Wychowanie przez katechezę
Wstęp
Wszelkie działania podejmowane i analizowane mają służyć temu, aby w sposób jak najbardziej atrakcyjny, zrozumiały i przystępny przybliżyć młodym ludziom Dobrą Nowinę o Jezusie Chrystusie.
Drugim elementem oddziaływania jest to, aby przekazywane treści przemieniały odbiorców, aby ich życie stawało się odbiciem życia Mistrza z Nazaretu. Nauczyć być świadkiem i zdobyć wychowanków dla prezentowanego programu, stanowi największą radość nauczyciela i wychowawcy. W wypadku nauczania religii znaczy to, zdobyć i umocnić naśladowców, wyznawców Jezusa Chrystusa.
Jezus Chrystus wzorem postępowania
Jezus Chrystus swoim życiem i nauczaniem daje przykład absolutnej wierności Bogu Ojcu i całkowitego oddania człowiekowi.
Żeby dobrze wybrać, trzeba poznać świat, otaczającą rzeczywistość. Trzeba poznać siebie, swoje zalety i wady. Trzeba odnaleźć wzorzec, normy postępowania, niezawodną drogę prowadzącą do pełni życia. Bez rozpoznania niezawodnych drogowskazów trudno jest podążać właściwą drogą. Niezmienne normy postępowania ukazane na kartach Pisma Św. stanowią: Dekalog i Nowe Prawo Jezusa Chrystusa. W oparciu o te normy należy ukazać prawdziwe wartości, ważne niezależnie od wieku, pochodzenia, kultury; takie jak: miłość, prawda, dobro, sprawiedliwość, miłosierdzie, odpowiedzialność, pokój, patriotyzm.
Obok tych uniwersalnych wartości należy wspomnieć o wartościach specyficznie chrześcijańskich tj. miłości nieprzyjaciół, całkowitemu poświęceniu, przebaczeniu, cierpieniu i ofierze z życia na wzór Jezusa Chrystusa. Kochać po chrześcijańsku to pragnąć dobra nie tylko osoby kochanej, ale także tego, kto się uważa za naszego nieprzyjaciela.
Wartość osoby ludzkiej
Wszelkie podejmowane przedsięwzięcia mają na celu uświadomienie wartości osoby ludzkiej, jako istoty wolnej i rozumnej. „Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę” [Rdz 1, 27]. Jesteśmy stworzeni na obraz i podobieństwo Boże. „Czym jest człowiek, że o nim pamiętasz, i czym - syn człowieczy, że się nim zajmujesz? Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich, chwałą i czcią go uwieńczyłeś. Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich; złożyłeś wszystko pod jego stopy” [Ps 8, 5 - 7].
a) Człowiek pragnie miłości
Człowiek jako osoba jest odbiciem Boga. Pragnie miłości, bo Bóg jest Miłością. „Człowiek nie może żyć bez miłości. Pozostaje dla siebie istotą niezrozumiałą, jego życie jest pozbawione sensu, jeśli nie objawi mu się Miłość, jeśli nie spotka się z Miłością, jeśli jej nie dotknie i nie uczyni w jakiś sposób swoją, jeśli nie znajdzie w niej żywego uczestnictwa. I dlatego Chrystus - Odkupiciel objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi. To jest ów ludzki wymiar Tajemnicy Odkupienia. Człowiek odnajduje w nim swoją właściwą wielkość, godność i wartość swego człowieczeństwa. Zostaje w Tajemnicy Odkupienia na nowo potwierdzony. Stworzony na nowo!” [Jan Paweł II, „Redemptor hominis”].
b) Człowiek pragnie nieśmiertelności, wspólnoty, prawdy, wolności
Człowiek pragnie żyć, pragnie nieśmiertelności, bo Bóg jest wieczny, jest dawcą życia i samym życiem. Pragnie wspólnoty, Bóg jeden jest wspólnotą Trzech Osób Boskich. Pragnie prawdy, Bóg jest Prawdą. „Ja jestem drogą i prawdą, i życiem. Nikt nie przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie” [J 14, 6]. „Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli” [J 8, 31 - 32]. Prawda jest właściwym spojrzeniem na świat, na drugiego człowieka, na siebie samego. Człowiek ma obowiązek dążyć do poznania prawdy. „Jeśli czytamy Ewangelię, to uświadamiamy sobie, że sprawa między prawdą a kłamstwem, jest jakąś sprawą pierworodną i podstawową. Człowiek jest wolny, jest wolny także, ażeby mówić nieprawdę. Ale nie jest naprawdę wolny jeżeli nie mówi prawdy. Chrystus daje jasną odpowiedz: <<Prawda was wyzwoli>>. Życie ludzkie jest też dążeniem do wolności przez prawdę. To jest perspektywa naszych czasów. Pomiędzy wolnością, do której nas Chrystus wyzwolił i stale wyzwala, a odejściem od Chrystusa w imię tak często bardzo głośno propagowanej wolności. Wolności, do której Chrystus nas wyzwolił, to jedna droga. Druga droga to wolność od Chrystusa. Wolność, do której Chrystus nas wyzwala, wolność przez prawdę. Prawda was wyzwala. Albo też wolność od Chrystusa” [Jan Paweł II, Olsztyn 1991]. Człowiek pragnie wolności, Bóg wyzwala do prawdziwej wolności dzieci Bożych. „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. A zatem trwajcie w niej i nie poddawajcie się na nowo pod jarzmo niewoli! Wy zatem, bracia, powołani zostaliście do wolności. Tylko nie bierzcie tej wolności do hołdowania ciału, wręcz przeciwnie, miłością ożywieni służcie sobie wzajemnie!” [Ga 5, 1. 13].
c) Człowiek pragnie szczęścia
Człowiek pragnie szczęścia. Tylko Chrystus może w pełni zaspokoić pragnienie serca ludzkiego. „Bóg w sposób całkowicie wolny, stworzył człowieka, by uczynić go uczestnikiem swego szczęśliwego życia. Dlatego w każdym czasie i w każdym miejscu jest On bliski człowiekowi. Powołuje go i pomaga mu szukać, poznawać i miłować siebie ze wszystkich sił” [KKK 1]. „Człowiek jest powołany do pełni życia, która przekracza znacznie wymiary jego ziemskiego bytowania, ponieważ polega na uczestnictwie w życiu samego Boga. Wzniosłość tego nadprzyrodzonego powołania ukazuje wielkość i ogromną wartość ludzkiego życia także w jego fazie doczesnej”. [Jan Paweł II, „Evangelium vitae” 2]. „Chwalić Cię pragnie człowiek, mała cząstka Twego stworzenia. To Ty sprawiasz, że radością jest chwalić Ciebie, albowiem stworzyłeś nas dla siebie, i niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie” [Św. Augustyn, „Wyznania”]. „Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej: człowiek nie może sam siebie zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć, kim jest, ani jaka jest jego właściwa godność, ani jakie jest jego powołanie i ostateczne przeznaczenie. Nie może tego wszystkiego zrozumieć bez Chrystusa” [Jan Paweł II, Warszawa 1979].
d) Człowiek prawego sumienia
Niezwykła jest godność człowieka. Godność ta zależy jednak od tego, jakich dokona on wyborów w swoim życiu, jak odnosi się do innych ludzi.
Tylko człowiek może zastanawiać się nad sensem życia i dokonywać wyborów.
Człowiek rozumny i prawdziwie wolny może kształtować prawe sumienie i dokonywać właściwych wyborów. Tylko człowiek wśród wszystkich stworzeń może być twórcą kultury, sztuki, nauki, historii i dziejów narodów. Może ciągle się rozwijać, przekraczać to, co już osiągnął. Może dążyć do dobra i szczęścia. Może kochać i być kochanym, żyć w prawdziwej wolności. Granicą wolności jest drugi człowiek i jego wolność.
Znaczenie religii w życiu człowieka
Zjawisko religii mówi o tym, że człowiek ma zaszczepione w sobie pragnienie przekraczania doczesności, niewystarczalności świata materialnego. Osoba ludzka z natury dąży do Stwórcy, może się z nim porozumieć. Wszechstronny rozwój człowieka, postęp techniczny, cywilizacyjny, kulturowy, naukowy świadczy o możliwościach człowieka. Jednocześnie wszystkie te osiągnięcia nie do końca zaspokajają pragnienia i tęsknoty człowieka. Widać więc, że człowiek zgodnie z zamysłem Stwórcy jest panem, gospodarzem świata materialnego, a równocześnie przekracza jego wymiar i szuka swojej realizacji, swej pełni w sferze ducha.
a) Współpraca religii ze współczesną nauką
„W fazie zastosowań praktycznych nauka potrzebna jest ludzkości dla zaspokojenia słusznych wymogów życia, dla przezwyciężenia różnych zagrażających jej rodzajów zła. Nauki stosowane oddały i oddają człowiekowi ogromne usługi, gdy kierują się miłością, rządzą rozumem. Nauki stosowane winny sprzymierzać się z sumieniem, tak aby w trójczłonie; nauka - technika - sumienie, służono sprawie prawdziwego dobra człowieka. Współpraca religii ze współczesną nauką przynosi korzyści jednej i drugiej stronie, nie naruszając w niczym wzajemnej autonomii. Tak jak religia wymaga wolności religijnej, tak i nauka słusznie domaga się swobody badań” [Jan Paweł II, „Przemówienie do Papieskiej Akademii Nauk w Rzymie” 1979].
„Żadna ze szczegółowych nauk nie może odpowiedzieć na pytanie o sens, nie może go nawet postawić w ramach swoich założeń. A przecież to pytanie o sens wymaga odpowiedzi bezzwłocznej. Jeśli zostanie zawiedzione powszechne zaufanie do nauki, może się ono łatwo przerodzić we wrogość w stosunku do nauki. W próżnię, która się tu wytwarza, wnikają niespodziewanie ideologie” [Jan Paweł II, „Przemówienie do naukowców i studentów w Kolonii” 1980].
b) Środki masowego przekazu
W dobie cywilizacji śmierci, antywartości, nihilizmu, hedonizmu, konsumpcjonizmu, materializmu, egoizmu trudno jest utrzymać właściwy kurs. Wielki zamęt niosą środki masowego przekazu. Efektem tak ogromnej manipulacji i na masową skalę jest cywilizacja obrazkowa, narzucona, przyjmowana bezkrytycznie, bez wysiłku intelektualnego. „Istnieją wyniki badań wpływu, jaki wywiera na młodzież przedstawianie gwałtu w środkach przekazu. Zapewne, za rodzaj i stopień tych oddziaływań nie odpowiadają wyłącznie środki przekazu, nie mogą one jednak umniejszać swojej roli i czynić sobie z tego wygodnego sposobu obrony. Publicyści, wespół z rodzinami i wychowawcami, wezwani są do poważnego traktowania wpływu takich obrazów gwałtu i do współpracy w usuwaniu jego skutków” [Jan Paweł II, „Przemówienie do artystów i dziennikarzy w Monachium” 1980]. „Należy koniecznie podkreślić wzrastający wpływ wywierany przez środki społecznego przekazu, zwłaszcza przez telewizję, na proces społecznego kształtowania młodzieży, co dokonuje się poprzez ukazywanie takiej wizji człowieka, świata i stosunków między ludzkich, która często jest niezgodna z wizją, jaką stara się przekazać rodzina. W wielu wypadkach rodzice nie przejmują się tym dostatecznie. Przeważnie zwracają oni uwagę na środowisko przyjaciół, w jakim obracają się dzieci, w mniejszym zaś stopniu na treść, którą wnoszą w <<bezpieczne>> i <<pewne>> zacisze ich domu radio, telewizja, płyty, prasa i komiksy. W ten sposób środki społecznego przekazu wchodzą w życie najmłodszych bez koniecznego pośrednictwa orientacyjnego ze strony rodziców lub wychowawców” [Jan Paweł II, „Orędzie na Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu” 1980].
c) Kształtowanie właściwej osobowości młodego człowieka
Postęp naukowo - techniczny, z jednej strony daje ogromne możliwości człowiekowi, z drugiej strony stawia przed ludzkością trudne do rozwiązania problemy moralne. Złożoność i tempo życia stanowią różnorodne źródła niebezpieczeństw dla kształtowania właściwej osobowości człowieka. Pojawiają się różne problemy, zagubienie i bunt, alternatywne postawy, kontestujące dorobek cywilizacji i kultury poprzednich pokoleń, kwestionujące wszelkie normy moralne. „Prawdą jest, że młodzież kontestuje dziedzictwo przekazanych jej wartości. Kontestuje to niekoniecznie znaczy, że niszczy je czy z góry odrzuca, lecz raczej poddaje je próbie we własnym życiu i przez tego rodzaju egzystencjalną weryfikację ożywia te wartości, nadaje im aktualność i charakter personalny, rozróżniając to, co w tradycji jest wartościowe, od fałszu i błędów oraz przestarzałych form, które można zastąpić innymi, lepiej dostosowanymi do czasów” [Jan Paweł II, „Centesimus annus”]. „Nieraz człowiek, młody człowiek, bywa zagubiony w sobie samym, w otaczającym świecie, w całej sieci spraw ludzkich, które go oplątują. Pozwólcie się znaleźć Chrystusowi. Niech wie o was wszystko, i niech was prowadzi. To prawda, że - aby za Nim iść, podążać, trzeba równocześnie od siebie samego wymagać - ale takie jest prawo przyjaźni. Jeśli mamy iść razem, musimy pilnować drogi, po której idziemy. Jeśli jesteśmy na wspinaczce, nie wolno popuścić liny. Podobnie trzeba też zachowywać łączność z tym Boskim Przyjacielem, któremu na imię Jezus Chrystus” [Jan Paweł II, „Przemówienie do studentów krakowskich” - tekst nie wygłoszony 1979]. „I dlatego Chrystusa nie można wyłączyć z dziejów człowieka w jakimkolwiek miejscu ziemi”[Jan Paweł II, „Homilia podczas Mszy Świętej na placu Zwycięstwa” Warszawa 1979].
d) Rodzina uprzywilejowaną wspólnotą
To przede wszystkim od rodziców zależy jaki system wartości zaprezentują swoim dzieciom. „Rodzina jest uprzywilejowaną wspólnotą, wezwaną do urzeczywistniania <<wspólnej wymiany myśli pomiędzy małżonkami oraz troskliwego współdziałania rodziców w wychowywaniu dzieci>>” [KKK 2206].
e) Nauczyciele a system wartości
Nauczyciele również swoja postawą proponują określony system wartości. Od młodej osoby zależy wybór tych wartości, którymi będzie się kierować w życiu, które będą wypadkową wyborów wyniesionych z domu rodzinnego, nauczania szkolnego, doświadczeń wśród rówieśników, osobistych przemyśleń. Na ile silne będą wzorce pozytywne wyniesione z domu, szkoły, Kościoła, na tyle negatywne wpływy różnych środowisk będą odgrywały mniejsze znaczenie. Szczególna wrażliwość ukryta jest w sercach młodych ludzi. Należy ją ożywić, rozwinąć i umocnić. „Człowiek, istota szukająca prawdy, jest więc także tym, którego życie opiera się na wierze” [Jan Paweł II, „Fides et ratio”].