PERCEPCJA, wejściówka nr.2: ‘UWAGA’
UWAGA – akt skupienia się na konkretnej informacji, który umożliwi pełniejsze przetwarzanie jej niż tego, na co uwaga nie jest skierowana.
Badania wykazały, że zwracanie uwagi zwiększa wrażliwość na objęte tą uwagą zdarzenie.
UGAWA SELEKTYWNA – proces wydobywania określonej cechy, przedmiotu lub zdarzenia w celu przeprowadzenia szczegółowej analizy.
„RZUCANIE SIĘ W OCZY” (pop-out) – występuje wówczas, gdy bodziec wystarczająco różni się od innych otaczających go bodźców, tak że jest on natychmiast widoczny.
Rzucanie się w oczy vs. Przeszukiwanie.
Podzielność uwagi – proces przenoszenia uwagi tam i z powrotem pomiędzy różnymi bodźcami lub zadaniami.
Ślepota na powtórzenie – niezdolność do ponownego widzenia bodźca, gdy pojawia się on dwa razy z rzędu.
Zaćmienie uwagi – okres, w którym osoba nie może zwrócić uwagi na daną rzecz po tym, jak właśnie obdarzyła uwagą coś innego.
DYSTRAKTORY – wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od podstawowego zadania realizowanego w danym momencie;
W obrębie pola uwagi można wyróżnić część centralną, na której koncentruje się jednostka w danym momencie, oraz część peryferyczną, która zawiera bodźce trudniej dostępne.
3 podstawowe funkcje uwagi:
Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki.
Ukierunkowanie procesów poznawczych. (poszukiwanie informacji, które mogą się przydać w rozwiązywaniu różnych problemów)
Określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych poświęcanych na realizację różnych zadań. Decydują o tym:
Wymagania zadania
Wielkość zasobów poznawczych, jakimi dysponuje jednostka
Stopień przeuczenia zadania
Podtrzymywanie zaangażowania poznawczego podczas wykonywania różnych czynności.
Ad.1. 3 rodzaje selekcji:
Selekcja pierwotna – selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe.
Selekcja wtórna – występuje w procesach pamięciowych (zachodzi między pamięcią krótkotrwałą i pamięcią trwałą).
Selekcja trzeciego rzędu.
Ad. 2.
Uwaga intensywna – ma stosunkowo wąski zakres, ale pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu.
Uwaga ekstensywna – ma zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest dość płytkie.
Ad.3. Mechanizmy, które ludzie wykorzystują w celu zwiększenia ilości zasobów poświęcanych danemu zadaniu.
Mechanizm ogniskowania – przejście od uwagi ekstensywnej do intensywnej.
Mechanizm polegający na zwiększeniu zaangażowania bez zmiany rozmiarów puli danych, którymi dysponuje jednostka.
FIZJOLOGICZNE MECHANIZMY UWAGI
Odruch orientacyjny – skierowanie receptorów na źródło stymulacji, przy czym towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie tych bodźców. Jego elementy:
Mechanizm modelujący z komparatorem.
Mechanizm wzmacniający
Indukcja ujemna – pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich.
Aktywność układu siatkowatego – odpowiedzialny za procesy zasilania.
Trójkąt aktywności uwagowej
Ekspresja – aktywacja sieci neuronalnych w przednich i tylnych częściach kory mózgowej.
Mechanizm wzmacniania – obejmuje neurony wzgórza, odpowiedzialne za wybiórcze aktywizowanie różnych okolic kory.
Mechanizm kontroli – pobudzenie sieci neuronalnych w korze czołowej.
PODSTAWOWE RODZAJE ZJAWISK ANALIZOWANYCH W BADANIACH NAD UWAGĄ
CZUJNOŚĆ – zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku. (zw. z procesem aktywacji).
Krzywa obrazująca stosunek częstości poprawnych detekcji do fałszywych alarmów nosi nazwę krzywej charakterystyki funkcjonowania obserwatora.
Na związek między proporcjami poprawnych detekcji i fałszywych alarmów wpływają 3 grupy czynników:
Stosunek siły sygnału do siły szumu.
Macierz wypłat.
Oczekiwania.
PRZESZUKIWANIE – proces wykrywania bodźców w określonym miejscu. (proces AKTYWNY)
Ważnym czynnikiem, który wpływa na procedury przeszukiwania jest obecność dystraktorów, czyli bodźców odwracających uwagę.
Mechanizmy przeszukiwania:
Wykrywanie pojedynczych cech
Koniunkcja cech (pojawia się efekt wielkości zbioru)
Reguły dysjunkcyjne (wykorzystują spójnik „lub”)
TEORIA FILTRA UWAGOWEGO BROADBENTA (?)
2 komunikaty -> zwrotnica (może przyjmować dwa położenia do odbioru albo komunikat 1 albo komunikat 2 -> komunikat przetwarzany dokładnie (np. 2).
Filtr uwagowy działa na zasadzie „wszystko albo nic”. Odbieranie komunikatu 1 wyklucza odbieranie komunikatu 2 i na odwrót.
Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym przez okres 20 sekund.
Informacje, na które nie zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.
Rycina 3.5. – Teoria uwagi Broadbenta
MEOTDA DWUUSZNA - Polega na tym, że badany ma równocześnie odbierać dwa komunikaty, przy czym sytuacja eksperymentalna jest tak zorganizowana, że zwraca on uwagę na tylko jeden z nich.
Efekt cocktail party – szybkie przesunięcie uwagi w kierunku bodźca, który w jakimś momencie okazał się ważny.
TEORIA WIELU FILTRÓW UWAGOWYCH TREISMANA
W badaniu dwuusznym jednostka reaguje nie tylko na właściwości percepcyjne, lecz także na pierwotne właściwości semantyczne (odróżnienie tekstu znanego od nieznanego).
Treisman zmodyfikowała koncepcję Broadbenta w ten sposób, że wprowadziła do niej kolejne fazy przetwarzania informacji: po każdej z faz przetwarzania może nastąpić albo zatrzymanie przetwarzania, albo specyficzna reakcja, albo też przetwarzanie może być kontynuowane.
Efekt torowania i efekt poprzedzania (np. w przypadku uzupełniania brakującego słowa w zdaniu)
TEORIA ZASOBÓW UWAGI
W tej teoria uwaga na charakter aktywny. Nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców, ale pobieramy takie bodźce z otoczenia, które są nam potrzebne.
Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować. Są to bodźce ważne dla jednostki, a nie bodźce mające na przykład pewne z góry określone cechy fizyczne.
POJEMNOŚC UWAGI (w koncepcji Daniela Kahnemana) określa ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić czy skierować na radzenie sobie z różnymi problemami i zadaniami. To kierowanie zasobów poznawczych na rozwiązywanie różnych zadań zależy od wielu czynników, m.in.:
Trudność zadania
Poziom pobudzenia
Polityka „alokacyjna” albo polityka inwestycyjna systemu poznawczego.
Cykl percepcyjny:
Oczekiwania oparte na istniejących schematach poznawczych
Procesy przeszukiwania otoczenia (eksploracja)
Pobieranie informacji z otoczenia
TEORIA ZASOBÓW UWAGI SPECYFICZNYCH DLA MODALNOŚCI
Każda modalność posiada własną pulę zasobów. Zaangażowanie wszystkich zasobów w obrębie danej modalności nie ogranicza możliwości wykorzystywania zasobów z innej modalności. Wykonywanie zadania 1 i 2 może być na wysokim poziomie, jeśli zadania te angażują inne modalności.
DYSTRAKTORY – bodźce odwracające uwagę
Efekt rykoszetu – próby usunięcia myśli intruzywnych często powoduje pojawienie się ich z większą częstotliwością.
Ruminacje – polegają na przeżuwaniu pewnych myśli.
Zjawiska intruzywne mają funkcję systemu ostrzegawczego.
Jak czynności kontrolowane mogą stać się czynnościami automatycznymi? Poprzez system uczenia się. (może to prowadzić do przeuczenia się).
Balistyczność – jeśli wykonujemy jakąś czynność, ale nie zmieniamy jej.
REFLEKSYJNOŚĆ I BEZREFLEKSYJNOŚĆ
Refleksyjność – wykonywanie pewnej czynności z należytą uwagą i świadomością. Langer refleksyjność uważa za manifestowany stan gotowości i żywej świadomości.
Bezrefleksyjność – wykonywanie czynności bez użycia świadomości.
TEORIA REFLEKSYJNOŚCI
- nawiązanie do teorii zasobów – refleksyjność ujmowana jest jako adaptacyjne tworzenie kategorii, które dobrze określają zmieniającą się naturę otoczenie jednostki, w tym przede wszystkim otoczenia społecznego.