Podczas gdy w procesie dekoncentrowania kompetencje mogłyby być przekazywane także przez organ zwierzchni, w procesie decentralizowania mogą one być przekazywane jedynie w drodze ustawowej. Proces decentrali­zowania nie musi polegać na jednoczesnym przekazywaniu kompetencji, samodzielność wykonywania, bowiem zadań zdecentralizowanych można związać również z kompetencjami nadanymi już określonemu podmiotowi

decentralizacji (albo z jednymi i drugimi); można np. poszerzyć kompetencje samorządu terytorialnego.

Samodzielność jest konstytutywnym elementem decentralizacji, podkreś­lanym we wszystkich prawie definicjach decentralizacji, niezależnie od swo­istości ustroju politycznego, w ramach którego ma ona miejsce. Wszędzie też oznacza wyeliminowanie podporządkowania hierarchicznego z układu stosun­ków z organami zwierzchnimi. Brak podporządkowania stanowi zarazem pod­stawowy element różniący decentralizację od dekoncentracji. Eskponowana w ten sposób samodzielność nie jest samodzielnością bezwzględną, gdyż realizo­wana jest w ramach jednego porządku prawnego. Formą zapewnienia zgodności działań zdecentralizowanych z prawem jest właśnie nadzór weryfi­kacyjny. I w definicji nie jest potrzebne podkreślanie, że chodzi o samodziel­ność względną, ponieważ jednostka organizacyjna zdecentralizowana bez­względnie byłaby autonomiczna wobec danego państwa.

Takie ujęcie sprawia, że samo istnienie regulacji prawnej nadzoru nad innym organem nie jest równoznaczne z uznaniem tego organu za organ zdecentralizowany. Nie idzie tu bowiem o nadzór w ogóle (nadzór hierarchicz­ny), ale o nadzór weryfikacyjny, tj. taki, którego kryterium stanowi zgodność

z prawem i który jest sprawowany wobec podmiotu jakoś samodzielnego i jakoś niezależnego.

Decentralizacja jest zjawiskiem ciągłym o zmiennym nasileniu. Stopień tego nasilenia zależy od postanowień prawa, ale też od zmieniających się tendencji w praktyce. W obecnym układzie organizacyjnym państwa należy

odróżniać podmioty zdecentralizowane od zdecentralizowanych podmiotów pełniących funkcje z zakresu administracji publicznej.

Ten niedychotomiczny, ale precyzyjny podział jest w omawianej materii niezbędny choćby dlatego, by nie mylić np. sądu powszechnego z samorządem adwokackim. Dotychczasowe ujęcia były tu częstokroć nieodległe od

nierozdzielnego traktowania spraw nazwy, funkcji i położenia organizacyjnego określonych organów uznawanych za zdecentralizowane.

Podstawowymi podmiotami zdecentralizowanymi w obrębie struktur w państwie są jednostki samorządu terytorialnego, którego powtórne powołanie w Polsce upodobniło nasz układ do układu struktur w państwach kapitalistycz­nych. Trzeba tu stanowczo i mocno podkreślić, iż samorządność terytorialna i realizujące ją samodzielne podmioty, mimo że nie mieszczą się w obrębie

186

struktur państwowych, mieszczą się w ramach władzy wykonawczej zadekre­towanej w Konstytucji z 1997 roku. Nie są to więc dawne organy państwowe, które uzyskały samodzielność i w efekcie pozycję organów zdecentralizowa­nych ale nowe podmioty niepaństwowe i zdecentralizowane, którym mocą ustaw przyznano określone zadania i kompetencje z obrębu administracji publicznej.

Wskazując na inne zdecentralizowane podmioty pełniące funkcje z zakre­su administracji publicznej, trzeba wyróżnić zwłaszcza:

a) przedsiębiorcę państwowego, komunalnego, prywatnego, jeśli pełni funkcje z zakresu administracji publicznej,

b) zakład administracyjny (państwowy, niepaństwowy, samorządowy),

c) samorząd zawodowy,

d) organizację pożytku publicznego,

e) inny społeczny podmiot organizacyjny.

Ad a) Sytuacja przedsiębiorstwa jako jednostki zdecentralizowanej jest wyraźnie odmienna od sytuacji innych jednostek administracji zdecentrali­zowanej. Zadaniem przedsiębiorstwa jest zazwyczaj produkcja bądź świad­czenie usług materialnych, co różni je zasadniczo od pozostałych jednostek zdecentralizowanych. Nadto zasięg zadań organów przedsiębiorstwa jest ogra­niczony rzeczowo. Zasięg ten może być poszerzony o załatwianie spraw z obrębu administracji publicznej, jeśli zezwalają na to ustawy i stosowne akty wykonawcze prawa (jeśli są ustawowo wymagane). Na przykład ogólna możli­wość prawna wydawania decyzji administracyjnych przez organy przedsię­biorstw dopuszczona jest w kodeksie postępowania administracyjnego. Ale samego uprawnienia do wydawania takich decyzji trzeba szukać w prawie materialnym (czasami materialnym i ustrojowym, gdy chodzi o przedsiębior­stwo komunalne).

Ad b) Administracyjne funkcje zakładu administracyjnego wynikają z kontynuacji funkcji wykształconych historycznie. Toteż władztwo zakładowe (w szkole, w więzieniu, w szpitalu, w szkole wyższej) nie różni się w istocie od władztwa administracyjnego, choć jest formą zmodyfikowaną, wynikającą m.in. z ograniczeń w kręgu adresatów działań organów zakładu.

Ad c) Samorządów zawodowych i ich organów jest dziś w państwie coraz więcej. Bardziej szczegółowe dane o nich opisane są w rozdziale pierwszym.

Ad. d) Trwający od kilku lat proces legislacyjny doprowadził w roku 2003 do ustawowego wyodrębnienia organizacji pożytku publicznego, którym w określonych warunkach uregulowanych ustawą powierza się pełnienie funkcji z zakresu administracji publicznej. Do organizacji tych zaliczono obok m.in. organizacji pozarządowych także niektóre podmioty kościołów, w tym Kościo­ła Katolickiego.

187

---