Morfologia - jest działem nauki o języku, którego przedmiotem jest opis budowy i odmiany wyrazów. Morfologia zajmuje się z jednej strony morfemami, ich klasyfikacją, budową, funkcjonowaniem oraz wymianami fonologicznymi, jakie się w nich dokonują, z drugiej zaś strony - budową leksemów oraz regułami tworzenia reprezentujących je wyrazów tekstowych.
Morfologia dzieli się na:
- morfonologię
- fleksję - budowa form, odmiana wyrazów
- słowotwórstwo
Morfem - jest to najmniejsza niepodzielna jednostka językowa posiadająca swoje znaczenie.
Morfem ciągły - składa się z nieprzerwanego ciągu (szeregu) następujących po siebie fonemów, np. dom-, koń-
Morfem leksykalny (rdzenny) - samodzielne lub związane, obecne w każdym leksemie, o dominującej funkcji semantycznej, które odsyłają do świata pozajęzykowego, pełniąc funkcję referencjalną np. Kot-, pies-/ps-.
Morfem nieciągły - stanowi połączenie fonemów, które nie tworzą nieprzerwanego ciągu (szeregu), np. ba….się ba-ć się, do-rwać się
Morfemy słowotwórcze - niesamodzielne, o dominującej funkcji semantycznej, współtworzące leksemy pochodne, do tej grupy zaliczamy prefiksy (np. Za- w zanieść), interfiksy (np. -o- w parowóz) oraz sufiksy np. (-ek w kotek),\
Prefiksy (przedrostki) - afiksy występujące przed rdzeniem.
Sufiksy (przyrostki) - afiksy występujące po rdzeniu.
Interfiksy - afiksy łączące kilka rdzeni lub tematów.
Morfem zerowy - nie jest reprezentowany przez żaden fonem ani ciąg fonemów, np. dom, pan-i.
Morfem pusty - morfem ktory nie ma zadnego znaczenia np chwala - chwal-eb-ny, gnic- gni-l-ny.
Morfemy fleksyjne (gramatyczne) - niesamodzielne, o dominującej funkcji syntaktycznej, tworzące konstrukcje regularne, sygnalizujące podrzędność syntaktyczną (np. -em w kotem sygnalizuje, że nastąpiła konotacja rzeczownika w narzędniku).
Mianownik |
kto/co |
Dopełniacz |
kogo/czego |
Celownik |
komu/czemu |
Biernik |
kogo/co |
Narzędnik |
z kim/z czym |
Miejscownik |
o kim/o czym |
Wołacz |
o! |
Przypadek - kategoria gramatyczna głównie języków fleksyjnych, przez którą odmieniają się rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki, zaimki, imiesłowy.
Tryb - kategoria gramatyczna czasownika, wyrażająca stosunek mówiącego do treści wypowiedzenia, orzekający, rozkazujący, przypuszczający.
Aspekt (postać) - kategoria gramatyczna wyrażająca sposób przedstawienia czynności, lub stanu.
Czas - kategoria językowa objaśniająca w czasie czynność, zjawisko lub stan o którym mowa w zdaniu. Jest czas przeszły, przyszly i teraźniejszy oraz zaprzeszły, ale jego sie juz nie używa,.
Strona - czynna i bierna , czasownik przechodni ma stronę bierna np. posiadać- jest posiadany, nieprzechodni ma tylko stronę czynna, np czasowniki ruchu , kierunkowe itd np. mieć ,przyjechać.
Rodzaj - to kategoria gramatyczna (słownikowa), która wyznacza podział rzeczowników na kilka grup, męski, żeński i nijaki.
Liczba - to kategoria, która ma odniesienie do rzeczywistości, wprowadza faktyczne zróżnicowanie znaczeniowe, liczebność. Odnosi się do rzeczowników policzalnych: liczba pojedyncza i mnoga (liczba podwójna oczy/oka) i niepoliczalnych ( l.p. wino, l.mn. wina - 1 lampka, 1 butelka?)