roślinnych jest przez świnie słabo przyswajalny, a wydalany w kale zanieczyszcza środowisko. W zbożach 80 % jego ilości występuje w formie nieprzyswajalnej tj. w postaci fitynianów. wykorzystanie fosforu ze zbóż można znacznie zwiększyć poprzez dodatek enzymu fitazy ( szczególnie dla prosiąt). W żywieniu świń najlepszym źródłem fosforu są fosforany paszowe: jedno- , dwu- i trójwapniowe. Fosfor obok wapnia stanowi główny składnik mineralny kości. Długotrwały niedobór fosforu w pożywieniu nie prowadzi do obniżenia zawartości tego składnika w innych tkankach, ponieważ jest on czerpany z kości. Fosfor stanowi część składową wielu związków o zasadniczym znaczeniu dla ustroju, jak: kwasy nukleinowe, ADP i ATP, fosfokreatyna, lecytyna i inne tłuszcze złożone. Szereg witamin z grupy B ulega uczynnieniu w wyniku połączenia z fosforanami. Niedobór fosforu odbija się negatywnie na łaknieniu, na wzroście zwierząt, procesie kostnienia, mineralizacji skorupy, głównie jednak na intensywności metabolizmu i reprodukcji zwierząt ( nieregularne ruje )
Magnez - Około 3/4 magnezu ustrojowego znajduje się w kościach. Pozostała część występuje głównie w komórkach, gdzie magnez jest dominującym kationem (jonem dodatnim) obok potasu. Pełni istotną rolę w utrzymaniu potencjału elektrycznego błon komórek nerwowych i mięśniowych. Magnez spełnia także w ustroju rolę aktywatora szeregu enzymów. Jest niezbędny w syntezie białek, w metabolizmie węglowodanów i tłuszczów, w oddychaniu tkankowym. Niedobór Mg wywołuje silne reakcje ze strony układu nerwowego, konwulsje, tężyczkę. Na tle niedoboru u zwierząt monogastrycznych występuje nadpobudliwość nerkowa, u kur niosek lekkich hybrydów- histeria klatkowa.
Potas – jest niezbędny do prawidłowej pracy serca, aktywizuje enzymy wewnątrzkomórkowe, utrzymuje ciśnienie osmotyczne, zmniejsza kurczliwość mięśni. Nadmiar potasu powoduje biegunki, co obserwuje sie u bydła i owiec
Sód- składnik płynów międzykomórkowych i ustrojowych, fizjologiczny antagonista potasu, jest jednym z głównych czynników regulujących homeostazę , od ilości Na w organizmie zależy ciśnienie osmotyczne, struktura koloidów, odczyn osocza, jest niezbędny w syntezie białek i procesie mineralizacji. Niedobór powoduje zaburzenia w gospodarce wodnej, zmniejszenie ilości płynów ustrojowych i osocza, spadek ciśnienia tętniczego. Przy deficycie sodu zmniejsza się drastycznie mleczność u krów, rośnie poziom wydalanego azotu, obniża się wykorzystanie białka i energii, prowadząc do pogorszenia wskaźnika zużycia paszy. Sód może być podawany w postaci soli kuchennej, kwaśnego węglanu sodu lub siarczanu sodu. Zapotrzebowanie na sód wynosi średnio 0,11 -0,20% paszy suchej powietrznie dla zwierząt monogastrycznych . Przeżuwacze wg potrzeb. Nadmiar Na wywołuje poważne w skutkach zatrucia. Przy ilości 0,7 % NaCl w paszy drastycznie wzrasta wydalanie wody w odchodach, następuje zmiana objętości krwi i wzrost ciśnienia tętniczego. Następuje odwodnienie organizmu.
Chlor jest najważniejszym anionem (jonem ujemnym) biorącym udział w gospodarce wodno-elektrolitowej w ustroju. Ponadto jest niezbędny do tworzenia kwasu solnego w żołądku. Działa również bakteriobójczo, przynajmniej na niektóre drobnoustroje. Dla wszystkich zwierząt stosuje się dodatek chloru w postaci NaCl w formie lizawek dla bydła, owiec i koni lub mieszankach mineralnych.
Siarka- duże ilości siarki związane są w organizmie w aminokwasach siarkowych- metioninie, cysteinie i cystynie. Pierwiastek ten również zawierają witaminy- biotyna i tiamina, hormon – insulina oraz koenzym A. Niedobór siarki prowadzi do obniżenia syntezy białka zarówno prze mikroorganizmy żwacza, jak też u zwierząt monogastrycznych. Siarka pierwiastkowa w postaci pyłu działa drażniąco na oczy i górne drogi oddechowe. Nadmiar powoduje zaburzenia nerwowe i oddechowe, a także zaburzenia motoryki żwacza i wtórny niedobór miedzi.
Witaminy są składnikami niezbędnymi w paszy dla świń, gdyż flora bakteryjna egzystująca w jelicie grubym ma zdolność produkowania tylko niektórych witamin z grupy B. Kukurydza jest paszą witaminową. W paszach występują w niewystarczających ilościach w stosunku do potrzeb intensywnie użytkowanych zwierząt. Witaminy podlegają działaniu różnych czynników fizycznych i chemicznych, stąd też zachodzi konieczność wprowadzenia ich do diety w postaci premiksów. W bilansowaniu należy wziąć pod uwagą 12 najważniejszych witamin.
Rozpuszczalne w tłuszczach: A( retinol), D ( kalcyferol), E(tokoferol), K(menadion)
Rozpuszczalne w wodzie : B₁(tiamina), B₂(ryboflawina), B₃(kwas nikotynowy), B₅(kwas pantenotenowy), B₆( pirodyksyna), B₉( kwas foliowy), B₁₂(cyjanokobalamina), H(biotyna), cholina i witamina C ( kwas askorbinowy)
Witamina A- jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania narządu wzroku, skory, wzrostu kości, właściwego funkcjonowania układu rozrodczego kobiety i mężczyzny. U kobiet w ciąży jest konieczny do prawidłowego rozwoju płodu. Zapewnia normalny wzrost kości, zębów przez regulację aktywności komórek tkani kostnej, reguluje wzrost i funkcjonowanie tkanki nabłonkowej, chroni nabłonek układu oddechowego przed drobnoustrojami, utrzymuje prawidłowy stan skóry , włosów i paznokci. Brak lub niedobór może prowadzić do rzadkiego schorzenia, zwanego kurza ślepota, a także do wysychania spojówek, stanów zapalnych oczu, schorzeń skóry i spowolnienie wzrostu. Wynikiem awitaminozy jest wadliwe formowanie płodów, zniekształcenia kończyn, wady zasklepienia podniebienia.
Witamina E jest rozpuszczalna w tłuszczach, a zarazem przeciwutleniaczem (wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i fosfolitów wchodzących w skład błon komórkowych, stanowi więc ważną ochronę przed działaniem wolnych rodników i cząsteczek uszkadzających komórki organizmu).
Funkcje: zapobieganie uszkodzeniu błon komórkowych przez procesy utleniania - tzw. przeciwutleniacz (=antyoksydant), Ochrona przed rozwojem miażdżycy - hamuje utlenianie frakcji LDL cholesterolu (tzw. zły cholesterol).
Niedobór: zaburzenia w przemianie materii, uszkodzenie mięśni szkieletowych, będące wynikiem tego, że zmiany degeneracyjne powodują zaburzenia w ruchu, zaniki mięśni powodują tzw. „ chorobę bananową” u świń, zaburzenia płodności, uszkodzenie wątroby ( nekroza), zmiany w odkładaniu tłuszczu( przebarwienia słoniny), u cieląt i jagniąt występuje dystrofia mięśniowa i związane z tym kulawizny i trudności przy powstawaniu, u drobiu- rozmiękczenie mózgu(encefalomalacja) i skazę wysiękową.
Najlepszym źródłem są rośliny zielone, szczególnie liście, które zawierają 20-30 razy więcej niż łodyga. Dzięki większej zawartości witaminy E w paszach dla świń są one bardziej odporne na choroby, mają wyższej jakości mięso.
Witamina D pomaga przy wchłanianiu wapnia. Jest niezbędna do budowy mocnych kości i zębów. Jej brak może prowadzić do choroby zwanej krzywicą, występującą zwłaszcza u dzieci, które mają słabe kości i zęby. U osób dorosłych powodują ostemalazę.
Funkcje:
regulacja , wchłanianie , gospodarka i przemiany wapnia i fosforanów ,właściwa mineralizacja kości, zapewnia prawidłowy poziom tych składników we krwi i kościach
Niedobór:
prowadzą do hipowitaminozy objawiają się u osobników młodych deformacją układu kostnego- krzywicą, ogólnym osłabieniem zdolności wzrostowej, u osobników dorosłych osteomalację (osteoporozę)
Nadmiar w organizmie prowadzi do demineralizacji kości i odkładania się Ca w tkankach miękkich, utratę apetytu ( ostrą anoreksję) i ogólne objawy zatrucia
Witamina K jest niezbędna do utrzymania prawidłowej krzepliwości krwi
Funkcje: Regulacja procesów krzepnięcia krwi i zapobieganie krwawieniom( przekształca fibrynogen w skrzepy fibryny) utrzymywanie prawidłowej struktury kości i gojenie złamań, synteza białek głównie protombiny w trombine w procesie krzepnięcia krwi, umożliwiając wiązanie jonów wapnia Rola jej jest bardzo ważna. Kontroluje ona proces tworzenia się w wątrobie specyficznego białka zwanego protrombiną odpowiedzialnego za proces krzepnięcia krwi. Jej niedobór powoduje objawy tzw. skazy krwotocznej to jest krwawienia z dziąseł, podskórne wybroczyny krwawe ,krwawienia z przewodu pokarmowego i dróg moczowych
Hipowitaminoza prowadzi do zaburzeń krzepnięcia krwi
Antagonistą witaminy K jest kumaryna i jej pochodne.
Witamina B12 Cyjanokobalamina jest niezbędna do prawidłowej syntezy czerwonych krwinek w szpiku, jest czynnikiem syntezy zasad purynowych i pirymidynowych ( szczególnie tyminy) i budowy struktur nukleinowych jąder komórkowych, warunkuje aktywność przeciwciał i soków trawiennych. Brak witaminy B12 prowadzi do wystąpienie niedokrwistości, dolegliwości żołądkowych i uszkodzenia nerwów obwodowych, gorsze wykorzystanie paszy oraz zamieralność embrionów. U zwierząt monogastrycznych nie jest syntetyzowana w organizmie.
Biotyna ( witamina H) -potrzebna jest w ustrojowych procesach tworzenia kwasów tłuszczowych i glukozy, które organizm zużywa jako paliwo. Odgrywa też ważną rolę w metabolizmie aminokwasów i węglowodanów.
Objawami niedoboru biotyny są zmiany skórne- wysypki, zaczerwienienia, a także wypadanie włosów i podwyższony poziom chorestorolu, oraz pojawienie się problemów zdrowotnych z sercem.
Witamina B (kwas foliowy)- jest konieczny do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego. Jej niedobór lub brak może prowadzić do wystąpienia niedokrwistości.
Kwas pantotenowy (witamina B5)- jest niezbędny w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów.
Niacyna (witamina B3>)- jest niezbędna dla wielu funkcji organizmu, w tym dla prawidłowego metabolizmu tkankowego. Jej niedobór może prowadzić do schorzenia zwanego pelagrą. Choroba ta przebiega z biegunką, dolegliwościami żołądkowymi, schorzeniami skórnymi, owrzodzeniem w jamie ustnej, niedokrwistością i zaburzeniami natury psychicznej.
Pirydoksyna (witamina B6)- jest niezbędna w organizmie do prawidłowej przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów. Niedobór może prowadzić do niedokrwistości, uszkodzenia nerwów, napadów drgawek, chorób skory i owrzodzenia w jamie ustnej.
Ryboflamina (witamina B2)- jest konieczna w przebiegu metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczów. Jej niedobór może prowadzić do swędzenia i pieczenia oczu, nadwrażliwości na światło słoneczne, owrzodzenie języka, swędzenie i łuszczenie się skory w okolicy nosa i odbytu, oraz okolic ust.
Witamina C- wspomaga gojenie się ran i wiele innych podstawowych funkcji ustrojowych, takich jak przemiana węglowodanów, synteza białek i tłuszczów.
Wzmacnia również ściany naczyń krwionośnych. Niedobór kwasu askorbinowego w organizmie prowadzi do rozwoju choroby zwanej szkorbutem, który objawia się: osłabienie siły mięśniowej, obrzęki i krwawienie z dziąseł, utrata zębów, krwawienia podskórne, znużenie, depresja, złe gojenie się ran.
DODATKI PASZOWE
- składniki mineralne w formie organicznej
- składniki dostępne – nasiona, ziarno gniecione
- enzymy
- składniki organiczne
- probiotyki – żywe mikroorganizmy, które podawane w odpowiednich ilościach, obdarzają gospodarza korzyściami zdrowotnymi (FAO/WHO 2001)
- prebiotyki – nietrawione składniki pokarmowe, które korzystnie wpływają na gospodarza poprzez selektywną stymulację wzrostu i/lub aktywności jednego lub określonej liczby mikroorganizmów w jelitach
-synbiotyki – mieszaniny probiotyków i prebiotyków korzystnie wpływające na zdrowie człowieka poprzez poprawę przeżywalności i kolonizacji żywych mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym, osiągniętą na drodze selektywnej stymulacji ich wzrostu i aktywności
- zioła
Za dodatki paszowe wg USTAWY z dnia 23 sierpnia 2001 r. o środkach żywienia zwierząt uważa się substancje przetworzone lub nieprzetworzone oraz ich mieszaniny dodawane do pasz w celu:
- poprawy cech materiałów paszowych, mieszanek paszowych lub środków spożywczych pochodzenia zwierzęcego
- zaspokojenia potrzeb żywieniowych zwierząt lub poprawienie cech użytkowych zwierząt w wyniku wpływu na florę żołądkowo-jelitową lub na strawność paszy
- wprowadzenie składników pokarmowych umożliwiających osiągnięcie szczególnych celów żywieniowych lub zaspokajających szczególne potrzeby żywieniowe w danym okresie
- zapobieganie szkodliwemu wpływowi odchodów zwierzęcych na środowisko lub zmniejszeniu tego wpływu
Do dodatków paszowych zaliczamy :
- związki i preparaty, których obecność w paszy zwiększa produkcyjność zwierząt
- związki i preparaty, których obecność w paszy pozwala przedłużyć albo poprawić użyteczność pokarmową pasz.
W krajach Unii Europejskiej dodatki paszowe określa się jako substancje:
- dodawane do pasz w celu poprawienia ich jakości
- mające pozwolić na osiągnięcie określonych właściwości pod względem wyglądu, zapachu, smaku, konsystencji i trwałości pasz
- ułatwiające procesy technologiczne wytwarzania pasz
- poprawiające walory dietetyczne pasz
- poprawia wskaźniki żywieniowo- fizjologiczne u zwierząt
Dodatki paszowe produkowane są na nośnikach celem lepszego mieszania z innymi materiałami paszowymi i określa się je jako premiksy paszowe
PODZIAŁ ŚRODKÓW PASZOWYCH
uzupełniające wartości odżywcze
- białka chronione i aminokwasy
- tłuszcze i kwasy tłuszczowe
- makroelementy
- NPN
2. regulują funkcje trawienne
- apetyzatory – smakowe, zapachowe
- enzymy – egzo- i endogenne
- zakwaszacze
- probiotyki
- prebioptyki
3. regulujące metabolizm zwierzęcia
- mikroelementy
- hormony: gruczołowe i tkankowe
- przeciwutleniacze: naturalne i syntetyczne
- witaminy
- zioła i przetwory galenowe
4. Inne
- barwniki: karotenowce, ksantofile
DO KLASYCZNYCH:
- synbiotyki
- enzymy paszowe
- substancje aromatyczne i smakowe
- barwniki
- konserwanty i detoksykanty
- lepiszcza
- przeciwutleniacze
- zioła
- preparaty deodoryzujące
Czego oczekuje się od dodatków paszowych:
- zwiększenia produkcyjności
- stymulacji pobierania suchej masy pasz
- stabilności środowiska przewodu pokarmowego
- regulacji pH żwacza u przeżuwaczy
- zwiększenia rozkładu w2łókna oraz syntezy mikrobiologicznej białka i LKT
- ograniczenie strat masy ciała w okresie laktacji
- zwiększenia zdrowotności u zwierząt
Stosowane dodatki muszą być opłacalne a ich rodzaj i wielkość powinna być do konkretnej formy z uwzględnieniem wydajności i składdu dawki pokarmowej
Dodatki paszowe – są stosowane w celu uzupełnienia niektórych składników w paszy lub w celu lepszego pobierania paszy
Kwasy organiczne – zakwaszacze – są to krótkołańcuchowe kwasy organiczne lub ich sole dodawane pojedynczo lub w postaci mieszanek do paszy, które zapobiegają lub ograniczają rozwój niepożądanych bakterii lub pleśni. Są stosowane przede wszystkim dla trzody chlewnej- poprawiają jakość paszy i ją konserwują, zwiększają się dzięki temu wyniki produkcyjne. Przeciwdziałają efektowi buforowania paszy w początkowym odcinku przewodu pokarmowego (buforowanie polega na wiązaniu przez składniki paszy znacznej ilości kwasów wydzielanych w przewodzie pokarmowym, wskutek czego dochodzi do podwyższenia pH i powstawania dogodnych warunków do rozwoju patogennych mikroorganizmów)
Cel stosowania zakwaszaczy
- niwelują namnażanie się pałeczek okrężnicy (e. coli) i bakterii z rodzaju Sallmonela→ stan zapalny błony śluzowej żołądka i jelit → uszkodzenie kosmków jelitowych powoduje zmniejszoną absorpcję składników pokarmowych, biegunkę → śmierć
-mieszanina kwasów jest bardziej efektywna niż każdy z nich zastosowany osobno(synergizm)
-kwas propionowy jest bardzo efektywny w hamowaniu rozwoju grzybów
- kwas mrówkowy jest dodawany, aby wzmocnić efekt przeciwbakteryjny i poszerzyć zakres działania w różnym zakresie pH
ZNACZENIE KWASÓW ORGANICZNYCH:
- obniżają pH w żołądku ( szczególnie ważne dla odsadzonych prosiąt
- zmniejszają możliwość wystąpienia schorzeń układu pokarmowego(szczególnie biegunek)
- spełniają funkcje promotora wzrostu
-polepszają jakość higieniczną paszy i wody
-powodują polepszenie strawności i przyswajalności składników pokarmowych
POTROJONE DZIAŁANIE KWASÓW ORGANICZNYCH
- polepszają strawność ( uaktywniają enzymy trawienne), mniej niestrawionych cząstek paszy, zmniejszenie ryzyka biegunek, zmniejszona śmiertelność
- działają bakteriobójczo, bakteriostatycznie, przeciwgrzybiczo, konserwują pasze
-pozytywnie wpływają na rozwój naturalnej mikroflory jelit( zwiększają liczbę bakterii kwasu mlekowego). Poprawa funkcji komórek wyścielających jelita
MECHANIZM DZIAŁANIA:
- wnikają do wnętrza komórek patogennych powodują tam zachwianie równowagi kwasowej zakwaszają środowisko, zakłócenie syntezy DNA
ZASTOSOWANIE KWASÓW ORGANICZNYCH W ŻYWIENIU BYDŁA
Konserwanty są to krótko łańcuchowe kwasy organiczne lub ich sole dodawane pojedynczo lub w postaci mieszanek do surowców lub mieszanek paszowych, które zapobiegają lub ograniczają rozwój niepożądanych mikroorganizmów .
STOSOWANIE
Zahamowanie lub ograniczenie niekorzystnych procesów zachodzących w paszach spowodowane przez niepożądane mikroorganizmy: bakterie, grzyby , pleśnie
Mikotoksyny:
zearalenon- produkowany przez grzyby Fusarium- szczególnie groźny w rozrodzie
ochratoksyna A- szczególnie groźna dla drobiu- niszczy nerki i wątrobę
aflatoksyna- produkowana przez grzyby Aspergillus
Stosowanie :
w postaci płynnej lub stałej
skład- kwasy kwas mlekowy, propionowy, mrówkowy, cytrynowy, fumarowy, winowy, jabłkowy
jako substancja nośna w preparatach stałych stosowana jest najczęściej krzemionka
mogą one zawierać kwasy nieorganiczne- głównie ortofosforowy
dodawać bezpośrednio do paszy
można nimi konserwować surowce paszowe zebrane w niekorzystnych warunkach np. wilgotne zboże
Dodatek konserwantu może jedynie zatrzymać procesy rozkładu ale ich nie cofa.
Zasada działania konserwantów:
- wnikanie kwasów lub ich soli do wnętrza komórki
- zaburza równowagę mikroorganizmu na skutek nadmiaru jonów wodorowych i związane z tym obniżenie pH płynu komórkowego
- utrudnienie rozmnażania się patogenów w wyniku zakłócenia syntezy DNA
Drobnoustroje , które nie zostały całkowicie zniszczone wykazują tendencje do mutacji i zwiększa się ich odporność na konserwanty, są wtedy konieczne większe ilości dodatków do pasz.
Znaczenie:
- wiążą wodę ograniczają koncentrację pary wodnej w silosach
- działają jako czynniki zakwaszające stabilizujące środowisko początkowego odcinka przewodu pokarmowego
- obecność w mieszance paszowej kwasów organicznych sprzyja:
zwiększa wydzielanie enzymów trawiennych
poprawia strawność i przyswajalność białka, tłuszczy i inych składników mineralnych
obniżenie poziomy toksycznego amoniaku w jelicie cienkim
Zwierzęta żywione paszą z dodatkiem konserwantów odkładają więcej białka w ciele z tendencją do mniejszego otłuszczania
PROBIOTYKI – to mieszanka żywych lub martwych mikroorganizmów włączając ich metabolity będące dodatkiem wpływającym na poprawę równowagi mikrobiologicznej i enzymatycznej w przewodzie pokarmowym zwierzęcia. W ich skład wchodzą głównie bakterie z rodzaju: Lactobacillus
Probiotyki
Dostępność form:
Kultury żywe
płynne
mrożone
liofilizowane
suszone
zawiesina
otoczkowane
spory (przetrwalniki)
Kultury inaktywowane
płynne
suszone
Rozprowadzenie
z wodą pitną
do paszy: premiksy i pełnoporcjowe
rozpryskiwanie i zemgławianie
indokulowane
Okres
podawanie ciągłe
okazjonalne
Probiotyki są to naturalne bakterie jelit, które po doustnym wprowadzeniu są w stanie zasiedlić przewód pokarmowy umożliwiając tym samym osiedlenie się w nim mikroorganizmów chorobotwórczych. Sposób oddziaływania na przewód pokarmowy:
aktywność biologiczna mikroorganizmów probiotycznych
aktywność chemiczna wydzielanych przez nie metabolitów
SZCZEPY BAKTERII PROBIOTYCZNYCH – WŁAŚCDIWOŚCI
- zdolność szybkiego namnażania się w przewodzie pokarmowym i tworzenia naturalnej bariery dla bakterii szkodliwych
- konkurencja dla bakteri typu E. coli i innych TZW. „ efekt zajętego miejsca”
- obniżają i utrzymują optymalną kwasowość oraz zwiększają aktywność enzymów przewodu pokarmowego. W wyniku działalności bakterii probiotycznych powstają kwasy organiczne (mlekowy, octowy, propionowy)
WPŁYW MNA ORGANIZM
- poprawiają zdrowotność
- uodparniają na stres ( większa odporność)
- skracają czas odnowy po przebytej chorobie
- zwiększają retencję azotu do środowiska i przyrost masy ciała
- zwiększają wykorzystanie składników pokarmowych
ZASTOSOWANIE DROŻDŻY W ŻYWIENIU PRZEŻUWACZY
poprawa syntezy białka mikrobiologicznego w żwaczu
zwiększają pobieranie suchej masy
zmniejszają ilość komórek somatycznych
stymulują rozwój korzystnych bakterii.
zmniejszają rozwój kwasicy
zwiększają rozkład skrobi w wodzie
Probiotyki są w postaci: zawiesiny, tabletek, proszku, granulatu lub jako dodatek paszowy.
PREBIOTYKI – nie zawierają mikroorganizmów probiotycznych ale substancje stymulujące rozwój naturalnej mikroflory probiotycznej zasiedlającej przewód pokarmowy zwierząt. W ich skład mogą wchodzić oligomannany lub wyciągi roślinne
Prebiotyki- są to substancje na których namnażają się substancje korzystne.
Ta pożywką (substancją) mogą być:
oligosacharydy:
FOS ( fruktooligosacharydy)- pochodne np. inulina, kestoza
MOS (mannonoligosacharydy)- pochodne mannozy
GOS (galaktooligosacharydy)- pochodne α- galaktozydy, rafinaza
laktoza (tylko dla drobiu), pochodne laktulina
Jest typowym składnikiem mleka u drobiu, ssaki ją trawią, są dobrze wykształcone, jest dla nich dostępna. Laktoza jest pożywką dla bakterii kwasu mlekowego.
Prebiotyki- funkcja:
wiążą i wydalają patogeny z kałem
nie stanowią pokarmu dla patogenów
wzmagają system immunologiczny
Symbiotyki- mieszanina pro i prebiotyków
Jaką przewagę mają pro i prebiotyki nad symbiotykami?
Dajemy pożywkę i szczepionkę.
BARWNIKI- to specyficzna grupa preparatów stosowanych jako dodatki paszowe, głównie w żywieniu drobiu.
Barwniki- naturalne bądź sztuczne karotenoidy
Barwniki naturalne- karotenowce, występują w owocach, kwiatach, liściach
Barwniki:
β- karoten- prekursor witaminy A
ksantofile
luteina i zeaksantyna
kapsaksantyna
kryptaksantyna
wiolaksantyna
likopen- występuje w dużych ilościach w pomidorze
Kwiaty aksamitki , nagietka a także papryka czerwona, dynia czy pomidor zawierają barwniki wykorzystywane w rolnictwie ekologicznym.
Koncentraty barwników naturalnych dodaje się do mieszanek paszowych w ilości 0,1-0,5kg mieszanki.
Postęp w syntezie chemicznej pozwala obecnie na produkcję przemysłową barwników syntetycznych. Wytwarzane są w ten sposób: kanataksantyna (czerwona) i ester kwasu apokarotenowego (żółty). U łososia kolor mięsa- astaksantyna – w wyniku jedzenia krewetek, które jedzą czerwone algi
DODATKI SMAKOWE:
- zachęcają młode zwierzęta do pobierania paszy
- zachęcają starsze zwierzęta do pobierania nowej paszy , szczególnie w okresie przejściowym
PRZEŻUWACZE – 30 tys. kubków smakowych
ŚWINIA 15-19 tys. kubków smakowych
CZŁOWIEK 10 tys. kubków smakowych
Przeżuwacze rozróżniają 4 smaki, a świnie 2 – gorzki i słodki. Wszystkie zwierzęta wolą smak kwaśny. Młode świnie wolą paszę słodką i delikatnie kwaśną , a nie lubią smaku gorzkiego , słonego i zbyt kwaśnego.
PRZECIWUTLENIACZE
Są to substancje dodawane do pasz przemysłowych w celu ochrony wrażliwych na utlenianie składników jak np. kwasy tłuszczowe, witamina A, karoteny.
Zapobiegają one również powstaniu niekorzystnych dla organizmu zwierzęcego substancji, głównie nadtlenków i wolnych rodników, które według najnowszych wyników badań nie są resorbowane, mogą prowadzić do niedoboru witaminy E i Se np. encephalomacji.
Przeciwutleniacze syntetyczne działają tylko w paszy, chronią jej składniki, natomiast przeciwutleniacze naturalne działają w organizmie człowieka i zwierząt.
Czynnikami przyśpieszającymi utleniane tłuszczy i witamin są:
- styczność z tlenem
- ciepło i światło ( czynniki inicjujące reakcję utleniania)
Stosując mieszankę dwu lub więcej przeciwutleniaczy można uzyskać większy efekt stabilizacyjny niż jest to możliwe przy zastosowani jakiegokolwiek pojedynczego utleniacza jest to tzw. efekt synergizmu.
Cechy przeciwutleniaczy:
działa najczęściej krótkoterminowo
powinien być dodany najwcześniej jak to możliwe
im większa ilość tym dłuższy okres upłynie do jego wyczerpania – dłuższy okres ochronny
hamując proces utleniania zapobiegają „ grzaniu” się paszy wysokobiałkowych a tum samym chronią ją przed utratą użyteczności
substancje bezpieczne dla człowieka i zwierząt
powinny być stosowane w paszach dla wszystkich gatunków zwierząt i kierunków produkcji zwierzęcej
są niezbędne w:
- surowcach tłuszczowych
- witaminowych
- paszach pochodzenia zwierzęcego ze znacznym udziałem frakcji lipidowej ( maczka rybna, plazma krwi)
- w natłuszczanych mieszankach paszowych
Pochodzenie
Przeciwutleniacze- antyoksydanty:
naturalne
tokoferole
witamina E
witamina C
bioflawonoidy
selen- działa na zmniejszenie aktywności przez enzym peroksydazę glutationową
Witaminy te nie tylko wygaszają wzbudzone cząsteczki tlenu lecz także redukują rodniki ponadtlenkowe.
syntetyczne
BHT- butynohydroksytoluen
EQ
BHA
estry kwasu galusowego
Przeciw utleniające właściwości roślin:
Rozmaryn 12,6 szałwia 8,4 tymianek 5,7 lebioda 3,4 imbir 2,4 goździki 2,3 kurkuma 1,8
Im wyższy indeks tym większe działanie przeciw utleniające
Hydroliza- rozpad na glicerol i kwasy tłuszczowe
Utlenianie tłuszczów
teoria wolnych rodników
hydrotlenki, nadtlenki
Rewersja zapachu- olej sojowy (18:3)
Wpływ psucia się tłuszczów na wartość i przydatność dietetyczną:
Cechy organoleptyczne (smak, zapach, struktura, barwa)
Wartość odżywcza
Wartość dietetyczna
Tłuszcz jest dobry im ma więcej kwasów nienasyconych.
Przechowywanie tłuszczów:
Unikanie kontaktu z Fe, Cu
Unikanie kontaktu z tlenem i światłem
Obniżona temperatura
Okresy przechowywania:
masło 10 dni
margaryna 1 miesiąc
smalec 1 rok
Opakowanie- beczki, pergamin, ciemne szkło
Kokcydioza- jest jedną z najgroźniejszych parazytaz, wywołaną przez Eimeria sp. Najczęściej występuje u kur i królików rzadziej u indyków i drobiu wodnego. Szczególnie często występuje w warunkach intensywnej produkcji drobiarskiej, zwłaszcza na ściołach. Ważna jest higiena pomieszczeń.
Kokcydiostatyki są to substancje antybiotykopochodne. Są to chemioterapeutyki dozwolone do stosowania u zwierząt, głownie drobiu w profilaktyce lub leczeniu kokcydiozy wywołanej przez pierwotniaki EIMERID . Mogą wstrzymywać rozwój pierwotniaków lub ich zabijać.
2 rodzaje
- jonoforowe- produkty fermentowania
- chemiczne- związki syntetyczne
ZAGROŻENIA DLA ZWIERZĄT:
- rozwój odporności na kokcydiotatyki
- toksyczność w wyższych stężeniach
- narazyna i salinomycyna są niedozwolone dla indyków , gdyż prowadza do silnego zatrucia
W intensywnym chowie drobiu podaje się powszechnie przez cały okres tuczu kokcydiostatyki jonoforowe., Pozostałości kokcydiostatyków w tkankach zwierząt i jajach mogą stanowić zagrożenie dla konsumenta.
Od kokcydiostatyków bezwzględnie wymaga się:
szybkiej eliminacji z organizmu (krótki okres karencji)
braku toksycznego wpływu na zwierzęta
braku negatywnego wpływu na jadalne części tuszek
braku działania imunosupresyjnego
braku działania antagonistycznego względem innych składników mieszanek paszowych
stabilności podczas produkcji mieszanek (granulowanie, ekstruzja i magazynowanie)
wolnego narastania lekoporności u terenowych szczepów Eimeria.
W prztypadku brojlerów należy zachować odpowiedni okres karencji. Okres karencji dla królików 5 dni.
DETOKSYKANTY i preparaty przeciw pleśniowe
Wszystkie pasze dotknięte są porażeniem grzybami toksyno twórczymi. Negatywne dla zwierząt i ludzi skutki wywołują następujące toksyny: aflatoksyny, ochratotoksyny, zarelon, cytrynina, patulina
Aby przeciwdziałać mikotoksynom należy podjąć działanie już na uprawianym polu. Stosuje się różnego rodzaju preparaty pleśniowe, zbiory należy suszyć. Produkty mające dużą ilość mikotoksyn należy spalić. Jeśli ilość jest w granicach krytycznych dodaje się detoksykanty- glinokrzemiany (zeolity). Cząsteczki zeoliny wychwytują mikotoksyny.
pasze podejrzane o znaczne porażenie mikotoksynami należy poddać:
- obróbce mechanicznej
- działaniu preparatów chemicznych ( kwasy, zasady, sole)
- sorbentów detoksykacyjnych
do najczęściej stosowanych detoksykantów zaliczamy
- glikokrzemiany(zeolity)
- wytworzone na ich bazie preparaty ( FIX-A-TOX, Mycobond, Toxi BIND)
skuteczność działania takich preparatów zależy od rodzaju mikotoksyn i porażenia
DEODORANTY – substancje smakowe i zapachowe. Stosowane dla drobiu , świń, bydła (cielęta), zwierząt amatorskich ( psy, koty). Substancje te pochodzą z ziół bądź występują w postaci syntetycznych związków aromatycznych
Mechanizm działania:
przyjemny zapach – zainteresowanie i dopingowanie osesków i zwierzęta odłączine od matki do pobierania paszy stałej
poprzez podrażnienie receptorów zapachowych następuje wydzialanie śliny i soków trawiennych i pobudzenie wchłaniania
Rodzaje preparatów – zawierają:
- zapach wanilinowy
- zapach świeżego masła
- zapach malinowy, truskawkowy, kokosowy, mleczny
Aromaty i ziołowe dodatki aromatyczne zawierają związki biologicznie czynne, wpływają na strawność składników pokarmowych i jakości produktów zwierzęcych. Często jako preparat smakowo-zapachowy stosowana jest mieszanka ziół ze związkami syntetycznymi .
Odpowiednio dobraną mieszankę ziół ( tymianek, melisa) można usunąć tzw. aromat morza ( zapach rybi) występujący w mięsie i tłuszczu świń otrzymujących w dawce znaczne ilośći mączki rybnej.
Dodatki glukogenne – podawane w okresie okołoporodowym wpływają na zwiększenie syntezy glukozy i podwyższenie jej koncentracji w surowicy krwi np: glikol propylenowy. propionian wapnia, gliceryna, CLA
Glikol propylenowy – efekt stosowania tego typu dodatków zależy od : wydajności krów, składu komponentowego mieszanki pokarmowej
Propionian wapnia lub sodu
- forma sypka – 150-200 g/szt/dz
-płyn 150 g + glikol propylenowy
Gliceryna – dawka 250-300 g/sz/dz
Nie ma wpływu na: kondycję krów po porodzie , masę ciała, pobieranie paszy, zawartość we krwi ciał ketonowych
CLA – obecny w żwaczy kwas tłuszczowy – skoniungowany kwas linolowy
-zalecana dawka 40-70 g/sz/dz
- preparat należy podawać wraz z początkiem laktacji, kontynuować 80-140 dni
- ogólna poprawa statusu energetycznego krowy
- poprawa zdrowotności
- lepsze wskaźniki rozrodu
- nieznaczne zmniejszenie zawartości tłuszczu w mleku
Inne substancje w diecie okołoporodowym:
- kwaśny węglan sodu- buforowanie treści pokarmowej
- niacyna- zwiększa laktację u krów i owiec
- żywe kultury drożdży np: sacharomyces cerevisae
Decyzja o ewentualnym wprowadzeniu dodatku paszowego powinna uwzględniać:
- skład dawki pokarmowej
- zdrowotność stada
- kondycję krowy w okresie zasuszenia
- czynniki decydujące o cenie mleka
- czynniki ekonomiczne
Po wprowadzeniu wybranego dodatku niezbędna jest analiza ekonomiczna po około 6 tygodniach okresu skarmiania obejmującym co najmniej comiesięczne standardowe kontrole wydajności
Zioła w żywieniu zwierząt
Od 2006 roku gdy zabroniono używania antybiotyków szuka się innych rozwiązań
Zioła ( rośliny zielarskie) to wszystkie rośliny i ich części dostarczające surowców zielarskich zawierających substancje wpływające na metabolizm w organizmach zwierzęcych.W nauce ożywieniu to:
- związki biologiczne czynne
- wywierają korzystny wpływ na zdrowie zwierząt
16-20 % produkcji światowej pochodzi z upraw w Polsce ( 60 gat) a 20 % ze stanowisk naturalnych.
Zioła obejmują wiele gatunków:
- jednoroczne i dwuletnie rośliny zielarskie np: Borówka Brusznica, Chaber bławatek, Fiołek trójbarwny, Nagietek lekarski, Nostrzyk żółty, Świetlik łąkowy
- drzewa i krzewy ( sosna, dąb, wierzba, czarny bez)
- warzywa i byliny – czosnek, lubczyk
Rola ziół w dietetyce i lecznictwie- zioła, jeśli zawierają swoiste składniki czynne i są dobrane jakościowo i ilościowo do określonych potrzeb zwierząt lub do celów produkcyjnych są niewątpliwie bardzo użyteczne. Stosowanie ziół w żywieniu przeżuwaczy stwierdzono pozytywne skutki ich skarmiania. Np: mieszanka ziołowa zawierająca: melisę lekarską oraz czarny bez, podawane w postaci odwaru wpływa korzystnie na parametry hodowlane i odpornościowe. Podawanie preparatu wieloziołowego cielętom wpływało korzystnie na kondycję zwierząt oraz ich układ immunologiczny. Po zastosowaniu mieszanek ziołowych przewagą liści pokrzywy lub rdestu i kłączy perzu, wykazano nieco mniejsze otłuszczenie tusz. Sposób skarmiania ziół może być różny. Można stosować pojedynczo lub jako mieszanki, w postaci suszu albo lizawek, naparu czy odwaru. W leczeniu bezmleczności poporodowej u macior uzyskano pozytywne rezultaty podając do karmy kminku ogrodowego, kopru włoskiego, owoców jałowca i ziela pokrzywy.
Substancjami zielarskimi są części roślin w których nagromadzenie substancji czynnych jest największe np:
-kwiatostan- mniszek, pokrzywa, nagietek
- liście- mięta pieprzowa, szałwia
- owoce- głóg, bez czarny, jałowiec
-nasiona- gorczyca, len, anyż, wiesiołek
- kłącza- tatarak, perz
- korzeń- żeń- szeń , lubczyk, żywokost
- kora – dąb, wierzba, kruszyna
Substancje czynne obecne w ziołach
- produkty metabolizmu podstawowego- głównie cukrowce – niezbędne do życia, tworazone w procesie fotosyntezy.
- produkty metabolizmu wtórne wynikające z asymilacji i przemiany azotu
Substancje biologicznie czynne występujące w ziołach: alkaloidy, glikozydy, garbniki, gorczyce, olejki eteryczne, śluzy, saponiny, flawonoidy
ALKALOIDY – nazywany grupę związków pochodzenia naturalnego. Otrzymywane są one z różnych gatunków roślin (obecnie część z nich otrzymuje się syntetycznie). W niewielkich dawkach dawkach działanie lecznicze np: uśmierzają ból ( morfina) łagodzą kaszel ( kodeina), leczenie malarii ( chinina) oraz jako czynniki p/ nowotworowe (taksol) Są to substancje organiczne o odczynie zasadowym, zawierające azot. Postać stała lub płynna, trudno rozpuszczalne w wodzie (jedynie ich sole rozpuszczają się w wodzie). Do wytwarzania alkaloidów zdolne są tylko niektóre grupy roślin.
Szczególnie bogate w alkaloidy są rośliny należące m.in. do rodzin jaskrowate, makowate, psiankowate. Do surowców alkaloidowych należy liść bielunia dziedzierzawy, lulka czarnego, korzeń glistnika, sporysz. Alkaloidy maku (morfina, kodeina, papaweryna) mają duże zastosowanie jako środki przeciwbólowe i rozkurczające. Alkaloid występujący w żarnowcu, to cenny lek stosowany w zaburzeniach rytmu serca. Surowce zawierające alkaloidy silnie działają, a wiele z nich to silne trucizny. Suszy się je w dość zróżnicowanych temperaturach.
Najbardziej znane alkaloidy to:
- morfina
- strychnina
- lobelina
- chinina
- ergotamina
- nikotyna
- atropina
- emerytyna
- chelldonina
- skopolamina
- kodeina
- narkotyna
Wiele z nich stosuje się w okulistyce, leczeniu chorób wewnętrznych, kobiecych, nerwowych oraz jako środki przeciwbólowe. W nadmiarze silne trucizny np: skopolamina i atropina(pokrzyk- wilcza jagoda) rycynina ( rącznik), kapsaicyna ( papryka)
Glikozydy występują obficie w świecie roślinnym, wiele substancji naturalnych w organizmach znajduje się w postaci glikozydów. Glikozydy są najczęściej związkami krystalicznymi i bezbarwnymi, rozpuszczalnymi w wodzie, alkoholu i acetonie, trudno rozpuszczalnymi w chloroformie, eterze i benzenie. Pod wpływem kwasów łatwo hydrolizują na składniki: cukier i aglikon. W ustroju rozpad odbywa się pod działaniem swoistych enzymów. Glikozydy są stosowane w lecznictwie jako środki nasercowe, przeczyszczające i ściągające. Glikozydy nasercowe bezpośrednio pobudzają pracę skurczowo-rozkurczową mięśnia sercowego. Są to połączenia cukrów ze związkami niecukrowymi (aglikonami). Stanowią bardzo obszerną i zróżnicowaną grupę związków. Bardzo silnie działają na organizm ludzki (wiele z nich to silne trucizny). Największe znaczenie mają glikozydy nasercowe. Zawierają je między innymi rośliny występujące w stanie naturalnym, jak np. miłek wiosenny, konwalia majowa. Ważną grupę, z punktu widzenia lecznictwa, stanowią również glikozydy antrachinowe, działające przeczyszczająco. występują m.in. w kruszynie, szakłaku.
Najważniejsze grupy glikozydów:
- Glikozydy fenolowe działające przeciwzapalnie i dezynfekująco (do których należy arbutyna, działająca moczopędnie i przeciwzapalnie) występują w takich roślinach, jak mącznica lekarska, borówka brusznica i czernica, wrzos.
- Glikozydy nasercowe - zwiększające siłę skurczu mięśnia sercowego. konwalia, naparstnica
- Glikozydy antrachinowe - stosowane w chorobach przewodu pokarmowego, głównie jako środki przeczyszczające. – kora kruszyny
- Glikozydy gorczyczne - zwiększające ukrwienie skóry. gorczyca czarna, chrzan
- cyjanogenne – kwiat bzu
Grupa surowców glikozydowych należy do najbardziej zróżnicowanych pod względem optymalnej temperatury suszenia.
Saponiny to substancje zbudowane w sposób zbliżony do glikozydów, mające jednak zdolność pienienia się w roztworach, emulgowania tłuszczów i hemolizowania krwi, to znaczy otoczki czerwonych ciałek krwi. Występują w skórce łodygi owoców oraz w korzeniach ( np: nagietek, naparstnica) W medycynie stosuje się je jako środki wykrztuśne i przeciwobrzękowe, moczopędne, p/zapalne, p/grzybicze, wzmagają wydzielanie soków trawiennych Mają działanie lecznicze: moczopędne, wzmagają wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi, przeciwbakteryjne, pierwotniakobójcze, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Mogą wpływać na poziom cholesterolu. Nasilają trawienie tłuszczów. Niektóre z nich są truciznami. lukrecja gładka (lukrecja gładka) mydlnica lekarska (w korzeniach) łyszczec (w korzeniach u kilku gatunków) nagietek lekarski
kasztanowiec zwyczajny naparstnica winorośl oliwki żeń-szeń soja jukka aloes komosa ryżowa
Garbnikami nazywamy bez azotowe substancje pochodzenia roślinnego rozpuszczalne w wodzie i alkoholu. Wykazują one działanie ściągające i stosowane są w leczeniu oparzeń, zranień i przewlekłych krwawień, nieżytów przewodu pokarmowego i biegunki. np: kora dębu, kłącze pięciornika, kłącze wężownika, liść orzecha, kora oczaru, liść jeżyny, liść maliny.
SUBSTANCJE AROMATYCZNE
Flawonoidy
Należą do tej grupy ważne barwniki kwiatów (flawony - żółte).
Występują najczęściej w postaci glikozydów łatwo rozpuszczalnych w wodzie i alkoholu. Naturalne przeciwutleniacze , działają rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, Mają właściwości przeciwzapalne np: bez, ruta, głóg, gryka
Flawonoidy występują między innymi w kwiatach jasnoty białej, głogu, kocanki, lipy, fiołka trójbarwnego, dziurawca. Związki te wykazują bardzo różnorakie działanie.
Glikozydy fenolowe działające przeciwzapalnie i dezynfekująco (do których należy arbutyna, działająca moczopędnie i przeciwzapalnie) występują w takich roślinach, jak mącznica lekarska, borówka brusznica i czernica, wrzos, zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych absorbując promienie nadfioletowe np: kalina, arcydziengiel.
Olejki eteryczne
Mieszaniny dużej ilości składników, przy czym jeden z nich jest zwykle głównym (np. w olejku miętowym - mentol, w rumiankowym - chamazulen, w sosnowym - pinen).
Są to przeważnie ciecze o jasnożółtym, zielonkawym lub niebieskawym zabarwieniu.
Olejki eteryczne występują w różnych ilościach.
Znaczne ilości olejku zawierają rośliny z rodziny wargowatych, baldaszkowatych, złożonych.
Olejki mają duże znaczenie w lecznictwie, wykazują działanie przeciwbakteryjne (miętowy, tymiankowy, szałwiowy), wykrztuśne (sosnowy), uspokajające (melisy, waleriany, tataraku), moczopędne, żółciopędne i dezynfekujące np: rozmaryn, macierzanka, lawenda
Rośliny olejkowe znalazły zastosowanie jako przyprawy (np. kminek, majeranek, bazylia, cząber), a liczne olejki również w przemyśle kosmetycznym, perfumeryjnym, spożywczym.
Niewłaściwe warunki suszenia surowców należących do tej grupy powodują duże straty olejku.
Podczas suszenia surowców olejkowych należy unikać bezpośredniego naświetlania słońcem, a temperatura suszenia w suszarniach nie powinna przekraczać 35'C.
Śluzy i pektyny
Należą do grupy polisacharydów, silnie pęczniejących w wodzie i częściowo w niej rozpuszczalnych, tworząc żele ( na zimno) lub tworząc koloidy ( na ciepło) Używane są głównie przy podrażnieniach przewodu pokarmowego (działają przeciwzapalnie i regulują perystatykę jelit-len, prawoślaz, ślaz, podbiał ) oraz górnych dróg oddechowych. Działanie śluzów jest miejscowe, ograniczające się do tkanek, które bezpośrednio się z nimi stykają.
PREFERENCJE ŻYWIENIOWE ZWIERZĄT:
Bez względu na wypełnienie przewodu pokarmowego krowy chętnie odwioerdzają poletka z ulubionymi roślinami. są to : ziele tymianku, krwawnik, rumianek, melisa, siście babki, kwiat głogu, kłącze perzu ( preferencje) UNIKAJĄ: kłącze tataraku, ziele piołunu, arcydzięgla, korzenie mniszka, liście podbiału.
OWCE i KOZY: preferują zioła ” słodkie” – krwawnik, tasznik, perz, rumianek, melisa, tysięcznik, drapacz lekarski. SZCZEGÓLNIE CHĘTNIE: kora wierzby
TRZODA: chętnie je owoce jałowca, korzeń żywokostu, mniszek lekarski, czosnek, kłącze perzu, ziele krwawnika. Przez dodatek ziół do niektórych pasz można znacznie poprawić ich wydajność.
DRÓB: Krwawnik, pępawa, mniszek – rośliny bogate w immuno stymulatory , prowitaminy, a przy tym zapobiegają kokcydiozie i zaburzeniom jelitowym.
ŻUBRY:
Kora: jesionu, topoli, wierzby, brzozy,
liście: dębu , kasztanowca, trzmieliny.
Zjadają wrzos i sitowie – rośliny bogate w składniki p/ biegunkowe i p/gorączkowe likwidują stan zapalny w przewodzie pokarmowym i pobudzają procesy trawienne oraz wchłanianie z przewodu pokarmowego
ŁOŚ: Kaczeńce( witaminy), paprocie( p/robacze) bagno zwyczajne ( odkaża układ moczowy) gałąki i liście topoli, wierzv=by, sosny ( antyseptyczne, p/zapalne, p/biegunkowe) rośliny iglaste.
SARNY I JELENIE: bylica pospolita, bluszcz, jemioła, bylica piołun, grzyby( w okresie rui)
Formy ziół:
zastosowanie zależy od :P gatunku zwierzęcia, wieku, kierunku produkcji, rodzajui formy podania paszy, warunków technologicznych chowu .
Dodawane max do 4 % suchej masy najczęściej 0,2 do 2 %
Formy : stosowane pojedynczo lub mieszanki, lizawki, wysuszone lub świeże , wywar, napar ( powstaje z wywaru- suszony osad) , macerat ( nagietek, aranika, dziurawiec)
Drogi działania bydło: skóra, na wymię, na kopyta, racice, kończyny, przewód pokarmowy
Trzoda – stymulują receptory smakowe i zapachowe – lepsze pobieranie paszy, zwiększają produkcję enzymów trawiennych- lepsze przyrosty, lepsze wykorzystanie paszy, stabilizują mikroflorę przewodu pokarmowego, automotywowanie przemiany materii, działają antystresowo, zmiejszają wytwarzanie toksyn bakteryjnych w jelicie grubym.
W żywieniu krów mlecznych: liść pokrzywy, kminek.
Wpływ na organizm:
- pobudzają apetyt
- regulują trawienie
- uspokajają lub pobudzają – regulacja stresu
- oddziałują na układ odpornościowy
- wpływają na pracę narządów wewnętrznych
- p/biegunkowo, antybakteryjnie i p/zapalnie
- wpływają na jakość produktów zwierzęcych np: barwę jaj czy tuszy, smak mleka czy mięsa
PODSUMOWANIE:
należy uważać zioła tylko za dodatek poprawiający czynności przewodu pokarmowego, krążenia, metabolizmu oraz polepszają smak i zapach
zapobiegają chorobom, łagodzą objawy
alternatywa dla antybiotyków muszą być dobrane pod względem stanu
o przyszłości stosowania ziół będą decydowały potrzeby konsumentów
Składniki mineralne i witaminy wprowadza się do paszy w premiksach.
Premiksy mineralno- witaminowe należą do grupy dodatków paszowych. Pasze gospodarcze stosowane w żywieniu zwierząt nie są w stanie pokryć zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminy. Stąd też sporządzając mieszanki w gospodarstwie należy je uzupełniać o te składniki. Najprościej podawać premiks. Premiksy w zależności od przeznaczenia mogą zawierać również inne substancje biologicznie czynne takie jak antybiotyki, probiotyki, immunoglobuliny, enzymy, konserwanty, detoksykanty oraz inne. Obecnie produkowane premiksy nie zawierają już antybiotyków paszowych, gdyż w UE zabroniono ich stosowania. Premiksy stosowane w żywieniu bydła wspomagają aktywność bakterii w żwaczu, co powoduje lepsze wykorzystanie pasz objętościowych. Zapewniają wysoką wydajność mleka o stałej dużej zawartości białka i tłuszczu. Składniki wchodzące w skład premiksów znajdują się w postaci najlepiej przyswajalnej dla zwierzęcia np: mikroelementy w formie organicznej (tzw. Chelaty), co gwarantuje: wysoką biodostępność składników mineralnych, ograniczenie interakcji pomiędzy pierwiastkami i ograniczenie niepożądanych reakcji , jak tworzenie substancji nieaktywnych z fitynami czy uszkodzenie witamin, ograniczenie powstawania wolnych rodników.
Peparaty witaminowe:
Premiks – to mieszanka dodatków paszowych lub mieszanka składająca się z 1 lub więcej dodatków paszowych z materiałem paszowym, przeznaczona do wytworzenia pasz.
PREMIX- to specjalna mieszanka w skład której wchodzą preparaty witaminowe, składniki mineralne lub tez stymulatory wzrostu. Premiksy mogą być:
jednorodne- czyli sporządzone wyłącznie z witamin lub mikroelementów
kompleksowe -składające się z witamin,mikroelementów oraz dodatków paszowych. i probiotyków
Rodzaj i koncentracja składników jest dostosowana do: wieku, kierunku użytkowania, produkcyjności zwierząt, dla których jest przeznaczona.
Nośnikiem składników w premiksie może być białko z serwatki
Enzymy paszowe- są biokatalizatorami wytwarzanymi przez żyjące komórki lecz zdolnymi do działania także poza komórką. Są one białkami, które przeprowadzają lub przyspieszają specyficzne reakcje chemiczne. Enzymy paszowe są wytwarzane przez różne szczepy bakterii lub grzybów. Nie zawierają one żywych komórek.
Stosowane są głównie u trzody i drobiu.
Zasadniczym celem stosowania enzymów paszowych jest:
uzupełnienie enzymów endogennych wytwarzanych przez zwierzęta (zwłaszcza młode)
poprawa strawności składników pokarmowych paszy
zwiększenie energii metabolicznej w dawce pokarmowej
zwiększenie przyrostów masy ciała zwierząt
umożliwienie zastosowania tańszych pasz w miejsce pasz drogich
redukcja substancji antyodżywczych znajdujących się w niektórych paszach
Enzymy paszowe mają działanie :
- celulityczne
- hemicelulityczne
-amylolityczne
-protolityczne
Stosuje się:
-β-n glukanazy
-ksylanazy
- hydralazy
-mannozy
-pektynazy
β- glukanazy mają zdolność do wchłaniania wody i wysoką lepkość co powoduje powstawanie śluzów oraz odwodnienie organizmu. Jest tom powodem osłabienia organizmu i sprzyja występowaniu infekcji. Enzymy podawane dodatkowo degradują te substancje antyżywieniowe.
Hydrolazy – szczególnie ważne z punktu widzenia żywieniowego. Należą do nich enzymy
proteolityczne- proteazy- rozszczepiają wiązania peptydowe pomiędzy aminokwasami
amylolityczne- rozkładają wiązania glikozydowe
lipolityczne- rozkładają trójglicerydy do monoglicerydów i wolnych kwasów tłuszczowych
Sposób stosowania enzymów:
enzymy są białkami do których dołączone są komponenty niebiałkowe takie jak metale, lipidy, cukry czy witaminy. Aktywność ich może zostać ograniczona przez ogrzanie do zbyt dużej temperatury lub potraktowanie silnymi kwasami czy zasadami. Z tego względu pasz zawierających enzymy nie należy ogrzewać do temperatury 70 ° C
2. Enzymy działają w przewodzie pokarmowym bardzo szybko. Jedna cząsteczka może przeprowadzić reakcję wielu cząsteczek do substratu. Dlatego podaje się je w ilościach minimalnych. Zwiększenie ilości enzymów nie polepsza wyników a podnosi tylko koszty.
Enzymy paszowe podaw2ane są zazwyczaj jako mieszaniny kilku enzymów przy czym jeden jest zwykle w przeważającej ilości
Można stosować na sucho i na mokro. Zależy od gatunku zwierząt, wieku, technologii produkcji, życia
W żywieniu świń najlepsze rezultaty osiąga się przy karmieniu paszą wilgotną , gdy enzymy podajemy kilka godzin przed skarmieniem
Premiksy i pasze zawierające enzymy nie powinny być zbyt długo przechowywane, ponieważ enzymy zmniejszają stopniowo swoją aktywność
Preparaty enzymatyczne stabilizowane na nośnikach można przechowywać w temperaturze pokojowej 3-9 miesięcy. Po zmieszaniu z premiksem mineralno- witaminowym lub paszą jednak nie dłużej niż 2 miesiące
Bezpieczeństwo stosowania enzymów:
premiksy wdychane w dużych ilościach mogą powodować reakcje alergiczne
w gotowych mieszankach paszowych znajdują się minimalnych ilościach i nie powodują uczuleń
są one białkami, dlatego podawanie ich w paszach jest bezpieczne
ulegają rozkładowi w jelicie cienkim do aminokwasów i są wchłaniane przez nabłonek jelit
mogą być stosowane bez okresu karencji
BIAŁKO W ŻYWIENIU ZWIERZĄT
Znaczenie białka
budulec
energetyczne
bioregulacyjne
Białko surowe (ogólne) wszystkie związki zawierające azot Białko surowe – suma wszystkich organicznych związków azotowych występujących w danej paszy.
białko właściwe (strawne)– azot proteinogenny czyli aminokwasy połączone wiązaniami polipeptydowymi
NPN ( związki azotowe niebiałkowe)
Białka właściwe zawierają wiązania peptydowe, wszystkie pozostałe tam gdzie brak tych wiązań są to NPN
Wartość biologiczna białka- wskaźnik określający ilość białka jaka może być przyswojona (wchłonięta) jednorazowo przez organizm.
Białko zbudowane jest z aminokwasów. Jest ich ok 300. Do syntezy białka wykorzystywane jest 20 są to aminokwasy proteinogenne
1 Aminokwasy egzogenne ( niezbędne) nie wytwarzane w organizmie:
- Lizyna ( Lys)
- Arganina ( Arg)
-Histydyna ( His)
-Treonina ( Tre, Thr)
- Walina ( Val)
- Leucyna (Leu)
- Izoleucyna ( Ile)
- Fenyloalanina ( Phe)
-Metionina ( Mwt)
- Tryptofan ( Try, Trp)
2. Aminokwasy semiegzogenne syntetyzowane w organizmie z aminokwasów niezbędnych ( względnie egzogenne) reakcja zawsze tylko w jedną stronę
- cysteina (cys) i cystyna z metioniny
- tyrozyna z fenyloalaniny
-Hydroksylizyna z lizyny
3. aminokwasy syntetyzowane w organizmie ( endogenne)
- alanina( ALA)
- aspargina (ASN)
- kwas aspraginowy (ASP)
- kwas glutaminowy ( GLU)
-Glutamina (Gln)
- Glicyna ( Gly)
- Prolina (Pro)
- Seryna (Ser)
-hydroksyprolina (Hyp)
Aminokwasy produkowane w organizmie nie wchodzące w skład białek:
- cytrulina
- ornityna
- kwas arginobursztynowy
Aminokwasy egzogenne muszą być podawane w paszy dla zwierząt ponieważ organizm nie jest w stanie sam ich syntetyzować
Aminokwasy endogenne nie są niezbędne, mogą się wzajemnie z siebie syntetyzować ( odpowiednie szkielety węglowe)
Aminokwasy względnie egzogenne mają duże prawdopodobieństwo budowy i zastępczości np. tyrozyna i cysteina do metioniny i fenyloalaniny
Tylko z aminokwasów egzogennych powstaną aminokwasy względnie egzogenne.
Wartość pokarmowa białka (jakość)- stanowi skład aminokwasowy ( wartość biologiczna białka). Różne zwierzęta mają różne potrzeby względem białek.
Wartość biologiczna białka jest ograniczona przez aminokwasy ograniczające ( limitujące) . Jest ich najmniej i najczęściej są to LIZYNA i METIONINA
NADMIAR
- białko jest najdroższym produktem i nie należy go tracić. Nadmiar białka gromadzony jest w postaci tkanki tłuszczowej i wydalany do środowiska.
Roczne wydalanie azotu przez zwierzęta
- 80 % NH₃ w atmosferze
1 krowa 70 kg N/szt odchody
1 świnia 20 kg N/szt odchody
Wpływ zwierząt na środowisko
- emisja azotu i fosforu
- kwaśne deszcze – efekt cieplarniany- naruszenie warstwy ozonowej
- degradacja i eutrofizacja systemów wodnych
Ograniczenie wydalania fosforu do środowiska
Nadmiar fosforu w dawce podwyższa jej koszt a przede wszystkim zwiększa wydalanie tego pierwiastka z organizmu powodując zwiększenie jego koncentrację w środowisku.
Metody żywieniowe ograniczenia wydalania fosforu do środowiska
- rozpoznanie i szacowanie zapotrzebowania na fosfor
-określenie ilości fosforu dostępnego w paszach i opracowanie zasad bilansowania
-opracowanie metod postępowania żywieniowego zmierzającego do obniżenia wydalania fosforu
Czynniki decydujące o wykorzystaniu fosforu:
-stosowanie poziomu tego składnika zgodnie z najnowszymi zaleceniami
- stosowanie łatwo przyswajalnych soli fosforanu
- podawanie enzymu fitazy
- zachowanie odpowiednich proporcji fosforu do innych składników dawki
-fazowość odchowu
Kwas fitynowy jest stosunkowo niestabilny i tworzy trudno rozerwalne kompleksy ( związki chelatowe) z poliwalentnymi kationami metali dwuwartościowych: Ca, Mg, . W tej postaci metale są słabo dostępne dla zwierząt monogastrycznych. Kwas fitynowy posiada zdolność wiązania białka i skrobi. Cząsteczki kwasu fitynowego stanowią 60-90 % ilości całkowitego fosforu pasz roślinnych. Średnia strawność fosforu z surowców roślinnych w mieszankach paszowych dla zwierząt monogastrycznych oscyluje na ok. 30 %
Zalety stosowania fitazy:
-lepsze wykorzystanie fosforu fitynowego
-lepsze wykorzystanie innych związków mineralnych
-lepsze wykorzystanie białka oraz tłuszczu
-wyższe przyrosty dzienne
- mniejsze zużycie paszy
- wyższa mięsność
- mnij wydalonego fosforu i innych pierwiastków ( ochrona środowiska)
-wyższy zysk hodowcy
METODY ŻYWIENIOWE OGRANICZAJĄCE WYDALANIE AZOTU
1. podawanie białka o wysokiej wartości biologicznej
2. żywienie fazowe w cyklach produkcyjnych ( wiek, stan fizjologiczny)
3 dodatek aminokwasów syntetycznych ( żeby zwiększyć wartość syntetyczną białka L-Lizyna, D, L- metionina)
4.zwiększenie wykorzystania białka poprzez zachowanie właściwych proporcji białkowo-energetycznych
5. zwiększenie strawności składników pokarmowych
Mocznikowanie pasz dla bydła
Do optymalnego wykorzystania mocznika konieczne jest stosowanie następujących zasad:
- mocznik powinien być stosowany w dawkach pokarmowych zawierających dużo skrobi
- przy podawaniu mocznika konieczne jest pełne pokrycie zapotrzebowania na fosfor, siarkę , kobalt, miedź i mangan
-mocznik powinien być stosowany w okresie żywienia zimowego, gdyż zielonki zawierają najczęściej dużo białka , łatwo ulegają rozkładowi w żwaczu
- skarmianie mocznikiem wymaga 10-14 dniowego okresu przyzwyczajenia zwierząt do tego dodatku
- najlepsze efekty uzyskuje się przy podawaniu mocznika wymieszanego z pasazami treściwymi, kiszonką, kukurydzą lub mieszanką pełnoporcjową
-zabronione jest podawanie mocznika w postaci płynnej
Aby zmniejszyć emisję azotu i fosforu do środowiska w żywieniu przeżuwaczy powinny być spełnione następujące zalecenia
- stosowanie skorygowanych systemów żywienia zwierząt przeżuwających ( nowe systemy wartościowania energii i białka w paszach)
- zwiększenie strawności pasz zarówno suchej masy jak i frakcji włókna oraz związków azotowych
- zwiększenie koncentracji energii w paszach ( częsty deficyt energii w żywieniu bydła)
- zwiększenie efektywności syntezy białka mikroorganizmów przez dostarczenie odpowiednich ilości energii i azotu w paszach
- w żywieniu średnio intensywnym uwzględnienie pasz uzupełniających ( dodatki mineralne, energetyczne)
- w systemie żywienia zielonkami ( pastwisko, kiszonki) szukanie możliwości lepszego ich wykorzystania ( termin wypasu, koszenie, rodzaj konserwacji, stosowanie dodatków kiszonkarskich, dodatek pasz energetycznych)
Ważniejsze żywieniowe sposoby obniżenia wydalania N i P przez świnie do środowiska
Zwiększenie strawności mieszanek paszowych
- odpowiedni dobór komponentów paszowych
- stosowanie dodatków paszowych( probiotyki, kwasy organiczne,, enzymy paszowe: fitaza)
- zabiegi technologicznej obróbki pasz (ekstruzja, granulacja, ekspandowanie, mikronizacja)
- zmniejszenie związków przeciwodżywczych
- inaktywacja niepożądanych enzymów : ureaza, peroksydaza, mirozynaza
Optymalizację składu mieszanek oraz dawek pokarmowych:
- zabezpieczenie potrzeb energetycznych u zwierząt
- zbilansowanie poziomu białka i aminokwasów w mieszankach
- zastosowanie aminokwasów syntetycznych
- zastąpienie CaCO₃ w mieszankach CaCl₂, benzoesanem Ca lub CaSO₄
3. Zastosowanie restrykcyjnych lub fazowych systemów żywienia
4. Wdrożenie nowoczesnych systemów wartościowania pasz i bilansowania potrzeb pokarmowych świń
Przeżuwacze nie potrzebują wysokiej jakości białka w paszy. Trzeba dbać aby jak najwięcej białka – nie powinno ulegać rozkładowi w żwaczu
KLASYFIKACJA PASZ
KLASA
I < 70 %
II 70-80 %
III >80 %
najlepsze I klasa
mocznik – związek azotowy niebiałkowy O = C (NH₂)₂
mocznik + woda → CO₂ + 2NH₃ → białko zawiera 46 % azotu , który może być przetworzony na białko. Pasze wyłącznie dla przeżuwaczy.
WARUNKI STOSOWANIA MOCZNIKA
- niedobór azotu w dawce
- postać granulowana lub płynna , aby zwolnić rozkład w żwaczu
- zawsze musi być dokładnie wymieszany
- dodatek do pasz energetycznych ( melasa, ziarna zbóż)
- dodatek siarki ( siarczan amonu 4:1 )- metioniny, cystyny, cysteiny – synteza
-stopniowe przyzwyczajanie zwierząt do pobierania mocznika