Styczen 2000 edukacja I dialog
UNESCO o analfabetyzmie
Analfabetyzm to nie tylko kwestia czytania i pisania. W przypadku wielu młodych ludzi w krajach Trzeciego Świata dotyczy on także istotnych problemów codziennego życia, w tym przeżycia. Analfabeta nie jest bowiem w stanie uczestniczyć w życiu społecznym i gospodarczym swojego kraju. Jest po prostu za słaby, niedożywiony, chory i wcześniej umiera niż jego rodak, który potrafi czytać i pisać.
Według statystyk UNESCOistnieje obecnie na świecie około 950 milionów kobiet i mężczyzn, którzy nie opanowali elementarnych kulturowych umiejętności w zakresie czytania i pisania. Jeszcze bardziej przeraża, że ponad 135 milionów dzieci nie chodzi w ogóle do szkół, wśród nich zaś ponad 60% stanowią dziewczęta. Kiedy jest wyż demograficzny, a mamy z nim właśnie do czynienia, to jeszcze przez najbliższe 15 lat w krajach rozwijających się będziemy mieli problem z budową odpowiedniej liczby szkół dla tych dzieci. W wielu krajach Trzeciego Świata ludność żyje na wsi, a nie w miastach, co znacznie pogarsza sytuację na terenach wiejskich. Jak bowiem zredukować liczbę analfabetów ze środowisk wiejskich, skoro brak jest tam nauczycieli? W miastach wcale nie jest lepiej, gdyż migracja ludności ze wsi prowadzi do przepełniania szkół miejskich i tym samym do obniżania jakości kształcenia, co jest szczególnie widoczne w szkołach na obrzeżach miast. W państwach uprzemysłowionych natomiast biedni żyją najczęściej w miastach, stanowiąc wśród ich mieszkańców największą część analfabetów.
Także w tych krajach, gdzie są szkoły, droga do alfabetyzacji nie jest wolna od przeszkód. Zdaniem ekspertów, aby dziecko potrafiło prawidłowo pisać i czytać, musi regularnie uczęszczać do szkoły co najmniej przez pięć lat. W wielu jednak krajach świata dzisiaj edukacja szkolna jest przerywana przez dzieci nawet na jakiś czasu co niesie ze sobą dramatyczne konsekwencje nie tylko dla nich, ale także w zakresie kosztów, jakie musi z tego tytułu ponosić gmina. Te dzieci, które uczęszczały do szkoły tylko przez rok czy dwa, nie miały wystarczającego czasu, na opanowanie umiejętności czytania i pisania. Większość spośród nich stanie się dorosłymi analfabetami. Inne dzieci powtarzają klasy w pierwszych latach szkoły podstawowej bez opanowania umiejętności pisania i czytania, przez co nie tylko podrażają koszty edukacji, ale i obniżają jej poziom wśród pozostałych uczniów. Z powodu repetowania uczęszczają do szkoły znacznie dłużej niż ich rówieśnicy. Dla państw biednych powtarzanie klas i przerywanie edukacji przez takich uczniów jest katastrofalne: prowadzi bowiem do marnotrawienia zajęć lekcyjnych przez nauczyciela oraz nieefektywnego wykorzystywania przez społeczność pomieszczeń lekcyjnych.
W tych warunkach oświata staje się coraz droższa i mniej efektywna. Marnotrawienie inwestycji w kształceniu szkolnym jest dzisiaj poważnym i wciąż narastającym problemem w obszarze oświaty elementarnej.
Dlaczego dzieci przerywają edukację szkolną?
z biedy, gdyż to rodzice są zmuszeni posyłać swoje dzieci do pracy;
rodzice nie widzą potrzeby posyłania swoich dzieci do szkoły;
dzieci (lub ich rodzice) mają poczucie, że nie nauczą się w szkole tego, co będzie im najbardziej przydatne w życiu;
kształcenie nie ma nic wspólnego z realiami codziennego życia.
Dlaczego dorośli nie uczęszczają na kursy alfabetyzacyjne?
z biedy, gdyż konieczność pracy pozbawia ich wolnego czasu na naukę; nie wierzą w siebie;
są rozczarowani zajęciami dydaktycznymi;
są sfrustrowani powolnymi efektami uczenia się i mają słabszą wolę;
z braku zainteresowania i zaangażowania władz państwowych.
Przerywania przez dzieci nauki szkolnej można uniknąć dzięki:
prawnemu zagwarantowaniu obowiązku szkolnego dla chłopców i dziewcząt;
prowadzeniu kontroli nad uczniami, nauczycielami i w szkołach przez nadzór oświatowy;
automatycznemu promowaniu uczniów w toku nauczania początkowego,
lepszemu dostosowaniu metod nauczania i wyposażeniu klas we właściwe pomoce dydaktyczne;
ciągłemu ocenianiu postępów w edukacji uczniów;
ścisłemu powiązaniu treści nauczania z życiem ludzi tak, by można było zaktywizować do współpracy ze szkołą społeczność lokalną i rodziców;
doskonalszemu wykształceniu nauczycieli;
zatrudnieniu większej liczby nauczycieli;
bezpłatnemu lub subwencjonowanemu udostępnianiu uczniom podręczników i pomocy szkolnych;
wydawaniu posiłków w szkole;
organizacji transportu do i ze szkoły dla dzieci, które mieszkają w dużej odległości.
Analfabetą jest osoba, która nie jest w stanie przeczytać, napisać i zrozumieć krótkiego, prostego tekstu, dotyczącego jej codziennego życia (UNESCO).
Analfabetą funkcjonalnym jest ktoś, kto uczęszczał do szkoły i nawet się w niej czegoś nauczył, ale nigdy nie opanował umiejętności posługiwania się czytaniem, pisaniem i liczeniem w codziennym życiu. Dopiero zmuszony do podjęcia pracy, z braku tych kompetencji znajduje się na marginesie społeczeństwa i jest w najwyższym stopniu zagrożony bezrobociem, co z kolei prowadzi do ubóstwa, życia w slumsach i większej utraty zdrowia. Analfabetyzm funkcjonalny jest postrzegany jako problem w państwach, które wymagają coraz większych kompetencji z racji postępu technologicznego. Niezbędne są do tego specjalne środki przekazu wiedzy poza instytucją szkolną, a więc kształcenie nieformalne. Dla uniknięcia problemów analfabetyzmu i wtórnego analfabetyzmu w szkołach powinny być regularnie stosowane różnorodne sprawdziany wiedzy i umiejętności, aby nauczyciel mógł szybko odkryć istniejące braki.
Dlaczego jest tak trudno walczyć z analfabetyzmem funkcjonalnym?
Dorośli analfabeci niechętnie przyznają się do tego, że mają problemy z czytaniem i pisaniem.
Nie są zainteresowani dalszym kształceniem się, bardzo szybko nudzą się na skutek metod nauczania, które zostały opracowane dla dzieci, co zarazem prowadzi do zaprzestania uczęszczania na kurs lub marnotrawienia własnego wysiłku.
Brak jest kontynuacji aktywności edukacyjnej, przez co następuje uwstecznienie i zapomnienie tego, czego się nauczyli.
Tłumaczenie
Bogusław Śliwerski
* J. Fox, J. Powell, Eine Alphabetisierte Welt. Internationale Erziehungsburo, UNESCO, Genf 1997.