LEKSYKON PEDAGOGIKI ULICY
Materiały opracowane podczas kursu dla pedagogów ulicy.
Warsz awa/ Łódź/Katowice 2003
Adaptacja : przystosowanie się do otoczenia, do sytuacji.
Dla pedagoga ulicy : pierwszy krok pedagoga ulicznego, uczestnictwo w życiu ulicy z pozycji etnografa, celem zrozumienia.
Dla dziecka ulicy: nabycie, wykształcenie określonych umiejętności koniecznych do przeżycia i uzyskania akceptacji grupy.
Akceptacja : uznanie i przyjęcie człowieka lub rzeczywistości takimi, jakimi są.
Aktywność : działanie w otoczeniu. Dziecko działa w środowisku i przestrzeni konstruktywnie (budując, np. szałas) i destrukcyjnie. Skutkiem niemożności działania w otoczeniu może być autodestrukcja.
Alkohol : używka powszechnie stosowana w różnych celach i przy różnych okolicznościach, zyskująca dużą akceptację społeczną pod prawie każdą szerokością geograficzną, spożywana w zbyt dużych ilościach powoduje zachowania irracjonalne, choroby.
Dziecko ulicy pije:
- dla zabicia głodu, zimna
- dla przyjemności
- dla przełamania kompleksów i ograniczeń
- w poszukiwaniu nowych wrażeń
- dla rozrywki i zabawy grupowej, zabicia nudy
- dla prowokacji i kontestacji, wywołania konfliktu z otoczeniem
- dla zwrócenia uwagi dorosłych
- dla identyfikacji grupowej i przynależności do grupy
Autodestrukcja : niszczące oddziaływanie (np. alkohol, narkotyki) na własną osobę, będące wynikiem niemożności działania w otoczeniu. Próba odzyskania poczucia kontroli nad otoczeniem.
Brama : miejsce, w którym przebywają dzieci ulicy.
Dworzec : miejsce przebywania dziecka ulicy, w którym czuje się ono anonimowe. Tu dziecko pozostaje poza kontrolą i opieką rodziny, instytucji i środowiska, z którego się wywodzi i zaspokaja potrzeby. Jego specyfiką jest rotacja, dynamika i atrakcyjność.
Dystans : może być rozpatrywany w trzech aspektach:
1. dystans fizyczny - odległość
2. dystans psychiczny - brak pełnego zaangażowania w ideę, problem, sytuację.
3. dystans kulturowy - nie znajomość środowiska i norm dziecka
4. brak dystansu pedagoga ulicznego do własnej pracy powoduje utożsamianie się z dzieckiem i jego środowiskiem.
Dziecko ulicy : dziecko w wieku od 3 do 18 lat, uważa ulicę za środowisko najbardziej mu sprzyjające. Pozostające poza istniejącym systemem opieki i wychowania. Na ulicy zaspokaja swoje potrzeby, łamie normy i zasady społeczne, często wchodzi w konflikt z prawem. Narażone jest na niebezpieczeństwa. Ma słabe więzi z rodziną, środowiskiem i szkołą, które nie spełniają potrzeb dziecka. Utrzymuje się z prostytucji, kradzieży, zbierania złomu, mycia szyb. Wchodzi w konflikt z prawem i używa substancji psychoaktywnych.
Grupa : Dla dzieci ulicy : punkt odniesienia, rówieśnicy, wśród których zaspokajane są potrzeby podstawowe afiliacyjne dziecka ulicy.
Dla pedagoga ulicy : adresat działań wychowawczych, społeczność dzieci ulicy, hermetyczna, niechętna wpływom i ingerencji osób z zewnątrz ( z poza grupy) - zwłaszcza dorosłych, posiadająca własny system norm niekoniecznie społecznie akceptowalnych.
Habitus : zinterioryzowane wartości, normy społeczne nierozerwalnie związane z warunkami życia. Koncepcja stworzona przez Pierre'a Bourdieu, francuskiego socjologa w 1975 roku.
Marginalizacja : proces odrzucania jednostek i grup z życia społecznego z powodu łamania norm i zasad, związane z brakiem akceptacji danej jednostki lub grupy przez społeczeństwo; wykluczanie lub wzmacnianie pozostawania na marginesie życia poprzez ograniczanie równego dostępu do pozyskiwania dóbr i świadczeń (nierówne szanse).
Natychmiastowość : sposób działania i myślenia dziecka ulicy polegający na traktowaniu rzeczywistości "tu i teraz", a przyszłości nawet tej bliskiej jako coś abstrakcyjnego.
Obecność : pedagogicznie bierne uczestnictwo w środowisku lokalnym dziecka, polegające głównie na obserwacji, w celu poznania środowiska i bycia zaakceptowanym. Element ograniczający możliwość poznania rzeczywistości niezbędnej w pracy pedagoga ulicznego.
Palo Alto : trend badający zachowania ludzkie w określonych sytuacjach, nie w kontekście psychologii tradycyjnej. Polega na wprowadzeniu nowej sytuacji, kontekstu i spowodowaniu przez to zmiany zachowania.
Pedagog uliczny : w niezinstytucjonalizowany sposób pracuje na dworcu, ulicy, w bramie, piwnicy, na podwórku; osoba mająca bezpośredni kontakt z dzieckiem ulicy, jego rodziną, szkołą. Specyfiką pracy PU jest ukierunkowywanie aktywności dzieci ulicy. PU podejmuje próby dożywiania dzieci, poprawy ich wizerunku społecznego i samooceny, doprowadzenia do reintegracji z systemem społecznym. Osoba pracująca z dzieckiem na ulicy i w środowisku, dysponująca wachlarzem metod i technik działań ukierunkowanych na poznanie dziecka, wprowadzenie w świat norm i zasad powszechnie uznawanych oraz pokazywanie nowych możliwości
Cechy pedagoga ulicznego: otwarty na kontakty, empatyczny, nieoceniający, autentyczny, elastyczny, odpowiedzialny, dyspozycyjny, kreatywny.
Praca uliczna : systematyczne działania pedagoga ulicznego w środowisku dzieci ulicy, mające na celu profilaktykę i ograniczenie marginalizacji, charakteryzujące się koniecznością wejścia w przestrzeń życia dziecka i dostosowanie się do warunków panujących na ulicy; obejmuje pracę z instytucjami i rodziną.
Projekt: zorganizowany zestaw działań podejmowanych przez dzieci i pedagoga, mający na celu rozbudzenie i poszerzenie zainteresowań i wiedzy obu stron. Może być realizowany w środowisku lokalnym dziecka lub poza.
Prowokacja: działanie mające na celu sprawdzenie reakcji na bodziec. Dzieci badają granice w relacjach z pedagogiem.
Przestrzeń: ogół miejsc, w których przebywa lub może przebywać dziecko (np. ulica, szkoła, dom rodzinny, komisariat, supermarket, itp.) i na które może oddziaływać w sposób destruktywny lub konstrukcyjny.
Przemoc symboliczna: często nieświadome i niezamierzone zachowania będące atakiem na wartości i habitus dziecka, np. ironiczne komentarze, krytyka dotycząca zwyczajów panujących w domu dziecka, jego świata.
Racjonalizacja : świadomy proces myślowy u dziecka wynikający z nowej sytuacji (kontekstu), polegający na wywołaniu refleksji, rozważeniu za i przeciw, zmierzający do zmiany warunków życia i w konsekwencji do powstania nowego habitusu.
Stygmatyzacja : proces negatywnej identyfikacji dziecka i jego rodziny przez grupy społeczne i jednostki, wynikający ze stereotypów i braku wiedzy.
Środowisko : miejsce przebywania, życia i zamieszkiwania dzieci, w którym nie czują się one anonimowe pozostając pod ograniczoną kontrolą i opieką ze strony rodziny i instytucji.
Ulica - miejsce dostępne dla wszystkich, dla niektórych miejsce stałego pobytu i zaspakajania potrzeb psychicznych, fizycznych i emocjonalnych.
Warunki życia : ogół elementów składających się na rzeczywistość dziecka (np. dom, rodzina, warunki materialne, relacje z otoczeniem), tworzących habitus i wpływających na wyobrażenie o świecie.
SŁOWNICZEK
Bajzel - miejsce handlu narkotykami
Blanty - papieros z marihuaną
Bidul - dom dziecka, pogotowie opiekuńcze
Dolina (iść na dolinę ) - okradanie kieszonkowe
Doliniarz - kieszonkowiec
Elo - cześć, powitanie
Frajer : potocznie o osobie, którą można okraść, oszukać. Naiwniak, daje się nabrać (w systemie więziennym całkiem inne znaczenie)
Geba - głupek, głąb
Jarać, zajarać - palić papierosy
Jarecka (i) - matka, ojciec
Kipisz, iskanie - przeszukiwanie
Kwadrat (iść na kwadrat ) - okradać mieszkanie
Krzyczeć - orzekać wyrok
Menda - wszy albo policja ( w Warszawie: PSY)
Pojara - niedopałek papierosa
Prorok - prokurator. "Prorok krzyknął 2 lata bo wykręciłem dziesionę".
Rozpuch, reno - rozpuszczalnik
Sapanie, buzowanie (Śląsk) kiranie (w Warszawie) - wąchanie rozpuszczalnika lub klejów i innych substancji wziewnych
Skręcić coś, wykręcić - skombinować coś, załatwić
Strzelać z ucha, sprzedać - wydać, zadenuncjować
Wykręcić dziesionę - kradzież z napadem (art. 210 starego kodeksu karnego)
Zawiasy - wyrok w zawieszeniu
Leksykon został opracowany podczas pierwszej edycji szkolenia z zakresu pedagogiki ulicy, prowadzonego przez GPAS Francja, GPAS Warszawa i Dom Aniołów Stróżów w Katowicach.
Pedagog Uliczny; organizacja pracy i zadania
Obejmuje działalnością, stosownie do potrzeb środowiska, rejon ustalony w programie. Pracuje w czasie dostosowanym do faktycznych potrzeb. Czas i miejsce realizacji programu ustalone są wspólnie z Wychowawcą Podwórkowym. Organizuje własną pracę samodzielnie i odpowiada za dobór metod i form realizacji zadań. Nie zastępuje innych osób ani instytucji działających na rzecz utrzymania porządku publicznego, opieki nad dzieckiem, pomocy dzieciom i rodzinie.
Pedagodzy uliczni spełniają trzy uzupełniające się funkcje:
* są rzecznikami interesów i praw dzieci i młodzieży, którym pomagają,
* podejmują interwencję w sytuacji, gdy stwierdzą, że dziecko jest krzywdzone,
* wpływają na zmianę zachowań podopiecznych; przez bliskie, bezpośrednie kontakty
z dziećmi, dzięki wychowawczym, kulturotwórczym i korygującym działaniom dążą do wzmacniania pozytywnych nastawień, rozwoju aspiracji życiowych i pokazania możliwości ich realizacji w integracji i współdziałaniu ze środowiskiem.
Założone cele realizują w szczególności poprzez:
* doradzanie,
* wzbudzanie motywacji do korzystania z pomocy osób i instytucji, pomaganie
w nawiązaniu kontaktu z odpowiednimi osobami i instytucjami,
* stymulowanie pożądanych zachowań,
* rozbudzanie pożytecznych zainteresowań i wskazywanie możliwości realizacji zamierzeń, wspieranie w sytuacjach kryzysowych.
Pedagog uliczny stara się zaprzyjaźnić i zachęcić do współpracy dzieci rozpoznane przez siebie jako potrzebujące pomocy lub wskazane przez inne służby. W kontakcie z dzieckiem:
* działa dla jego dobra i w jego interesie,
* udziela pomocy z respektowaniem praw innych osób i instytucji,
* przestrzega tajemnicy powierzonych przez podopiecznych informacji.