Spostrzeganie wzrokowe – 2 fazy:
Rejestruje się wrażenie wzrokowe
WRAŻENIA – uświadamianie sobie właściwości jakiegoś przedmiotu lub zdarzenia, które zachodzi, gdy jakiś rodzaj receptora jest stymulowany; powstają kiedy wystarczająca ilość energii fizycznej uderza w organ zmysłu, tak że komórki receptora (np. cała komórka) wysyłają impulsy nerwowe do mózgu;
Następuje właściwe spostrzeżenie bodźca
SPOSTRZEGANIE (percepcja) – akt organizowania i interpretowania napływających danych zmysłowych, tak by sygnalizowały one konkretny przedmiot lub zdarzenie;
Samo spostrzeganie opiera się na 2 rodzajach przetwarzania informacji:
Nie widzi się odrębnych plam i linii, ale powierzchnie i przedmioty
Organizowanie informacji i nadawanie znaczenia
PSYCHOFIZYKA – dziedzina wiedzy badająca związki pomiędzy zdarzeniami fizycznymi i odpowiadającym im doświadczeniom tych zdarzeń (to co na zewnątrz to nie to samo co spostrzegamy i odbieramy zmysłami).
Próg – punkt, w którym stymulacja jest na tyle silna, by mogła być zauważona.
Próg absolutny – najmniejsza ilość bodźca potrzebna do wykrycia jego obecności (zauważalny dla obserwatora w połowie prób). Ustalając PA należy rozróżnić tło a bodziec (bodziec musi posiadać wystarczającą ilość definiującej go jakości, żeby był zauważalny).
LEDWIE DOSTRZEGALNA RÓŻNICA (JDN – just-noticeable diifference) – wielkość różnicy w zakresie właściwości bodźca niezbędna, by obserwator zauważył, że wystąpiła zmiana. Jest to swego rodzaju próg. Zmiana byłaby JDN, gdyby ktoś zauważał tę różnicę w połowie prób.
Wielkość JDN zależy od wielkości bodźca.
PRAWO WEBERA – do wykrycia różnicy niezbędny jest stały procent zmiany wielkości (im coś większe tym więcej potrzeba dodatkowej wielkości bodźca).
TEORIA DETEKCJI SYGNAŁÓW – teoria wyjaśniająca, dlaczego ludzie w takich, a nie innych sytuacjach wykrywają sygnały, które zawsze są zanurzone w szumie (czego w 1 syt. zauważamy a w innej nie). Trzeba odróżnić sygnał od szumu. Szum w tym wypadku odnosi się do innych zdarzeń, które mogłyby być wzięte za określony bodziec.
Wykrywanie lub pomijanie sygnałów:
WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA – w teorii detekcji sygnałów: poziom progu, przy którym rozróżnia się pomiędzy bodźcem a szumem. Im niższy próg, tym większa wrażliwość sensoryczna. (większa wrażliwość sensoryczna oznacza niższy próg dla rozróżnienia bodźca od tła)
PRÓG REAKCJI – w teorii detekcji sygnałów: chęć osoby do zgłoszenia zauważenia bodźca. Próg reakcji zmienia się przez zmianę kryterium – jak silny musi być sygnał, zanim uzna się, że się go wykryło.
WS i PR mogą być oceniane poprzez porównanie sytuacji, w których ludzie mówią, że bodziec występuje lub nie, z sytuacjami, kiedy bodziec rzeczywiście występuje lub nie.
Spostrzeganie zmienia się poprzez zmianę perspektywy w sensie fizycznym (perspektywa niskiego i wysokiego) lub psychologicznym (modyfikowane przez motywy i emocje; w szczególności ujawnia się to w postrzeganiu społecznym).
BODZIEC DYSTALNY
- bodziec działający z pewnej odległości
- dowolny bodziec poza organizmem oddziałujący na narządy zmysłu (np. wzrokowe [kartka] i słuchowe [muzyka w tle])
BODZIEC PROKSYMALNY
- bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym (np. obraz siatkówki w oku lub drganie błony bębenkowej od muzyki)
WRAŻENIE to odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Wrażenia są od siebie izolowane (np. wrażenie barwy jest niezależne od wrażenia wielkości). Łączenie różnych wrażeń ze sobą jest wynikiem percepcyjnego uczenia się.
SPOSTRZEŻENIE to obraz przedmiotu – obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Jest rezultatem analizy percepcyjnej i analizy znaczenia emocjonalnego.
POWSTAWANIE SPOSTRZEŻENIA JAKO KONSEKWENCJI ODBIORU INFORMACJI SENSORYCZNYCH (przetwarzanie inf. percepcyjnych)
b. dystalny -> b. proksymalny -> wrażenie/zakodowane impulsy nerwowe -> spostrzeżenie/odkodowane impulsy nerwowe
KODOWANIE SENSORYCZNE I EMOCJONALNE W SPOSTRZEGANIU
b. dystalny -> b. proksymalny/kodowanie sensoryczne -> 1. Wrażenia przesyłane do kory drogami czuciowymi – zakodowane impulsy nerwowe 2. Kodowanie emocjonalne – prosta ocena emocjonalna -> spostrzeżenie – dekodowanie znaczenia semantycznego i emocjonalnego.
Informacje zakodowane przesyłane są do kory czuciowej, gdzie dopiero następuje ich dekodowanie i dzięki niemu odtwarzany jest rzeczywisty obraz bodźca.
Spostrzeganie jest zatem rezultatem analizy percepcyjnej i emocjonalnej przy czym treść emocjonalna może być zdeterminowana przez właściwości sensoryczne bodźca, np. ruch węża lub poprzez proces uczenia się.
*Schemat poznawczy- jest to wzorzec poznawczy, który wyznacza sposób naszego spostrzegania, myślenia, zapamiętywania i działa w stosunku do określonego fragmentu rzeczywistości. Nie jest on bierną kopią rzeczywistości, a jej specyficzną idealizacją
*Schemat poznawczy nadaje procesom poznawczym charakter konstrukcyjny- interpretacja, organizowanie, przekształcanie i uzupełnianie dokonywane jest na podstawie schematu
Stałość spostrzegania – polega na tym, że spostrzeżenie albo nie ulega zmianom, albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych. Dotyczy nie tylko kształtu ale również jasności (stosunki jasności a nie jasność bezwzględna), wielkości i barwy (spostrzeganie przedmiotu centralną częścią pola widzenia [widzenie centralne] a barwa światła padająca na niego rejestrowana jest w widzeniu peryferyjnym)
W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów:
Dół – góra (bottom-up): są zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe; następnie podlegają analizie na wyższych piętrach układu nerwowego i na najwyższym szczeblu powstaje spostrzeżenie.
Góra – dół (top-down): gdy w spostrzeganiu większą rolę odgrywają procesy pamięciowe z powodu niepełności informacji sensorycznej.
FAZY PROCESU SPOSTRZEGANIA
Rejestracja sensoryczna – zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy; często impulsy zawierają już informację na temat specyficznych cech przedmiotu jeśli pobudzone są detektory cech (są one wrażliwe tylko na jedną cechę, nie reagują natomiast na inne). Dane z tej fazy nie są dostępne dla naszej świadomości.
Faza oceny emocjonalnej – nadanie cech „pozytywne-negatywne”; może występować obronność percepcyjna.
Faza rozpoznania treści bodźca – faza oceny semantycznej; określenie kategorii bodźca; porównanie danych sensorycznych z kategoriami już istniejącymi w pamięci; efekt wielkości zbioru – im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania, tym więcej czasu to zajmuje.
Faza oceny znaczenia metaforycznego – dowodzi, że spostrzeganie nie jest procesem wyłącznie zmysłowym, ale w jego skład mogą wchodzić procesy wnioskowania, odwołujące się do indywidualnego systemu znaczeń danej osoby.
SPÓR O STRUKTURĘ SPOSTRZEŻEŃ
| ASOCJACJONIZM (atomizm) | STRUKTURALIZM (psychologia postaci) |
|---|---|
| Prymat części nad całością | Prymat całości nad częściami |
| Wrażenia są pierwotne a spostrzeżenia wtórne | Spostrzeżenia są pierwotne, a wrażenia można poznać dopiero na podstawie analizy spostrzeżeń |
| Łączenie wrażeń w spostrzeżenia następuje na podstawie praw kojarzenia (prawo kojarzenia przez styczność w czasie, przez styczność w przestrzeni, przez podobieństwo i przez kontrast) | Wyodrębniane całości następuje na podstawie zasad Wertheimera; zasady te mają charakter wrodzony |
| Wszystkie części w polu percepcyjnym są jednakowo ważne | W polu percepcyjnym można wyodrębnić figurę (część ważniejsza) oraz tło (część mniej ważna) |
| Nie są znane fizjologicznie podstawy wrażeń subiektywnie pierwotnych | Nieznane są fizjologiczne podstawy spostrzeżeń oraz spoiwa |
| Główny problem: jakie wrażenia stanowią konstytutywną część spostrzeżenia | Główny problem: izomorfizm, czyli powstawanie obrazów nerwowych w mózgu |
Hebb – w spostrzeganiu występuje aktywność zespołów komórkowych oraz sekwencje fazowe. Zespoły komórkowe to wyspecjalizowane obwody neuronów, odpowiedzialne za wykrywanie poszczególnych elementarnych cech przedmiotu.
SEKWENCJA FAZOWA – seria ruchów pojawiających się w określonej kolejności i przerywanych w specyficznych miejscach spostrzegania obiektu, gdzie pobierana jest informacja o specyficznych cechach (za spostrzeganie całości przedmiotu odpowiada opanowana w trakcie uczenia się sekwencja zespołów komórkowych, które były pobudzane w określonej kolejności).
Zasady Wertheimera:
Bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia.
Jednakowy wygląd lub podobieństwo.
„Wspólna droga”.
Dobra kontynuacja lub dobra figura.
Niewielkie rozmiary.
Symetria.
Zgodność z chwilowym nastawieniem.
Ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia.
SPOSTRZEŻENIA POLISENSORYCZNE – zawarte są w nich informacje pochodzące z różnych narządów zmysłowych.
Jak współcześnie podchodzi się do problemu relacji między częścią a całością w percepcji?
Stwierdzono, że w różnych fazach spostrzegania relacje z tabeli przedstawiają się odmiennie.
DETEKTORY CECH – zespoły komórek nerwowych, wyspecjalizowane w odbiorze wybranych cech, takich jak barwa, wielkość, ruch czy położenie w polu widzenia. Mogą być zlokalizowane w narządach zmysłowych lub w wyższych piętrach układu nerwowego, z kora mózgową włącznie.
Detektory:
Wyodrębniają informacje ze środowiska, które są ważne adaptacyjnie;
Kodują je w oszczędny sposób, tak by mogły zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu; kodowanie to już na wstępie redukuje ilość dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje.
PROCES ODPOWIDZIALNY ZA ROZPOZNANIE PRZEDMIOTÓW
Dane sensoryczne (dynamiczne i zmienne) -> proces dopasowania (standaryzacja danych przez detektory cech; wyszukiwanie przez schematy pamięciowe cech lub zbiorów cech, które najlepiej pasują do już istniejących struktur -> schematy pamięciowe (uporządkowane i względnie stabilne).
SCHEMAT – poznawczy punkt odniesienia dla informacji odbieranych przez narządy zmysłowe.
Prototyp może być średnią arytmetyczną lub obiektem modalnym – taki, który występuje najczęściej. Wynikiem jest reprezentacja schematowa (schemat „uogólniania”).
Dane sensoryczne to dane pochodzące z narządów zmysłowych. Mają formę zakodowanych komunikatów. Kodowanie to przede wszystkim zachodzi w detektorach cech. Z drugiej strony do interpretacji danych sensorycznych wykorzystywane są dane pamięciowe.
*Schemat, s. 56. Proces odpowiedzialny za rozpoznawanie przedmiotów.
Kiedy dane sensoryczne i pamięciowe pokrywają się tylko częściowo to stosujemy proces „sprawdzania dla potwierdzenia” czyli poszukiwaniu cech krytycznych.
GOTOWOŚĆ PERCEPCYJNA – łatwość wykorzystywania określonej kategorii pamięciowej do danego materiału percepcyjnego. Tak rozumiana gotowość percepcyjna uzależniona jest od dwóch grup czynników:
Zewnętrznych – odpowiedzialne są za uczenie się prawdopodobieństwa wystąpienia określonego obiektu w danej kategorii. TOROWANIE – jeśli wcześniej człowiek został uprzedzony świadomie lub nieświadomie o rodzaju bodźców, jakie będą eksponowane, wtedy rozpoznanie będzie łatwiejsze.
- częstość uprzednich doświadczeń
- konsekwencje społeczne (np. stereotypizacja); EFEKT ROZPROSZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI – wzrost liczby świadków jakiegoś nieszczęśliwego wypadku zmniejsza tendencję do udzielania pomocy.
Wewnętrznych – związane z wewnętrzną organizacją systemu spostrzegania.
- monopol, czyli liczba kategorii wykorzystywanych przez jednostkę (im mniej kategorii tym osoba ma wyższą gotowość percepcyjną)
- integracja poznawcza systemu kategorii (im silniej powiązane są ze sobą poszczególne kategorie, tym wyższa jest ich gotowość)
- konsekwencje motywacyjne (kategorie związane z realizacją przez człowieka celów wykazują większą gotowość aniżeli kategorie obojętne)
Przykładem obniżenia gotowości percepcyjnej jest zjawisko obronności percepcyjnej, polegające na obniżeniu progu rozpoznawania materiału zagrażającego jednostce, występujące na poziomie spostrzegania. Obronność percepcyjna pełno funkcję adaptacyjną: uruchomienie procesów emocjonalnych, które wprawdzie blokują pełne rozpoznanie bodźca, ale jednocześnie przygotowują organizm do energicznego działania.
SUBCEPCJA – różnicowanie bodźców na poziomie reakcji autonomicznych, bez udziału świadomości.
Schemat eksploracyjny czyli schematy uzyskiwania informacji na temat świata – wielozmysłowe, które dotyczą nie tylko właściwości spostrzeganego obiektu ale również czynności, które poprzedzały uzyskanie tych informacji.
Teoria przetwarzania informacji (konstruktywistyczne podejście do spostrzegania/koncepcja inteligentnego spostrzegania) – poznawanie świata za pośrednictwem stworzonych przez siebie reprezentacji.
Koncepcja percepcji bezpośredniej – do organizmu dociera bardzo bogata informacja, uporządkowana w postaci tzw. szyku optycznego. Szyk optyczny to światło o różnych intensywnościach, padające z różnych kierunków. Dzięki tej informacji możemy stworzyć wierny obraz świata i nie musimy sięgać do danych pamięciowych.
Teoria percepcji bezpośredniej = teoria ekologiczna (nie tylko spostrzegamy całe obiekty, ale ujmujemy je jako coś, co umożliwia nam pewne działania [np. stół jest do jedzenia]).
Niezmienniki – specyficzne układy cech, które pozostają stałe w zmieniających się warunkach spostrzegania [np. perspektywa drzew i stałość wielkości]
Wskaźniki wykorzystywane przy spostrzeganiu emocji:
Wewnętrzne
- dane odbierane za pośrednictwem interoceptorów – czyli receptorów rejestrujących stan naszych narządów wewnętrznych;
- dane odbierane za pośrednictwem prioprioceptorów – czyli receptorów związanych z czuciem mięśniowym (działania w czasie przeżywania emocji, np. mimika)
- dane introspekcyjne – mówiące o subiektywnym obrazie emocji (uczucie);
Emocje pierwotne – stanowią naturalną i z góry zorganizowaną odpowiedź na dobrze zdefiniowaną klasę bodźców; mają one charakter wrodzony i są uruchamiane automatycznie. Mogą być spostrzegane głównie dzięki mechanizmom „aferentacji wstecznej” czyli na podstawie rejestrowania zmian w organizmie, które pojawiły się w wyniku działania bodźca emotogennego.*
Emocje wtórne – pobudzone struktury kory mózgowej generują wyobrażenia związane z sytuacją emotogenną a dopiero wyobrażenia (na podstawie indywidualnych doświadczeń) aktywizują struktury podkorowe. * i dochodzi dodatkowe źródło – psychiczna reprezentacja emocji.