Truizmem jest twierdzenie, że poznanie przez nauczycieli i wychowawców środowiska uczniów oraz ich stosunku do nauki, uznawanych autorytetów i systemów wartości to jeden z podstawowych warunków determinujących racjonalne kierowanie ich rozwojem intelektualnym, moralnym i fizycznym. Bez tej wiedzy wszelka działalność pedagogiczna ma charakter pozorny.
Źródłem wzbogacenia informacji o uczącej się młodzieży są badania sondażowe przeprowadzone wśród uczniów wybranych klas Zespołu Szkół Ekonomicznych w Bielsku Podlaskim. Przedmiotem badań były najczęściej problemy dotyczące m.in. stosunku do nauki, motywacji do uczenia się, obciążenia pracami domowymi, sposobów spędzania wolnego czasu, uznawanych autorytetów i systemów wartości oraz aspiracji życiowych uczniów.
Jednym z elementów tych badań są warunki środowiskowe. W Zespole Szkół Ekonomicznych w Bielsku Podlaskim zdecydowaną większość stanowią dziewczęta (87,9%). Nieomal wszyscy uczniowie pochodzą z południowo-wschodniej części województwa białostockiego. 48,4% ogólnej liczby uczniów pochodzi z rodzin chłopskich, 43,9% z robotniczych, a tylko 5,5% z inteligencji, pozostali - z rodzin rzemieślniczych. Zdecydowana większość, bo 63,3%, na stałe mieszka na wsi, a 38,6% w małych miastach, z tego 19,2% w Bielsku Podlaskim.
W okresie odbywania nauki prawie co czwarty uczeń dojeżdża do szkoły, a co ósmy mieszka na stancji i u krewnych, pozostali zaś u rodziców i opiekunów. Co piąty uczeń pochodzi z rodziny wielodzietnej, co dwunasty z rodziny niepełnej lub zastępczej. Zaprezentowane warunki środowiskowe nie pozostają bez wpływu na sposób zachowania, stosunek do nauki i aspiracje życiowe. W większości jest to młodzież przeciętnie zdolna, w miarę pracowita i kulturalna, ale często bez wcześniej rozbudzonych zainteresowań intelektualnych.
A oto ciekawsze wyniki badań przeprowadzonych wśród uczniów liceów: administracji, ekonomicznego i handlowego. Zdecydowana większość - 75,0% wyraziła zadowolenie z wyboru szkoły i wybrałaby ją po raz drugi, gdyby zachodziła taka potrzeba. Głównymi przesłankami wyboru szkoły były:
• |
|
|
zainteresowanie zawodowe, |
• |
|
|
chęć szybkiego usamodzielnienia się, |
• |
|
|
mała odległość szkoły od miejsca stałego zamieszkania, |
• |
|
|
łatwy dojazd do szkoły, |
• |
|
|
tradycje rodzinne. |
Spośród badanych uczniów 4,5% uczy się dlatego, że nie dostało się wcześniej do wybranych szkół. Duży wpływ na decyzję o wyborze szkoły wywarli rodzice oraz koleżanki i koledzy, mniejszy zaś nauczyciele i wychowawcy szkół podstawowych. Bardziej zróżnicowanych odpowiedzi udzielono na pytanie, jakich przedmiotów uczysz się najchętniej i dlaczego? Uczniowie klas młodszych najczęściej wymieniali przedmioty ogólnokształcące, a wśród nich historię, język polski, języki obce i matematykę. W klasach starszych dominowały przedmioty zawodowe wchodzące w zakres egzaminu z przygotowania zawodowego. Dla 5% uczniów nie ma w ogóle takich przedmiotów, których uczyliby się chętnie.
Do najczęściej wymienianych przez badanych motywów uczenia się należą:
• |
|
|
zainteresowania problematyką przedmiotu (44,4%), |
• |
|
|
przydatność w życiu zdobywanej wiedzy i umiejętności (30%), |
• |
|
|
ciekawy sposób prowadzenia lekcji (12,2%), |
• |
|
|
darzenie sympatią nauczyciela (7,6%), |
• |
|
|
łatwość uczenia się (5,8%). |
Prawie połowa uczniów (44,4%) uczy się przede wszystkim dlatego, aby otrzymać pozytywną ocenę i promocję do następnej klasy, a w ostatniej klasie - zdać egzamin dyplomowy i maturę.
Interesujące są także wypowiedzi na temat nauki własnej. Tylko co drugi uczeń poświęca średnio na nią 2 godziny dziennie, a co piąty uczy się 3 i więcej godzin. Pozostali zaś na odrabianie prac domowych poświęcają nie więcej niż 1 godzinę dziennie lub czynią to sporadycznie.
Z analizy czasu odrabiania pracy domowej w poszczególnych klasach wynika, że najpracowitsi są uczniowie klas pierwszych, którzy przeznaczają na ten cel od 2 do 3 godzin dziennie. W klasach drugich i trzecich chęć do nauki maleje i wzrasta dopiero w klasach maturalnych.
A jak uczniowie spędzają czas wolny? Okazuje się, że 87% uczniów najbardziej lubi słuchać muzyki. Prawie co drugi uczeń (48%) najchętniej spędza czas wolny przed ekranem telewizyjnym i tyle samo przeznacza na czytanie książek i czasopism. Dla 28% uczniów ulubionym zajęciem jest odwiedzanie koleżanek i kolegów oraz spacery (częściej w gronie rówieśników rzadziej z rodzicami) i dyskoteki.
Dużą popularnością, zwłaszcza wśród dziewcząt, cieszą się: gotowanie, szycie i wyszywanie, a także rozwiązywanie krzyżówek. Natomiast do wyjątkowych sposobów spędzania czasu wolnego należą: gra na instrumentach, gry komputerowe, pisanie pamiętników oraz obserwowanie przyrody. A 12% ankietowanych stwierdziło, że w czasie wolnym po prostu się nudzi. Wszyscy uczniowie, niezależnie od upodobań, sporo czasu poświęcają na pomoc rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Warunki środowiskowe nie pozostają bez wpływu na uczestnictwo w kulturze: 48% maturzystów w roku szkolnym 1993/94 ani razu nie było w teatrze, 34% - w muzeum i 12% - w kinie, ale za to średnio po 1,5 razy w miesiącu na dyskotece.
Interesujące, jak sądzę, są wyniki badań na temat uznawanych przez młodzież autorytetów i systemów wartości. Zdecydowana większość, gdyż aż 60% uczniów, największym autorytetem darzy swoją matkę, co niewątpliwie świadczy o jej roli w życiu rodziny. Znacznie mniejszym autorytetem cieszy się ojciec, którego wymieniło 28% respondentów. Wśród członków rodziny na trzecim miejscu znajduje się babcia, a następnie brat, siostra i wujek.
Niespodziewanie niski jest autorytet nauczycieli. Ponad połowa uczniów udzieliła odpowiedzi, że w szkole po prostu nie ma dla nich autorytetów. Tę smutną rzeczywistość potwierdzają odpowiedzi na pytania: komu zwierzasz się ze swoich tajemnic? Okazuje się, że tylko 2% "otwiera swoje serce" przed wychowawcą lub innym nauczycielem i niewiele więcej, bo 3,2% przed ojcem. Zaledwie 24% uczniów zwierza się ze swoich intymnych spraw matce, chociaż cieszy się ona dużym autorytetem wśród większości uczniów. Podobnym jak matka zaufaniem cieszą się rówieśnicy. Co czwarta uczennica zwierza się swemu chłopcu i niewiele mniej koleżance albo siostrze lub bratu. Pozostali zaś nie posiadają osoby godnej zaufania, z którą można byłoby mówić o wszystkich sprawach.
Interesujące są odpowiedzi na pytanie: jakie cechy osobowe uważasz za najbardziej przydatne w życiu? Otóż zdecydowana większość objętych badaniami uczniów uważa, że takimi cechami są: zaradność (79%) i przedsiębiorczość (67%). Niespełna połowa (46%) opowiedziała się za uczciwością i jeszcze mniej (39,4%) za pracowitością. Co czwarty uczeń (26,9%) uważa, że najbardziej przyda mu się życzliwość, prawie co szósty (17,3%) wierzy w szczerość, a co dziesiąty (9,6%) wymienił cwaniactwo. Inteligencja, tolerancja i upór uplasowały się na tej samej pozycji, uzyskując 5,7% zwolenników.
Poproszeni o ujawnienie swych aspiracji życiowych uczniowie wymienili najczęściej: założenie rodziny (48%), znalezienie pracy (40%). Co piąty uczeń pragnie posiadać majątek, a przede wszystkim mieć własny dom i samochód. Niewiele, bo 8% badanych uczniów, chce ukończyć studia wyższe i tyle samo wyjechać za granicę. Zdecydowana większość uczniów (78%) nie spodziewa się znaleźć pracy w swoim zawodzie, a 36% uważa, że będzie miała trudności ze znalezieniem jakiejkolwiek pracy.
Symptomatyczne są odpowiedzi uczniów na pytanie: Co sądzisz o szkole, której jesteś uczniem, prawie wszyscy objęci badaniami uczniowie najwyżej ocenili korzystne zmiany w zakresie rozwoju i unowocześniania bazy dydaktyczno-wychowawczej i wystroju wnętrz. Bardziej zróżnicowane były poglądy na organizację procesu dydaktycznego i funkcjonowanie systemu wychowawczego. Najwięcej uwag krytycznych dotyczyło stosunku nauczycieli do uczniów oraz sposobu oceniania wiedzy i umiejętności uczniów.
Mikołaj Jalinik
Bielsk Podlaski