1 wykład z finansów publicznych

2009-02-20

Prowadzący zajęcia:

dr Tomasz Skica

Dane do kontaktu:

Katedra Finansów i Bankowości

Katedra Finansów i Bankowości WSIiZ

WSIiZ w Rzeszowie

w Rzeszowie

pok. A216 i A217

pok. A216 i A217 IIp

IIp..

tel. 017 866 11 73 lub 017 866 11 85

Terminy konsultacji

Konsultacje odbywać się będą w każdy wtorek i środę:

–– wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00

wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 →

→ do 24 marca 2009 r., Tyczyn

do 24 marca 2009 r., Tyczyn

–– wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00

wtorki w godzinach od 9.00 do 10.00 →

→ od 31 marca sala A216

od 31 marca sala A216

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216

środy w godzinach od 9.40 do 10.40, sala A216

ee--mail:

mail: tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl

tskica@poczta.wsiz.rzeszow.pl

Strona pracownicza:

Strona pracownicza: http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257

http://portal.wsiz.rzeszow.pl/strona.aspx?id=257

Literatura przedmiotu

S. Owsiak, Finanse publiczne.

S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka

Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

W. Ziółkowska,

W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie

Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej Sp.

, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej Sp.

z.o.o

z.o.o., Poznań 2005.

., Poznań 2005.

E. Malinowska

Malinowska--Misiąg

Misiąg, W.

, W. Misiąg

Misiąg,

, Finanse publiczne w Polsce

Finanse publiczne w Polsce,

, LexisNexis

LexisNexis, Warszawa 2007.

, Warszawa 2007.

C. Kosikowski

Kosikowski,

, Sektor finansów publicznych w Polsce

Sektor finansów publicznych w Polsce, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.

, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2006.

J. Ciak

Ciak,

, Polityka budżetowa

Polityka budżetowa, Wydawnictwo „Dom Organizatora”

, Wydawnictwo „Dom Organizatora” –– TNOiK

TNOiK, Toruń 2002.

, Toruń 2002.

J. Osiatyński,

J. Osiatyński, Finanse publiczne. Ekonomia i polityka

Finanse publiczne. Ekonomia i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

J. Głuchowski, R.

J. Głuchowski, R. Huterski

Huterski, B.

, B. Kołosowska

Kołosowska, J.

, J. Patyk, J. Wiśniewski,

Patyk, J. Wiśniewski, Finanse publiczne

Finanse publiczne, Wyższa Szkoła

, Wyższa Szkoła

Bankowa

Bankowa –– TNOiK

TNOiK, Toruń 2005.

, Toruń 2005.

S. Owsiak (red.),

S. Owsiak (red.), Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania

Budżet władz lokalnych. Narzędzie zarządzania, PWE, Warszawa 2002.

, PWE, Warszawa 2002.

J. E.

J. E. Stiglitz

Stiglitz,

, Ekonomia sektora publicznego

Ekonomia sektora publicznego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

St g t

St g t ,,

o o a se to a pub c ego

o o a se to a pub c ego, yda

ct o au o e

a s a a 00

, yda

ct o au o e

a s a a 00

10.

EE. Denek, J. Sobiech, J. Wierzbicki,

. Denek, J. Sobiech, J. Wierzbicki, Finanse publiczne

Finanse publiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

2001.

11.

AA. Wernik,

. Wernik, Finanse publiczne. Cele, struktury uwarunkowania

Finanse publiczne. Cele, struktury uwarunkowania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2007.

Opracowanie: dr Tomasz Skica

2009-02-20

Finanse publiczne

Wykład nr 1:

Przegląd ważniejszych teorii finansów publicznych

Znaczenie teorii finansów publicznych

Teorie finansów publicznych były i są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania

Teorie finansów publicznych były i są podstawą polityki państwa w zakresie nakładania
ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego.

ciężarów podatkowych oraz w zakresie wydatkowania publicznego.

Podkreślenia wymaga związek finansów publicznych z funkcjonowaniem całej

Podkreślenia wymaga związek finansów publicznych z funkcjonowaniem całej
gospodarki narodowej

gospodarki narodowej

–– skutkiem, że tego teorie finansów publicznych są elementem ogólnej teorii ekonomicznej są

skutkiem, że tego teorie finansów publicznych są elementem ogólnej teorii ekonomicznej są
one rozpatrywane w ramach różnych doktryn ekonomicznych i społecznych;

one rozpatrywane w ramach różnych doktryn ekonomicznych i społecznych;

Wpływ finansów publicznych na życie obywateli, grup społecznych czy całego

Wpływ finansów publicznych na życie obywateli, grup społecznych czy całego
społeczeństwa powodował, że w formułowanych teoriach finansów publicznych

społeczeństwa powodował, że w formułowanych teoriach finansów publicznych
występowały pierwiastki:

występowały pierwiastki:

Opracowanie: dr Tomasz Skica

występowały pierwiastki:

–– społeczne,

społeczne,

–– etyczne,

etyczne,

–– religijne,

religijne,

2009-02-20

Znaczenie teorii finansów publicznych

Wpływ religii i poglądów filozoficznych na finanse publiczne

–– silny wpływ religii i poglądów filozoficznych na posługiwanie się finansami publicznymi

silny wpływ religii i poglądów filozoficznych na posługiwanie się finansami publicznymi
(a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których

(a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których

(a precyzyjniej ich elementami, zwłaszcza podatkami) był widoczny w okresach, w których
nie było rozwiniętej

nie było rozwiniętej myśli i teorii ekonomicznej;

myśli i teorii ekonomicznej;

Nowożytna myśl ekonomiczna a finanse publiczne

–– w historii nowożytnej myśli ekonomicznej przyjmuje się, że zwarty system teoretyczny

w historii nowożytnej myśli ekonomicznej przyjmuje się, że zwarty system teoretyczny
opisujący podstawy kapitalistycznego sposobu produkcji został stworzony przez

opisujący podstawy kapitalistycznego sposobu produkcji został stworzony przez fizjokratów

fizjokratów,

lecz elementy systemowego podejścia do gospodarki spotykamy już w poglądach

Opracowanie: dr Tomasz Skica

kameralistów niemieckich;

Okres przedkapitalistyczny

Finanse publiczne ściśle wiążą się z instytucją państwa

–– ze związku tego wynika istotna zależność pomiędzy pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu

ze związku tego wynika istotna zależność pomiędzy pojmowaniem roli państwa w kształtowaniu
procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne;

procesów społecznych i gospodarczych a poglądami na rolę spełnianą przez finanse publiczne;

Instytucja państwa, tak jak i finanse publiczne rozwinęła się w okresie

Instytucja państwa, tak jak i finanse publiczne rozwinęła się w okresie
przedkapitalistycznym, a nawet w starożytności

przedkapitalistycznym, a nawet w starożytności

–– Egipt, Grecja, Cesarstwo Rzymskie

Egipt, Grecja, Cesarstwo Rzymskie

Rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został rozwojem stosunków

Rozwój instytucji finansów publicznych zdeterminowany został rozwojem stosunków
towarowo

towarowo--pieniężnych, który nastąpił wraz z

pieniężnych, który nastąpił wraz z powstaniem kapitalizmu;

powstaniem kapitalizmu;

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Starożytność

–– dla starożytności charakterystyczne było to, że państwo miało wiele dochodów z własności,

dla starożytności charakterystyczne było to, że państwo miało wiele dochodów z własności,
a wydatki ponosiło głównie na prowadzenie wojen i utrzymanie armii;

a wydatki ponosiło głównie na prowadzenie wojen i utrzymanie armii;

państwa starożytne korzystały w szerokim zakresie z

państwa starożytne korzystały w szerokim zakresie z naturalnych danin

naturalnych danin na rzecz państwa;

na rzecz państwa;

2009-02-20

Okres przedkapitalistyczny

Średniowiecze

–– w średniowieczu oceny posługiwania się przez władców daninami dokonywano przede

w średniowieczu oceny posługiwania się przez władców daninami dokonywano przede
wszystkim z punktu

wszystkim z punktu widzenia moralnego

widzenia moralnego;;

chodziło o sprawiedliwe rozłożenie ciężarów przy czym rozumiano to jako ekwiwalentność ponoszenia

chodziło o sprawiedliwe rozłożenie ciężarów przy czym rozumiano to jako ekwiwalentność ponoszenia
daniny i otrzymanego świadczenia;

daniny i otrzymanego świadczenia;

Koncepcja sprawiedliwej (słusznej ceny)

–– poglądy takie można sformułować opierając się na koncepcji sprawiedliwej (słusznej) ceny

poglądy takie można sformułować opierając się na koncepcji sprawiedliwej (słusznej) ceny
która pojawiła się w poglądach społecznych

która pojawiła się w poglądach społecznych →

→ św. Tomasza z Akwinu (1225

św. Tomasza z Akwinu (1225--1274);

1274);

–– poglądy te są jednym ze źródeł współczesnych teorii dotyczących

poglądy te są jednym ze źródeł współczesnych teorii dotyczących
finansów publicznych

finansów publicznych

Opracowanie: dr Tomasz Skica

finansów publicznych,

zwłaszcza tych, które głoszą, iż ciężary podatkowe powinny być nakładane

zwłaszcza tych, które głoszą, iż ciężary podatkowe powinny być nakładane
odpowiednio do osiąganych korzyści,

odpowiednio do osiąganych korzyści,

Okres przedkapitalistyczny

Merkantyliści (XVI

Merkantyliści (XVI –

– XVII wiek)

XVII wiek)

–– preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu

preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić m.in. za pomocą systemu
podatków i ceł,

podatków i ceł,

–– szczególne miejsce w polityce merkantylistycznej zajmuje

szczególne miejsce w polityce merkantylistycznej zajmuje kolbertyzm

kolbertyzm –– biorący swoją nazwę

biorący swoją nazwę

od Jeana Baptiste Colberta (1619

od Jeana Baptiste Colberta (1619--1683)

1683)

wybitnego męża stanu, intendenta kardynała Mazarina i doradcy króla Ludwika XIV;

–– Wśród zasług J. B. Colberta wymienić należy:

Wśród zasług J. B. Colberta wymienić należy:

standaryzację prawa regulującego system podatkowy, celny i administracyjny;

przyczynienie się do ochrony rodzimej produkcji poprzez elastyczny system ceł importowych;

–– Colbert przyczynił się także do:

Colbert przyczynił się także do:

rozbudowy armii lądowej i floty,

zdobywania kolonii handlowych,

rozbudowy manufaktur królewskich

Jean Baptiste Colbert (1619

Jean Baptiste Colbert (1619--1683)

1683)

2009-02-20

Okres przedkapitalistyczny

Fizjokratyzm

–– jego głównym przedstawicielem był

jego głównym przedstawicielem był Francois

Francois Quesnay (1694

Quesnay (1694--1774),

1774),

–– w okresie fizjokratyzmu panował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i dochodu czystego

w okresie fizjokratyzmu panował pogląd, że jedynym źródłem bogactwa i dochodu czystego
((produit

produit net) jest

net) jest rolnictwo

rolnictwo, a ściślej

, a ściślej ziemia

ziemia::

d k

jedynie praca w rolnictwie ma charakter produktywny;

konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja

konsekwencją takiego rozumienia gospodarki była koncepcja „podatku jedynego”

„podatku jedynego” –– który

który

powinni płacić wyłącznie właściciele ziemscy

;;

Stanowisko anty

Stanowisko anty-- merkantylistyczne

merkantylistyczne

–– propagowanie przez

propagowanie przez Quesney’a

Quesney’a koncepcji „podatku jedynego” było też wyrazem postawy

koncepcji „podatku jedynego” było też wyrazem postawy

antymerkantylistycznej

antymerkantylistycznej,,

–– Quesney

Quesney –– jest twórcą hasła

jest twórcą hasła „„laissez

laissez faire

faire” (leseferyzm),

” (leseferyzm),

jego sens sprowadza się do tego że w gospodarce panuje

Francois

Francois Quesnay (

Quesnay (1694

1694--1774)

1774)

jego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje

jego sens sprowadza się do tego, że w gospodarce panuje
„naturalny porządek rzeczy”, wobec tego powinna ona opierać

„naturalny porządek rzeczy”, wobec tego powinna ona opierać
się na wolnej konkurencji,

się na wolnej konkurencji,

–– Wg

Wg Quesney’a

Quesney’a zamykanie granic jest przyczyną ubożenia społeczeństwa

zamykanie granic jest przyczyną ubożenia społeczeństwa

w rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano więc wywozu towarów,

w rozwiniętym merkantylizmie nie zabraniano więc wywozu towarów,
dbano jednak, by bilans handlowy był dodatni;

dbano jednak, by bilans handlowy był dodatni;

Okres przedkapitalistyczny

Kameraliści niemieccy

–– elementy teorii finansów publicznych i zaleceń wobec gospodarki finansowej państwa są

elementy teorii finansów publicznych i zaleceń wobec gospodarki finansowej państwa są
zaskakująco dobrze rozwinięte w poglądach kameralistów;

zaskakująco dobrze rozwinięte w poglądach kameralistów;

śl k

li tó

d i ł h

śl k

li tó

d i ł h J H G

J H G J ti

J ti

(1705

(1705 1771)

1771)

–– myśl kameralistów wyrażona zwłaszcza w działach

myśl kameralistów wyrażona zwłaszcza w działach J.H.G

J.H.G Justiego

Justiego (1705

(1705--1771) przypisywała

1771) przypisywała

duże znaczenie gospodarce finansowej państwa,

Rola gospodarki finansowej państwa

–– sprowadza się nie tylko do polityki protekcjonistycznej realizowanej za pomocą instrumentów

sprowadza się nie tylko do polityki protekcjonistycznej realizowanej za pomocą instrumentów
finansowych, lecz także do wykorzystania podatków w ich funkcji interwencyjnej,

finansowych, lecz także do wykorzystania podatków w ich funkcji interwencyjnej,

–– kameraliści dostrzegali

kameraliści dostrzegali związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem

związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem

społecznym

Opracowanie: dr Tomasz Skica

społecznym

społecznym,

–– współczesny

współczesny Justiemu

Justiemu J. F. Pfeifer twierdził, że:

J. F. Pfeifer twierdził, że:

„…jakość i wielkość potrzeb państwowych oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem

„…jakość i wielkość potrzeb państwowych oraz wypływających z nich wydatków są rezultatem
działalności państwa, które ma na celu podniesienie dobrobytu całego narodu. Znaczenie i wielkość

działalności państwa, które ma na celu podniesienie dobrobytu całego narodu. Znaczenie i wielkość
potrzeby państwowej mierzy się korzyścią, wzrostem dochodów, jaki wynika z podatków państwowych

potrzeby państwowej mierzy się korzyścią, wzrostem dochodów, jaki wynika z podatków państwowych
…” (J. F. Pfeifer)

…” (J. F. Pfeifer)

2009-02-20

Okres przedkapitalistyczny

Kameraliści niemieccy

–– Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam gdzie trzeba,

Kameraliści zalecali pobieranie podatków nie tam gdzie można, lecz tam gdzie trzeba,

–– jako pierwsi

jako pierwsi -- kameraliści

kameraliści –– postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc pośrednio

postawili kwestię granic wydatków publicznych, a więc pośrednio

granic opodatkowania,

–– podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny

podstawowym kryterium oceny wydatków publicznych musi być ich pozytywny lub negatywny
wpływ na gospodarkę,

wpływ na gospodarkę,

Kameraliści niemieccy a podejście do konstrukcji budżetu

–– jako pierwsi

jako pierwsi –– wskazali jedną z metod budowania budżetu państwa

wskazali jedną z metod budowania budżetu państwa

ich zdaniem powinno zaczynać się od potrzeb państwa, czyli od wydatków, do których należy

Opracowanie: dr Tomasz Skica

dostosowywać dochody

–– kameraliści (a ściślej Justi) sformułowali

kameraliści (a ściślej Justi) sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu

zasadę rocznego sporządzania budżetu,

Okres przedkapitalistyczny

Poglądy kameralistów w Polsce

–– poglądy kameralistów miały również zwolenników w Polsce

poglądy kameralistów miały również zwolenników w Polsce –– do najwybitniejszych należał

do najwybitniejszych należał

Jan Ferdynand

Jan Ferdynand Nax

Nax (1736

(1736--1810),

1810),

dostrzegał on wyraźne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do

dostrzegał on wyraźne różnice między fiskalnymi i interwencjonistycznymi celami działalności państwa do
realizacji których wykorzystywało ono podatki

realizacji których wykorzystywało ono podatki

Nax

Nax rozróżniał trzy główne podatki:

rozróżniał trzy główne podatki:

1. Podatek gruntowy

Podatek gruntowy

najbardziej sprawiedliwy ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzenie, gdyż aby

najbardziej sprawiedliwy ale stwarzający poważne trudności, jeśli chodzi o jego wprowadzenie, gdyż aby
zadość uczynić sprawiedliwości, należałoby oprzeć go na katastrze,

zadość uczynić sprawiedliwości, należałoby oprzeć go na katastrze,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

2. Podatek od osób (czyli pogłówne)

Podatek od osób (czyli pogłówne)

który uważał za bardzo niesprawiedliwy, gdyż nie jest on uzależniony ani od majątku, ani od dochodu,

3. Podatek od rzeczy

Podatek od rzeczy

przez który rozumiał zwłaszcza akcyzę i czopowe, oraz podatek od dóbr luksusowych,

był zwolennikiem wysokiego opodatkowania tych dóbr,

2009-02-20

F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu

Gospodarka feudalna

Gospodarka kapitalistyczna

Przejście

–– w historii gospodarczej okres ten nazywany jest „

w historii gospodarczej okres ten nazywany jest „pierwotną akumulacją kapitału

pierwotną akumulacją kapitału”,

”,

–– pierwotna akumulacja kapitału miała miejsce w krajach zachodnich w wiekach XVI

pierwotna akumulacja kapitału miała miejsce w krajach zachodnich w wiekach XVI--XVIII;

XVIII;

–– w procesie tym aktywną rolę odegrało państwo, zwłaszcza w:

w procesie tym aktywną rolę odegrało państwo, zwłaszcza w:

wymaga zgromadzenia funduszy (kapitałów)

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Hiszpanii, Portugalii, Holandii, Francji, Anglii,

–– państwo było aktywnym podmiotem systemu kolonialnego, a sama akumulacja kapitału miała

państwo było aktywnym podmiotem systemu kolonialnego, a sama akumulacja kapitału miała
charakter brutalny:

charakter brutalny:

uciekano się do przemocy, grabieży, wywłaszczeń

uciekano się do przemocy, grabieży, wywłaszczeń –– przy czynnej pomocy państwa

przy czynnej pomocy państwa,

F. publiczne w okresie powstania kapitalizmu

Pierwotna akumulacja kapitału

Pierwotna akumulacja kapitału →

→ formy wsparcia państwa

formy wsparcia państwa

–– państwo wspierało pierwotną akumulację kapitału m.in. przez:

państwo wspierało pierwotną akumulację kapitału m.in. przez:

wydzierżawianie podatków,

wydzierżawianie zasobów i majątków królewskich (np. żup solnych, floty etc.),

dokonywanie zamówień inwestycyjnych,

kontraktowanie dostaw dla wojska,

–– środki uzyskane z podatków kierowane były do firm prywatnych, co umożliwiło ich ekspansję

środki uzyskane z podatków kierowane były do firm prywatnych, co umożliwiło ich ekspansję
i akumulację kapitału,

i akumulację kapitału,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

2009-02-20

Liberalna myśl finansowa

Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith

Teoretyczne i ideologiczne podstawy liberalizmu gospodarczego stworzył Adam Smith
(1723

(1723--1790), twórca

1790), twórca ekonomii klasycznej

ekonomii klasycznej,,

–– „kamieniem węgielnym” liberalizmu jest:

„kamieniem węgielnym” liberalizmu jest:

wolność gospodarcza,

wolna konkurencja,

silny indywidualizm gospodarczy (

homo

homo oeconomicus

oeconomicus

)

od którego zależy pomyślność całego społeczeństwa,

Własność prywatna

–– własność prywatna jest podstawowym warunkiem rozwoju przedsiębiorczości, wobec tego:

własność prywatna jest podstawowym warunkiem rozwoju przedsiębiorczości, wobec tego:

rola państwa winna ograniczać się do tworzenia warunków dla swobodnego działania praw rynku,

ń t

i fi

bli

b ć

i i

ż ł b

ń t

i fi

bli

b ć

i i

ż ł b

Opracowanie: dr Tomasz Skica

państwo i finanse publiczne muszą być ograniczone do minimum w innym przypadku podważałoby

państwo i finanse publiczne muszą być ograniczone do minimum w innym przypadku podważałoby
to rolę działania mechanizmu rynkowego

to rolę działania mechanizmu rynkowego

A. Smith a teoria skarbowości

–– wkład A. Smitha w tworzenie finansów publicznych (skarbowości) i teorii podatku jest ogromy

wkład A. Smitha w tworzenie finansów publicznych (skarbowości) i teorii podatku jest ogromy
gdyż ostatnia (piąta) księga dzieła pt. „

gdyż ostatnia (piąta) księga dzieła pt. „

Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów

Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”

”

poświęcona została kwestiom skarbowym;

Liberalna myśl finansowa

Smith ograniczał rolę państwa w gospodarce do klasycznych funkcji publicznych

––

był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości

był zwolennikiem stosowania opłat za usługi publiczne w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości
i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników,

i oświaty, aby w jak najmniejszym stopniu działalność państwa obciążała podatników,

––

A. Smith traktował

A. Smith traktował podatki jako zło konieczne

podatki jako zło konieczne →

→ jest twórcą czterech klasycznych zasad

jest twórcą czterech klasycznych zasad

podatkowych;

Zasady podatkowe wg Adama Smitha

1. Zasada równości

równość obciążeń podatkowych, żadne stany, grupy społeczne nie powinny być uprzywilejowane

równość obciążeń podatkowych, żadne stany, grupy społeczne nie powinny być uprzywilejowane
bądź dyskryminowane podatkowo, przykładem łamania tego postulatu jest stosowanie stawek

bądź dyskryminowane podatkowo, przykładem łamania tego postulatu jest stosowanie stawek
progresywnych

progresywnych

2. Zasada pewności

podatnicy z góry powinni wiedzieć jakie podatki, w jakiej wysokości, w jakich terminach będą płacić,

podatnicy powinni wiedzieć jakie konsekwencje spowoduje określona ich działalność,

–– zasada ta jest wyrazem dążenia do ochrony interesów podatników przed dowolnością działania

zasada ta jest wyrazem dążenia do ochrony interesów podatników przed dowolnością działania
władzy administracyjnej, zasada ta jest nagminnie łamana,

władzy administracyjnej, zasada ta jest nagminnie łamana,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

2009-02-20

Liberalna myśl finansowa

3. Zasada dogodności

podatki powinny być płacone w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie, w najbardziej dla niego

podatki powinny być płacone w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie, w najbardziej dla niego
dogodnej formie, zasada nagminnie łamana np.:

dogodnej formie, zasada nagminnie łamana np.:

–– w podatku akcyzowym (wyroby spirytusowe, tytoniowe, piwa, wina itp.)

w podatku akcyzowym (wyroby spirytusowe, tytoniowe, piwa, wina itp.) –– obowiązek podatkowy

obowiązek podatkowy

w momencie wywozu w/

w momencie wywozu w/w

w wyrobów

wyrobów

w momencie wywozu w/

w momencie wywozu w/w

w wyrobów,

wyrobów,

4. Zasada taniości

koszt poboru powinien być jak najniższy dla podatnika;

Obszary aktywności państwa w gospodarce

––

A. Smith przewidywał dla państwa następujące obszary działalności:

1) obrona zewnętrzna,

obrona zewnętrzna,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

))

2) ochrona własności,

ochrona własności,

3) wymiar sprawiedliwości,

wymiar sprawiedliwości,

4) organizacja robót publicznych,

organizacja robót publicznych,

Liberalna myśl finansowa

Ideę wolności w gospodarce określaną jako

Ideę wolności w gospodarce określaną jako leseferyzm

leseferyzm rozwijał m.in.

rozwijał m.in. Jean Baptiste

Jean Baptiste

Say

Say (1767

(1767--1832), zgodnie z jego poglądami:

1832), zgodnie z jego poglądami:

–– najlepszy plan finansowy polega na tym aby wydatkować mało,

najlepszy plan finansowy polega na tym aby wydatkować mało,

–– najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany

najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany

–– najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany,

najlepszym ze wszystkich podatków jest podatek umiarkowany,

Doktryna liberalna opierała się na trzech kardynalnych założeniach:

1. Polityka podatkowa powinna być neutralna,

tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów (ukształtowanych

tzn. w jej wyniku nie mogą następować zmiany w podziale dochodów (ukształtowanych
w warunkach produkcji) w społeczeństwie;

w warunkach produkcji) w społeczeństwie;

2. Ciężary podatkowe powinny być takie aby nie hamowały aktywności gospodarczej oraz nie

Opracowanie: dr Tomasz Skica

ograniczały zdolności gospodarstw domowych do gromadzenia oszczędności,

3. System podatkowy powinien zawierać podatki pośrednie

aby ciężary podatkowe ponosili w istotnym stopniu również pracownicy najemni

aby ciężary podatkowe ponosili w istotnym stopniu również pracownicy najemni –– co pozwoliłoby

co pozwoliłoby

zwiększyć możliwości oszczędzania i inwestowania przedsiębiorców;

2009-02-20

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

Okres obowiązywania

–– Okresu w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych nie można

Okresu w którym obowiązywała ortodoksyjna teoria finansów publicznych nie można
dokładnie sprecyzować

dokładnie sprecyzować -- niektóre szkoły finansów publicznych nakładają się w czasie;

niektóre szkoły finansów publicznych nakładają się w czasie;

Stanowisko J. Zajdy

Stanowisko J. Zajdy
–– zdaniem

zdaniem J. Zajdy

J. Zajdy ortodoksyjna teoria finansów publicznych podporządkowana skarbowemu

ortodoksyjna teoria finansów publicznych podporządkowana skarbowemu

punktowi widzenia dominowała przez cały wiek XIX aż do wielkiego kryzysu lat 1929

punktowi widzenia dominowała przez cały wiek XIX aż do wielkiego kryzysu lat 1929--1933;

1933;

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych a poglądy J. B. Say’a

–– podwaliny ortodoksyjnej teorii finansów publicznych stworzył Say,

podwaliny ortodoksyjnej teorii finansów publicznych stworzył Say, -- zalecała ona aby

zalecała ona aby budżet

budżet

państwa był jak najmniejszy

państwa był jak najmniejszy →

→ zgodnie ze znaczeniem tej teorii:

zgodnie ze znaczeniem tej teorii:

podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego, lecz także ze społecznego punktu widzenia,

Korzystny wpływ małego budżetu na gospodarkę

Korzystny wpływ małego budżetu na gospodarkę →

→ wyraża się w tym, iż:

wyraża się w tym, iż:

rozmiary kapitalizacji są uwarunkowane w pierwszym rzędzie

rozmiary kapitalizacji są uwarunkowane w pierwszym rzędzie wielkością wydatków

wielkością wydatków

publicznych

publicznych;

;

1) znaczne wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych

znaczne wydatki państwa podwyższają stopę procentową, zmniejszają wysokość płac i innych
dochodów;

dochodów;

2) ograniczenie wydatków państwowych sprzyja umiarkowanej zwyżce cen i płac;

ograniczenie wydatków państwowych sprzyja umiarkowanej zwyżce cen i płac;

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

Rozmiary „małego budżetu”

–– koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on mieć taką wysokość aby pozwalała

koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on mieć taką wysokość aby pozwalała
finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnić:

finansować ewidentne zadania publiczne państwa, a zwłaszcza zapewnić:

ład wewnętrzny;

obronę narodową;

w świetle tej doktryny budżet państwa powinien być

w świetle tej doktryny budżet państwa powinien być bezwzględnie zrównoważony

bezwzględnie zrównoważony

i co godne podkreślenia

i co godne podkreślenia →

→ stale zrównoważony

stale zrównoważony,

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych szuka podobieństw między

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych szuka podobieństw między::

–– gospodarstwem domowym oraz przedsiębiorstwem prywatnym a gospodarstwem publicznym;

gospodarstwem domowym oraz przedsiębiorstwem prywatnym a gospodarstwem publicznym;

–– według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami

według ortodoksyjnych fiskalistów w odniesieniu do gospodarowania publicznymi środkami

yj y

g p

yj y

g p

konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych w przypadku wydatkowania przez rząd sum

konieczne jest stosowanie ocen etycznych i religijnych w przypadku wydatkowania przez rząd sum
większych niż zostały zgromadzone,

większych niż zostały zgromadzone,

Przykład z praktyki:

–– zasada bezwzględnego zrównoważenia budżetu była przestrzegana w Anglii w drugiej połowie XIX wieku

zasada bezwzględnego zrównoważenia budżetu była przestrzegana w Anglii w drugiej połowie XIX wieku
przez kanclerza skarbu W. E. Gladstone’a (1809

przez kanclerza skarbu W. E. Gladstone’a (1809--1898);

1898);

2009-02-20

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

W sprawie bezwzględnego zrównoważenia budżetu zajęto stanowisko na

W sprawie bezwzględnego zrównoważenia budżetu zajęto stanowisko na
Międzynarodowej Konferencji Finansowej w Brukseli w 1920 r., stwierdzono, że

Międzynarodowej Konferencji Finansowej w Brukseli w 1920 r., stwierdzono, że

–– „…państwa które wchodzą na drogę deficytu budżetowego doprowadzają swoje kraje do ruiny…”

„…państwa które wchodzą na drogę deficytu budżetowego doprowadzają swoje kraje do ruiny…”

Zalecenie ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dotyczące przeznaczenia

Zalecenie ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dotyczące przeznaczenia
zaciągniętych pożyczek:

zaciągniętych pożyczek:

1) Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego to musi być on bezwzględnie przeznaczony na

Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego to musi być on bezwzględnie przeznaczony na
finansowanie rozwoju gospodarczego

finansowanie rozwoju gospodarczego

2) Pożyczki na te cele powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie

Pożyczki na te cele powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie
zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym

zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym

3) Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone aby nie zwiększać kosztów obsługi długu,

Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone aby nie zwiększać kosztów obsługi długu,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do innych celów niż

Ortodoksyjny fiskalizm wyklucza możliwość wykorzystania podatków do innych celów niż
fiskalne

fiskalne →

→ konsekwencją jest

konsekwencją jest neutralność podatków

neutralność podatków względem gospodarki oznacza to,

względem gospodarki oznacza to,

że:

–– system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał

system podatkowy nie może zmieniać rozkładu dochodów w społeczeństwie, który powstał
w wyniku działania mechanizmu rynkowego;

w wyniku działania mechanizmu rynkowego;

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

Sens omówionej teorii jest następujący:

Oszczędności pieniężne są

motorem rozwoju gospodarki

a jeśli tak to:

Podatki nie powinny zmniejszać

skłonności do oszczędzania

oto e

o oju gospoda

Brak marży dochodu

pozwalającej na oszczędzanie

Biedniejsze warstwy społeczne

powinny ponosić ciężary podatkowe

Należy chronić osoby zamożne

przed ciężarami podatkowymi

s o ośc do os c ęd a a

Ludzie bogaci dostarczają

gospodarce oszczędności (kapitał)

Skłonność do oszczędzania jest

mała u ludzi o niskich dochodach

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Narzędziem realizacji tego celu ma być:

1. Stosowanie na szerszą skalę podatków pośrednich, które w relatywnie większym stopniu

obciążają ludzi biedniejszych.

2. Ograniczenie podatków bezpośrednich, które uderzają w warstwy posiadające – powodując zmniejszenie

stopy oszczędności w gospodarce

2009-02-20

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

Konsekwencje „małego budżetu”

–– brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych,

brak odpowiedzialności państwa za pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych,

–– brak odpowiedzialności państwa za bezrobocie,

brak odpowiedzialności państwa za bezrobocie,

realizacja tych celów wymaga wysokich wydatków, a to z kolei zwiększa budżet i podatki, bądź

k j

h d fi t b dż t

k j

h d fi t b dż t

zmusza do zaciągania pożyczek sankcjonujących deficyt budżetowy,

Efekt wypierania (wypychania)

––

W ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dostrzegalne są elementy koncepcji „wypychania

W ortodoksyjnej teorii finansów publicznych dostrzegalne są elementy koncepcji „wypychania
zasobów prywatnych poza obieg ściśle gospodarczy”

zasobów prywatnych poza obieg ściśle gospodarczy”

Przykład!

––

A. C.

A. C. Pigou

Pigou dopuszcza możliwość interwencji państwa, której skutkiem

dopuszcza możliwość interwencji państwa, której skutkiem

b d i

t d i i

bli

ik t j

b d i

t d i i

bli

ik t j

Opracowanie: dr Tomasz Skica

będzie wzrost zatrudnienia w sektorze publicznym, ale w wyniku tej

będzie wzrost zatrudnienia w sektorze publicznym, ale w wyniku tej
działalności państwa nie zwiększy się globalne zatrudnienie

działalności państwa nie zwiększy się globalne zatrudnienie –– gdyż

gdyż

powiększenie zatrudnienia w sektorze publicznym spowoduje spadek

powiększenie zatrudnienia w sektorze publicznym spowoduje spadek
zatrudnienia w sektorze prywatnym

zatrudnienia w sektorze prywatnym

;;

Jean-Baptiste Say (1767-1832)

Ortodoksyjna teoria finansów publicznych

Ogólna teoria ekonomiczna

––

dla zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tła

dla zrozumienia natury ortodoksyjnego fiskalizmu niezbędne jest uwzględnienie szerszego tła
tzw. skarbowego punktu widzenia

tzw. skarbowego punktu widzenia –– tym tłem jest

tym tłem jest ogólna teoria ekonomiczna

ogólna teoria ekonomiczna;;

teoria ta zasadza się na czterech kardynalnych założeniach, których naruszenie przez politykę

teoria ta zasadza się na czterech kardynalnych założeniach, których naruszenie przez politykę
fi k l

ł j

k tki dl

d ki i

ń t

fi k l

ł j

k tki dl

d ki i

ń t

fiskalną wywołuje negatywne skutki dla gospodarki i społeczeństwa;

Założeniami na których bazuje ogólna teoria ekonomiczna:

1) równowaga ekonomiczna gospodarki,

równowaga ekonomiczna gospodarki,

2) równowaga między oszczędnościami a inwestycjami,

równowaga między oszczędnościami a inwestycjami,

3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,

komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,

4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej,

stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

2009-02-20

Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

Koncepcje liberalne w tym zwłaszcza odnośnie do wolnego handlu międzynarodowego

Koncepcje liberalne w tym zwłaszcza odnośnie do wolnego handlu międzynarodowego
zaczęto kwestionować pod koniec XIX w.

zaczęto kwestionować pod koniec XIX w.

–– Podstawą były nadmierne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów

Podstawą były nadmierne różnice w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów
a przede wszystkim między Anglią i Niemcami,

a przede wszystkim między Anglią i Niemcami,

–– Dla Niemiec polityka wolnego handlu międzynarodowego była zagrożeniem

Dla Niemiec polityka wolnego handlu międzynarodowego była zagrożeniem –– stąd pojawiły

stąd pojawiły

się silne tendencje protekcjonistyczne, które znalazły teoretyczną podbudowę:

w Niemczech

w Niemczech odrzucających zasady ekonomii klasycznej

odrzucających zasady ekonomii klasycznej podkreślano rolę państwa, które

podkreślano rolę państwa, które

powinno m.in. przez politykę protekcjonistyczną

powinno m.in. przez politykę protekcjonistyczną –– zapewnić krajowi warunki dla akumulacji kapitału

zapewnić krajowi warunki dla akumulacji kapitału

i osiągania zysków,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Niemcy uważane są za kraj, w którym stworzono system nauki o finansach

–– Jego twórcami są: Ludwik von Stein, Adolf Wagner, A.

Jego twórcami są: Ludwik von Stein, Adolf Wagner, A. Schaffle

Schaffle,,

Inspiracją dla nich był system narodowej ekonomii politycznej Georga Friedricha Lista (1789

Inspiracją dla nich był system narodowej ekonomii politycznej Georga Friedricha Lista (1789--1846)

1846)

–– w poglądach którego charakterystyczne było uznanie wytwórczego charakteru działalności

w poglądach którego charakterystyczne było uznanie wytwórczego charakteru działalności

państwa;

Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

Pogląd

Pogląd Georga Friedricha Lista

Georga Friedricha Lista o wytwórczym charakterze działalności państwa

o wytwórczym charakterze działalności państwa

znajduje wyraz w teorii

znajduje wyraz w teorii Steina

Steina według którego

według którego

–– działalność państwa nie tylko przyczynia się do odtworzenia funduszy publicznych, lecz także

działalność państwa nie tylko przyczynia się do odtworzenia funduszy publicznych, lecz także
prowadzi do powstania nadwyżki, która powracając do gospodarki powoduje akumulację nowych

prowadzi do powstania nadwyżki, która powracając do gospodarki powoduje akumulację nowych
kapitałów,

kapitałów,

Początkowo w XIX wieku postulaty ingerencji państwa ograniczają się jedynie do sfery

Początkowo w XIX wieku postulaty ingerencji państwa ograniczają się jedynie do sfery
podziału dochodu narodowego:

podziału dochodu narodowego:

–– mechanizm rynkowy tworzy bowiem warunki do wynagradzania czynników produkcji tj. pracy,

mechanizm rynkowy tworzy bowiem warunki do wynagradzania czynników produkcji tj. pracy,
ziemi, kapitału

ziemi, kapitału –– ale nie jest w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych

ale nie jest w stanie zaspokoić rosnących potrzeb społecznych

–– te względy przemawiają za interwencją państwa w sferę dochodów bez wypaczenia rynkowych

te względy przemawiają za interwencją państwa w sferę dochodów bez wypaczenia rynkowych

d i h t

j t

j li

i t

j li

i t

””

Opracowanie: dr Tomasz Skica

zasad ich tworzenia

zasad ich tworzenia –– koncepcja ta nazywa się „

koncepcja ta nazywa się „socjalizmem reformistycznym

socjalizmem reformistycznym”,

”,

Ponadto

Ponadto –– teoretyczne podstawy interwencji państwa w sferę produkcji stworzyli:

teoretyczne podstawy interwencji państwa w sferę produkcji stworzyli:

–– K.J.G.

K.J.G. Wicksell

Wicksell (1851

(1851--1926)

1926) –– autor teorii wzrostu gospodarczego,

autor teorii wzrostu gospodarczego,

–– J.M. Keynes (1883

J.M. Keynes (1883--1946)

1946) –– który rozwinął założenia teorii wzrostu gospodarczego,

który rozwinął założenia teorii wzrostu gospodarczego,

2009-02-20

Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

Konieczność szerszej ingerencji państwa w mechanizm rynkowy

Konieczność szerszej ingerencji państwa w mechanizm rynkowy –– koncepcja A. Wagnera

koncepcja A. Wagnera

–– wraz z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody,

wraz z rozwojem społecznym władze publiczne zgłaszają popyt na coraz większe dochody,
stanowiące skutek rosnących wydatków, dzieje się tak dlatego, że:

stanowiące skutek rosnących wydatków, dzieje się tak dlatego, że:

potrzeby publiczne rosną szybciej niż potrzeby indywidualne,

mechanizm rynkowy nie jest w stanie skutecznie zaspokoić potrzeb ludzkich,

Wzrost potrzeb ludzkich ma charakter intensywny i ekstensywny

–– Intensywny wzrost potrzeb

Intensywny wzrost potrzeb

wynika z rozwoju cywilizacyjnego na skutek czego państwo musi w coraz szerszym zakresie

wynika z rozwoju cywilizacyjnego na skutek czego państwo musi w coraz szerszym zakresie
wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa,

wykonywać realizowane w przeszłości zadania wobec społeczeństwa,

–– Ekstensywny wzrost potrzeb

Ekstensywny wzrost potrzeb

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Ekstensywny wzrost potrzeb

Jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków

Jest rezultatem presji społeczeństwa na podejmowanie przez państwo nowych funkcji i obowiązków
wobec zbiorowości

wobec zbiorowości

Stąd nazwa

Stąd nazwa –– Prawo wzrastających wydatków publicznych

Prawo wzrastających wydatków publicznych, zwane prawem

, zwane prawem

Wagnera

Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

Prawo wzrastających wydatków publicznych odegrało istotną rolę zarówno w teorii

Prawo wzrastających wydatków publicznych odegrało istotną rolę zarówno w teorii
finansów, jak i doktrynie realizowanej przez rządy krajów zachodnich

finansów, jak i doktrynie realizowanej przez rządy krajów zachodnich

–– prawo to było uzasadnieniem państwa dobrobytu (

prawo to było uzasadnieniem państwa dobrobytu (welfare

welfare state)

state) –– w którym realizowano

w którym realizowano

na szeroką skalę wydatki socjalne,

–– teoria Wagnera przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych w Niemczech i Anglii

teoria Wagnera przyczyniła się do rozwoju ubezpieczeń społecznych w Niemczech i Anglii

–– koncepcja ta stanowiła też teoretyczną podbudowę redystrybucji dochodu narodowego,

koncepcja ta stanowiła też teoretyczną podbudowę redystrybucji dochodu narodowego,

–– Wagner zakwestionował neutralność polityki podatkowej głoszoną przez ortodoksyjnych

Wagner zakwestionował neutralność polityki podatkowej głoszoną przez ortodoksyjnych
fiskalistów,

fiskalistów,

Prawo narastającego oporu wobec podatków

Prawo narastającego oporu wobec podatków –– Wilhelma von

Wilhelma von Gerloffa

Gerloffa (1880

(1880--1954)

1954)

Opracowanie: dr Tomasz Skica

ją g

((

))

–– Istota tego prawa polega na tym, że wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi

Istota tego prawa polega na tym, że wzrost wydatków publicznych nieuchronnie prowadzi
do wzrostu podatków a to z kolei staje się podstawą oporu podatników przed rosnącymi

do wzrostu podatków a to z kolei staje się podstawą oporu podatników przed rosnącymi
podatkami;

podatkami;

2009-02-20

Pierwsze próby interwencjonizmu fiskalnego

W miarę upływu czasu konieczność zaangażowania się państwa w rozwiązywanie

W miarę upływu czasu konieczność zaangażowania się państwa w rozwiązywanie
problemów społecznych stawała się coraz to bardziej oczywista

problemów społecznych stawała się coraz to bardziej oczywista

–– proces ten rozpoczął się w Niemczech w okresie rządów kanclerza

proces ten rozpoczął się w Niemczech w okresie rządów kanclerza Otto von Bismarcka

Otto von Bismarcka

(1815

(1815 1898)

1898)

(1815

(1815--1898)

1898)

w Niemczech państwo uważane było za zwierzchnika i dobroczyńcę ujmującego się za słabszymi

w tym duchu w 1884 r. i 1887 r. uchwalono pakiet ustaw gwarantujących społeczne ubezpieczenia

w tym duchu w 1884 r. i 1887 r. uchwalono pakiet ustaw gwarantujących społeczne ubezpieczenia
emerytalne, ubezpieczenia od wypadków, choroby, starości, niezdolności do pracy,

emerytalne, ubezpieczenia od wypadków, choroby, starości, niezdolności do pracy,

w 1911 r. podobnie decyzje podjęto w Wielkiej Brytanii

Następnym etapem wikłania się państwa w sprawy wykraczające poza tradycyjne

Następnym etapem wikłania się państwa w sprawy wykraczające poza tradycyjne
funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych

funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych

Opracowanie: dr Tomasz Skica

funkcje (zadania) publiczne było organizowanie i finansowanie robót publicznych

–– Proces ten rozpoczął się najpierw we Włoszech (1925 r.), a następnie w Niemczech

Proces ten rozpoczął się najpierw we Włoszech (1925 r.), a następnie w Niemczech
i Japonii (1933 r.)

i Japonii (1933 r.)

roboty publiczne związane były z realizacją zadań o wysokiej użyteczności publicznej np. budowa

roboty publiczne związane były z realizacją zadań o wysokiej użyteczności publicznej np. budowa
autostrad w Niemczech;

autostrad w Niemczech;

Złota reguła finansów publicznych

Złota reguła finansów publicznych

–– pojęcie

pojęcie złotej reguły finansów publicznych

złotej reguły finansów publicznych wiąże się z metodami konstrukcji budżetu

wiąże się z metodami konstrukcji budżetu

państwa;

Metoda dochodowa budowy budżetu

–– w podejściu ortodoksyjnym do finansów publicznych granica wydatków publicznych

w podejściu ortodoksyjnym do finansów publicznych granica wydatków publicznych
wyznaczana jest przez wielkość możliwych do zebrania dochodów (podatków),

wyznaczana jest przez wielkość możliwych do zebrania dochodów (podatków),

jeżeli dochody te są niewystarczające do pokrycia wydatków

jeżeli dochody te są niewystarczające do pokrycia wydatków –– to zakres zadań państwa musi być

to zakres zadań państwa musi być

ograniczony

ograniczony –– gdyż wymaga tego kryterium równowagi finansów państwa;

gdyż wymaga tego kryterium równowagi finansów państwa;

Metoda wydatkowa budowy budżetu

–– nie ignoruje kryterium równowagi budżetowej, lecz punktem wyjścia do konstrukcji budżetu

nie ignoruje kryterium równowagi budżetowej, lecz punktem wyjścia do konstrukcji budżetu
są niezbędne zadania publiczne;

są niezbędne zadania publiczne;

to one wyznaczają wielkość potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;

jeżeli potrzeby te nie mogą być zaspokojone przy istniejących podatkach (dochodach) to zgodnie

jeżeli potrzeby te nie mogą być zaspokojone przy istniejących podatkach (dochodach) to zgodnie
ze

ze złotą regułą finansów publicznych

złotą regułą finansów publicznych należy:

należy:

1) podnieść stawki podatkowe;

podnieść stawki podatkowe;

2) i/albo

wprowadzić nowe podatki;

i/albo wprowadzić nowe podatki;

2009-02-20

Złota reguła finansów publicznych

Wedle złotej reguły finansów publicznych

Wedle złotej reguły finansów publicznych::

–– strona dochodowa budżetu państwa musi być dostosowana do strony wydatkowej,

strona dochodowa budżetu państwa musi być dostosowana do strony wydatkowej,

–– wszystkie ponoszone wydatki publiczne są ważne i konieczne dla dobra ogółu,

wszystkie ponoszone wydatki publiczne są ważne i konieczne dla dobra ogółu,

–– w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia;

w konsekwencji koniecznością jest pobór danin niezbędnych do ich pokrycia;

Złota reguła finansów publicznych a doświadczenia współczesności

–– aktualnie ani metoda dochodowa ani metoda wydatkowa konstrukcji budżetu nie występują

aktualnie ani metoda dochodowa ani metoda wydatkowa konstrukcji budżetu nie występują
w czystej postaci,

w czystej postaci,

–– współcześnie złota reguła finansów publicznych odnosi się do tego aby plan finansowy

współcześnie złota reguła finansów publicznych odnosi się do tego aby plan finansowy
państwa znajdował pokrycie

państwa znajdował pokrycie zarówno w dochodach jak i pożyczkach,

zarówno w dochodach jak i pożyczkach,

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Chodzi o to aby przewidywane w budżecie wydatki znalazły źródło finansowania,

Wzrastające wydatki publiczne niekoniecznie muszą być pokryte przez dodatkowe dochody

pochodzące z wzrastających ciężarów podatkowych

pochodzące z wzrastających ciężarów podatkowych –– możliwe jest także zaciąganie pożyczek,

możliwe jest także zaciąganie pożyczek,

Rewolucja keynesowska

Tło rewolucji keynesowskiej

–– Wielki kryzys lat 1929

Wielki kryzys lat 1929--1933

1933 obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny

obalił przekonanie, że gospodarkę może kształtować samoczynny

mechanizm rynkowy

–– okazało się, że mechanizm ten prowadzi do kryzysów, a przebieg procesów gospodarczych ma

okazało się, że mechanizm ten prowadzi do kryzysów, a przebieg procesów gospodarczych ma
charakter cykliczny,

charakter cykliczny,

–– konieczna jest ingerencja państwa w mechanizm rynkowy a to wymaga interwencji państwa;

konieczna jest ingerencja państwa w mechanizm rynkowy a to wymaga interwencji państwa;

Podstawy interwencjonizmu państwowego

–– teoretyczne postawy interwencjonizmu państwowego stworzył John Maynard Keynes wg którego:

teoretyczne postawy interwencjonizmu państwowego stworzył John Maynard Keynes wg którego:

1) gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń,

gospodarka kapitalistyczna nie może funkcjonować bez zakłóceń,

2) zakłócenia te wyrażają się zwłaszcza w postaci

zakłócenia te wyrażają się zwłaszcza w postaci →

→

braku równowagi, niepełnego wykorzystania

zdolności wytwórczych i bezrobocia,

3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania

główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania

3) główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania

główną przyczyną zakłóceń jest niedostateczna skłonność do inwestowania
prywatnych przedsiębiorców

prywatnych przedsiębiorców

John Maynard Keynes (1883

John Maynard Keynes (1883 -- 1946)

1946)

2009-02-20

Rewolucja keynesowska

Finanse publiczne jako narzędzia interwencji państwa

–– finanse publiczne zarówno jeśli chodzi o instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki), jak

finanse publiczne zarówno jeśli chodzi o instrumenty dochodowe (podatki, pożyczki), jak
i instrumenty wydatkowe stały się

i instrumenty wydatkowe stały się głównymi narzędziami interwencji

głównymi narzędziami interwencji państwa

państwa

w gospodarkę;

Celem stosowania w/w instrumentów było:

–– pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce zgłaszanego ze strony wszystkich podmiotów,

pobudzenie efektywnego popytu w gospodarce zgłaszanego ze strony wszystkich podmiotów,
popytu warunkującego rozwój inwestycji a przez to wzrost produkcji i spadek bezrobocia;

popytu warunkującego rozwój inwestycji a przez to wzrost produkcji i spadek bezrobocia;

–– łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego m.in. poprzez stosowanie automatycznych

łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego m.in. poprzez stosowanie automatycznych
stabilizatorów koniunktury

stabilizatorów koniunktury –– ich rolę mają spełniać:

ich rolę mają spełniać:

odpowiednio skonstruowane podatki (skale podatkowe), które:

a) w okresie boomu mają hamować ekspansję przedsiębiorstw

a) w okresie boomu mają hamować ekspansję przedsiębiorstw →

→ (podatki progresywne);

(podatki progresywne);

b) w okresie słabnięcia tempa wzrostu gospodarczego pobudzać przedsiębiorców

(łagodniejsze ciężary podatkowe)

rolę automatycznego stabilizatora koniunktury miały również odgrywać zasiłki dla bezrobotnych;

Rewolucja keynesowska

Znaczenie teorii

Znaczenie teorii Keynes’a

Keynes’a dla finansów publicznych polegało na tym, że

dla finansów publicznych polegało na tym, że zerwał on

zerwał on

z ortodoksyjną doktryną fiskalną

–– odrzucił zasadę, że wydatki państwa muszą mieścić się w granicach zgromadzonych dochodów

odrzucił zasadę, że wydatki państwa muszą mieścić się w granicach zgromadzonych dochodów ––
uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie

uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie

uzupełnienie efektywnego popytu przez dodatkowe wydatki publiczne było celem znacznie
ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej,

ważniejszym niż zachowanie równowagi budżetowej,

Paradoks niezrównoważenia budżetu wg

Paradoks niezrównoważenia budżetu wg Keynes’a

Keynes’a

–– Istota paradoksu polega na tym, że w okresach kryzysu spada:

Istota paradoksu polega na tym, że w okresach kryzysu spada:

produkcja, dochody przedsiębiorców, dochody gospodarstw domowych

produkcja, dochody przedsiębiorców, dochody gospodarstw domowych –– w konsekwencji spadają

w konsekwencji spadają

dochody państwa z podatków przychodowych i podatków dochodowych;

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie

jednocześnie ciążące na państwie obowiązki publiczne i socjalne wymuszają ponoszenie
wydatków publicznych większych od dochodów;

wydatków publicznych większych od dochodów;

–– deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych

deficyt budżetowy jest więc naturalnym zjawiskiem w okresach kryzysów gospodarczych
i recesji;

i recesji;

2009-02-20

Rewolucja keynesowska

Ograniczanie deficytu budżetowego wg koncepcji ortodoksyjnych fiskalistów

Cel

Przełamanie kryzysu

Zakładany efekt

Środek realizacji

Cięcia w wydatkach

Realny efekt

Ograniczenie efektywnego

Deficyt budżetowy wg Keynes’a

–– w sytuacji kryzysu konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększanie deficytu

w sytuacji kryzysu konieczne jest nie równoważenie budżetu, lecz nawet zwiększanie deficytu
po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić wejście na drogę wzrostu,

po to, aby kreować popyt w gospodarce i umożliwić wejście na drogę wzrostu,

Przełamanie kryzysu

gospodarczego i recesji

Równowaga budżetowa

Cięcia w wydatkach

publicznych

Ograniczenie efektywnego

popytu w gospodarce

Pogłębienie kryzysu (recesji)

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Dług publiczny wg Keynes’a

–– dług publiczny jako konsekwencja zalecanego przez Keynes’a deficytu budżetowego w okresie

dług publiczny jako konsekwencja zalecanego przez Keynes’a deficytu budżetowego w okresie
kryzysu (recesji) gospodarki

kryzysu (recesji) gospodarki –– nie jest tak złym zjawiskiem jak uważano wcześniej, gdyż:

nie jest tak złym zjawiskiem jak uważano wcześniej, gdyż:

występowanie długu wewnętrznego (krajowego) oznacza tylko

występowanie długu wewnętrznego (krajowego) oznacza tylko redystrybucję dochodów;

redystrybucję dochodów;

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Zalecenia Alvina Harveya Hansena (1887

Zalecenia Alvina Harveya Hansena (1887--1975)

1975)

–– Hansen odrzucił w sposób kategoryczny zasadę zrównoważenia budżetu,

Hansen odrzucił w sposób kategoryczny zasadę zrównoważenia budżetu,

równowaga nie może być celem samym w sobie

równowaga nie może być celem samym w sobie –– powinna być ona traktowana jako jeden

powinna być ona traktowana jako jeden

tó f k j

ól

h i

d ki

tó f k j

ól

h i

d ki

z elementów funkcjonowania ogólnego mechanizmu gospodarki rynkowej

–– Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych aby gospodarka powróciła do stanu

Hansen zalecał takie finansowanie wydatków rządowych aby gospodarka powróciła do stanu
równowagi

równowagi –– aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych

aby nastąpił powrót do pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych

i likwidacji (ograniczenia) bezrobocia,

–– Wskazane cele są możliwe do osiągnięcia stosując

Wskazane cele są możliwe do osiągnięcia stosując jedną z czterech metod finansowania

jedną z czterech metod finansowania

Opracowanie: dr Tomasz Skica

wydatków rządowych

wydatków rządowych –– przy czym rząd powinien działać według scenariusza

przy czym rząd powinien działać według scenariusza

obejmującego następującą kolejność działań:

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

1. Zaciągać kredyty w bankach podczas depresji

kredyty bankowe najbardziej ekspansywnie oddziałują na gospodarkę;

2. Zaciągnięte kredyty bankowe dadzą gospodarce silny impuls rozwojowy wyrażający się wzrostem

dochodu narodowego oraz wzrostem oszczędności

Impuls ten nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie, wobec tego dalszy wzrost gospodarki jest

Impuls ten nie jest na tyle silny aby zlikwidować bezrobocie, wobec tego dalszy wzrost gospodarki jest
możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększenie popytu;

możliwy przez finansowanie wydatków publicznych i zwiększenie popytu;

Źródłem finansowania wydatków w tej fazie przywracania równowagi są oszczędności;

3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia

3. W chwili przywrócenia równowagi w gospodarce oraz osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia ––

wydatki publiczne powinny być finansowane z progresywnych podatków dochodowych

Hansen wprowadza koncepcję „

Hansen wprowadza koncepcję „budżetu dynamicznego

budżetu dynamicznego”;

”;

Opracowanie: dr Tomasz Skica

4. W przypadku pełnego zatrudnienia i wzrostu płac w gospodarce możliwe jest pojawienie się silnej

presji inflacyjnej

w takiej sytuacji zalecał hamowanie inflacji poprzez stosowanie podatków od konsumpcji;

Wpływy z tych podatków stanowią także źródło finansowania wydatków publicznych;

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Hansen poddał krytyce doszukiwanie się analogii między gospodarką prywatną

Hansen poddał krytyce doszukiwanie się analogii między gospodarką prywatną
a publiczną

a publiczną –– gdyż celem państwa nie jest osiąganie zysku

gdyż celem państwa nie jest osiąganie zysku

–– działalność państwa której narzędziem jest polityka fiskalna

działalność państwa której narzędziem jest polityka fiskalna –– jest oceniana z punktu

jest oceniana z punktu

widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy) jego podział stopień zaspokojenia

widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy), jego podział, stopień zaspokojenia

widzenia jej wpływu na dochód społeczny (narodowy), jego podział, stopień zaspokojenia
potrzeb obywateli, etc.

potrzeb obywateli, etc.

–– przy tak pojmowanej roli państwa dopuszcza się

przy tak pojmowanej roli państwa dopuszcza się deficyt budżetowy

deficyt budżetowy

gdyby państwo kierowało się kryterium zysku

gdyby państwo kierowało się kryterium zysku –– to nigdy nie powstałoby wiele obiektów

to nigdy nie powstałoby wiele obiektów

użyteczności publicznej, gdyż nie przynoszą one żadnych korzyści finansowych lecz jedynie

użyteczności publicznej, gdyż nie przynoszą one żadnych korzyści finansowych lecz jedynie
zaspokajają podstawowe potrzeby obywateli

zaspokajają podstawowe potrzeby obywateli

j dł

bli

j dł

bli

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Koncepcja długu publicznego wg Hansena

–– Konserwatywni fiskaliści uważali, że dług publiczny

Konserwatywni fiskaliści uważali, że dług publiczny –– bez względu na to w jakich

bez względu na to w jakich

okolicznościach został zaciągnięty z jakich powodów jest bardzo szkodliwy dla sytuacji

okolicznościach został zaciągnięty z jakich powodów jest bardzo szkodliwy dla sytuacji
finansowej państwa

finansowej państwa –– Hansen odrzuca ten pogląd

Hansen odrzuca ten pogląd

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Czy dług publiczny jest jednoznacznie szkodliwy?

–– Hansen uważa, że o tym czy dług publiczny jest szkodliwy decyduje konkretna sytuacja

Hansen uważa, że o tym czy dług publiczny jest szkodliwy decyduje konkretna sytuacja

w niektórych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe lecz przynosi gospodarce

w niektórych okresach zaciąganie długu jest nie tylko nieszkodliwe lecz przynosi gospodarce
i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa

i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa

i społeczeństwu szereg korzyści i może poprawić sytuację finansową państwa,

głównym argumentem za takim podejściem do długu publicznego są wahania cyklu koniunkturalnego;

Wg A. H. Hansen’a

–– zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków

zaciąganie w latach depresji długu publicznego na finansowanie niezbędnych wydatków
gospodarki narodowej jest wyrazem zdrowej polityki finansowej;

gospodarki narodowej jest wyrazem zdrowej polityki finansowej;

–– natomiast działanie przeciwne

natomiast działanie przeciwne –– eksponowane przez ortodoksyjnych fiskalistów

eksponowane przez ortodoksyjnych fiskalistów –– zalecających

zalecających

jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków

jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków –– doprowadziłoby do pogłębienia

doprowadziłoby do pogłębienia

jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków

jak najmniejsze zadłużenie państwa i ograniczenie wydatków doprowadziłoby do pogłębienia

doprowadziłoby do pogłębienia

depresji,

Konsekwencją poglądów Hansen’a na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego

Konsekwencją poglądów Hansen’a na kwestie równowagi budżetowej, długu publicznego
i wydatków publicznych

i wydatków publicznych w okresie depresji

w okresie depresji jest koncepcja sporządzenia dwóch odrębnych

jest koncepcja sporządzenia dwóch odrębnych

budżetów:

–– operacyjnego i kapitałowego;

operacyjnego i kapitałowego;

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Budżet operacyjny

–– związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie

związany z realizacją bieżących zadań publicznych wzrastających zwłaszcza w okresie
depresji np. w związku z zasiłkami dla bezrobotnych;

depresji np. w związku z zasiłkami dla bezrobotnych;

j t

kl k i kt

j t

kl k i kt

–– jest on poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego

jest on poddany silnym wpływom przebiegu cyklu koniunkturalnego

system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zamiany zachodzące

system dochodów publicznych opiera się na dochodach silnie reagujących na zamiany zachodzące
w cyklu koniunkturalnym

w cyklu koniunkturalnym -- chodzi w szczególności

chodzi w szczególności o podatki dochodowe i cła;

o podatki dochodowe i cła;

w konsekwencji państwo aby zachować płynność finansową musi pożyczać a budżet

w konsekwencji państwo aby zachować płynność finansową musi pożyczać a budżet
w poszczególnych latach nie zawsze może i musi być zrównoważony;

w poszczególnych latach nie zawsze może i musi być zrównoważony;

–– Hansen uważa, że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno

Hansen uważa, że zaciąganie pożyczek w ramach budżetu operacyjnego powinno
doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury;

doprowadzać do ich spłacenia w okresie polepszenia koniunktury;

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– dodatkowo budżet operacyjny musi być obciążony obsługą długów, które powstają

dodatkowo budżet operacyjny musi być obciążony obsługą długów, które powstają
w budżecie kapitałowym,

w budżecie kapitałowym,

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Budżet kapitałowy

––

jego istota polega na opracowaniu planu wydatków długoterminowych

jego istota polega na opracowaniu planu wydatków długoterminowych –– tak aby zapewnić

tak aby zapewnić

niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo zadania

niezbędne środki pieniężne na realizowane przez państwo zadania -- inwestycje

inwestycje

––

sporządzanie tego budżetu ma również pomóc udzielić odpowiedzi na pytanie:

W jakim stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z dochodów zwyczajnych (podatków) a w jakim

W jakim stopniu wydatki kapitałowe mogą być pokryte z dochodów zwyczajnych (podatków) a w jakim
stopniu wymagają zaciągania pożyczek?

stopniu wymagają zaciągania pożyczek?

––

Hansen podkreśla, że budżet operacyjny i kapitałowy muszą być ze sobą powiązane a parlament

Hansen podkreśla, że budżet operacyjny i kapitałowy muszą być ze sobą powiązane a parlament
musi zachować nad nimi pełną kontrolę;

musi zachować nad nimi pełną kontrolę;

Alvin H. Hansen (1887

Alvin H. Hansen (1887--1975)

1975)

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Koncepcja finansów funkcjonalnych A.

Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner’a

Lerner’a

–– stanowi, iż zasadniczym kryterium stosowania instrumentów fiskalnych

stanowi, iż zasadniczym kryterium stosowania instrumentów fiskalnych –– jest skuteczność

jest skuteczność

działania w celu zapewnienia pełnego zatrudnienia oraz zapobiegania inflacji;

środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak

środkiem osiągnięcia tych celów jest regulowanie wydatków rządowych zarówno krajowych jak
i zagranicznych;

i zagranicznych;

A. Lerner

Lerner zaleca:

zaleca:

–– wzrost wydatków publicznych wtedy gdy wydatki prywatne są niewystarczające do

wzrost wydatków publicznych wtedy gdy wydatki prywatne są niewystarczające do
zapewnienia pełnego zatrudnienia;

zapewnienia pełnego zatrudnienia;

–– zastosowanie progresywnych podatków wtedy gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych

zastosowanie progresywnych podatków wtedy gdy nadmierny wzrost wydatków globalnych
grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych;

grozi wywołaniem zjawisk inflacyjnych;

A. Lerner

Lerner zakwestionował

zakwestionował

–– zarówno

zarówno zalecenia ortodoksyjnych fiskalistów

zalecenia ortodoksyjnych fiskalistów jak i

jak i liberalnej myśli finansowej

liberalnej myśli finansowej

(ekonomicznej), wedle której:

budżet powinien być zrównoważony, podatki jak najmniejsze a dług publiczny minimalizowany

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Koncepcja finansów funkcjonalnych A.

Koncepcja finansów funkcjonalnych A. Lerner’a

Lerner’a

–– Lerner

Lerner zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa, byleby tylko były

zaleca stosowanie wszelkich środków polityki finansowej państwa, byleby tylko były

skuteczne, stąd nazwa

skuteczne, stąd nazwa –– „„finanse funkcjonalne

finanse funkcjonalne” (

” (

functional

functional finance

finance);

);

Zalecane przez A.

Zalecane przez A. Lernera

Lernera środki polityki finansowej państwa:

środki polityki finansowej państwa:

–– podatki i wydatki publiczne,

podatki i wydatki publiczne,

–– zaciąganie i spłatę długów,

zaciąganie i spłatę długów,

–– emisję pieniądza i wycofywanie go z obiegu,

emisję pieniądza i wycofywanie go z obiegu,

Abba

Abba P.

P. Lerner

Lerner, 1903

, 1903--1982

1982

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M.

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan’a

Buchanan’a

Koncepcje organiczne

J. M. Buchanan

J. M. Buchanan wiąże teorię finansów publicznych z teorią państwa

wiąże teorię finansów publicznych z teorią państwa

ą p

–– Instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa

Instytucja państwa jest integralnym elementem społeczeństwa –– państwo działa na rzecz

państwo działa na rzecz

tego społeczeństwa głównie przez wydatki

tego społeczeństwa głównie przez wydatki –– w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa

w imieniu i na rzecz całego społeczeństwa

–– Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej

Podstawowym kryterium wydatków publicznych powinno być maksymalizowanie społecznej
użyteczności (

użyteczności (

social

social utility

utility) lub ogólnego dobrobytu (

) lub ogólnego dobrobytu (

general

general welfare

welfare)

)

Kluczowym elementem teorii finansów publicznych opartych na teorii organicznej państwa

Kluczowym elementem teorii finansów publicznych opartych na teorii organicznej państwa
j

i ż

bli

i k

ć ż

ść

bli

i k

ć ż

ść

Opracowanie: dr Tomasz Skica

jest przekonanie, że

jest przekonanie, że przez

przez finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność

finanse publiczne rząd może zwiększyć użyteczność

pieniężnych środków publicznych

pieniężnych środków publicznych –– ma to się odbywać przez:

ma to się odbywać przez:

–– takie kształtowanie dochodów publicznych (pochodzących głównie z podatków) oraz takie

takie kształtowanie dochodów publicznych (pochodzących głównie z podatków) oraz takie
alokowanie środków budżetowych aby korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania

alokowanie środków budżetowych aby korzyści odniesione przez społeczeństwo z wydatkowania
publicznego były większe od negatywnych ciężarów podatkowych;

publicznego były większe od negatywnych ciężarów podatkowych;

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan’a

Koncepcje indywidualistyczne

W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są

W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi

stronami antagonistycznymi

W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są

W teorii indywidualistycznej państwo i obywatele są stronami antagonistycznymi

stronami antagonistycznymi

–– działalność państwa prowadzi

działalność państwa prowadzi –– w wyniku ingerencji podatkowej

w wyniku ingerencji podatkowej –– do zmiany użyteczności

do zmiany użyteczności

dochodów osiąganych przez obywateli w ramach gospodarki rynkowej

Sugerowane zalecenia

–– aby nie deformować tych proporcji państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie

aby nie deformować tych proporcji państwo powinno rozkładać ciężary podatkowe adekwatnie
do ich użyteczności;

do ich użyteczności;

Opracowanie: dr Tomasz Skica

jeśli działoby się tak to mielibyśmy do czynienia ze swego rodzaju transakcjami przy których

jeśli działoby się tak to mielibyśmy do czynienia ze swego rodzaju transakcjami przy których
obowiązuje zasada ekwiwalentności

obowiązuje zasada ekwiwalentności –– za płacone podatki obywatel otrzymuje określone

za płacone podatki obywatel otrzymuje określone

świadczenie

;;

Co na to praktyka?

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanana

Występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest

Występowanie idealnej równości między ciężarem podatkowym a świadczeniem jest
czymś wyjątkowym

czymś wyjątkowym →

→ najczęściej występują:

najczęściej występują:

yją

j ę

j y ęp ją

j ę

j y ęp ją

–– saldo dodatnie,

saldo dodatnie,

–– saldo ujemne,

saldo ujemne,

–– teoretycznie rozważa się sytuację w której saldo jest zerowe,

teoretycznie rozważa się sytuację w której saldo jest zerowe,

Te trzy salda są podstawą wyróżnienia przez Buchanan’a trzech następujących

Te trzy salda są podstawą wyróżnienia przez Buchanan’a trzech następujących
systemów fiskalnych:

systemów fiskalnych:

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (

System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (

aggregatve

system

system);

);

–– System neutralny (

System neutralny (

status quo system

status quo system);

);

–– System redystrybucyjny (

System redystrybucyjny (

equalitarian system

equalitarian system lub

lub

redistributive system

redistributive system);

);

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan’a

System pogłębiający nierównomierny rozkład dochodów w społeczeństwie (

aggregatve

system

))

Osoby o niskich dochodach

Osoby o wysokich dochodach

Po dokonaniu przez skarb państwa operacji

podatkowo

podatkowo--wydatkowych mają

wydatkowych mają Saldo +

Saldo +

Po dokonaniu przez skarb państwa operacji

podatkowo

podatkowo--wydatkowych mają

wydatkowych mają Saldo

Saldo --

Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują

w formie świadczeń

Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują

w formie świadczeń

Przykład:

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– Ten system fiskalny występował na świecie w XVI

Ten system fiskalny występował na świecie w XVI--XVIII w., kiedy to ponoszący ciężar chłopi

XVIII w., kiedy to ponoszący ciężar chłopi

i mieszczanie utrzymywali panujących władców oraz szlachtę,

Wpłata do budżetu = 1000 zł

Wpłata do budżetu = 1000 zł
Otrzymane świadczenie = 500 zł

Otrzymane świadczenie = 500 zł
Saldo „+”

Saldo „+”

Wpłata do budżetu = 500 zł

Wpłata do budżetu = 500 zł
Otrzymane świadczenie = 1000 zł

Otrzymane świadczenie = 1000 zł
Saldo „

Saldo „--” Premia od państwa

” Premia od państwa

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M.

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan’a

Buchanan’a

System neutralny (

status quo system

)

–– przy systemie neutralnym występuje saldo zerowe, co oznacza, że poszczególne jednostki

przy systemie neutralnym występuje saldo zerowe, co oznacza, że poszczególne jednostki

a raczej grupy jednostek korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą

a raczej grupy jednostek korzystają ze świadczeń w takim samym stopniu w jakim ponoszą
ciężary podatkowe,

ciężary podatkowe,

–– Neutralne systemy podatkowe

Neutralne systemy podatkowe –– charakterystyczne dla liberalnych teorii fiskalnych i

charakterystyczne dla liberalnych teorii fiskalnych i ortodo

ortodo--

ksyjnego

ksyjnego fiskalizmu

fiskalizmu –– były obecne w teorii finansów publicznych w XIX w., i na początku XX w.

były obecne w teorii finansów publicznych w XIX w., i na początku XX w.

James M. Buchanan

James M. Buchanan Jr

Jr.,

., 1919

1919--

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Teorie finansów publicznych wg J. M. Buchanan’a

System redystrybucyjny (

equalitarian system

lub

redistributive system

))

Osoby o niskich dochodach

Osoby o wysokich dochodach

Po dokonaniu przez skarb państwa operacji

podatkowo

podatkowo--wydatkowych mają

wydatkowych mają Saldo

Saldo --

Po dokonaniu przez skarb państwa operacji

podatkowo

podatkowo--wydatkowych mają

wydatkowych mają Saldo +

Saldo +

Osoby te wpłacają do budżetu mniej niż otrzymują

w formie świadczeń

Osoby te wpłacają do budżetu więcej niż otrzymują

w formie świadczeń

Przykład:

Opracowanie: dr Tomasz Skica

Wpłata do budżetu = 500 zł

Wpłata do budżetu = 500 zł
Otrzymane świadczenie = 1000 zł

Otrzymane świadczenie = 1000 zł
Saldo „

Saldo „--””

Wpłata do budżetu = 1000 zł

Wpłata do budżetu = 1000 zł
Otrzymane świadczenie = 500 zł

Otrzymane świadczenie = 500 zł
Saldo „+” Dopłata do osób słabiej

Saldo „+” Dopłata do osób słabiej

sytuowanych

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Kryzys państwa podatkowego wg J. A.

Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera

Schumpetera (1883

(1883--1950)

1950)

Sformułowane w 1918 roku tezy

Sformułowane w 1918 roku tezy Schumpetera

Schumpetera zasługują na uwagę m.in. dlatego, że

zasługują na uwagę m.in. dlatego, że

pozostają w opozycji do prawa Wagnera

–– chociaż

chociaż Schumpeter

Schumpeter był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych

był zdecydowanym przeciwnikiem wzrostu ciężarów podatkowych –– to

jednak potwierdził tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych

jednak potwierdził tezę Wagnera o nieuchronności wzrostu wydatków publicznych
a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych

a w konsekwencji wzrostu obciążeń podatkowych

Różnica między stanowiskiem Wagnera i

Różnica między stanowiskiem Wagnera i Schumpetera

Schumpetera polega na tym, że:

polega na tym, że:

Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego

Wagner widział w zjawisku wzrostu państwa podatkowego szansę rozwoju cywilizacyjnego

–– Schumpeter

Schumpeter kreślił pesymistyczną wizję państwa podatkowego

kreślił pesymistyczną wizję państwa podatkowego –– nie wykluczając jego

nie wykluczając jego

upadku

upadku –– po którym miałoby powstać

po którym miałoby powstać państwo socjalistyczne

państwo socjalistyczne

2009-02-20

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883

Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera (1883--1950)

1950)

Argumentacja Schumpetera opierała się na podkreśleniu negatywnej roli jaką odgrywać

Argumentacja Schumpetera opierała się na podkreśleniu negatywnej roli jaką odgrywać
będą rosnące ciężary podatkowe

będą rosnące ciężary podatkowe

–– Schumpeter nie negował instytucji państwa ani podatku

Schumpeter nie negował instytucji państwa ani podatku

–– W jego opinii zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych,

W jego opinii zagrożeniem dla państwa kapitalistycznego jest rozwój stosunków demokratycznych,
który skłaniał będzie do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa

który skłaniał będzie do coraz większych roszczeń ze strony obywateli względem państwa –– skoro

skoro

płacą podatki,

Roszczeniom tym państwo może sprostać:

albo przez nakładanie nowych podatków w tym podatków progresywnych

Opracowanie: dr Tomasz Skica

–– albo przez nakładanie nowych podatków, w tym podatków progresywnych

albo przez nakładanie nowych podatków, w tym podatków progresywnych

Skutkiem jest spadek motywacji obywateli i przedsiębiorców do pracy

–– albo przez zaciąganie pożyczek

albo przez zaciąganie pożyczek

Skutkiem jest rozkręcenie spirali długu publicznego oraz kosztów jego obsługi

Skutkiem jest rozkręcenie spirali długu publicznego oraz kosztów jego obsługi -- co musi doprowadzić do

co musi doprowadzić do

„„krachu fiskalnego

krachu fiskalnego”

”

Neokeynesowskie teorie finansów publicznych

Kryzys państwa podatkowego wg J. A.

Kryzys państwa podatkowego wg J. A. Schumpetera

Schumpetera (1883

(1883--1950)

1950)

Nadmierny wzrost podatków powoduje nie tylko skutki ekonomiczne polegające na

Nadmierny wzrost podatków powoduje nie tylko skutki ekonomiczne polegające na
uszczupleniu dochodów podmiotów prywatnych, lecz także powoduje wzrost regulacyjnej roli

uszczupleniu dochodów podmiotów prywatnych, lecz także powoduje wzrost regulacyjnej roli
państwa wobec gospodarki

państwa wobec gospodarki

–– dla podatnika równie ważna a czasami ważniejsza jest nie wielkość ciężaru podatkowego,

dla podatnika równie ważna a czasami ważniejsza jest nie wielkość ciężaru podatkowego,
ale to w jaki sposób te ciężary są nakładane

ale to w jaki sposób te ciężary są nakładane

z kwestii fundamentalnych należy wymienić tutaj

z kwestii fundamentalnych należy wymienić tutaj –– stabilność systemu podatkowego

stabilność systemu podatkowego

Równie groźne jest nadmierne rozbudowanie działalności regulacyjnej państwa które wymusza

Równie groźne jest nadmierne rozbudowanie działalności regulacyjnej państwa które wymusza
istnienie rozbudowanej administracji

istnienie rozbudowanej administracji

–– pochłania ona znaczną część dochodów publicznych i jest jedną

pochłania ona znaczną część dochodów publicznych i jest jedną

z przyczyn wzrostu obciążeń podatkowych

J. A.

J. A. Schumpeter

Schumpeter (1883

(1883--1950)

1950)

2009-02-20

Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny

Skuteczność interwencjonizmu

–– obserwacja funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej w wielu wysoko rozwiniętych krajach

obserwacja funkcjonowania gospodarki kapitalistycznej w wielu wysoko rozwiniętych krajach
zachodnich po okresie wielkiego kryzysu do początku lat 70

zachodnich po okresie wielkiego kryzysu do początku lat 70--tych potwierdziła skuteczność

tych potwierdziła skuteczność

interwencjonizmu państwowego;

wyrazem interwencjonizmu była ingerencja nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz

wyrazem interwencjonizmu była ingerencja nie tylko w sferę podziału dochodu narodowego, lecz
także w sferę produkcji;

także w sferę produkcji;

efektem był szybki wzrost gospodarczy krajów zachodnich, bezkryzysowy (w zasadzie) przebieg

efektem był szybki wzrost gospodarczy krajów zachodnich, bezkryzysowy (w zasadzie) przebieg
procesów gospodarczych;

procesów gospodarczych;

Osłabienie skuteczności interwencjonizmu państwowego

ść

–– skuteczność interwencjonizmu państwowego realizowanego przez politykę fiskalną została

skuteczność interwencjonizmu państwowego realizowanego przez politykę fiskalną została
znacznie osłabiona w latach 70

znacznie osłabiona w latach 70--tych

tych –– kiedy to gospodarka przodujących krajów zachodnich

kiedy to gospodarka przodujących krajów zachodnich

popadła w stagnację wyrażającą się:

minimalną stopą wzrostu gospodarczego,

wzrostem bezrobocia,

wysoką inflacją etc.

Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny

Tradycyjne metody interwencjonizmu nie przynosiły już oczekiwanych rezultatów

–– Państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej stały się elementem krytyki

Państwo i stosowane przez nie instrumenty polityki fiskalnej stały się elementem krytyki

–– Krytycy oskarżali państwo, że przez interwencjonizm:

Krytycy oskarżali państwo, że przez interwencjonizm:

narusza filozofię mechanizmu rynkowego,

podważa prawa rządzące rynkiem,

Krytyka ta nie oznaczała rezygnacji z interwencji państwa w gospodarkę w ogóle

Krytyka ta nie oznaczała rezygnacji z interwencji państwa w gospodarkę w ogóle –– ciężar

ciężar

tego oddziaływania przeniósł się jednak z instrumentów fiskalnych na monetarne

–– ponieważ państwo zostało oskarżone o wywoływanie inflacji przez kreowanie deficytu budżetowego

ponieważ państwo zostało oskarżone o wywoływanie inflacji przez kreowanie deficytu budżetowego
oraz powiększanie długu publicznego,

oraz powiększanie długu publicznego,

–– w odpowiedzi na zarzuty pod adresem polityki fiskalnej

w odpowiedzi na zarzuty pod adresem polityki fiskalnej -- monetaryści za kluczową kwestię uznali

monetaryści za kluczową kwestię uznali

regulację podaży pieniądza

regulację podaży pieniądza głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj

głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj

Opracowanie: dr Tomasz Skica

regulację podaży pieniądza

regulację podaży pieniądza –– głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj.

głównie za pomocą instrumentów pośrednich tj.

stóp procentowych,

kursów walutowych,

stopy rezerw obowiązkowych etc.

2009-02-20

Neoliberalizm i nowy konserwatyzm fiskalny

Założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:

1. Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego a nie

Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego a nie –– jak proponowała szkoła

jak proponowała szkoła

neokeynesowska

neokeynesowska –– w okresie cyklu koniunkturalnego.

w okresie cyklu koniunkturalnego.

Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych

Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych gdyż

gdyż

2. Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych

Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system finansów publicznych –– gdyż

gdyż

powoduje to tzw. efekt wypychania zasobów prywatnych poza obieg stricte gospodarczy.

3. Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez

Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego budżetu państwa przez
cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych lecz także socjalnych.

cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych lecz także socjalnych.

4. Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych co oznacza powrót do koncepcji jak

Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych co oznacza powrót do koncepcji jak
najniższych podatków.

najniższych podatków.

Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu

Opracowanie: dr Tomasz Skica

5. Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu

Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu
fiskalnego

fiskalnego –– podatku neutralnego względem gospodarki.

podatku neutralnego względem gospodarki.

6. Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który

Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który
według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem zła

według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem zła –– obciąża przyszłe pokolenia

obciąża przyszłe pokolenia

długami obecnej generacji.