ARCHITEKTURA RZYMSKA

PODZIAŁ NA TRZY OKRESY DZIEJÓW RZYMU
*okres królewski 753-509 r. p. n. e.; w sztuce zaznaczyły się wyraźne wpływy etruskie i greckie.
*okres republiki 509-31 r. p. n. e.; ogromna ekspansja terytorialna, rozwój architektury; powstawały
liczne budowle użytku publicznego.
*okres cesarstwa 31 r. p. n. e.-476 r. n. e.; wczesny okres cesarstwa: rozwój rzemiosła
artystycznego, architektury, urbanistyki; późny okres cesarstwa: upadek cywilizacyjny na
zachodzie, złączenie sztuki rzymskiej ze sztuką małoazjatycką na wschodzie.
ZWIĄZKI Z ARCHITEKTURĄ GRECKĄ
Styczność z kulturą grecką poprzez kulturę etruską; zdobycie kolonii greckich i samej Grecji
w okresie republiki; przyswojenie osiągnięć Greków, ulepszenie ich i wzbogacenie o własne
w zakresie konstrukcji i materiału.
ANALIZA KONSTRUKCJI
*ściany jako główne podpory konstrukcyjne, niekiedy bardzo grube i masywne.
*udoskonalenie sklepień; sklepienia kolebkowe, przecinające się pod kątem prostym: sklepienia
klasztorne i krzyżowe; nie potrzebują dodatkowych podpór, cały ich ciężar schodzi na
podtrzymujące mury.
*kopuła rzymska- cieńsza u góry niż u dołu by ograniczyć ciężar własny konstrukcji; powstała na
bazie łuku półkolistego, podobnie sklepienie kolebkowe.
MATERIAŁY: drewno, glina, cegła wypalana, kamień ciosowy, zaprawa wapienna, beton
z dodatkiem drobnych kamieni lub tufu wulkanicznego.
CECHY INDYWIDUALNE ARCHITEKTURY RZYMSKIEJ
Monumentalizm, reprezentacyjność, bogactwo; swobodne operowanie elementami
architektonicznymi; bryła zwarta, silnie wzbogacona elementami dekoracyjnymi; wnętrza
przestronne, jasne.
ZNACZENIE DLA NASTĘPNYCH EPOK
Wpływ kultury rzymskiej na zdobytych terenach; upowszechnienie swoich osiągnięć w dziedzinie
konstrukcji (szczególnie sklepień), w budownictwie inżynierskim i urbanistyce (komponowanie
miejskiej przestrzeni, obwarowanie miast).
TYPOWE PRZYKŁADY DZIEŁ ARCHITEKTONICZNYCH

Aqua Appia

BUDOWLA INŻYNIERSKIE: kanały (Cloaca Maxima o średnicy 3,5 m), akwedukty (Aqua
Appia, Pont du Gard), drogi (Via Appia), wiadukty, mosty (Pons Aelius, obecnie most św. Anioła)
DOMY PRYWATNE: wzorowane na etruskich i greckich, o układzie atrialno-perystylowym;
arystokratyczne rezydencje podmiejskie (villa suburbana), miejskie rezydencje; domy rzymskiej
biedoty (domy czynszowe zwane insulami).
OBIEKTY UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ: Bazyliki (hale sądowo-targowe, dzielone szeregami
kolumn na trzy lub pięć naw (mogły być też jednonawowe) z których środkowa była wyższa i
szersza od pozostałych zakończona półokrągłą niszą (eksedrą) gdzie zasiadali sędziowie; były
przekryte płaskimi drewnianymi stropami lub przesklepione; bazylika Maksencjusza ok. 310 r.),

Amfiteatry (obiekty widowiskowe o eliptycznych arenach z miejscami dla widzów wokół nich;
elewacja zewnętrzna zdobiona kolumnami (na najniższej kondygnacji porządek dorycki, potem
joński, następnie koryncki (porządek spiętrzony), podzielona na ażurowe arkadowane piętra;
Koloseum-zbudowane w latach 70-80 za panowania cesarzy z dynastii Flawiuszów),
Teatry (wzorowane na greckich były jednak głównie budowlami wolno stojącymi, gdzie orchestrę
(zmniejszoną do formy półkolistego placyku) otaczała półkolista widownia, której ,,amfiteatralne
ukształtowanie wymagało odpowiedniej konstrukcji wspierającej.” Do orchestry przylegało niskie
proscenium z okazalszym niż w Grecji, monumentalnym budynkiem scenicznym stanowiącym stałą
dekorację. Elewacje zewnętrzne komponowano podobnie jak w amfiteatrach. ),
Cyrki (wydłużona arena-bieżnia (hipodrom) służąca do wyścigów kwadryg, przedzielona grubym,
niewysokim murem (spina), na którego końcach wznosiły się słupy (metae); wysypana ubitym
piaskiem miała jeden z boków zakończony prostokątnie, drugi półkoliście; Circus Maximus),

Termy (,,łaźnie publiczne wprowadzone w III w. p. n. e.,rozpowszechniły się w okresie cesarstwa
w całym imperium; służyły celom higieny osobistej, rozwijaniu kultury fizycznej i umysłowej”;
kompleks budynków, dziedzińców wewnętrznych i boisk sportowych otoczony ogrodami; główne
elementy funkcjonalne: pomieszczenie do rozbierania (apodyterium), basen do kąpieli zimnych
(frigidarium), sala do kąpieli ciepłych (tepidarium), sala do kąpieli gorących (caldarium) i parnia
(laconicum)),
Świątynie (różnorodność rozwiązań planów i brył; najstarsze kształtowano wg wzorów etruskich
np. świątynia Jowisza Kapitolińskiego w Rzymie z 590 r. p. n. e.; późniejsze prostokątne świątynie
zachowały pewne cechy etruskie (Maison Carree w Nimes); wpływy greckie: wprowadzenie
kolumnady z boku i z tyłu budynku, jednak kolumny najczęściej były wtopione w ścianę
wzbogacając formę plastyczną np. świątynia Fortuny Virilis w Rzymie; przykładem świątyni
bardziej przypominającej grecką jest świątynia Wenus i Romy w Rzymie; udoskonalenie formy
świątyń centralnych, np. świątynia Wenus w Baalbek w środkowym Libanie czy rzymski Panteon),

świątynia Fortuny Virilis świątynia Jowisza Kapitolińskiego Plan

Grobowce (monumentalne mauzolea na planie koła, np. mauzoleum Cecylii Metelli z I w. p. n. e.,
mauzoleum Hadriana ok. 135-139 r.; zwykli obywatele chowani byli wzdłuż dróg za miastem w
kamiennych grobowcach (jeśli posiadałeś dość pieniędzy); podziemne grobowce (katakumby).

Mauzoleum Cecylii Metelli

POMNIKI: pomnik konny ( np. Marka Aureliusza), wolno stojąca kolumna (np. kolumna Trajana),
łuk tryumfalny (łuk Tytusa, Septymiusza Sewera, Konstantyna).

Łuk Konstantyna Wielkiego Kolumna Trajana

PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE STOSOWANE W STAROŻYTNYM RZYMIE
1.toskański, 2. rzymsko-dorycki, 3. rzymsko-joński, 4. rzymsko-koryncki, 5. kompozytowy.
ELEMENTY FORMY CHARAKTERYSTYCZNE W ARCHITEKTURZE STAROŻYTNEGO
RZYMU
1. modylion, 2. kaseton, 3. archiwolta, 4. impost, 5. klucz (zwornik), 6.attyka, 7. belkowanie,
8. postument.

Porządki architektoniczne