Prawo - Ochrona praw człowieka - bardzo obszerne opracowanie przedeg

OCHRONA PRAW CZŁOWIEKA - DR CIAPAŁA OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ EGZAMINACYJNYCH

W poniższym opracowaniu omówiono następującą tematykę:
1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI PRAWA NATURY:
2. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI POZYTYWISTYCZNYCH ODNOSZĄCYCH SIĘ DO PRAW CZŁOWIEKA
3. UNIWERSALISTYCZNA A INDYWIDUALISTYCZNA KONCEPCJA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA
4. ZNACZENIE KONSTYTUCYJNEJ KWALIFIKACJI GODNOŚCI CZŁOWIEKA JAKO ŹRÓDŁA JEGO WOLNOŚCI I PRAW
5. MODEL NORMATYWNY WOLNOŚCI - CECHY ISTOTNE
6. MODEL NORMATYWNY UPRAWNIENIA - CECHY ISTOTNE
7. UPRAWNIENIE, PRZYWILEJ, KOMPETENCJA - WYJAŚNIENIA POJĘĆ
8. MODEL NORMATYWNY OBOWIĄZKU - CECHY ISTOTNE
9. ZASADA RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA (RÓWNOŚĆ MATERIALNA) A ZASADA RÓWNOŚCI FORMALNEJ
10. KONSTYTUCYJNA ZASADA WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI - UJĘCIE W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI I JEJ ZNACZENIE DLA INTERPRETACJI PRZEPISÓW.
11. WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA A WOLNOŚCI I PRAWA OBYWATELA
12. POJĘCIE I PRAWNA REGULACJA OBYWATELSTWA
13. ZASADY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO
14. UTRATA OBYWATELSTWA
15. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY
16. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY
17. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY
18. ZNACZENIE ART. 81 KONSTYTUCJI DLA INTERPRETACJI POSTANOWIEŃ. POJĘCIE NORMY PROGRAMOWEJ.
19. ZASADY PODSTAWOWE STOSOWANIA KONSTYTUCJI I UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ZAKRESIE WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA.
20. METODY STOSOWANIA PRAWA W ODNIESIENIU DO WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI.
21. KONSTYTUCYJNE PODSTAWY OGRANICZANIA WOLNOŚCI I PRAW - WARUNKI: A) FORMALNE, B) MATERIALNE.
22. KONIECZNOŚĆ W DEMOKRATYCZNYM PAŃSTWIE PRAWNYM
23. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI
24. ZAKAZ NARUSZANIA ISTOTY WOLNOŚCI I PRAWA
25. ZASADY OGRANICZANIA WOLNOŚCI I PRAW NADZWYCZAJNYCH
26. LEGITYMACJA DO WNOSZENIA I PRZEDMIOT OCHRONY W FORMIE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ
27. PRZEDMIOT SKARGI KONSTYTUCYJNEJ. POJĘCIE "ORZECZENIA OSTATECZNEGO"
28. PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI I WARUNKI FORMALNE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ
29. PRZESŁANKI ROZSTRZYGNIĘĆ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W PRZEDMIOCIE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ. SKUTKI ORZECZEŃ.
30. WNIOSEK DO RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH - PRZEDMIOT, WARUNKI FORMALNE SKIEROWANIA
31. SPOSOBY POSTĘPOWANIA RPO PO SKIEROWANIU WNIOSKU
32. ŚRODKI PRAWNE - KOMPETENCJE RPO
33. POZYCJA RZECZNIKA PRAW DZIECKA
34. SKARGI DO NSA NA UCHWAŁY ORGANÓW GMINY I POWIATU ORAZ NA AKTY PR. MIEJSCOWEGO WYDANE PRZEZ ORG. ADM. RZĄD. ORAZ SAMORZĄD WOJEWÓDZKI.
35. PRZEDMIOT, WARUNKI I ZASADY KIEROWANIA SKARG DO NSA NA UCHWAŁY ORGANU GMINY, POWIATU ITD.
36. ZASADY I TRYB ROZPATRYWANIA SKARG I WNIOSKÓW WG KODEKSU POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. PRZEDMIOT I ADRESAT DANEGO ŚRODKA OCHRONY.
37. ŚRODKI WERYFIKACJI DECYZJI I POSTANOWIEŃ W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM
38. ZNACZENIE KARTY NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ORAZ POWSZECHNEJ DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA DLA OCHRONY PRAW W SYSTEMIE INSTYTUCJONALNYM ONZ PRZEDMIOT I CHARAKTER "DEKLARACJI WIEDEŃSKIEJ I PROGRAMU DZIAŁANIA"
39. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH - CHARAKTER PRAWNY, PRZEDMIOT REGULACJI, GWARANCJE PRZESTRZEGANIA
40. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH - CHARAKTER PRAWNY, PRZEDMIOT REGULACJI, GWARANCJE PRZESTRZEGANIA
41. FORMY INSTYTUCJONALNEJ OCHRONY PRZESTRZEGANIA POWYŻSZYCH PAKTÓW
42. KOMITET PRAW CZŁOWIEKA ONZ
43. ZNACZENIE ZGROMADZENIA OGÓLNEGO ONZ, RADY BEZPIECZEŃSTWA ORAZ INNYCH GŁÓWNYCH INSTYTUCJI WYSPECJALIZOWANYCH SYSTEMU NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
44. 44. PRZYKŁADY SZCZEGÓLNYCH KONWENCJI DOTYCZĄCYCH OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA I INSTYTUCJI ZWIĄZANYCH Z MONITOROWANIEM ICH PRZESTRZEGANIA.
45. MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY - ILO - ZADANIA, ORGANIZACJA, FORMY PRAWNE ODDZIAŁYWANIA
46. ZADANIA ORGANÓW RADY EUROPY
47. PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO KRZYŻA
48. EUROPEJSKA KARTA SPOŁECZNA - CHARAKTER PRAWNY POSTANOWIEŃ, ZAKRES REGULACJI
49. POJĘCIE PRAWA HUMANITARNEGO. KLAUZULA MARTENSA
50. EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI - EKPCz - CECHY ISTOTNE, CHARAKTER PRAWNY
51. 51. KONSTRUKCJA I ZAKRES REGULACJI EUROPEJSKIEJ KARTY PRAW CZŁOWIEKA - KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI SPORZĄDZONA W RZYMIE DNIA 4 LISTOPADA 1950 R.
52. FORMY KONTROLI PRZESTRZEGANIA EUROPEJSKIEJ KARTY PRAW CZŁOWIEKA
53. PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SKARGI INDYWIDUALNEJ PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA
54. TRYB POSTĘPOWANIA PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA W STRASBURGU W SPRAWIE SKARGI INDYWIDUALNEJ
55. SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA W RAMACH OBWE - ZAŁOŻENIA PODSTAWOWE
56. ZNACZENIE HELSIŃSKIEJ FUNDACJI PRAW CZŁOWIEKA I ORGANIZACJI "AMNESTY INTERNATIONAL"
57. POJĘCIE PRYWATNOŚCI JAKO SZCZEGÓLNEJ WOLNOŚCI. ELEMENTY KONSTYTUCYJNE PRYWATNOŚCI.
58. POSTANOWIENIA KONSTYTUCJI I USTAW STANOWIĄCE PODSTAWĘ DO OCHRONY PRYWATNOŚCI
59. PRZEDMIOT REGULACJI USTAWY O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH
60. POJĘCIA - DANE OSOBOWE, ZBIÓR DANYCH, PRZETWARZANIE DANYCH, ADMINISTROWANIE DANYCH
61. PODSTAWY LEGALNOŚCI PRZETWARZANIA DANYCH.
62. POJĘCIE "DANYCH WRAŻLIWYCH". PODSTAWY LEGALNOŚCI PRZETWARZANIA TYCH DANYCH
63. PODSTAWOWE OBOWIĄZKI ADMINISTRATORA DANYCH
64. UPRAWNIENIA OSÓB, KTÓRYCH DANE DOTYCZĄ (ART. 32, 33)
65. TRYB POSTĘPOWANIE PRZYJĘTY USTAWĄ O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH - PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA
66. PRAWO DO SĄDU - POJĘCIE UNORMOWANE W POLSKIEJ KONSTYTUCJI - ART. 45, 37 UST. 2, ART. 77 UST. 2 - ORAZ W EUROPEJSKIEJ KARCIE PRAW CZŁOWIEKA - ART. 6.





1. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI PRAWA NATURY:
a) odwołujących się do godności człowieka,
b) odwołujących się do założeń i wartości religijnych.

Koncepcja praw człowieka to zespół usystematyzowanych twierdzeń uzasadnianych aksjologicznie (wartościowo) odnoszące się do relacji jednostki we wspólnocie do władzy publicznej. Wyróżnia się dwa nurty:
a) świecki - odwołujący się do rozumu, wolności, godności oraz ogólnoludzkiej sprawiedliwości. według tego nurtu człowiek jest celem samym w sobie sam powinien decydować o własnym losie a Bóg nie może go traktować jako "narzędzie" " środka" " instrumentu". Źródłem praw i wolności człowieka jest jego istota. Przedstawiciele: E. Kant, J. Locke, TH. Hobbes.
b) religijny - odwołuje się do nauk św. Tomasza z Akwinu. Według tego nurtu prawem które istnieje jest prawo wieczne dane przez Boga, prawo boskie. Na prawie boskim ma się opierać prawo objawione a prawo objawione jest prawem naturalnym - jeśli jest sprzeczne to w ogóle nie jest prawem. (Prawo naturalne jest bazą dla prawa naturalnego).

W ramach tego nurtu stosuje się naukę Kościoła Katolickiego, która opiera się na:
1) zasadę personalizmu - oznacza prymat praw człowieka nad prawami społecznymi
2) zasadę solidaryzmu - odrzuca teorie walko klas, konflikty społeczne, jako immanentną (nie wynikającą z przyczyn zewnętrznych, będący wewnątrz) cechę rozwoju społeczeństwa. Według niej należy dążyć do burzenia jedności ponad podziałami, szukać wartości wspólnych.
3) zasada dobra wspólnego - zakłada pewną hierarchię dóbr potrzeb jednostki rodziny i w konsekwencji konieczność zróżnicowania ochrony dóbr. Najważniejsze winny być chronione przez władzę publiczną.



2. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI POZYTYWISTYCZNYCH ODNOSZĄCYCH SIĘ DO PRAW CZŁOWIEKA

Źródłem praw człowieka jest wola państwa znajdująca wyraz w stanowionym przez państwo prawie. Prawa i wolności jednostki pochodzą zatem od państwa.
Uzasadnieniem koncepcji pozytywistycznych jest zatem założenie:
a) że tylko silne dobrze funkcjonujące państwo daje szansę rozwoju jednostki, rodziny, społeczeństwa;
b) prawa człowieka stanowią wyraz woli państwa i mogą być w pewnych sytuacjach ograniczone przez państwo jako suwerena;
c) geneza praw człowieka upatrywana jest w woli państwa która znajduje wyraz w stanowionych przez niego normach prawnych;
d) w związku z koncepcjami pozytywizmu została wprowadzona od Platona - uniwersalistyczna koncepcja praw człowieka. Dopuszczała ona ograniczenie praw ze względu na abstrakcyjnie rozumiany interes państwa.


3. UNIWERSALISTYCZNA A INDYWIDUALISTYCZNA KONCEPCJA WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA

Koncepcja uniwersalistyczna - jednostka i państwo mogą mieć odrębne interesy i prawa. Jednak interes państwa ma charakter nadrzędny i daje on podstawę do ograniczenia praw i wolności jednostki. Refleksem tej koncepcji była doktryna państwa sanacji i założeń konstytucji kwietniowej z 1935 r. Znajdowała ona też wyraz w tzw. kolektywistycznej wizji porządku społecznego w krajach realnego socjalizmu (Stalin).

Koncepcja indywidualistyczna - wyklucza istnienie praw i interesów państwa, społeczeństwa. Istnieją realnie tylko prawa i interesy jednostki. Funkcją władz publicznych jest ochrona praw człowieka, jednostki w możliwie największym stopniu. Koncepcja ta znalazła dobitny wyraz w 3 dokumentach o znaczeniu historycznym, międzynarodowym.
1) Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r. - jest nadal obowiązującym prawem w Francji, wg niej "ludzie rodzą się i pozostają wolni", "granicą wolności człowieka są granice wolności innej osoby"
2) Konstytucja Stanów Zjednoczonych, w szczególności 10 poprawek do niej stanowiących Kartę Praw _ "Bill of Rrigh".
3) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - Uchwała Zgromadzenia ONZ z 10.12.1948 r. - nie jest to ratyfikowana umowa międzynarodowa, lecz akt o wymiarze ideowo - politycznym ("wszyscy ludzie rodzą się równi...").
Te trzy dokumenty stanowią sztandary triumfu indywidualistycznej koncepcji człowieka.
4. ZNACZENIE KONSTYTUCYJNEJ KWALIFIKACJI GODNOŚCI CZŁOWIEKA JAKO ŹRÓDŁA JEGO WOLNOŚCI I PRAW

Do godności człowieka odwołuje się artykuł 30 Konstytucji, jako źródła wolności i praw człowieka i obywatela. Wynikają z niego 3 wnioski:
1) godność człowieka jest przyrodzona i niezbywalna
2) godność jest źródłem wolności i praw człowieka a same w sobie nie jest ani prawem ani wolnością, nie jest podst. powództwa cywilnego.
3) poszanowanie i ochrona godności stanowi obowiązek władz publicznych.

Odwołania do godności w polskim konstytucjonalizmie we współczesnym świecie są bardzo częste.
Wśród istotnych cech samej godności należy wskazać:
a) uznanie godności za wartość konstytucyjną o wymiarze zasadniczym, ponadczasowym, niezbywalnym.
b) w nauce dominuje pogląd że godność nie jest prawem podmiotowym co oznacza, że w konkretnej sytuacji jej naruszenie nie może być podstawą powództwa, skargi konstytucyjnej, ponieważ godność nie jest prawem tylko źródłem praw.
c) brak powiązania godności z obywatelem - konstytucja nie dzieli,
d) bezwzględny zakaz naruszania niektórych zasad i praw związanych z godnością - dot. to art. 233 Konstytucji, czyli ograniczeń w okresie stanu wojennego lub nadzwyczajnego - nie można wówczas ograniczać praw i wolności określonych w art.30 - godność, art.34 i 36 - obywatelstwo, art.38 - ochrona życia, itd. Niedopuszczalne jest też ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela wyłącznie z powodu rasy, płci, języka, wyznania lub jego braku, pochodzenia społecznego, urodzenia oraz majątku.
e) z godności wywodzi się zasada równości wobec prawa.



5. MODEL NORMATYWNY WOLNOŚCI - CECHY ISTOTNE

Pierwszą definicję wolności przyjęła Francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela.

WOLNOŚĆ - należy interpretować jako prawo podmiotowe wyznaczającą pewną sferę swobodnych zachowań jednostki. Zachowania te trudno sklasyfikować w sposób wyczerpujący dlatego też prawodawca poprzestaje na wskazaniu wolności albo na wskazaniu podstawowych zachowań z danej wolności wynikających.

Prawodawca nie może kreować wolności, gdyż wynika ona z natury ma charakter pierwotny. Rolą prawodawcy jest przyznanie niektórym wolnościom (w formie deklaracji, zapewnienia, ochrony) pozycji prawnie chronionych albo uznanie uch za prawnie obojętnych wobec których władze publiczne zachowują się biernie.
W razie sporu prawnego to na organie władzy publicznej ciąży obowiązek wskazania podstawy prawnej ograniczania wolności.

W demokratycznym państwie prawnym ograniczanie wolności może występować jedynie w formie ustawy i to pod warunkiem zaistnienia podstaw i na zasadach określonych w Konstytucji (por. art. 31 ust.3 K. i art. dot. stanów nadzwyczajnych - rozdział XI)

Przykładowe wolności z Konstytucji:
art. 39, 41 - wolność i nietykalność
art. 48 - wolność wychowania dzieci,
art. 47, 51 - ochrona prywatności,
art. 49 - wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się,
art. 52 - wolność poruszania się na terytorium RP, i za granicą
art. 53 - wolność sumienia i religii,
art. 75 - wolność zgromadzenia,
art. 54 - wolność wyrażania poglądów i pozyskiwania informacji,
art. 10, 12, 58, 59 - wolność zrzeszania się,
art. 65 ust.1 - wolność wyboru i wykonywania zawodu, wyboru miejsca pracy, art. 73 - wolność twórczości artystycznej i badań naukowych.


6. MODEL NORMATYWNY UPRAWNIENIA - CECHY ISTOTNE

UPRAWNIENIE, w przeciwieństwie do wolności, wynika z normy prawnej, która je kreuje (z przepisu prawa pozytywnego). Zatem nie ma uprawnienia bez przepisu.

Uprawnienie interpretuje się jako wzorzec dozwolonego zachowania.

Istotą uprawnień jest zasada korelacji, tj. skorzystanie przez jednostkę z uprawnień rodzi po stracie władzy publicznej obowiązek podjęcia działania w celu realizacji danego uprawnienia. Wówczas władza publiczna jest zobowiązana do:
a) stworzenia reguł proceduralnych umożliwiających dochodzenia swoich uprawnień przez jednostki
b) podejmowanie aktywnych działań w celu pozytywnego rozpatrzenia roszczeń wynikających z uprawnień.

Brak zasady korelacji sprawia, że uprawnienie ma charakter fikcyjny, norma prawna przybiera wówczas postać tzw. normy zadaniowej. Jest ona adresowana do władz publicznej i faktycznie obywatelowi nic nie daje. Otóż w art. 81 K. wymienia się przepisy które zawierają nie tyle prawa i wolności jednostki, co sposób ich realizacji - są to właśnie normy zadaniowe. W razie sporu prawnego to na jednostce ciąży obowiązek wskazania podstawy prawnej, z której wyprowadza ona swoje uprawnienie.



7. UPRAWNIENIE, PRZYWILEJ, KOMPETENCJA - WYJAŚNIENIA POJĘĆ

UPRAWNIENIE - oznacza możliwość wyboru określonego zachowania się które nie będzie pociągało reakcji organów państwowych w postaci sankcji. Pojęcie to można sprowadzić do sfery nie nakazanych ani nie zakazanych. Uprawnienie wynika zawsze z przepisu prawa pozytywnego (z normy prawnej). W razie sporu prawnego to na jednostce ciąży obowiązek wskazania podstawy prawnej, z której wyprowadza ona swoje uprawnienia (np. ust. o pomocy społecznej).

PRZYWILEJ - istotą przywileju jest zwolnienie z obowiązku, np. ulga w opłatach, świadczeniach publicznych, immunitet parlamentarzysty. W przeciwieństwie do uprawnień - przywilej nie korzysta z ochrony wynikającej z zasady ochrony praw słusznie nabytych, np. zniesienie służby wojskowej wobec studentów - to przywilej. Wobec tego w pewnych sytuacjach - jeśli istnieje szczególna okoliczność ochrony dóbr i jest to odpowiednio uzasadnione - można odstąpić od ich ochrony i może ono zostać ograniczone.

KOMPETENCJA - termin ten powinien odnosić się wyłącznie do władz publicznych a nie jednostki. Oznacza ona prawem określony zakres zadań danego podmiotu. Istotą kompetencji jest obowiązek lub wolność podjęcia działań ze skutkiem prawnym. Zatem, organ, któremu przysługuje kompetencja może a niekiedy musi podjąć działanie ze skutkiem prawnym, np. prezydent - ma prawo łaski, RM - przedstawia ustawę budżetową, uchwala sejm a prezydent - musi ją podpisać.

8. MODEL NORMATYWNY OBOWIĄZKU - CECHY ISTOTNE

Istotą obowiązku jest nakaz lub zakaz określonego zachowania się adresata. Obowiązek wynika zawsze z przepisu prawa pozytywnego. Jego ustanowienie może nastąpić tylko w formie ustawy, natomiast rozporządzenia i akty prawa miejscowego mogą jedynie dookreślać wykonanie obowiązku (nie kreować).
Przy obowiązku, władze publiczne mają zachowywać się aktywnie poprzez:
* egzekwowanie sankcji za naruszenie obowiązku
* podejmowanie działań celem stworzenia warunków pozwalających na realizowanie obowiązku w sposób możliwie najmniej uciążliwy.
W razie sporu prawnego to organ władzy publicznej musi wskazać podstawę prawną egzekwowania tegoż obowiązku.


9. ZASADA RÓWNOŚCI WOBEC PRAWA (RÓWNOŚĆ MATERIALNA) A ZASADA RÓWNOŚCI FORMALNEJ

W związku z zasadą równości wobec prawa należy zwrócić uwagę na 2 zagadnienia:
1. na odróżnianie wolności materialnej i równości formalnej, oraz na fakt
2. że równość wobec prawa nie ma charakteru absolutnego.

RÓWNOŚĆ FORMALNA - czyli równość praw rozpatruje się w aspekcie liczbowym i odnosi się do zakresu uprawnień danego podmiotu, np. pracownik ma określoną liczbę praw wynikającą z konstytucji, jednak już pracownik - kobieta, pracownik - przed emeryturą, pracownik - zatrudniony w szczególnie uciążliwych warunkach - mają większą ilość praw. Istnieje więc różnica formalna w ilości uprawnień.

RÓWNOŚĆ MATERIALNA - równość wobec prawa, zapisana została w art. 32 K. Oznacza ona nakaz jednakowego traktowania przez organy władzy publicznej w procesie stosowania prawa. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, oznacza to że zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja lub uprzywilejowanie podmiotu prawa ze względu na pewną prawnie doniosła cechę. Zasada ta nie ma charakteru absolutnego, gdyż ocena stany prawnego powinna uwzględniać odniesienie do innych zasad i wartości konstytucyjnych, np. do zasady sprawiedliwości społecznej. Ma ona charakter uniwersalny bowiem odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa.



10. KONSTYTUCYJNA ZASADA WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI - UJĘCIE W SYSTEMATYCE KONSTYTUCJI I JEJ ZNACZENIE DLA INTERPRETACJI PRZEPISÓW.

Podstawowe znaczenie dla konstytucyjnej regulacji wolności i praw człowieka mają postanowienia rozdziału II K. Wyodrębniono w nim:
* zasady ogólnie odnoszące się do wszelkich wolności i praw;
* wolności i prawa osobiste człowieka niezależnie od obywatelstwa;
* wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne - są tu de facto przepisy które odnoszą się do zadań władzy publicznej;
* wolności i prawa polityczne przy kwalifikacji których istotne jest kryterium obywatelstwa;
* środki ochrony wolności i praw;
* obowiązki;

Ponadto przepisy dotyczące wolności i praw człowieka oraz innych podmiotów prawa prywatnego wyprowadzić można z innych rozdziałów:
I - art. 11-14, 18, 21, 22
X - art.217 (podatki w formie ustawy)
XI - art. 233 (stany nadzwyczajne i ogranicz. praw człowieka i jego wolności)

Zgodnie z art. 8 ust.2 K. - przepisy ustawy zasadniczej stosuje się bezpośrednio.

Konsekwencją tego jest przyjęcie 3 metod interpretacji i stosowania Konstytucji:

1. NA ZASADZIE WYŁĄCZNOŚCI - ustawodawca i Trybunał Konstytucyjny;

2. TZW. WSPÓŁSTOSOWANIE - wyprowadzanie norm prawnych z K, ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych, np. jeśli mówi się o prawach mniejszości narodowych - to punktem wyjścia jest art. 35 K. a dokładnych, przepisów - szczegółowych - doszukuje się w ratyfikowanych umów międzynarodowych, ustawach (np. o systemie oświaty) i dopiero wówczas analizuje się jakie są prawa i wolności tej mniejszości narodowej,

3. STOSOWANIE USTAW NA ZASADZIE WYŁĄCZNOŚCI

W przypadku konstytucyjnych wolności i praw człowieka stosuje się metodę 1) i 2), natomiast w przypadku obowiązków oraz praw i wolności, o których mowa w art. 81 stosuje się metodę 3).

11. WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA A WOLNOŚCI I PRAWA OBYWATELA

Rozdział 2 Konstytucji - Wolności, Prawa i Obowiązki Człowieka i Obywatela - wskazuje zakres podmiotowy zawartych w nim regulacji. Odnoszą się one do statusu człowieka i obywatela. Należy do rozumieć jako rozróżnienie takich praw i wolności, które przysługują każdej osobie znajdującej się pod władzą RP, oraz takich praw i wolności które przysługują wyłącznie obywatelom polskim.

Poszczególne przepisy K. są więc adresowane do wszystkich ludzi, albo też wyraźnie do obywateli. Większość praw i wolności konstytucyjnych nie jest ograniczona wymogiem posiadania obywatelstwa polskiego.

Konstytucja rezerwuje dla obywateli tylko pewne prawa i wolności o charakterze politycznym (uczestnictwo w życiu publ.), jak również o charakterze socjalnym (prawo dostępu do publicznej służby zdrowia).



12. POJĘCIE I PRAWNA REGULACJA OBYWATELSTWA

OBYWATELSTWO - to przynależność państwowa danej osoby łącząca się z określonymi uprawnieniami i obowiązkami, z których podstawowe są zawarte w Konstytucji.

Fakt posiadania obywatelstwa przesądza o zakresie praw i obowiązków jednostki wobec jej państwa. Sprawy obywatelstwa należą do wyłącznej kompetencji państwa, które decyduje komu i po spełnieniu jakich warunków ono przysługuje.

Polskie prawo nie określiło pojęcia - obywatelstwa. Przyjmuje się że to trwałe oparte na zasadzie powszechnej równości i wolności członkostwo społeczeństwa zorganizowanego w państwo. Charakteryzuje się ono zespołem praw i obowiązków osób fizycznych wobec państwa i jego organów wobec społeczeństwa oraz innych obywateli.

PRAWNA REGULACJA zawarta jest w art. 34 K. oraz w ustawie z dn. 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim.


13. ZASADY NABYCIA OBYWATELSTWA POLSKIEGO

Zgodnie z art. 34 ust. 1. obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi- zasada krwi - lub w inny sposób określony przez ustawę.
Ustawa z dnia 15.02.1962 r. o obywatelstwie polskim przewiduje kilka innych sytuacji, gdy możliwe jest nabycie obywatelstwa:

1. nabycie z mocy prawa np. w odniesieniu do repatriantów lub osób które zawarły związek małżeński z obywatelem polskim
2. uznanie obywatelstwa - następuje na mocy decyzji administracyjnej, m.in. wobec osób o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadających żadnego obywatelstwa - stale zamieszkałych w Polsce co najmniej 5 lat
3. nadanie obywatelstwa - następuje aktem prezydenta RP wobec cudzoziemców którzy zamieszkują w Polsce co najmniej 5 lat


14. UTRATA OBYWATELSTWA

Zgodnie z art. 34 ust. 2 Konstytucji: obywatel polski nie może utracić obywatelstwa polskiego, chyba że sam się go zrzeknie.



15. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE - ich szczególne znaczenie wynika z tego iż są immanentnie związane z osobą ludzką jako taką. Stanowią one refleks godności jako podstawowego atrybutu każdego człowieka.

Do tych swobód osobistych Konstytucja zalicz następujące prawa i wolności:
1. Prawo każdego człowieka do ochrony życia (bez odniesienia do drażliwej kwestii życia poczętego oraz kary śmierci) - art. 38;
2. zakaz stosowanie tortur, okrutnego i poniżającego traktowania lub karania zakaz poddawania eksperymentom naukowym w tym medycznym bez zgody zainteresowanej osoby - art. 39, 40;
3. Prawo do nietykalności osobistej i gwarancje bezpieczeństwa osobistego - art. 41;
4. Prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub urzędu - art. 42;
5. Prawo do rzetelnego sądu - niezależnego, bezstronnego i niezawisłego działającego bez nieuzasadnionej zwłoki jawnie, zasada że orzeczenie w pierwszej instancji każda ze stron może zaskarżyć - art. 45;
6. Prawo do ochrony prywatności w tym tajemnica korespondencji - art. 49, nienaruszalność mieszkania - art. 50 (ograniczenia mogą wystąpić tylko z przyczyn i na warunkach określonych ustawą), prawo do zachowania w tajemnicy informacji dot. jego osoby - art.51;
7. Wolność wyboru miejsca pobytu zamieszkania oraz wyjazdu i powrotu do kraju - art. 52;
8. Wolność sumienia i religii - art. 53;
9. Wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji - art. 54;
10. Zakaz ekstradycji obywatela polskiego oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia przemocy (jeśli z użyciem to można);
11. Prawo cudzoziemców do azylu - art. 56;



16. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY

Odnoszą się one do uczestnictwa w życiu publicznym, wpływu na funkcjonowanie władz publ. Cechą szczególną jest to, że istotna ich część odnosi się wyłącznie do obywateli polskich.

KONSTYTUCJA W TYM ZAKRESIE UZNAJE;
1. Prawo do zgromadzeń - wolność zgromadzeń - art. 57;
2. Wolność zrzeszania się - art. 58, 59 należy rozpatrywać łącznie z art. 11 i 12 normującymi wolność tworzenia partii politycznych, związków zawodowych itp.;
3. Prawo do uczestnictwa w życiu publicznym:
* prawo wyborcze - art. 62 ust. 1;
* prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości - art. 60;
* prawo do informacji o działalności władz i instytucji polit. - art. 61;
* prawo do udziału w referendum - art. 62;
4. Prawo do składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych - art. 63;

17. KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE - CHARAKTERYSTYKA I PRZYKŁADY

Zakwalifikowanie praw socjalnych, kulturalnych i ekonomicznych do praw człowieka i obywatela jest właściwe, gdyż odpowiada trendom światowym i oczekiwaniom społecznym. Podzielono je wg kryterium ochrony: na te, które mogą być egzekwowane bezpośrednio na podstawie konstytucji i uzupełniająco w oparciu o ustawy (A) oraz na prawa, które mogą być dochodzone wyłącznie w granicach określonych ustawach (B), np. A) wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, prawo do bezpłatnej nauki w szkołach publicznych, ochrona praw dziecka, B) prawo do ochrony prawnej rodziny, prawo konsumentów, prawo do ochrony środowiska.

DO TYCH WOLNOŚCI I PRAW ZALICZA SIĘ:
1. Prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia - art. 64;
2. Swoboda działalności gospodarczej - art. 22 z rozdz. 1;
3. Wolność wyboru zawodu i miejsca pracy - art. 65;
4. Prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określ. dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, max. normy czasu pracy - art. 66;
5. Prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy - w zakresie i formach określ. przez ustawy - art. 67;
6. Prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służ. zdrowia, obowiązek władz publicznych zapewnienia opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i osobom niepełnosprawnym - art. 68, 69;
7. Prawo do nauki i bezpłatnego nauczania w szkołach publicznych - art. 70;
8. Obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka - art. 71, 72;
9. Prawo do ochrony środowiska - art. 74;
10. Ochrona konsumentów, użytkowników i najemców przed praktykami zagrażającymi ich zdrowiu, bezpieczeństwu i nieuczciwym praktykom rynkowym - art. 76;



18. ZNACZENIE ART. 81 KONSTYTUCJI DLA INTERPRETACJI POSTANOWIEŃ. POJĘCIE NORMY PROGRAMOWEJ.

Prawa i wolności człowieka i obywatela podzielono wg kryterium ochrony na te, które mogą być dochodzone wyłącznie bezpośrednio na podstawie Konstytucji i uzupełniająco w oparciu o ustawy oraz na prawa, które mogą być egzekwowane wyłącznie w granicach określonych w ustawach. W myśl art. 81 K. właśnie istotną część wolności i praw może być dochodzona jedynie w drodze ustawy. W praktyce oznacza to, że nie są to wolności i prawa, które mogą być wyprowadzone z Konstytucji bezpośrednio, na które człowiek może powoływać się w postępowaniu prawnym, lecz są to w istocie zadania władz publicznych, tj. państwa i samorządu.

Zalicza się tu następujące prawa i wolności
* art. 66 K. - każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa;
* art. 65 K. - minimalna wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa;
* art. 69 K. - osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają zgodnie z ustawą pomocy w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej;
* art. 71. ust. 1 - państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej zwłaszcza wielodzietne i niepełne mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (RODZINA ADAMSÓW I MATKI SOLISTKI);
* art. 72 ust. 2 K. - matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publ., której zakres określa ustawa;
* art. 74-78 K - ochrona środowiska, potrzeby mieszkaniowe, ochrona środowiska, ochrona konsumentów, prawo do wynagrodzenia szkody, prawo do wniesienia odwołań od wyroków pierwszej instancji;



19. ZASADY PODSTAWOWE STOSOWANIA KONSTYTUCJI I UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W ZAKRESIE WOLNOŚCI I PRAW CZŁOWIEKA.

Z przepisów Konstytucji wyprowadza się 2 podstawowe zasady mające kluczowe znaczenie dla interpretacji i ochrony wolności i praw:

1. ZASADĘ BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA KONSTYTUCJI - jej istota sprowadza się do możliwości powoływania konkretnych postanowień Konstytucji przez organy władzy publicznej w tym sądy oraz przez samych obywateli w postępowaniu prawnym. W myśl art. 8 ust.2 K. przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio chyba że sama stanowi inaczej. Wyjątki od tej zasady odnoszą się przede wszystkim do art. 81 K. oraz artykułów dot. obowiązków obywateli. Przepisy te nie mogą być stosowane bezpośrednio.

2. ZASADA BEZPOŚREDNIEGO STOSOWANIA RATYFIKOWANYCH UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH - zgodnie z art. 91 ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w DZ. U. stanowi część krajowego porządku prawnego. W związku z tym szczególnego znaczenia nabiera znajomość niektórych umów międzynarodowych w ramach systemów RADY EUROPY i ONZ.


20. METODY STOSOWANIA PRAWA W ODNIESIENIU DO WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI.

Zgodnie z art. 8 ust. 2 K. - przepisy ustawy zasadniczej stosuje się bezpośrednio. Konsekwencja tego jest przyjęcie 3 metod interpretacji i stosowania Konstytucji:
1. NA ZASADZIE WYŁĄCZNOŚCI - stosuje w ten sposób ustawodawca i Trybunał Konstytucyjny;
2. WSPÓŁSTOSOWANIE - metoda ta polega na wyprowadzaniu norm prawnych z Konstytucji, ustaw i ratyfikowanych umów międzynarodowych jednocześnie - metoda stosowana najczęściej;
3. STOSOWANIE WYŁĄCZNE USTAW - jako podstawowej normy prawnej.

W przypadku konstytucyjnych wolności i praw stosuje się metodę 1 i 2, natomiast w przypadku obowiązków oraz praw i wolności o których mowa w art. 81 K, stosuje się metodę 3.

21. KONSTYTUCYJNE PODSTAWY OGRANICZANIA WOLNOŚCI I PRAW - WARUNKI: A) FORMALNE, B) MATERIALNE.

Ustawodawca dopuszcza ograniczenie wolności i praw człowieka i obywatela, o ile zostaną spełnione 3 warunki w tym warunki formalne i materialne.

WARUNEK FORMALNY - to iż istnieje odpowiednia podstawa formalna, czyli akt rangi ustawy może jedynie ograniczać wolności i prawa jednostki - wyjątkiem jest tu ratyfikowana umowa międzynarodowa oraz art. 59 ust.4 - wiążące RP umowy międzynarodowe.

WARUNEK MATERIALNY - to iż istnieje podstawa materialna czyli ograniczanie wolności i praw ma miejsce ze względu na ochronę konstytucyjnie wskazanych dóbr i wolności; np. art. 31 ust. 3 - bezpieczeństwo lub porządek publiczny, dla ochrony środowiska, zdrowia moralności publicznej wolności i praw innych osób. Nie mogą one naruszać istoty wolności i praw. Należy jednak zauważyć, że niektóre prawa i wolności nie mogą być ograniczane nawet w stanach nadzwyczajnych - art. 233 K.

TRZECIM WARUNKIEM - jest ograniczanie wolności i praw przy jednoczesnym respektowaniu pewnych zasad odnoszących się do sposobu oraz samego stopnia zakresu ograniczeń.



22. KONIECZNOŚĆ W DEMOKRATYCZNYM PAŃSTWIE PRAWNYM

W myśl art. 31 ust.3 K. ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane jedynie wówczas, gdy zachodzi KONIECZNOŚĆ ICH WPROWADZENIA ze względu na:
* bezpieczeństwo i porządek publiczny;
* ochronę środowiska;
* ochronę zdrowia i moralności publicznej;
* ochronę wolności i praw innych osób;

Ograniczenia są wówczas możliwe, o ile nie ma innej możliwości realizacji pożądanego stanu rzeczy i nie prowadzą one do zakwestionowania zasad demokracji.



ZASADY


23. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI

Zgodnie z tą zasadą zakres ograniczeń musi być ściśle adekwatny do chronionego dobra. Trybunał Konstytucyjny przyjął, iż niezbędne jest przyjęcie techniki harmonizowania i bilansowania dóbr, czyli wg tego dobro chronione powinno być bardziej znaczące niż dobro ograniczone (bierze się pod uwagę co tracimy a co zyskujemy).W przypadku możliwości zastosowania kilku sposobów (środków) ograniczających należy wybrać ten najmniej uciążliwy dla człowieka.


24. ZAKAZ NARUSZANIA ISTOTY WOLNOŚCI I PRAWA

W myśl tej zasady każde prawo podmiotowe ma swój rdzeń - istotę. Ograniczanie wolności nie może wyzbywać jednostki z danego prawa, nie przekreślać jego wolności w sposób całkowity. Nie można zmuszać do czynienia tego czego prawo nie nakazuje, nie wolno nikogo dyskryminować w życiu politycznym, nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu nie ludzkiemu traktowaniu, zakazanej jest też stosowanie kar cielesnych, nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym itd.


25. ZASADY OGRANICZANIA WOLNOŚCI I PRAW NADZWYCZAJNYCH

Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy w drodze rozporządzenia. Ustawy o stanie nadzwyczajnym mogą wprowadzać daleko idące ograniczenia wolności i praw, które podlegają ocenie z punktu widzenia Konstytucji. Niedopuszczalne jest ograniczanie wolności i praw ze względu na rasę, płeć, wyznanie, język, pochodzenie społeczne oraz majątek (art.233 ust. 2 K.). Ponadto nie można ograniczać praw i wolności tj. godność człowieka, obywatelstwo, ochrona życia, humanitarne traktowanie, ponoszenie odpowiedzialności karnej, dostęp do sądu, dobra osobiste, sumienie i religia, petycje, rodzina i dziecko (art. 233 ust. 1. K.)



26. LEGITYMACJA DO WNOSZENIA I PRZEDMIOT OCHRONY W FORMIE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Legitymacją wnoszenia skargi konstytucyjnej jest art. 79 oraz art. 46-52 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Prawo do jej wnoszenia ma każdy podmiot prawa którego konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone (wyjątek - cudzoziemcy w ramach prawa do azylu - skarga nie przysługuje). Słowo każdy interpretuje się jako każdy podmiot prawa, przedsiębiorstwo, osoba prawna, osoba fizyczna. TK przyjął iż skarga ta nie przysługuje jednostkom samorządu terytorialnego, albowiem jej natura, charakter skargi, związana jest z ochroną praw na płaszczyźnie wertykalnej - pionowej. Podmiot legitymowany musi wykazać że jego konstytucyjne prawa i wolności zostały naruszone (realny interes prawny).

PRZEDMIOT OCHRONY
Ochrona odnosi się do konstytucyjnych wolności i praw ujętych w rozdziale 2 K. oraz innych rozdziałach. W konsekwencji skarżący musi wskazać jakie konkretne prawo i wolność zostało naruszone oraz w jaki sposób to nastąpiło.
W związku z tak ujętym przedmiotem ochrony zwraca uwagę fakt iż:
* nie podlegają ochronie prawa ustawowe, których nie określa Konstytucja;
* wysoce kontrowersyjne i sporne jest objęcie ochroną praw, które mogą wynikać z tych przepisów K, które formułują tzw. normy programowe dla władz publicznych (por. art. 81 K.);
Skarga powinna być sporządzona przez adwokata, radcę prawnego. Przedmiotem zarzutu jest niezgodność z Konstytucją wskazanego przepisu aktu prawotwórczego (w praktyce ustawy), przy czym to na podstawie tego właśnie przepisu podjęto ostatecznie orzeczenie naruszające konstytucyjną wolność i uprawnienia. Zarzut kieruje się przeciw aktowi prawotwórczemu, nigdy aktowi stosowania prawa (nie przeciw orzeczeniu sądowemu, decyzji)

27. PRZEDMIOT SKARGI KONSTYTUCYJNEJ. POJĘCIE "ORZECZENIA OSTATECZNEGO"

Przedmiotem skargi są zarzuty naruszenia konstytucyjnych wolności i praw przez samego prawodawcę. Przedmiotem zarzutu jest niezgodność z Konstytucją wskazanego przepisu aktu prawotwórczego - ustawy, ratyfikowanej umowy międzynarodowej, wyjątkowo - pomocniczo - rozporządzenia. Trybunał Konstytucyjny nie dopuszcza zarzutów przeciwko aktom prawa miejscowego. Z naciskiem stwierdza też, że nie formułuje się zarzutów w skardze konstytucyjnej przeciwko orzeczeniom sądowym, decyzjom czyli przeciwko aktom stosowania prawa. Zarzuty dotyczą jedynie aktu prawnego, który stał się podstawą dla sądu, organu władzy publicznej do wydania rozstrzygnięcia w danej sprawie.
28. PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI I WARUNKI FORMALNE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ

Warunkiem skuteczności skargi jest:
* wykazanie interesu prawnego;
* bezskuteczne, uprzednie wezwanie do usunięcia naruszeń;
* okoliczność, że sprawa dotyczy zadań publicznych zatem w trybie tej skargi nie mogą być rozpatrywane roszczenia cywilne,
* brak poprzedniego orzeczenia NSA w danej sprawie.

Przy wnoszeniu skargi do TK muszą być spełnione warunki formalne określone ustawą o TK:
* termin - do 2 miesięcy od daty doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia;
* forma pisma procesowego - musi zawierać elementy wymagane ustawą o TK, m.in. wskazanie przepisu aktu normatywnego, wskazanie wolności i praw i sposobu ich naruszenia;
* przymus radcowsko-adwokacki;
* uiszczenie wpisu.

Skarga podlega wstępnemu rozpatrzeniu w zakresie wymagań formalnych co do formy. Jej negatywna ocena oznacza postanowienie o odmowie nadania biegu sprawie.
Niezależnie od skargi, środkami na inicjowanie postępowania przed TK są:
* wnioski,
* pytanie prawne,

Niezależnie od wyżej wymienionych środków prawnych inne bardziej pośrednie znaczenie dla ochrony praw człowieka mają dwa uprawnienia:
1. PRAWO DO INFORMACJI Z ART. 61 K. - jego szczegół. regulację przyniosła ustawa z września 2001 r. o dostępie do informacji publicznych.
2. PRAWO DO SĄDU - art. 45, 41, 42, 44, 77 ust.2, art. 78 Konstytucji.



29. PRZESŁANKI ROZSTRZYGNIĘĆ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO W PRZEDMIOCIE SKARGI KONSTYTUCYJNEJ. SKUTKI ORZECZEŃ.

Rozstrzygnięcia TK, poprzez które rozpatrywana jest skarga konstytucyjna mogą przybierać trojaką postać:
1. POSTANOWIENIE O ODMOWIE NADANIA BIEGU SKARDZE - następuje to wówczas gdy:
* skarga jest bezzasadna lub nie spełnia ona wymogów formalnych
* skarżący powołuje się na naruszenie wolności i praw nie zawartych w Konstytucji
2. WYROK ODDALAJĄCY SKARGĘ - gdy złożona została właściwie spełnia wszelkie wymogi formalne postanowiono w sposób prawidłowy ale akt prawny który zaskarżono - jest zgodny z Konstytucją
3. WYROK UWZGLĘDNIAJĄCY SKARGĘ - stwierdza niezgodność z Konstytucją kwestionowanego przez nią przepisu.

Uwzględnienie skargi przez TK nie oznacza automatycznej utraty mocy przez akt prawa. Stanowi natomiast podstawę skutecznego wykorzystania instytucji wznowienia postępowania czy to w KPC, KPA czy KPK.


30. WNIOSEK DO RZECZNIKA PRAW OBYWATELSKICH - PRZEDMIOT, WARUNKI FORMALNE SKIEROWANIA

Każdy ma prawo wystąpienia do RPO z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub naruszonych praw przez organ władzy publicznej (art. 80 K.). Ponadto Rzecznik zawsze może podjąć z własnej inicjatywy lub na wniosek Rzecznika Praw Dziecka.
Jego funkcją jest badanie naruszeń praw a także zasad sprawiedliwości społecznej obywateli. Istotne znaczenia ma fakt żeby naruszenie to dokonane było na płaszczyźnie wertykalnej - pionowej, a więc w relacjach jednostka - władza publiczna. Do działalności RPO odnosi się ZASADĘ SUBSYDIARNOŚCI, co oznacza że podejmuje on działania jako instytucja nadzwyczajna w sytuacjach, gdy bezskutecznie wyczerpano inne prawem przewidziane środki ochrony. Postępowanie przez RPO ma charakter odformalizowany nie obowiązują tu przepisy KPA.
Wniosek powinien jednak spełniać 3 warunki:
1. uprawdopodobnienie naruszenia - zwięzłe przedstawienie sprawy z załączonym całokształtem dostępnej dokumentacji.
2. bezskuteczne wyczerpanie innych środków prawnych.
3. wniosek powinien mieć formę pisemną i powinien być podpisany.
Rzecznik nie podejmuje czynności w sytuacji gdy naruszenia mają miejsce w sferze prawa prywatnego np. cywilnego, spółdzielczego, gdzie problemy rozwiązuje się z pomocą sądu.
31. SPOSOBY POSTĘPOWANIA RPO PO SKIEROWANIU WNIOSKU

W odniesieniu do założonego wniosku RPO może:

1. odmówić podjęcia się sprawy, wyjaśniając wnioskodawcy przyczyny
2. przekazać sprawę wg właściwości, o ile w danym stanie faktycznym kompetencyjnym jest inny organ bądź instytucja
3. zwrócić sprawę wnioskodawcy i poprzestać na wskazaniu przysługujących mu środków prawnych - ochrony. Procedura ta ma największe zastosowanie albowiem istotna część wniosków kierowana jest bez wyczerpania dostępnych środków prawnych (ochrony).
4. podjąć sprawę wykorzystując w tym celu własne kompetencje - ustawowe.
W każdym przypadku obowiązkiem Rzecznika jest zawiadomienie o sposobie zajęcia się wnioskiem wnioskodawcy i osoby której sprawa dotyczy.


32. ŚRODKI PRAWNE - KOMPETENCJE RPO

Kompetencje RPO wynikają z artykułu 14 ustawy o RPO. I tak oto RPO posiada następujące środki prawne:

1. ma prawo skierowania wystąpienia do organu lub instytucji, których działalność narusza prawa lub wolności człowieka. Adresat wystąpienia ma ustawowy obowiązek zajęcia stanowiska w terminie 30 dni. W razie zaniechania lub odpowiedzi niezadowalającej to RPO może się zwrócić do jednostki nadrzędnej,
2. ma prawo skierowania skargi na decyzję administracyjną do NSA oraz rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń NSA,
3. ma prawo wstąpienia do toczącego się postępowania administracyjnego lub cywilnego oraz udziału w nim na prawach prokuratora,
4. ma prawo żądania wszczęcia postępowania karnego przez prokuratora,
5. ma prawa złożenia rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń NSA oraz kasacji do sądu Najwyższego od orzeczeń sądów cywilnych i karnych,
6. ma prawo zwrócenia się do sejmu o zlecenie kontroli NIK,
7. ma prawo złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności danego aktu prawnego z Konstytucją lub innym aktem o wyższej mocy prawnej.



33. POZYCJA RZECZNIKA PRAW DZIECKA

Jest to swoisty wyspecjalizowany organ, który podobnie jak RPO powołany jest przez Sejm za zgodą senatu na 5 letnią kadencję. Na mocy ustawy z dnia 6 stycznia 2000 r. (DZ. U. NR 6) Rzecznik Praw Dziecka posiada następujące kompetencje (o ograniczonym wymiarze):
1. ma prawo zwrócenia się do organów i instytucji o udzielenia informacji w danej sprawie
2. ma prawo zwrócenia się do organów i instytucji o podjęcie określonego działania, w takim przypadku adresat wniosku ma obowiązek zająć stanowisko w terminie 30 dni.
3. posiada kompetencje zwrócenia się do RPO w celu wykorzystania jego środków ochrony.

Wyrazem powiązania obu instytucji (RPO I RZPDZ.) jest obowiązek składania corocznej informacji sejmowi i senatowi o stanie przestrzegania praw i wolności człowieka. Informacje te mają charakter publiczny i mogą zawierać zarzuty w stosunku do oznaczonych organów i instytucji.
Funkcja RZ.P.DZ. sprowadza się raczej do monitorowania sytuacji przeciwdziałania zagrożeniom. Może on podejmować działalność jedynie z własnej inicjatywy. RZ.P.DZ. ma ograniczone pole działania zaś RPO ma prawo wydawania rozstrzygnięć politycznie władczych.


34. SKARGI DO NSA NA UCHWAŁY ORGANÓW GMINY I POWIATU ORAZ NA AKTY PR. MIEJSCOWEGO WYDANE PRZEZ ORG. ADM. RZĄD. ORAZ SAMORZĄD WOJEWÓDZKI.

Zgodnie z art. 227 KPA przedmiotem skargi do NSA może być zaniedbanie lub nienależyte wykonanie zadań przez właściwe organy albo przez pracowników.
Do NSA można wnieść skargę na:
1. każdą uchwałę Rady Gminy / Powiatu - art. 101-102 ust. o samorządzie gminnym / art. 87-88 o samorządzie powiatowym.
2. akt prawa miejscowego wydawany przez organ samorządu województwa - ale jedynie na akt o szczególnych cechach (nie każdy) - art. 90 - 91 ust. o samorządzie województwa
3. akt prawa wydany przez wojewodę lub inny organ administracji rządowej - art. 44-45 ust. o administracji rządowej w województwie.

Skarga może być kierowana przez podmiot, którego interes prawny został naruszony przez ww. akt. Przedmiotem skargi może być też naruszenie praw osób trzecich przez faktyczne lub prawne czynności organu władzy publicznej. W takiej sytuacji skarga musi być podpisana przez osoby trzecie.
35. PRZEDMIOT, WARUNKI I ZASADY KIEROWANIA SKARG DO NSA NA UCHWAŁY ORGANU GMINY, POWIATU ITD.

Przedmiotem skargi może być w szczególności zaniedbanie lub nienależyte wykonanie zadań przez właściwe organy adm. publ. lub ich pracowników, co doprowadziło do naruszenia praw osób trzecich. Dlatego możemy mieć do czynienia ze skargą w imieniu własnym, mieszkańców itd. (jeśli w imieniu osób trzecich - muszą oni skargę podpisać).

Warunkiem skuteczności skargi jest:
1. wykazanie interesu prawnego - nazwanie praw i wolności które zostały naruszone,
2. bezskuteczność wcześniejszych wezwań do usunięcia naruszeń,
3. okoliczność że sprawa dotyczy zadań publ. wykonywanych przez organy władzy publicznej - w trybie tej skargi nie mogą być rozpatrywane roszczenia cywilne,
4. brak uprzedniego orzeczenia NSA w danej sprawie

Termin na wniesienie skargi wynosi 1 miesiąc od daty doręczenia otrzymania negatywnej odpowiedzi. W przypadku gdy organ milczy to termin ten wynosi 2 miesiące od daty wniesienia niezadowalającego wniosku.


36. ZASADY I TRYB ROZPATRYWANIA SKARG I WNIOSKÓW WG KODEKSU POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. PRZEDMIOT I ADRESAT DANEGO ŚRODKA OCHRONY.

POSTĘPOWANIE W SPRAWIE SKARG, WNIOSKÓW I PETYCJI UREGULOWANO W ART. 227 - 260 KPA

SKARGA - jest wyrazem niezadowolenia obywatela z:
a) nienależytego wykonywania zadań przez organ administracji publ.,
b) niewłaściwego stosunku urzędników do obywateli,
c) przewlekłego i biurokratycznego załatwiania spraw.
PRAWO do składania skarg jest też zagwarantowane w Konstytucji.

PETYCJA - to skarga składana przez grupę osób.

SKARGĘ można składać:
a) w imieniu własnym,
b) w imieniu innych osób lub grupy osób - jeśli osoby te upoważnią wnoszącego skargę do reprezentowania ich interesów.

SKARGĘ można składać na piśmie lub ustnie do protokołu.
SKARGI składa się do organów właściwych do ich rozpatrzenia. Organami administracji publ. właściwymi do rozpatrywania skarg dotyczących poszczególnych organów zgodnie z art. 229 KPA są:
1. rady gminy, rady powiatu i sejmiku województwa - wojewoda, a w zakresie spraw finansowych - regionalna izba obrachunkowa,
2. organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego w sprawach należących do zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - wojewoda,
3. wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) i kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - rada gminy,
4. zarządu powiatu oraz starosty, a także kierowników powiatowych służb, inspekcji, straży i innych jednostek organizacyjnych, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - rada powiatu,
5. zarządu i marszałka województwa, z wyjątkiem spraw określonych w pkt 2 - sejmik województwa,
6. wojewody w sprawach podlegających rozpatrzeniu według kodeksu - właściwy minister, a w innych sprawach - Prezes Rady Ministrów,
7. innego organu administracji rządowej, organu przedsiębiorstwa państwowego lub innej państwowej jednostki organizacyjnej - organ wyższego stopnia lub sprawujący bezpośredni nadzór,
8. ministra - Prezes Rady Ministrów,
9. organu centralnego i jego kierownika - organ, któremu podlega.
Organ administracji publ., a także inne instytucje, w tym również organizacje społeczne mają następujące obowiązki w tym zakresie:
a) zorganizować przyjmowanie skarg,
b) prowadzić ich rejestr, sposób załatwiania spraw,
c) umieścić w widocznym miejscu informację o czasie przyjmowania skarg przez wszystkie organy, w tym przez organy wyższego stopnia,
d) jeden dzien. w tygodniu powinno się przyjmować skargi poza godzinami pracy, powinien też przyjmować jeden dzien. w tygodniu kierownik jednostki lub jego zastępca.

Jeśli organ, który otrzymał skargę nie jest właściwy do jej rozpatrzenia, to przesyła ją do właściwego organu i zawiadamia o tym skarżącego, nie później niż w ciągu 7 dni - art. 231 KPA.
Organ właściwy do załatwienia skargi powinien ją załatwić bez zbędnej zwłoki - nie później niż w ciągu jednego miesiąca - art. 237 KPA, zaś gdy wnieśli ja posłowie lub senatorowie - to w ciągu 14 dni.

O sposobie załatwienia skargi zawiadamia się skarżącego - art. 237 § 3 KPA. Powinno ono zawierać oznaczenie organu, od którego pochodzi, wskazaniem jaki sposób ją załatwiono, podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego osoby upoważnionej do załatwienia skargi.

Odmowa załatwienia skargi powinna obok tego zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne.

Jeśli jednak skarga okaże się bezzasadna i jej bezzasadność wykazano w odpowiedzi, a skarżący znów ją ponowi bez podania nowych okoliczności - to organ może dalej podtrzymać swoje stanowisko i powiadamia o tym jednocześnie organ wyższego stopnia - art. 239 KPA.


WNIOSKI
WNIOSEK - jego przedmiotem są sprawy dotyczące ulepszenia organizacji, wzmocnienia praworządności, usprawnienia pracy, zapobieżenia nadużyciom, ochrony własności, lepszego zaspokajania potrzeb ludności - art. 241 KPA.

Wnioski składa się do organów właściwych ze względu na przedmiot wniosku, zaś gdy dotyczy to organizacji społecznych - to do organów tych organizacji.

Jeśli wpłynął on do niewłaściwego organu to przekazuje się go organowi właściwemu, zawiadamia o tym wnioskodawcę - nie później niż w terminie 7 dni.

Wnioski załatwia się w terminie 1 miesiąca, o sposobie załatwienia zawiadamia się wnioskodawcę.
37. ŚRODKI WERYFIKACJI DECYZJI I POSTANOWIEŃ W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM

ODWOŁANIE

POSTĘPOWANIE ODWOŁAWCZE - ART. 127 - 140 KPA
Od decyzji wydanej w I instancji przysługuje odwołanie, należy je wnieść w terminie 14 dni do organu wyższego stopnia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

TRYB WNOSZENIA ODWOŁANIA - do organu wyższej instancji za pośrednictwem organu, który wydał decyzję.

SKUTKI PRAWNE WNIESIENIA ODWOŁANIA:
a) decyzja nie podlega wykonaniu,
b) organ, który wydał zaskarżoną decyzję może (w terminie 7 dni) ją uchylić, zmienić - o ile przychyli się w całości do żądania strony.

Jeśli jednak organ uważa swoje stanowisko (rozstrzygniecie) za właściwe, to w terminie 7 dni przekazuje odwołanie wraz z aktami do organu II instancji i ewentualnie powiadamia o tym pozostałe strony.

ZAŻALENIE NA POSTANOWIENIE - ART. 141 - 144 KPA
Wnosi się je jeśli przepis KPA tak stanowi, w terminie 7 dni od daty doręczenia lub ogłoszenia tego postanowienia.
WNIESIENIE ZAŻALENIA NIE WSTRZYMUJE WYKONANIA POSTANOWIENIA.
Wnosi się je do organu II instancji, za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone postanowienie. Organ II instancji rozpatruje zażalenie na postanowienie w terminie 30 dni, a w sprawach skarbowych w terminie 2 miesięcy.
W sprawach nieuregulowanych w rozdziale ZAŻALENIA - do zażaleń stosuje się przepisy o odwołaniu.

Organ, który wydał zaskarżone postanowienie może w terminie 7 dni je uchylić, bądź zmienić, jeśli w całości przychyla się do żądania strony. Jeśli utrzymuje swoje rozstrzygniecie to w ciągu 7 dni przekazuje zażalenie wraz z aktami sprawy organowi II instancji.



WNIOSEK O PONOWNE ROZPATRZENIE SPRAWY

Jeżeli decyzję w I instancji wyda SKO, minister lub inny organ wyższego szczebla - to jest to decyzja ostateczna i nie ma od niej odwołania.

Wówczas można złożyć wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy i stosuje się tu przepisy o odwołaniu, z niektórymi wyjątkami. Wniosek składa się w terminie 14 dni od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji. Organ powinien pouczyć o takiej możliwości. W ramach tego wniosku sprawę rozpatruje ten sam organ, który wydał zaskarżoną decyzję.

W prawie administracyjnym nie ma reguły tak jak w sądownictwie zwykłym, tj. jeśli w sądownictwie sąd uchylił w I instancji orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia to skład orzekający MUSI BYĆ INNY, zaś w prawie administracyjnym SKŁAD ORZEKAJĄCY MOŻE BYĆ TEN SAM.

ORGAN ADMINISTRACJI MOŻE w takim przypadku:
a) utrzymać w mocy swoją poprzednią decyzję,
b) może ją zmienić lub uchylić - tylko wtedy, gdy w całości przychyla się do żądania strony,
c) może umorzyć postępowanie odwoławcze.

Jeśli organ chce uchylić decyzję w części - to musi wydać nową decyzję.

Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy musi być wykorzystany OBOWIĄZKOWO W POSTĘPOWANIU PRZED NSA.

Jeśli w I instancji decyzję wyda minister lub SKO to nie można tej decyzji od razu zaskarżyć do sądu administracyjnego, lecz najpierw wnieść wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy, a następnie dopiero skargę do NSA.

SKARGA DO NSA
a) skargę wnosi się z powodu niezgodności z prawem (materialnym lub procesowym), - nie rozstrzyga się tu co do istoty sprawy,
b) skargę można wnieść po wyczerpaniu drogi odwoławczej - nie obowiązuje ona prokuratora, rzecznika praw obywatelskich,
c) skargę może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny, czyli podmiot, któremu przysługują prawa strony,
d) skargę wnosi się bezpośrednio do sądu w terminie 30 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia sprawy lub w terminie 30 dni od dnia, gdy osoba dowiedziała się o podjęciu aktu lub czynności organu uzasadniającej wniesienie skargi.

Jeśli organ I instancji wydaje decyzje to odwołanie najpierw składa się do organu II instancji, jeśli zaś decyzje wydał organ wyższego szczebla i nie można się odwołać, to składa się wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, następnie można dopiero złożyć skargę do NSA.
38. ZNACZENIE KARTY NARODÓW ZJEDNOCZONYCH ORAZ POWSZECHNEJ DEKLARACJI PRAW CZŁOWIEKA DLA OCHRONY PRAW W SYSTEMIE INSTYTUCJONALNYM ONZ PRZEDMIOT I CHARAKTER "DEKLARACJI WIEDEŃSKIEJ I PROGRAMU DZIAŁANIA"

Powstanie ONZ w 1945 r. uznaje się za przełomowe wydarzenie dla ochrony praw człowieka w tym zakresie, że problematyka praw człowieka uległa internacjonalizacji - nabrała wymiaru światowego. W systemie ONZ obowiązuje szereg dokumentów o różnym charakterze prawnym i politycznym a także funkcjonuje szereg instytucji, których przedmiot regulacji albo działalności odnoszących się do praw człowieka.

KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH - dokument z 1945 roku jest to akt prawa międzynarodowego, konstytucje ONZ, określa podstawowe jego organy w tym zakresie sądownictwa - MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI W HADZE. Karta NZ ujmuje ochronę praw człowieka jako jeden z kilku podstawowych celów tej organizacji. Funkcją ONZ ma być więc popieranie i zachęcanie do ochrony i rozwoju praw człowieka. Jednak w rozumieniu karty ochrona praw człowieka nie może stanowić podstawy do ingerencji w wewnętrzne sprawy państw, bowiem naruszałoby to akcentowaną przez kartę zasadę suwerenności państwa. Podstawą do ingerencji w tym nawet użycia sił zbrojnych może być jedynie decyzja RADY BEZPIECZEŃSTWA ONZ podjęta w sytuacji zagrożenia pokoju. Kartę NZ podpisano w San Francisco 25/26.06.1945 r., weszła w życie 24.10.1945 r.

POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA - jest to rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 10 grudnia 1948r. Nie jest to umowa międzynarodowa lecz akt o doniosłym, historycznym, ideowo-politycznym wymiarze. Postanowienia powszechne deklaracji można podzielić na 3 części:
1. postanowienia określające filozoficzne i ideowe podstawy ochrony praw człowieka (preambuła - art. 1,4,6)
2. postanowienia proklamujące podstawowe zasady ochrony właściwe wszystkim systemom prawnym np. art.7 zasada równości - zakaz dyskryminacji
3. postanowienia proklamujące materialne i proceduralne prawa w ramach tzw.: "dwóch generacji". Pierwsze to prawa osobiste i polityczne (art.4, 5, 10, 13, 15), druga to prawa ekonomiczne i socjalne (art. 22-28).

DEKLARACJA WIEDEŃSKA I PROGRAM DZIAŁANIA
Szczególnym nawiązaniem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka stał się bardzo obszerny dokument o wymowie ideowo-politycznym, a mianowicie "DEKLARACJA WIEDEŃSKA i PROGRAM DZIAŁANIA". Jest to uchwala światowej Konferencji Praw Człowieka podjęta przez państwa - sygnatariuszy karty NZ - Wiedeń 1993 r. Jest to dokument będący odczytaniem "karty, na nowo w wersji kończącego się stulecia".
39. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW OBYWATELSKICH I POLITYCZNYCH - CHARAKTER PRAWNY, PRZEDMIOT REGULACJI, GWARANCJE PRZESTRZEGANIA

Jest to dokument przyjęty przez Zgromadzenia Ogólne ONZ w 1966 r. Z momentem ratyfikacji przez 35 państw uzyskał charakter umowy międzynarodowej. Polska ratyfikowała go w 1977 r. Natomiast dopiero w 1992 r. RP przystąpiła do tzw. protokołu opcyjnego (fakultatywnego) co oznacza, że Polska poddała się kontroli i ocenie Komitetowi Praw Człowieka ONZ z siedzibą w Genewie.
Na straży Paktu stoi Komitet Praw Człowieka, rozpatrujący sprawozdania państw - stron Paktu oraz zawiadomienia indywidualne.

W Pakcie tym sformułowano indywidualne wolności i prawa,. tj. pierwszej generacji - prawa osobiste i polityczne. Pakt obejmuje między innymi: prawo do samostanowienia i swobodnego dysponowania bogactwami, gwarantuje równości praw dla różnych płci, grup społecznych i etnicznych, prawo do życia, do wolności i bezpieczeństwa osobistego, do swobody poruszania się, ochrony prywatności, do wolności myśli, sumienia i wyznania, gromadzenia się, do udziału w życiu politycznym, do humanitarnego traktowania, ochrony przed torturami, do sprawiedliwego, równego traktowania przed sądami. Wprowadza on też zakaz niewolnictwa.
Praktyczne znaczenie uzależnione jest w tym przypadku od ratyfikowania protokołu opcyjnego do tego Paktu.

Mimo, że ewentualnym zaleceniom przestrzegania paktu i naprawienia krzywd nie towarzyszy żadna, poza moralno - polityczną, sankcja - to niewiele państw sygnowało protokół.

W przypadku skargi (petycji) Komitet zwraca się do państwa o złożenie wyjaśnień w danej kwestii w terminie 6 miesięcy. Następnie zajmuje stanowisko w formie zalecenia. W praktyce państwa ich nie respektują.

Komitet składa się z 18 ekspertów powołanych przez Zgromadzenie - nie są to sędziowie, jest to organ o charakterze sądu polubownego.


40. MIĘDZYNARODOWY PAKT PRAW GOSPODARCZYCH, SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH - CHARAKTER PRAWNY, PRZEDMIOT REGULACJI, GWARANCJE PRZESTRZEGANIA

Jest to dokument przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1966 r. Polska ratyfikowała go w 1977 r. Wraz z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych stanowi rozwinięcie Powszechnej Deklaracji Człowieka - zbioru zasad bez mocy prawnej.

Jego artykuły obejmują prawo narodów do samostanowienia, gwarancje równości wszystkich grup wobec stanowionego prawa. Zostało w nim ujęte prawo do prac, do korzystania ze sprawiedliwych i korzystnych jej warunków (zarobki, wypoczynek, bezpieczeństwo), do tworzenia związków zawodowych i ich swobodnej działalności, do zabezpieczenia społecznego, specjalnej ochrony rodziny, matek, dzieci, do życia na odpowiednim poziomie (wolność od głodu, nędzy), do ochrony zdrowia, do korzystania z nauki (podstawowe, bezpłatne, powszechne nauczanie, dostępność średniego nauczania, wolność rodziców w wyborze szkół), do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z postępu naukowego, ochrony interesów wynikających z twórczości.

Strony tej umowy zobowiązują się do stopniowego wdrażania (implementacji) ujętych w niej standardów.
Należy jednak stwierdzić, że dokument ten nazywany jest "konwencją promocyjną", albowiem zawiera katalog nie tyle wolności i praw, ile norm zadaniowych dla władz publicznych.

Determinantą możliwości wdrożenia postanowień Paktu są warunki ekonomiczne i społeczne danego kraju.



41. FORMY INSTYTUCJONALNEJ OCHRONY PRZESTRZEGANIA POWYŻSZYCH PAKTÓW

Wyróżnia się następujące formy ochrony Paktów:
1. w przypadku praw gospodarczych, społecznych, kulturalnych jedyną formą kontroli są okresowe (zazwyczaj co 5 lat) SPRAWOZDANIA rządów adresowane do Sekretarza Generalnego ONZ. Zostają one przekazane innym instytucjom, m. in. Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ, Międzynarodowej Organizacji Pracy, WHO, UNICEF;
Fachową instytucją merytorycznej weryfikacji sprawozdań jest ekspercki Komitet Praw Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych. Komitet ten bada sprawozdania państw oraz raporty organizacji pozarządowych, a następnie przedkłada własne uwagi Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ.

2. w przypadku Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych wyróżnia się 3 formy przestrzegania kontroli instytucjonalnej:
a) sprawozdanie kierowane jest do Sekretarza Generalnego ONZ. Oceną tych sprawozdań zajmuje się m. in. Komisja Praw Człowieka działająca przy Radzie Gospodarczej i Społecznej ONZ.
b) skargi międzypaństwowe - wynikają one ze spraw między państwami sygnatariuszami paktów. Spory te rozstrzyga Komitet Praw Człowieka ONZ.
c) petycje indywidualne - są kierowane przez osoby, które uważają, że ich prawa ujęte w pakcie zostały naruszone przez władze państwa. Petycje te można kierować jedynie przeciwko państwom, które ratyfikowały protokół opcyjny do Paktu; tj. uznały właściwości Komitetu Praw Człowieka w zakresie ich rozpoznawania. Są to skargi obywatela na własne państwo;





42. KOMITET PRAW CZŁOWIEKA ONZ

Komitet Praw Człowieka jest organem powołanym na mocy Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w 1966 r. z siedzibą w Genewie. Należy wskazać, że nie jest on sądem międzynarodowym lecz instytucją pojednawczo - rozjemczą o cechach arbitrażu.

Składa się z 18 ekspertów wybranych w głosowaniu tajnym na 6 letnią kadencję przez zgromadzenie państw (95) sygnatariuszy protokołu opcyjnego, działa przy Sekretarzu Generalnym ONZ.

Bada przede wszystkim sprawozdania państw - stron dotyczące środków podjętych przez nie w celu urzeczywistnienia praw uznanych w Pakcie oraz postępu dokonanego w zakresie korzystania z tych praw.

Pod warunkiem ratyfikowania pierwszego protokołu fakultatywnego do Paktu istnieje możliwość kierowania do Komitetu indywidualnych zawiadomień o naruszeniu praw.

Podstawy do skargi indywidualnej przed Komitetem:
a) wykazanie, że wykorzystano wszystkie środki przewidziane w prawie krajowym;
b) wykazanie, że państwo naruszyło konkretne prawo lub wolność unormowaną w Pakcie. Musi to być wolność lub prawo osoby skarżącej ( nie występuje się w cudzym imieniu);
c) skarga musi być sformułowana w formie pisemnej wraz z czytelnym podpisem w dowolnym języku.

Postępowanie przed Komitetem obejmuje 3 etapy:
1. żądanie zajęcia stanowiska przez państwo, co ma nastąpić w terminie 6 miesięcy od daty doręczenia skargi;
2. obligatoryjne jest postępowanie pojednawcze;
3. w razie fiaska postępowania pojednawczego, następuje publiczne sformułowanie przez Komitet tzw. "uzasadnionego poglądu". Stanowisko to nie jest wyrokiem, lecz ma istotną wymowę polityczną. Dyskutuje się w ten sposób z państwem na temat zachowania się tego państwa.



43. ZNACZENIE ZGROMADZENIA OGÓLNEGO ONZ, RADY BEZPIECZEŃSTWA ORAZ INNYCH GŁÓWNYCH INSTYTUCJI WYSPECJALIZOWANYCH SYSTEMU NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

ZGROMADZENIE OGÓLNE ONZ - jest to główny plenarny organ ONZ. Każde z państw członkowskich dysponuje w nim jednym głosem. Obraduje ono na sesjach zwyczajnych raz w roku.
Decyzje ZO ONZ mają na ogół postać deklaracji, uchwał, są przyjmowane przez głosowanie, przy czym w sprawach merytorycznych jest wymagana większość kwalifikowana (3/4 głosów).
Zakres kompetencji ZO obejmuje praktycznie wszystkie sfery stosunków międzynarodowych. To ono decyduje o przyjęciu nowych członków i ich wykluczeniu z ONZ, wybiera Sekretarza Generalnego, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, zatwierdza budżet ONZ, jest stroną w umowach z organizacjami wyspecjalizowanymi.
Znamienne jest powoływanie w związku z uchwaleniem danej konwencji specjalistycznych komitetów, które zajmują się tzw. monitorowaniem, kontrolą ich przestrzegania, np. Komitet Praw Człowieka, Komitet Praw Dziecka.

RADA BEZPIECZEŃSTWA ONZ - organ ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych (NZ) powierzyła jej główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Ma ona rozpatrywać sporne sytuacje, oceniać stan zagrożenia konfliktem i w razie niebezpieczeństwa wydawać zalecenia lub podejmować środki zapobiegawcze. Najważniejszym zadaniem jest zastosowanie wspólnej akcji przymusu przy użyciu Sił Zbrojnych ONZ.
Rada Bezpieczeństwa składa się z 15 członków: 5 stałych - Rosja, Francja, Wlk. Brytania, Chiny oraz 10 wybieranych przez ZO ONZ na dwa lata.
Podejmowanie decyzji, szczególnie w sprawach zastosowania środków przymusu wymaga kwalifikowanej większości głosów, przy czym pełnego poparcia ze strony stałych członków Rady.
Państwa członkowskie są zobowiązane do wypełniania decyzji Rady.

RADA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA - składa się z 54 przedstawicieli państw wyłonionych przez ZN ONZ na 3 lata przy zachowaniu zasady rocznej rotacji 1/3 członków.
Jej zadaniem jest monitorowanie przestrzegania praw człowieka określonych w międzynarodowych paktach, wyspecjalizowanych konwencjach, a także przedkładaniem projektów umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka.
Najważniejszym organem opiniodawczym jest tu Komisja Praw Człowieka z siedzibą w NY. Zajmuje się ona wybranymi problemami naruszania praw. W związku z tym powołuje specjalne grupy robocze, tzw. specjalnych sprawozdawców a nawet specjalne podkomisje. Istota działania jest zajmowanie się wybranymi problemami w sposób szczegółowy.

URZĄD WYSOKIEGO KOMISARZA DS. CZŁOWIEKA - jest to osoba powoływana na czteroletnią kadencję przez Sekretarza Generalnego ONZ - zajmuje on stanowisko z-cy sekretarza. Jego zadaniem jest prowadzenie działalności promocyjnej oraz koordynacja działań instytucji i organizacji ONZ.

Inne organizacje:
UNICEF - Fundusz NZ Pomocy Dzieciom,
ILO - Międzynarodowa Organizacja Pracy,
FAO - Organizacja Wyżywienia i Rolnictwa,
WHO - Światowa Organizacja Zdrowia,
UNESCO - Organizacja NZ Ds. Oświaty, Nauki i Kultury.

44. PRZYKŁADY SZCZEGÓLNYCH KONWENCJI DOTYCZĄCYCH OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA I INSTYTUCJI ZWIĄZANYCH Z MONITOROWANIEM ICH PRZESTRZEGANIA.

Wyróżnić można tu m.in.:
1. Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (tzw. Europejska Konwencja Praw Człowieka) - zatwierdzona przez Radę Europy w 1950 r. w Rzymie - weszła w życie w 1953 r. - ratyfikowana przez Polskę w 1992 r. Gwarantuje prawo do życia, wolności, nietykalności osobistej, ochrony korespondencji i mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność przekonań i publikacji, itp.
2. Konwencja Praw Dziecka - przyjęta w 1989 r., opracowana w celu poprawy bytu dzieci - jest rodzajem międzynarodowego zobowiązania. Dokument ten dotyczy dzieci od momentu narodzin do 18 roku życia. Ustanowiono w niej międzynarodowe standardy m.in. prawa cywilne dziecka, prawa kulturalne, socjalne, polityczne. Konwencja została ratyfikowana przez Polskę w 1990 r.
3. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet,
4. Konwencja o prawach politycznych kobiet,
5. Konwencja dotycząca statusu uchodźców,
6. Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania.



45. MIĘDZYNARODOWA ORGANIZACJA PRACY - ILO - ZADANIA, ORGANIZACJA, FORMY PRAWNE ODDZIAŁYWANIA

Organizacja ta została założona w 1919 r. jako jednostka organizacyjna Ligi Narodów. Po II wojnie światowej przekształcona w wyspecjalizowaną jednostkę ONZ. Zajmuje się problemami pracowników i warunków ich pracy. Dąży do poprawy warunków pracy pracowników na całym świecie i tworzenia systemów zabezpieczeń społecznych.

Organizacja ta opracowuje liczne konwencje, które po ratyfikacji staja się prawem międzynarodowym. Wydaje też zalecenia adresowane do państw członkowskich, w stosunku do których rządy tych państw muszą zająć swoje stanowisko.

Kontrola ILO znajduje wyraz w:
a) analizie raportów rządowych państw członkowskich - składanych co 2 lata,
b) analizie skarg organizacji pracowniczych i pracodawców.

W razie sporu prawnego powstałego na tle wykonywania konwencji organem właściwym jest Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

ORGANY ILO:
a) Konferencja Ogólna - zbiera się raz do roku,
b) Rada Wykonawcza,
c) Dyrektor Generalny.

W ramach ILO wypracowano ok. 180 konwencji międzynarodowych. Polska jest stroną ok. 80, zaś USA - 14.

W 1969 r. ILO została uhonorowana nagrodą Nobla.


46. ZADANIA ORGANÓW RADY EUROPY

Wyróżnia się następujące organy Rady Europy:
I. ZGROMADZENIE PARLAMENTARNE - składa się z 286 deputowanych, delegowanych przez parlamenty krajów członkowskich, w liczbie zależnej od liczebności kraju. Zbiera się raz do roku na sesje zwyczajną, trwającą do jednego miesiąca.

Uchwały Zgromadzenia Parlamentarnego RE, co do zasady, podejmowane są większością 2/3 głosów i przybierają postać:
a) rezolucji - nie wiążą prawnie państw członkowskich;
b) projektów umów międzynarodowych;
c) rekomendacji (zaleceń - dyrektyw) - kierowanych do Komitetu Ministrów RE - wiąże ich prawnie.

II. KOMITET MINISTRÓW RE - składa się z ministrów spraw zagranicznych 41 państw członkowskich (lub wyjątkowo ministrów resortów).
Organ ten określa politykę RE na podstawie własnych ustaleń oraz zaleceń Zgromadzenia Parlamentarnego. Jego zadaniem jest również zapewnienie wykonania orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Może on występować do poszczególnych rządów z: wnioskami o informacje, z zaleceniami. W przypadku zaleceń obowiązkiem rządu jest zajęcie stanowiska.

III. SEKRETARZ GENERALNY RE - jest to organ wykonawczy, który realizuje politykę RE, zajmuje się też sprawami administracyjnymi.

IV. EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA - z siedzibą w Strasburgu. Składa się z sędziów - po każdym z jednego kraju, który podpisał Konwencje Praw Człowieka - wybieranych przez Zgromadzenie Parlamentarne na 6 - letnią kadencję spośród kandydatów rekomendowanych przez rządy (każdy rząd wyznacza 3 kandydatów, a w tajnym głosowaniu wybierany jest jeden)
Kompetencje tego organu sprowadzają się do:
a) rozpatrywania skarg indywidualnych przeciwko państwom - członkom RE (sygnatariuszom Konwencji Praw Człowieka),
b) rozpatrywania skarg międzypaństwowych,
c) wydawania opinii doradczych na temat wykładni prawa na wniosek Komitetu Ministrów.
Organ podejmuje swoje orzeczenia zależnie od materii w trzech składach:
a) Komitetu - tj. 3 sędziów,
b) Izby - tj. 7 sędziów,
c) Wielkiej Izby - t,. 17 sędziów.

Do Trybunału skargi mogą wnosić państwa, osoby indywidualne - jeśli wyczerpią drogę sądową przewidzianą przez ustawodawstwo krajowe i zostanie uznana zasadność skargi.

V. KOMISARZ PRAW CZŁOWIEKA RE - jest to organ działający od stycznia 2000 r., którego zadaniem nie jest rozpatrywanie spraw indywidualnych lecz podejmowanie działań w sferze promocji wiedzy z praw człowieka, sporządzanie raportów o stanie ich przestrzegania w poszczególnych państwach.
47. PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI MIĘDZYNARODOWEGO CZERWONEGO KRZYŻA

MIĘDZYNARODOWY CZERWONY KRZYŻ - organizacja ta powstała w XIX w. z idei niesienia pomocy rannym żołnierzom założona na podstawie konwencji genewskich z 1864 r. Jej symbolem jest symetryczny czerwony krzyż na białym tle. Organizacja ta opiekuje się także uchodźcami i inwalidami wojennymi, rozciągnęła również pomoc na ofiary katastrof, tj. powódź, trzęsienie ziemi, epidemie i wypadki lotnicze, kolejowe itp. Organizacja zajmuje się przestrzeganiem i kontrolą przestrzegania prawa humanitarnego.
Arabskim odpowiednikiem jest Czerwony Półksiężyc.

System Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca obejmuje:
a) Krajowe Stowarzyszenie tych organizacji,
b) Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża z siedziba w Genewie - powołany w 1863 r. W prawie międzynarodowym ma pozycję państwa opiekuńczego, może podjąć realizacje ochrony jeńców.
c) Federacja Stowarzyszeń tychże organizacji.


48. EUROPEJSKA KARTA SPOŁECZNA - CHARAKTER PRAWNY POSTANOWIEŃ, ZAKRES REGULACJI

EUROPEJSKA KARTA SPOŁECZNA - jest to dokument RE uchwalony w 1961 r. (Polska podpisała go w 1991 r.) Jest to umowa międzynarodowa. Powołuje ona dwa organy kontrolujące jej przestrzeganie:
1. Komitet Niezależnych Ekspertów - analizuje raporty międzynarodowe i formułuje wnioski,
2. Komitet Międzynarodowy - po przeanalizowaniu wniosków i uzyskaniu stanowiska Zgromadzenia Parlamentarnego opracowuje raporty odnoszące się do poszczególnych państw. Na podstawie tych raportów Komitet Ministrów RE występuje z zaleceniami adresowanymi do poszczególnych państw.

EKS formułuje obszerny katalog 19 praw o charakterze społeczno - ekonomicznym. Jednak większość z jej postanowień stanowią w istocie dyrektywy, normy zadaniowe dla ustawodawcy krajowego - nie są to normy stanowiące podstawę do wyprowadzania roszczeń.

EKS dopuszcza zasadę tzw. selektywnej ratyfikacji, czyli możliwość jej ratyfikacji przez państwo z wyłączeniem niektórych postanowień w ramach poszczególnych artykułów.
49. POJĘCIE PRAWA HUMANITARNEGO. KLAUZULA MARTENSA

PRAWO HUMANITARNE - to ogół norm określających stosunki pomiędzy jednostką - człowiekiem a obcą - narzucona mu władzą państwową - czyli to ogół aktów prawa międzynarodowego (wielostronnych umów międzynarodowych) określanych generalnie jako konwencje haskie i genewskie.

KONWENCJE HASKIE - zostały przyjęte w 1899 - 1907 r. i dotyczą praw i czynów wojennych.

KONWENCJE GENEWSKIE przyjęte w 1949 r. stanowią uzupełnienie lub zmianę konwencji haskich w czterech dziedzinach tematycznych:
1. losu rannych i chorych w armiach lądowych,
2. losu rozbitków, osób chorych i rannych w siłach zbrojnych na morzu,
3. sposobu traktowania jeńców wojennych,
4. sposobu traktowania ludności cywilnej pod okupacją (w trakcie konfliktu wojennego).

Stroną tych konwencji są praktycznie wszystkie państwa świata.

KLAUZULA MARTENSA - Fiorod Martens - rosyjski dyplomata.
Zgodnie z tą klauzulą w wypadkach nie objętych przepisami, ludność i strony prowadzące ze sobą działania wojenne pozostają pod opieką i władzą prawa narodów wypływających ze zwyczajów ustanowionych między cywilizowanymi narodami oraz z zasad humanitaryzmu i wymagań społecznego sumienia.
Klauzula ta została wprowadzona, aby nie zostawić dowódcom wojskowym swobody decydowania w niedających się przewidzieć sytuacjach, które mogą wyniknąć w czasie konfliktu zbrojnego.


50. EUROPEJSKA KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI - EKPCz - CECHY ISTOTNE, CHARAKTER PRAWNY

Jeden z trzech regionalnych systemów ochrony praw człowieka (obok amerykańskiego i afrykańskiego) zatwierdzony przez Radę Europy w dniu 4.11.1950 r. w Rzymie. Wszedł w życie w 1953 r. Polska ratyfikowała go w 1992 r.

Dokument ten ma podstawowe znaczenie dla określenia i interpretacji norm odnoszących się do wolności i praw jednostki. Zgodnie z art. 91 Konstytucji RP, w razie kolizji ma on pierwszeństwo przed ustawami krajowymi.

Umowę tę wyróżniają 4 cechy:
a) jest to dokument, który rodzi bezpośrednie skutki prawne dla obywateli, którzy mogą na podstawie jej postanowień występować z roszczeniami,
b) istota postanowień umowy sprowadza się nie tyle co do określenia wzajemnych zobowiązań państw, ile co do ustanowienia norm kreujących uprawnienia lub potwierdzające wolności,
c) zakres konwencji rozciąga się na wiele dziedzin życia aczkolwiek dominują prawa osobiste i polityczne,
d) konwencja stwarza najskuteczniejszy na świecie system instytucjonalnej ochrony praw człowieka, w którym szczególną rolę odgrywa skarga indywidualna przeciwko państwu (rozpatruje ją Europejski Trybunał Praw Człowieka).

Konwencja obejmuje 59 artykułów i 11 protokołów dodatkowych dwojakiego rodzaju:
1. protokoły zmieniające (ustawowo - organizacyjne) postanowienia konwencji - np. prot. 11 znosi Komisję Praw Człow. z dniem 01.01.1999r. i reformuje Tryb. Pr. Człowieka w Strasburgu,
2. protokoły uzupełniające katalog wolności i praw człowieka ujętych w Konwencji, np. prot.6 zakazuje stosowania kary śmierci w czasie pokoju, prot. 4 - zakazuje pozbawiania woln. za długi, prot. 7 wprowadza gwarancje proceduralne wobec cudzoziemców.

Konwencja dopuszcza możliwość ograniczenie niektórych praw w określonych sytuacjach, zawieszenie praw - w przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa zagrażającego egzystencji narodu (art. 15).



51. KONSTRUKCJA I ZAKRES REGULACJI EUROPEJSKIEJ KARTY PRAW CZŁOWIEKA - KONWENCJA O OCHRONIE PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH WOLNOŚCI SPORZĄDZONA W RZYMIE DNIA 4 LISTOPADA 1950 R.

Europejska Karta (Konwencja) Praw Człowieka z 1950 r. składa się z 59 artykułów i 11 protokołów dodatkowych.
Zawiera 26 praw i wolności, m.in. prawo do życia, wolności, nietykalności osobistej, ochronę korespondencji i mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność przekonań i publikacji. Zapewnia prawo do małżeństwa i założenia rodziny. Wprowadza zakaz tortur, niewolnictwa i pracy przymusowej i obowiązkowej, zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców. Znosi też karę śmierci.

W zakresie sądownictwa zapewnia niezawisłość sądów i orzekanie na zasadzie domniemania niewinności. Realizuje zasadę niedziałania prawa wstecz. Gwarantuje prawo do obrony oraz prawo do odwołania się od każdego orzeczenia w sprawie karnej i odszkodowania za niesłuszne skazanie. Sankcjonuje także zakaz ponownego sądzenia za to samo przestępstwo.

Konwencja dopuszcza możliwość ograniczenia niektórych praw w określonych sytuacjach. Nie można jednak ograniczyć ani zawiesić prawa do życia, niestosowania tortur i zasady niedziałania prawa wstecz.

Wśród protokołów zmieniających do powyższej Konwencji wyróżnia się:
a) Protokoły zmieniające - tzw. ustawowo - organizacyjne,
- protokół 9 - powołuje instytucję "skargi indywidualnej"
- protokół 11 dotyczy przekształcenia mechanizmu kontrolnego ustanowionego przez Konwencję - zniesienia Europejskiej Komisji Praw Człowieka (obecnie Trybunał Praw Człowieka).

b) Protokoły uzupełniające katalog praw:
- protokół 4 - zakaz więzienia za długi,
- protokół 6 dotyczący zniesienia kary śmierci.



52. FORMY KONTROLI PRZESTRZEGANIA EUROPEJSKIEJ KARTY PRAW CZŁOWIEKA

Wyróżnia się trzy formy kontroli tejże Konwencji:
a) sprawozdania państwa - sporządzane są na żądanie Sekretarza Generalnego,
b) skarga państwowa - skarga państwa przeciwko innym państwom sygnatariuszom Konwencji,
c) skarga indywidualna - skarga osób zamieszkujących w państwach sygnatariuszach Konwencji skierowana przeciwko państwu - niekoniecznie własnemu.


53. PRZESŁANKI DOPUSZCZALNOŚCI SKARGI INDYWIDUALNEJ PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA

Warunki i przesłanki skargi indywidualnej:
1. skarżącym - może być osoba fizyczna, grupa osób lub organizacja pozarządowa, która wykaże że naruszono jej interes osobisty stanowiący jednocześnie naruszenie norm Konwencji,
2. skargę kieruje się - przeciwko władzom publicznym własnego lub obcego państwa - sygnatariuszowi Konwencji. W praktyce pozwanym może być rząd a nie władza samorządowa, stowarzyszenie, związek zawodowy czy inna instytucja,
3. przedmiotem skargi - może być akt stanowienia lub stosowania prawa, konieczne jest wykazanie, że przez ten akt naruszono konkretne postanowienia (chodzi tu o działanie i zaniechania),
4. skarga może być złożona - po wyczerpaniu wszelkich środków prawnych w terminie 6 miesięcy od dnia doręczenia ostatecznego rozstrzygnięcia (termin ten jest terminem zawitym),
5. skargę kieruje się - bezpośrednio do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w języku ojczystym skarżącego, z pełnym udokumentowaniem okoliczności, na które skarżący się odwołuje. Skarga musi być podpisana.
Nie można jednocześnie korzystać ze skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Komitetu Praw Człowieka ONZ.


54. TRYB POSTĘPOWANIA PRZED EUROPEJSKIM TRYBUNAŁEM PRAW CZŁOWIEKA W STRASBURGU W SPRAWIE SKARGI INDYWIDUALNEJ

Postępowanie przed Trybunałem w przedmiocie rozpoznania skargi indywidualnej obejmuje kilka etapów:
1. rejestrację skargi w Kancelarii Trybunału - skarga musi odpowiadać wymogom formalnym;
2. rozpoznanie skargi przez Komitet (3 sędziów) - skład ten bada dopuszczalność skargi, tj. wymogi formalne i rozstrzyga o jej odrzuceniu, gdy nie spełnia tych wymogów lub gdy jest oczywiście bezzasadna - co do zasady skargi przekazywane są do Izby, ale wyjątkowo na zasadzie jednomyślności Komitet może podjąć rozstrzygnięcie merytoryczne;
3. po przekazaniu skargi do Izby (7 sędziów) - następuje rozstrzygnięcie merytoryczne, gdzie konieczne jest przeprowadzenie postępowania pojednawczego. Izba orzeka o:
a) naruszeniu lub braku naruszenia Konwencji,
b) zadośćuczynieniu pieniężnym,
c) kosztach i wydatkach,
W szczególnie skomplikowanej sytuacji Izba może przekazać merytoryczne rozstrzygnięcie danej sprawy do Izby Wielkiej (17 sędziów).
Orzeczenia Izby sąd co do zasady ostateczne. W sytuacjach wyjątkowych w terminie 3 miesięcy od wydania orzeczenia można złożyć odwołanie do Wielkiej Izby.
Środek odwoławczy podlega wstępnemu badaniu przez 5 sędziów i może on być uznany za bezzasadny.
Odpowiedzialność za egzekwowanie orzeczeń Trybunału przejmuje Komitet Ministrów RE.
55. SYSTEM OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA W RAMACH OBWE - ZAŁOŻENIA PODSTAWOWE

OBWE - Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - przekształciła się z KBWE.
Organizacja ta pełni funkcję "politycznego strażnika" w zakresie porozumień o kontroli zbrojeń, jest miejscem prowadzenia rokowań w sprawach nowych decyzji w tej dziedzinie oraz jest skutecznym instrumentem nadzoru nad wcielaniem w życie przyjętych zobowiązań.

Względy te przemawiają na rzecz traktowania OBWE jako instytucji komplementarnej do NATO, jako składnik polskiej polityki bezpieczeństwa, umożliwiający współuczestniczenie RP w konsolidacji osiągnięć przemian europejskich lat 1989 - 1992 (1990 - traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych CFE; 1992 - układ o ograniczeniu stanu osobowego sił zbrojnych; 1992 - układ otwartego nieba) i kształtowaniu nowego ładu na kontynencie.

Osobnym polem aktywności OBWE jest kwestia demokratyzacji państw i ochrona praw człowieka, co związane jest z udzielaniem pomocy uchodźcom, wysyłaniem misji obserwacyjnych w rejony konfliktu.


56. ZNACZENIE HELSIŃSKIEJ FUNDACJI PRAW CZŁOWIEKA I ORGANIZACJI "AMNESTY INTERNATIONAL"

HELSIŃSKA FUNDACJA PRAW CZŁOWIEKA - powołana została w 1989 r. Prowadzi ona rozległą działalność, ocenia nowe akty prawne z punktu widzenia praw człowieka, analizuje przypadki naruszeń praw człowieka, udziela pomocy grupom i osobom pokrzywdzonym, podejmuje też inicjatywy ustawodawcze. Jest to organizacja międzynarodowa - pozarządowa, niezależna od systemów politycznych.

AMNESTY INTERNATIONAL - ogólnoświatowa organizacja pozarządowa z siedziba w Londynie, założona w maju 1961 r. z inicjatywy prawnika brytyjskiego Benensona.
Walczy ona o: uwolnienie więźniów sumienia (jeśli nie używali oni przemocy), rzetelność procesów karnych, zwłaszcza politycznych; zniesienie ary śmierci, zaprzestanie tortur i poniżającego traktowania więźniów.
Działa na rzecz upowszechniania prawa do azylu i wyeliminowania handlu bronią, wspomaga rodziny poszkodowanych.

Od 1990 r. działa w Polsce - główna siedziba mieści się w Gdańsku.
Obie organizacje zajmują się ochroną praw człowieka na poziomie międzynarodowym, bez względu na opcję polityczną i przekonania prześladowanej osoby.
Zajmują się edukacją i badaniami w zakresie praw człowieka. Służą fachowym doradztwem w zakresie problemów dotyczących naruszeń praw osobistych i politycznych.
Współpracują z wolontariuszami przy wyjaśnianiu konkretnych przypadków naruszeń wolności.


57. POJĘCIE PRYWATNOŚCI JAKO SZCZEGÓLNEJ WOLNOŚCI. ELEMENTY KONSTYTUCYJNE PRYWATNOŚCI.

PRYWATNOŚĆ - jest sferą wolności i wyraża się w możliwości kształtowania życia osobistego w taki sposób, aby prawo to wolne było od ingerencji władz publicznych i osób trzecich.

W nauce przyjmuje się, że wolność ta ma "dwa poziomy":
I poziom - sfera życia intymnego - która w żaden sposób nie może być naruszona przez władze publ. oraz osoby trzecie,
II poziom - sfera prywatności sensu ego, tj. życia osobistego - która może być naruszona pod dwoma warunkami:
a) przy jednoznacznej zgodzie osoby zainteresowanej,
b) na podstawie przepisu ustawy, zgodnej z Konstytucją i Europejską Kartą Praw Człowieka (art. 8),

Elementy konstytuujące prywatność to:
a) życie intymne (seksualne),
b) życie rodzinne,
c) tożsamość (nazwisko, imię, adres),
d) status majątkowy, zawodowy,
e) mir domowy,
f) korespondencja.


58. POSTANOWIENIA KONSTYTUCJI I USTAW STANOWIĄCE PODSTAWĘ DO OCHRONY PRYWATNOŚCI

Z prywatnością i prawem do jej ochrony wiąże się konstytucyjną zasadę stanowiącą, że nikt nie może być zobowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawnienia informacji dotyczącej jego osoby.
Przyjmuje się, zgodnie z orzecznictwem EKPCz, że władze publiczne mogą gromadzić informacje w sytuacjach wyjątkowych w warunkach demokratycznego państwa prawnego. Chodzi tu o:
a) zakaz ingerencji w sferę intymności,
b) zakaz gromadzenia informacji dla wygody władz publ. (jedynie gdy wymaga tego konieczność państwowa),
c) zakaz profilaktycznej ingerencji grup społecznych,
d) zakaz ingerencji i zbierania danych w taki sposób, aby doprowadzić do szczegółowej, informatycznej charakterystyki profilu osobowościowego jednostki.

Podstawy prawne ochrony prywatności to:
a) art. 47, 49, 50, 51 Konstytucji - mogą być stosowane bezpośrednio,
b) Kodeks karny - art. 219 i następne,
c) Kodeks cywilny - art. 24 w związku z art. 23 (roszczenia związane z dobrami osobistymi i ich naruszaniem),
d) przepisy prawa prasowego - art. 37 i następne w związku z art. 4 ust. 6,
e) ustawa o ochronie danych osobowych,
f) Europejska Konwencja Praw Człowieka - art. 8,
g) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych.


59. PRZEDMIOT REGULACJI USTAWY O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych - tekst pierwotny: Dz. U. 1997 r. Nr 133 poz. 883; tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926

Przedmiot regulacji dotyczy:
a) ustanowienia organu państwa ds. ochrony danych - Generalnego Insp. Danych Osobowych - jest on niezależny od rządu, powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 4 letnią kadencję,
b) określenie zasad przetwarzania danych, czyli jakichkolwiek danych i informacji na temat danych osobowych. Przetwarzania jest dopuszczalne pod 2 warunkami: 1) zgody osoby zainteresowanej; 2) obowiązywanie normy prawnej - ustawy - zezwalającej na przetwarzanie danych,
c) określenie obowiązków administratora danych, który decyduje o celach i środkach przetwarzania danych,
d) określenie praw osób, których dane osobowe są przetwarzane,
e) określenie zasad zabezpieczeni oraz rejestracji zbiorów danych,
f) ustalenie przestępstw specyficznie związanych z przetwarzaniem danych.

W ustawie o ochronie danych osobowych odzwierciedlenie znalazły zasady zawarte w art. 47, 49, 51 Konstytucji (ochrona prywatności, wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się, ochrona informacji o osobie).


60. POJĘCIA - DANE OSOBOWE, ZBIÓR DANYCH, PRZETWARZANIE DANYCH, ADMINISTROWANIE DANYCH

DANE OSOBOWE - to każda informacja dotycząca osoby fizycznej, pozwalająca na określenie tożsamości tej osoby.
Wykładnia językowa i funkcjonalna prowadzi do zawężenia katalogu danych osobowych do tych, które są niezbędne i służą określeniu tożsamości danej osoby, np. imię, nazwisko, adres, nr PESEL, kod genetyczny.

ZBIÓR DANYCH - jest to każdy posiadający strukturę zestaw danych o charakterze osobowym, dostępnych wg określonych kryteriów, niezależnie od tego czy zestaw ten jest rozproszony czy podzielony funkcjonalnie.

PRZETWARZANIE DANYCH - są to jakiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, tj. zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie, usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych.

ADMINISTRATOR DANYCH - to organ, instytucja, osoba decydująca o celach i środkach przetwarzania danych.


61. PODSTAWY LEGALNOŚCI PRZETWARZANIA DANYCH.

Przetwarzanie danych osobowych możliwe jest, gdy (art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych):
1. osoba, której dane dotyczą wyrazi na to zgodę,
2. zezwala na to przepis prawa,
3. jest to niezbędne do wykonywania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego,
4. jest to konieczne do realizacji umowy, której osoba jest stroną lub gdy jest to niezbędne do podęcia koniecznych działań przed zawarciem umowy.
62. POJĘCIE "DANYCH WRAŻLIWYCH". PODSTAWY LEGALNOŚCI PRZETWARZANIA TYCH DANYCH

DANE WRAŻLIWE - to dane ujawniające pochodzenie rasowe etniczne, poglądy polityczne, przekonania religijne lub filozoficzne, przynależność wyznaniową, partyjną lub związkową, jak również dane o stanie zdrowia, nałogach lub życiu seksualnym oraz dane dotyczące skazań, orzeczeń o ukaraniu oraz orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Podstawy legalności ich przetwarzania:
a. osoba, której dane dotyczą wyraża na to zgodę na piśmie,
b. przepis szczególny ustawy zezwala na ich przetwarzanie i stwarza pełne gwarancje ich ochrony,
c. przetwarzanie dotyczy danych, które są niezbędne do dochodzenia praw przed sądem,
d. przetwarzanie jest niezbędne do wykonywania zadań administratora danych odnoszących się do zatrudnienia pracowników i innych osób, a zakres przetwarzanych danych jest określony w ustawie.


63. PODSTAWOWE OBOWIĄZKI ADMINISTRATORA DANYCH

Administrator obowiązany jest zapewnić ochronę interesów osób, których dane dotyczą, a w szczególności, aby dane osobowe były:
a) przetwarzane zgodnie z prawem,
b) zbierane dla oznaczonych, zgodnych z prawem celów i nie poddawane dalszemu przetwarzaniu niezgodnemu z tymi celami,
c) merytorycznie poprawne i adekwatne w stosunku do celów w jakich są przetwarzane,
d) przechowywane w postaci umożliwiającej identyfikację osób, których dotyczą nie dłużej niż jest to niezbędne dla osiągnięcia celu przetwarzania.


64. UPRAWNIENIA OSÓB, KTÓRYCH DANE DOTYCZĄ
(ART. 32, 33)

Każdej osobie przysługuje prawo do kontroli przetwarzania danych, które jej dotyczą, a zwłaszcza prawo do:
1. uzyskania informacji, czy taki zbiór istnieje, do ustalenia administratora danych: adresu, jego siedziby i pełnej nazwy, a gdy administratorem jest osoba fizyczna: jej imienia i nazwiska i miejsca zamieszkania,
2. uzyskania informacji o celu, zakresie i sposobie przetwarzania danych,
3. uzyskania informacji od kiedy przetwarza się w zbiorze dane jej dotyczące,
4. uzyskania informacji o sposobie udostępniania danych,
5. żądania uzupełnienia, uaktualnienia danych,
6. wniesienia pisemnego, umotywowanego żądania zaprzestania przetwarzania jej danych ze względu na jej szczególną sytuację,
7. wniesienie sprzeciwu wobec przetwarzania jej danych, gdy administrator zamierza przetwarzać je w celach marketingowych lub chce przekazać je innemu administratorowi.


65. TRYB POSTĘPOWANIE PRZYJĘTY USTAWĄ O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH - PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA

Postępowanie prawne związane z ochroną danych osobowych ma cechy postępowania administracyjnego.
Przyjmuje się zasadę, że przepisy proceduralne ustawy o ochronie danych osobowych mają charakter przepisów lex specialis w stosunku do KPA, czyli co do zasady stosuje się KPA.

Postępowanie to obejmuje:
1. wniosek, żądanie, sprzeciw osoby - kierowany do administratora danych,
2. zajęcie stanowiska przez administratora - w terminie 30 dni,
3. prawo zwrócenia się osoby do Generalnego Insp. Ochrony Danych Osobowych (GIODO) z wnioskiem o nakazanie administratorowi dopełnienia obowiązku,
4. w razie odmowy GIODO osoba może zwrócić się zaskarżając decyzję do NSA.

Decyzje GIODO odnoszące się do poszczególnych administratorów mogą po bezskutecznym wniosku o ponowne rozpatrzenie być zaskarżane do NSA.


66. PRAWO DO SĄDU - POJĘCIE UNORMOWANE W POLSKIEJ KONSTYTUCJI - ART. 45, 37 UST. 2, ART. 77 UST. 2 - ORAZ W EUROPEJSKIEJ KARCIE PRAW CZŁOWIEKA - ART. 6.

Prawo do sądu może być rozpatrywane w dwóch znaczeniach:
1. JAKO NORMA, ZASADA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO - wg niej ustawodawca tak winien regulować postępowanie prawne w przedmiocie ochrony wolności i praw, aby przyjmować właściwości sądu, jego kompetencje do ostatecznego rozstrzygnięcia.
Orzeczenia sądowe - prawomocne - mogą być znoszone tylko w dwóch sytuacjach: a) poprzez indywidualny akt łaski Prezydenta, b) poprzez ustawę amnestyjną - jako akt woli parlamentu.

2. JAKO PRAWO PODMIOTOWE - osobiste prawo jednostki. W Konstytucji jest ono ujęte w wolnościach i prawach osobistych. W oparciu o prawo podmiotowe i przy po przyjęciu zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji można przyjmować i wyprowadzać wnioski, iż daje ono podstawę do roszczenia - żądania rozpatrzenia sprawy przez sąd, zgodnie z regułami konstytucyjnie określonymi i to bez nieuzasadnionej zwłoki.