Skąd się biorą niepowodzenia szkolne i jak można im zapobiegać

Co to są niepowodzenia szkolne?
Praca dydaktyczno - wychowawcza na terenie szkoły należy do jednych z najbardziej złożonych rodzajów działalności. Jej rezultaty zależą od wielu czynników, często nakładających się na siebie i przez to czyniących tę pracę bardzo trudną.

Niepowodzenia szkolne są to sytuacje, w których występują wyraźne rozbieżności między wymaganiami wychowawczo - dydaktycznymi szkoły, a zachowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania. Niepowodzenia mogą występować w różnych zakresach działalności i wymagań szkoły, zarówno w zakresie uczenia się, jak i w zakresie moralnej postawy młodzieży. Jedne są związane z pracą dydaktyczną, a drugie z pracą wychowawczą. Pierwsze dotyczą istnienia dysharmonii lub konfliktu między nauczycielami, uczniami i warunkami społecznymi tej pracy. Rezultaty tych niepowodzeń mogą być różne. Mogą wywołać skutki mniej poważne lub też przyczyniać się do przedłużenia pobytu ucznia w szkole, a nawet usunięcia go z niej.

Rodzaje niepowodzeń
Niepowodzenia szkolne mogą mieć charakter jawny bądź ukryty. Ukryte występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach uczniów, mimo iż braki istnieją. Kiedy jednak przyjmują już widoczną postać wiążą się z okresowymi ocenami niedostatecznymi. Oceny te mogą być poprawione, lecz kryjące się za nimi zaniedbania i braki rzadko udaje się wyrównać.

Niepowodzenia ukryte prowadzą zazwyczaj do niepowodzeń jawnych. W tym wypadku nauczyciel już dostrzega braki w opanowaniu przez ucznia wiedzy i w rezultacie ocenia wyniki jego pracy jako niedostateczne. Jeżeli te oceny się powtarzają, wówczas uczeń może być zatrzymany w tej samej klasie. Staje się on wówczas tzw. uczniem drugorocznym. Zjawisko to jest wyrazem zdecydowanego konfliktu między wymaganiami szkoły, a postępami ucznia. Drugoroczność wywiera ujemny wpływ na zdecydowaną większość uczniów, zniechęca ich do pracy, tłumi zainteresowanie nauką, wpływa niekorzystnie na stosunek do otoczenia, wywołuje różnorakie kompleksy i zaburzenia w zachowaniu, a nawet może doprowadzić do zahamowania prawidłowego dotychczas umysłowego rozwoju dziecka. Takie dziecko niekorzystnie wpływa też na całą klasę. Zastanawiając się nad tym problemem nasuwa się pytanie, dlaczego tak się dzieje, jakie są przyczyny tych niepowodzeń?

Przyczyny niepowodzeń
Przyczyny niepowodzeń szkolnych są na ogół wielorakie i złożone. Może to być np. niechętny stosunek do nauki, lenistwo, złe zachowanie się w szkole itp. Są to czynniki w większości zależne od dzieci. Istnieją także czynniki, które nie są zależne od uczniów, takie jak np. długotrwała choroba, różnorakie niedostatki w pracy dydaktyczno- wychowawczej szkoły. Do niepowodzeń może się też przyczynić zła atmosfera wychowawcza w rodzinie lub przebywanie dziecka w złym środowisku. Przyczyn niepowodzeń może być bardzo wiele. Czesław Kupisiewicz w swej książce pt.: "Podstawy dydaktyki ogólnej" wymienia trzy rodzaje przyczyn niepowodzeń szkolnych:

• przyczyny społeczno - ekonomiczne,

• przyczyny biopsychiczne,

• przyczyny dydaktyczne.

Do przyczyn społeczno - ekonomicznych należą głównie warunki społeczne życia dzieci. Są one związane z domem i środowiskiem oraz sytuacją materialną tej rodziny. Należy do nich nędza materialna, złe warunki mieszkaniowe, brak pomocy szkolnych, niedostateczna opieka ze strony domu oraz zły wpływ środowiska i wiele innych rzeczy. Dom ma ogromne znaczenie w początkowym przygotowaniu oraz nastawieniu psychicznym dziecka do szkoły i nauki. Jeżeli np. dziecko pochodzi z rodziny ubogiej, wówczas wyniki naukowe są słabsze. Dzieci z tzw. rodzin biednych wykazują - jak przedstawiają różne badania - gorszy poziom intelektualny.

Środowisko, w jakim przebywa dziecko od najmłodszych lat, też odgrywa rolę w rozwoju umysłowym dziecka. W tym czasie poznaje ono świat - naśladuje rodziców bądź najbliższe osoby. I to, w jakim stopniu są autorytetem dla niego te osoby, ogromnie wpływa potem na jego dalsze życie. Na podstawie przeprowadzonych różnych badań stwierdzono, iż dzieci pochodzące z rodzin ubogich są zazwyczaj nieśmiałe, małomówne i osiągają słabsze wyniki w nauce.

Do innej grupy niepowodzeń szkolnych należą przyczyny biopsychiczne. Są one związane, zdaniem wielu badaczy, z zadatkami dziecięcymi. Jednym z podstawowych źródeł niepowodzeń szkolnych mogą być różnice między uzdolnieniami i zamiłowaniami poszczególnych uczniów w tym samym wieku. Poziom uczniów jest wtedy różny, poczynając od bardzo zdolnych, aż do opóźnionych. Sprawia to ogromną trudność nauczycielowi i wychowawcy, który musi dopasowywać nauczanie do poziomu uczniów.

Ogromny wpływ na powodzenia lub niepowodzenia mają nagany lub pochwały. Dodatnio działają pochwały, gdyż mobilizują dzieci do nauki. Dzieci muszą być doceniane, muszą się czuć dobrze w szkole. Niektórzy badacze tego zagadnienia twierdzą, że na wyniki w szkole ma też wpływ temperament ucznia. Stwierdzili także, iż nadmierne obciążanie uczniów różnorodnymi obowiązkami i pracami jest niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń szkolnych.

Często również, zwłaszcza w obecnych czasach, przyczyną niepowodzeń szkolnych są zaburzenia nerwicowe.

Następną grupą przyczyn niepowodzeń szkolnych są przyczyny dydaktyczne. Zależą one od samego nauczyciela, przy czym wypływają głównie z niesprawiedliwej oceny pracy uczniów. Często wynikają one z niedostatecznej znajomości uczniów przez nauczycieli, braku opieki nad uczniami opóźnionymi w rozwoju oraz z błędów metodycznych popełnianych przez nauczycieli. Praca dydaktyczna składa się z wielu czynników. Mogą to być: treści, metody nauczania i środki nauczania, poziom kwalifikacji zawodowych nauczycieli, ich pozycja społeczna, a także organizowanie różnych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Jest to praca bardzo trudna i odpowiedzialna. Nauczyciele spotykają się z różnymi dziećmi. Muszą się dostosować do wszystkich grup dzieci. Nauka prowadzona przez nauczyciela nie może być sztywnym przepisem. Musi on kochać swoją pracę, być przygotowanym do prowadzenia lekcji. Zadaniem jego jest, by nie dopuścić do opóźnienia nauki, gdyż to ujemnie odbija się na wynikach.

Zapobieganie niepowodzeniom
Podsumowując, można powiedzieć, iż najczęstsze przyczyny które wpływają na niepowodzenia w szkole to: warunki środowiskowe, rodzinne oraz wpływ pedagogiczny. Wobec tych niepowodzeń nie można być obojętnym. Należy je usuwać, stosując odpowiedzialną profilaktyką pedagogiczną, w której można by wprowadzić nauczanie problemowe. Powoduje ono wzrost zainteresowań nauką, wdraża do wspólnego przezwyciężania trudności itd.

Należałoby też przeprowadzić diagnozę pedagogiczną. Podstawą jej diagnozy są indywidualne rozmowy nauczycieli z uczniami i ich rodzicami, obserwacja i badania testowe oraz inne formy, m. in. angażujące samych uczniów, np. organizowane co dwa tygodnie rady klasowe. Nauczyciel musi bliżej poznać uczniów w szkole i poza szkołą, ich warunki pracy, pilność, zainteresowania, uzdolnienia, charakter itd., aby podejmować właściwe działania zmierzające do usuwania luk w wiadomościach uczniów, aby podnosić ich wiarę we własne siły. Nauczyciel powinien otaczać słabszych uczniów specjalną opieką, zwłaszcza w czasie lekcji. Należy organizować grupy wyrównawcze dla dzieci mniej zdolnych.

Wszystkie te zabiegi mają zmierzać do eliminowania niepowodzeń szkolnych. Jest to zadanie ogromnie trudne, ale należy je podejmować, by szkoła mogła być dla dzieci drugim domem, w którym każde dziecko czuje się dobrze i jest szczęśliwe.

Bibliografia:
Kupisiewicz Cz.: Podstawy dydaktyki ogólnej.

1

---