Podstawowe elementy działania zorganizowanego
"Prakseologia jest nauką o sprawnym działaniu, zajmującą się poszukiwaniem najszerszych uogólnień odnoszących się do wszelkich form świadomego i celowego działania rozpatrywanego ze względu na sprawność, konstruującą i uzasadniającą dyrektywy praktyczne dotyczące wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu".
Podstawowe pojęcia prakseologiczne
Działanie-dowolne, świadome zachowanie się podmiotu działającego /sprawcy/ zmierzającego do skutku rozumianego jako cel. Do podstawowych terminów związanych z działaniem należą takie jak: cel działania, rezultat działania, sprawca, materiał wyjściowy, proces działania, wiedza o działaniu, umiejętności praktyczne sprawcy, świadomość, metody, techniki i sposoby działania, narzędzia, pomieszczenia i środki oraz warunki działania określone przez sytuację, kooperacja pozytywna i negatywna itp. Zgodnie z obranym celem realizowanego lub obmyślonego procesu działania, sprawca korzystając z istniejącej lub tworzonej wiedzy o procesie, niezbędnych metodach, narzędziach itd. dobiera lub oddziaływuje na materiał wyjściowy /tworzywo/ , które w wyniku działania przetworzone zostanie w rezultat końcowy /wynik, dzieło/. Wybrany, wyselekcjonowany lub posiadany materiał wyjściowy jest przekształcany w procesie działania poprzez stosowanie odpowiednio dobranych i właściwych ze względu na okoliczności metod, technik i sposobów działania.
Prakseologiczne kryteria oceny wyników działania
Przez sprawność działania rozumiemy sumę cech pozytywnych działania nazywanych także kryteriami, postaciami lub walorami sprawnego działania. Działanie jest tym bardziej sprawnym im więcej walorów sprawnego działania posiada oraz im wyższy wymiar posiadają te walory.
Skuteczność działania. Działaniem skutecznym nazywamy działanie, które prowadzi do skutku zamierzonego jako cel. Działania skuteczne, częściowo skuteczne, nieskuteczne, obojętne pod względem skuteczności oraz działania przeciwskuteczne. Musi istnieć próg skuteczności, poniżej którego działanie oceniamy jako nieskuteczne.
Korzystność działania. Korzystność jako kolejne kryterium oceny stanowi cechę działania ocenianego dodatnio ze względu na przewagę nabytków w różnicy między nabytkami a ubytkami (gdy N -U > O) . Ze względu na korzystność wyróżniamy działania korzystne, niekorzystne oraz obojętne z uwagi na korzystność. Nabytki i ubytki nie zawsze dają się przedstawić w wartościach wymiernych.
Ekonomiczność działania. Ekonomiczność działania ocenianą pozytywnie definiujemy jako stosunek nabytków do ubytków [N:U>l]. Im większy od jedności jest stosunek nabytków od ubytków tym działanie staje się ekonomiczniejszym. Im mniejszy jest wymieniony stosunek od jedności to działanie nazywamy bardziej nieekonomicznym [N:U<l]. Jeżeli nabytki równają się ubytkom to działanie nazywamy obojętnym z uwagi na ekonomiczność. Dla osiągania wyższego stopnia ekonomiczności stosujemy podstawowe metody ekonomizacji działań: wariant wydajnościowy , wariant oszczędnościowy oraz wariant wydajnościowo-oszczędnościowy (mieszany).
Prostota działania. "Prostota jest przeciwieństwem zawiłości działania". Sposób działania jest tym prostszy, jeśli składa się nań mniej czynności i jeśli te czynności są łatwiejsze, łatwiej ze sobą powiązane oraz łatwiejsze jest przejście od jednej czynności do następnej . Przeciwieństwem prostoty jest złożoność, która to cecha bywa niekiedy oceniana dodatnio z uwagi na założony cel działania np. w gimnastyce artystycznej bardziej złożony układ ćwiczeń i ewolucji będzie oceniony dodatnio.
Energiczność działania. Energiczność cechuje działania, w których wydatkujemy dostateczną, ale nie za małą ilość energii. Działa energicznie ten, kto wkłada w swoje działanie to wszystko, co jest potrzebne do osiągnięcia zamierzonego celu. W przeciwnym razie działanie będzie nie dość energicznym. Zalecając energiczność postuluje się wydatkowanie tylko niezbędnej energii w odpowiednim miejscu i czasie. Nadmierna energiczność może kolidować z ekonomicznością i racjonalnością działań.
Dokładność działania. Dokładność jako kryterium oceny działania jest to odtworzenie czegoś w sposób podobny do wzoru, z odpowiednio dopuszczalną w danej sytuacji tolerancją. Tym dokładniej jest wykonane zadanie, im mniej się różni od przyjętego wzoru, modelu.
Czystość działania. Czystość działania jest zarówno cechą działania jak i produktu. Tym większa jest czystość produktu im mniej w nim cech ujemnych, niezgodnych z celem głównym i celami pobocznymi.
Udatność działania. Udatność wytworu można określać jako skuteczność ze względu na cele uboczne, które są zharmonizowane i niesprzeczne z celem głównym. Tak więc z dwóch wytworów o jednakowej jakości z punktu widzenia celu głównego, bardziej udatny będzie ten, który ma więcej cech dodatnich z punktu widzenia celów ubocznych.
Niezawodność -solidność -spolegliwość działania. Niezawodnością podmiotu określa się zdolność do bezbłędnego wykonania powierzonych mu funkcji w określonych warunkach i w określonym odcinku czasu. Niezawodność obiektu w sensie opisowym jest to jego zdolność do spełnienia stawianych mu wymagań.
Racjonalność rzeczowa i racjonalność metodologiczna. Racjonalność działania jest to cecha działania polegająca na dostosowaniu środków do zamierzonego celu i warunków jego realizacji za pomocą czyn n oś ci poznawczych i rozumowania. Racjonalność rzeczową wyróżniamy wówczas, gdy działanie zostaje dostosowane do prawdy obiektywnej, czyli do istniejących w rzeczywistości środków, warunków i związków między nimi. Inaczej jest to przystosowanie do prawdy także w przypadku braku ugruntowanej poznawczo wiedzy naukowej . Racjonalność metodologiczna występuje wówczas, gdy podstawą działania jest wiedza o rzeczywistości uznawana za prawdę obiektywną i stanowiąca wobec tego podstawę rozumowania. O ile działanie racjonalne rzeczowo może być zawsze skuteczne to działanie racjonalne metodologicznie nie zawsze.