Architektura rzymska

26.03

Łaźnie

Cesarskie łaźnie Karakalli w Rzymie, II/III w.

Środkowy wielki blok symetrycznych pomieszczeń założenia stricte łaziennego

Tepidarium- część ciepła

Caldarium- część gorąca

Frigidarium- część zimna

Plus pokoje masażów, nacierania olejami

Na obrzeżach bardzo rozwinięta część rekreacyjna: pół-stadion z siedzeniami (dla uczestników i pokazy gimnastyki i zapasów); po obu jego stronach dwie sale biblioteczne (we wszystkich dużych łaźniach podział na dwie części- biblioteka grecka i łacińska; wypożyczalnia zwojów i kodeksów oraz miejsce słuchania publikacji książki)

Po obu stronach otwarte na dziedziniec-ogród audytoria z miejscami do siedzenia (publikacje)

Łaźnie Karakalli są najlepiej zachowane, szczególnie w części łaziennej; reszta identyfikowana z dużą dozą pewności z zachowanych fundamentów i częścią murów

Zachowane kanały wodne, hypocausta (piece) i piwnice, gdzie się ona zachowały

10 ha powierzchni łaźni

Zachowane we fragmentach nasady sklepień pozwalające na odtworzenie kształtów sklepień (także na podstawie grubości murów)

Architektura rzymska- architektura kompleksów

Zachowana głównie cegła- z czasem coraz częściej środek murów jest ceglany, okładany marmurem lub kamieniem, który został później użyty jako spolia

Dekoracje mozaikowe, nie tylko na posadzkach, gdzie były konieczne ze względu na ogrzewanie od podłogi, ale także na ścianach

Na zewnątrz łaźni, z wykorzystaniem murów zewnętrznych- taverne

Łaźnie Dioklecjana III/IV w.

Nie są dobrze zachowane; frigidarium zostało przekształcone w kościół- można zatem zrekonstruować wnętrze wraz z dekoracjami (kolumny i okładziny)

Kościół Santa Maria dei Angeli- przebudowa zapewne dokonana przez Michała Anioła (być może to on zapobiegł spoliom)

Posadzki oparte w piwnicy na słupkach, między którymi krążyło gorące powietrze

Łaźnia w Bath, Brytania

Rekonstrukcja posadzki, dwa piece rzymskie w dalszym ciągu wykorzystywane

Doprowadzenie wody

Akwedukty

Zasada- naturalny spadek wody; ujęcie musi być wyżej niż ujście

Akwedukt mógł się ciągnąć przez kilkanaście kilometrów (świetna konstrukcja utrzymania stałego małego spadku); woda w kanale wyłożonym zaprawą, w trudnych odcinkach w rurach ceramicznych, a częściej ołowianych (rury ołowiane mogły wpływać na zanieczyszczenie wód); niekiedy substrukcje akweduktów były wykorzystywane przez 2 lub 3 akwedukty (arkadowe mosty), a także, rozszerzone, jako mosty drogowe (bardzo rzadko)

Pons du garde

W czasach nowożytnych (XVII w.) dobudowano most drogowy, obecnie już zamknięty

Najwyższy zachowany akwedukt: Segowia, do XIX w. pełnił swoją rolę; ok. 70 m wysokości

RZYMIANIN POTRAFI

Bazyliki

Najstarsza znana- Pompeje

Budowla świecka; z czasem pojawiły się dwie apsydy po obu stronach, w jednej trybunał

Żadna z bazylik nie zachowała się wystarczająco dobrze, by na pewno odtworzyć kształt sklepienia

Grubość murów wskazuje na to, że przekrycie było raczej stropem, a nie sklepieniem

Bazylika foralna w Leptis Marna

Nieźle zachowana, zbyt cienkie mury, żeby mogła być sklepiona

Bazylika Maksencjusza (poprawnie byłoby Konstantyna), III/IV w., Rzym

Założona przez Maksencjusza, znacznie przebudowana przez Konstantyna

Wykorzystanie doświadczeń z założeń łaziennych, przesklepionych

Nawy boczne podzielone beczkami, które trzymały jednocześnie sklepienie nawy głównej

Odbywały się tam nie tylko sądy, ale także uroczystości na cześć Konstantyna- dobudowana nisza na ogromny posąg Konstantyna

Przetrwała część północnej nawy bocznej, gdzie widać sklepienia beczkowe, podtrzymujące zapewne krzyżowe sklepienie nawy głównej

Wzór z możliwości konstrukcyjnych z łaźni

Budowle sakralne

Świątynie z inspiracji etruskich: rozbudowany pronaos (przedsionek)- do obserwacji nieba i ptaków we wróżbiarstwa, budowle frontalne, na cokole, z zejściem tylko od frontu; niektóre z trzema cellami (świątynie trojga bóstw)

Jowisz- Juno- Minerwa

Najstarsze świątynie, m. in. na Kapitolu (wzgórze poświęcone bogom, Palatyn- dla władców), właśnie dla trójcy bóstw, w kształcie etruskim

Świątynie foralne- głównie samego Jowisza

Zachowane budowle okresu republikańskiego

Nemausus

Dwie świątynie na Forum Boarium (Mięsny), ok. II/I w. p.n.e

Świątynia Portunusa (bóstwo portu trybowego; tzw. świątynia Fortuny)

Realizacja wszystkich zasad świątyni etruskiej; w części ściennej półkolumny, jedynie dekoracyjne, a nie, jak wcześniej, konstrukcyjne; zachowane kapitele jońskie

Świątynia Herkulesa (tzw. świątynia Westy)

Herkules w Rzymie funkcjonował jako bóstwo, a nie jako heros

W świątyniach rzymskich znacznie częściej niż w architekturze greckiej spotykany jest plan centralny

Świątynia okrągła, zachowana rzeczywista peristasa (kolumnada), niemal w całości, dach nowożytny, prawdopodobnie była kryta stropem (okres republikański, kopuły są z okresu cesarstwa); także na cokole, dostępna tylko przez schody od frontu

Świątynia Augusta i Romy lub geniuszów (przewidywanych następców Augusta, który umarł bezdzietnie; tzw. Maison Caree), pierwsze dziesięciolecie I w.

Porządek koryncki (jak większość kolumnad); półkolumny

Panteon

Nazwa grecka- panta- wszytsko, theos- bóg; świątynia wszystkich bogów

Największa i najlepiej zachowana budowla centralna, na planie koła, przekryta kopułą

Inskrypcja Agrypy, który miałby być fundatorem, na architrawie pod tympanonem- pochodzi z okresu wcześniejszego niż cella

Okrągła budowla pochodzi z czasów Hadriana, podobnie jak przedsionek

Charakterystyczny plan: mimo kolistego planu, wyraźnie zaznaczona oś poprzez pronaos i dalej przez cellę

Głęboki trójnawowy przedsionek z kolumnadą

Kopuła 42m średnicy- największa aż do XIX w.; oparta na filarach, ale nie pełnych, tylko mają w sobie wbudowane nisze, sklepione półkopułami (ciężar spływający w dół filarów rozchodzi się na dwie strony, co daje mocniejszą konstrukcję); ochrona konstrukcji także poprzez poziome pierścienie na początku czaszy kopuły- oparte bezpośrednio na nasadzie, dodatkowo utrzymują ciężar

Kasetony zmniejszyły ciężar kopuły

Czasza kopuły powyżej pierścieni budowana przy pomocy mieszanki betonu ze żwirem pumeksowym (lżejszy)

Podział przedsionka na dwie części- pierwszy niższy, pokryty dwuspadowym dachem, drugi wyższy i związany z nasadą kopuły

W ścianach zewnętrznych nie widać filarów, w ceglanych murach widać tylko łuki klińcowe, które także rozdzielały ciężar ściany

Wnętrze: zachowane w całości z wyjątkiem posągów bóstw, usuniętych po przekształceniu z budowli pogańskiej na Santa Maria Rotonda, od VI w.

W kasetonach umieszczone były rozety ze złoconego brązu, które zostały wyjęte (zrabowane)

Okulus, 9 m średnicy- okrągłe okno na niebo, jedyne źródło światła; powoduje oświetlenie w postaci snopu światła, rzucającego wędrujące koło światła na podłodze

Trzony kolumn z twardego kamienia nie były najczęściej kanelowane

Kanele w pilastrach, które były zazwyczaj modelowane w tynku

Rzymskie podejście do budowli: spojrzenie od środka, położenie nacisku na wnętrze, część zewnętrzna była tylko przekryciem, nie musiała być ładna

Sanktuarium w Preneste (dzisiaj Palestrina k. Rzymu), ostatni wiek republiki- I w. p.n.e.

Kompleksowa budowla, świątynia Fortuny

Kompleksowość założeń rzymskich najbardziej widoczna w budowlach poza miastami, wrośniętymi w krajobraz

Wykorzystanie zbocza; w górę prowadzą schody i rampy; wyraźne dwa poziomy- na górze półkoliste skrzydło ze stosunkowo niewielką świątynią Fortuny, na dole zachowana jaskinia, która była wcześniejszym miejscem kultu i wyrocznią

---