Do zasadniczych różnic pomiędzy finansami publicznymi, a finansami prywatnymi należą:

	finanse publiczne	finanse prywatne
cel działania	realizacja potrzeb społecznych	zaspokajanie potrzeb indywidualnych
sposób gromadzenia środków	władza publiczna wyposażona jest w narzędzie przymusu, umożliwiające gromadzenie środków	gromadzenie kapitału na zasadach dobrowolności
sposób wydatkowania środków	wydatkowanie środków w celu zaspokojenia potrzeb społecznych (co nie zawsze jest racjonalne ekonomicznie)	racjonalne (pod względem ekonomicznym) wydatkowanie środków finansowych na potrzeby indywidualne
skala działania	wielkość zasobów publicznych jest w Polsce nieporównywalna z zasobami prywatnymi	w skali globalnej wielkość zasobów finansowych sektora prywatnego jest porównywalna z zasobami sektora publicznego
wpływ na gospodarkę	decyzje władz publicznych mają istotny wpływ na gospodarkę, ze względu na m.in. wysokie możliwości alokacyjne sektora publicznego	stosunkowo niewielki wpływ na gospodarkę jako całość

Funkcje finansów publicznych:

1. alokacyjna,

2. redystrybucyjna,

3. stabilizacyjna.

Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce narodowej. Alokacja ta dokonuje się w związku ze stawianymi państwu zadaniami publicznymi i społecznymi, które nie mogą być realizowane przy pomocy mechanizmu rynkowego (trudno byłoby na zasadach rynkowych organizować obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, służbę dyplomatyczną itd.).

W kontekście analizy istoty alokacyjnej funkcji finansów publicznych niesprawnościami mechanizmu rynkowego są:

- nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek, co ograniczałoby ich dostęp do pewnej części dóbr, gdyby były alokowane wyłącznie na zasadach rynkowych (np. oświata, ochrona zdrowia),

- nadmierna swoboda wyboru obywatela; gdyby wszystkie dobra były alokowane wyłącznie przez rynek, nie byłoby gwarancji, ze dany obywatel będzie skłonny kupować określony rodzaj dóbr, np. kupować usługi oświatowe czy gromadzić oszczędności na starość,

- podstawowym kryterium jakim kierują się przedsiębiorstwa prywatne jest kryterium zysku; ich działalność tymczasem powoduje efekty uboczne np. skażenie środowiska, stąd też państwo musi alokować pewną część zasobów publicznych na regeneracje źródłami ochronę środowiska naturalnego.

Funkcja redystrybucyjna dotyczy rozdziału środków uzyskanych w gospodarce. Państwo podejmuje działalność o charakterze wyrównawczym tzn. odbiera zamożnym i oddaje biedniejszym. Środkami służącymi do realizacji celów redystrybucyjnych są podatki, a z drugiej strony kształtowanie poziomu rent, emerytur i zasiłków. Generalnie polega ona zatem na korygowaniu dochodów podmiotów gospodarujących.

Funkcja stabilizacyjna polega na wykorzystywaniu instrumentów alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego. Możliwości stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych są różne, najczęściej wykorzystuje się następujące instrumenty:

- podatki (umożliwiają sfinansowanie procesów alokacji dóbr, są narzędziem redystrybucji dochodów; w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, którego skutkiem jest wzrost dochodów progresja podatkowa może hamować nadmierną aktywność gospodarczą; gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody „spadają” do niższych klas podatkowych, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania; należy jednak pamiętać, że zastosowanie instrumentów polityki podatkowej wymaga czasu związanego źródłami długotrwałym procesem legislacyjnym, ponadto podatki ze względu na to, że naruszają interesy określonych osób są szczególnym obszarem zainteresowania społeczeństwa,

- instrumenty finansowe: stopa redyskontowa, operacje otwartego rynku, stopa rezerw obowiązkowych,

- instrumenty o charakterze administracyjnym np. licencje, koncesje, zezwolenia na działalność gospodarczą.

Istota dóbr publicznych i dóbr prywatnych

Dobra prywatne to towary i usługi dostarczane przez rynek w wyniku transakcji kupna - sprzedaży między indywidualnymi nabywcami i sprzedawcami, oferowane wszystkim nabywcom po jednakowej cenie. Ich konsumpcja ma charakter indywidualny i wiąże się z wykluczeniem z konsumpcji innych osób oraz z przeniesieniem prawa własności na nabywcę dobra.

Dobra publiczne to towary i usługi świadczone przez państwo i samorząd terytorialny na zasadach powszechnej dostępności, przy odpłatności nie mającej charakteru jednakowej ceny, lecz zróżnicowanych świadczeń podatkowych i niepodatkowych. Związek między płaceniem podatków i opłat, czyli swojego rodzaju ceną, a świadczeniem dóbr publicznych nie jest bezpośredni jak przy dobrach prywatnych. Nie mamy tu również do czynienia z zasadą wykluczenia, ponieważ konsumpcja dobra publicznego przez jedną osobę nie wyklucza możliwości korzystania z tego dobra przez inną osobę.

Cechy dóbr publicznych:

- brak wyłączenia,

- dostępność dla każdej zainteresowanej osoby,

- brak konkurencji między konsumentami dóbr publicznych,

- uniezależnienie dostępności od partycypacji w kosztach wytworzenia lub utrzymania,

- zaspokajanie przede wszystkim potrzeb o charakterze zbiorowym.

Przy wyróżnianiu dóbr publicznych bierze się na ogół pod uwagę sposób finansowania. Wyróżnia się zatem:

- czyste dobra publiczne (zwane idealnymi, mają zerowy koszt krańcowy użycia; ich udostępnianie dodatkowym konsumentom, podczas gdy inni już z niego korzystają, nie pociąga za sobą dodatkowych kosztów, np. sygnał świetlny latarni morskiej,

- dobra publiczne (cechuje je stosunkowo niski koszt krańcowy użycia i niska łatwość wykluczenia; zaliczyć tu można dobra naturalne, np. rzeki oraz takie dobra publiczne jak usługi wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa publicznego, administracji publicznej),

- dobra społeczne (cechuje je wyższy koszt krańcowy użycia, ponieważ np. upowszechnienie usług świadczonych przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej wymaga poniesienia kosztów związanych z ich rozbudową czy utworzeniem i utrzymaniem; można też stosunkowo łatwo wykluczyć osoby z korzystania z tych dóbr, jeśli zostanie wprowadzona częściowa odpłatność za ich użytkowanie; wprowadzenie odpłatności całkowitej powoduje, że dobro staje się dobrem prywatnym),

- dobra prywatne (wyróżniają się wyższą, w stosunku do społecznych, łatwością wykluczenia oraz wyższym kosztem krańcowym),

- czyste dobra prywatne (z ekonomicznego punktu widzenia wytwarzanie takich dóbr nie znajduje uzasadnienia; ich wyróżnienie wynika z abstrakcyjnej analogii do czystego dobra publicznego; przykładem zbliżonym do czystego dobra prywatnego może być luksusowy, prywatny statek pełnomorski).

3

---