Cesarstwo jest kolejną epoką w dziejach Rzymu zaraz po republice. Wraz z nowym ustrojem zachodzą duże zmiany w portrecie rzymskim. Podstawowe zmiany w dziedzinie wykonywania portretu były:

- forma popiersia (z początku była to głowa z małym wycinkiem torsu sięgającym obojczyków, później rozwinęło się tak że obejmowało ręce modela lub kawałek płaszcza wojskowego u żołnierza).

- opracowanie powierzchni (Rzymianie zwracali szczególnie uwagę na opracowanie przedniej strony głowy, czasami zdarzało się nawet że dokładnie opracowaną głowę nakładano na zupełnie nieatrakcyjny, przypadkowy tors).

- fryzura i zarost (zaczęto stosować odpowiednie świdry umożliwiające kręcenie loków na włosach i brodzie).

- gałka oczna (zaczynała jako malowana, później zaczęto ją zaznaczać rzeźbionymi liniami umożliwiającymi ukazanie tęczówki i źrenicy)

- ubiór (ten zmieniał się w zależności od panujących cesarzy, jednak wyróżniano trzy podstawowe typy statuy: naga, w zbroi, w todze, na które nakładano się wcześniej przygotowaną głowę)

Stworzono 5 podstawowych póz w posągu cesarza:

- w todze ( statua togata)

- w pancerzu (statua loricata)

- konno (statua equertis)

- postać naga z włócznią

- postacie z atrybutami bóstw

Lud Rzymski określany jest jako gens togata, czyli „lud w togach” dlatego tak często ukazywano postacie w nie odziane. Znane jest także ukazania cesarza z głową przykrytą fragmentem togi, czyli capite velato.

Wyróżnia się także podstawowe gesty cesarzy:

- imperator - wysoko prawa ręka

- dzielność i szlachetność - na koniu z podniesioną prawą ręką

- łaskawość - siedzący władca i ręka uniesiona nad klęczącym barbarzyńcom

Ukazywano także Władce w formie portretu w kole (heroizacja), umieszczanego często na froncie budowli.

Zlecenie na wykonanie portretu stanowiło zaszczyt dla fundującego. Fundował:

- senat

- władze miejskie

- zrzeszenia i kolegia

- zamożne osoby prywatne

Portret cesarza widniał wszędzie, począwszy od łuków triumfalnych, przez insygnia wojskowe, aż po monety. Od wschodnich terenów zaczął nadciągać kult cesarza. Posążki władcy stawiano obok bóstw opiekujących się domem.

Posągi wykonywano z:

- brązu

- marmuru

Stosowano złocenie farbą lub folią, proszkiem

- bardziej despotyczni cesarze tj. Neron i Kaligula kazali wykonywać się ze złota.

Koszt posągu wynosił ok. 5000 sesterców, czyli 5x żołd żołnierza a niekiedy nawet posągi ze złota wynosiły 400tys. sesterców, trudno więc sobie wyobrazić jaka to była suma.

W miastach prowincjonalnych wykonywano posągi przekształcając inne. Przez to posąg był mało podobny do oryginału. Często czyniono wręcz na odwrót i upodabniano posągi tych gorszych cesarzy do posągów dawnych światłych władców, by ukazać podobieństwo mimo iż takie w ogóle nie istniało. Np. Teodozjusza Wielkiego czyniono podobnego do Trajana, mimo iż nie było między nimi żadnego pokrewieństwa.

Po stworzeniu rzeźby zazwyczaj ją polichromowano by jeszcze bardziej upodobnić je do modela. Do tej pory zachowało się niewiele śladów tych czynności ze względu na nietrwałość.

Cesarstwo rozpoczyna się oczywiście od Oktawiana Augusta. Starano się ukazać jego boskość np. poprzez dodanie mu atrybutów Jowisza. Był on pokazywany jako wiecznie młody heros, a ponieważ był przystojnym i proporcjonalnym mężczyzną rzeźbiarze bardzo chętnie podejmowali się wyrzeźbienia go. Był uznawany jako najwyższy kapłan i Ojciec Ojczyzny (Pater Patrae), dlatego jego małe figurki były przechowywane w domowych kapliczkach (lararia). Jako najwyższy kapłan ukazywany był z krańcem togi nakrywającym głowę. Uwieczniono go także konno. Jego portrety były jednocześnie klasycyzujące i nowoczesne. Stały się wzorem dla następnych portretów.

Jeżeli chodzi o portret damski to absolutnym wzorem była umiłowana żona Oktawiana Augusta - Liwia. Cesarzowa ta ustanawiała wzory pod względem mody i uczesania. Ukazywano ją w :

- uczesaniu italijskim (nodus)

- uczesaniu greckim

- Przedstawiano ją także jako bóstwo: Cerera, Junona, Westa, Diana

Tworzono np. procesje w miastach z obrazami pary cesarskiej ukazywanej jako Jowisz i Junona. Po śmierci stała się najwyższą kapłanką deifikowanego Augusta.

DYNASTIA JULIJSKO - KLAUDYJSKA (14 p.n.e. - 69r.)

W tej dynastii nastąpiły pewne zmiany w portretach:

- tendencje do realizmu a nawet weryzmu, czyli skrajnego naturalizmu

- koniec „wiecznej młodości”

- głowy miały lepszy modelunek używano świdra do tworzenia loków i kędziorów

- zaznaczano zmiany fizyczne i psychiczne u postaci (pojawiły się zmarszczki)

- częściej ukazywano z atrybutami bóstw

Tyberiusz, Klaudiusz, Kaligula

W portretach Nerona widać jego przemianę przez wiele lat rządów. Z miłego młodego mężczyzny przeobraził się w okrutnego i rządnego krwi człowieka. Kazał wezwać rzeźbiarza Zendora i nakazał mu stworzyć swój pomnik na 35m aureolą jako Boga słońca, preferował też siebie jako lutnistę.

OD FLAWIUSZY DO HADRIANA

- kolejne wzmocnienie tendencji w kierunku weryzmu

- zapoczątkował to Wespazjan - jego portrety kierowały się ogromnym kontrastem z portretami Augusta:

• Wespazjan nie miał powiązania z poprzednimi wielkimi władcami, do których utożsamiali się poprzednicy

• Brak powiązania z bóstwami, sam Wespazjan nie wyrażał chęci posiadania boskich atrybutów

• Był realistą skupionym na cechach doczesnych

• Był krępej sylwetki toteż niemożliwe było uczynienie z niego herosa

Cesarz ten wyglądał jak plebejusz lub wręcz wieśniak. Jedyną rozbieżność można dostrzec między portretami prywatnymi a oficjalnymi. Te pierwsze zadziwiają swoja szczerością i wiernością oddania portretu. Na drugim portrecie artysta starał się dodać portretowi szlachetności.

Trajan uważany był jako najlepszy cesarz. Zmieniły się poglądy na władzę cesarza. Nie jest to już źródło przywilejów ale ciężki kawał chleba do zgryzienia. To samo widać w portretach. Artysta starał się ukazać nie urodę cesarza ale jego najbardziej szlachetne cechy.

- cienkie głębokie cięcia

- twardy modelunek

- energiczność i zdeterminowanie postaci

- koniec zasady „wiecznej młodości”

Jego małżonką była Plotyna : jej portrety uosabiały korzystne cechy charakteru i intelektualne.

Kolejnym wielkim cesarzem był Hadrian. Był większym estetą niż Trajan więc i jego przedstawienia były inne. Miał piękną brodę i idealnie utrefione loki. Hadrian miał kochanka, nazywał się on Antinous i był Bityńczykiem 30 lat młodszym od cesarza. Po jego śmierci Hadrian kazał go uwiecznić na wielu portretach jako symbol młodzieńczego piękna. Żoną Hadriana była Vibia Sabina, którą ukazywano jako skromną kobietę. Już za czasów Hadriana zaczęto zaznaczać tęczówki i źrenice żłobieniem, widać to najlepiej w późniejszych portretach.

OD ANTONINÓW DO DOKLECJANA

Jednym z ważniejszych cesarzy tego okresu był Marek Aureliusz.

- ukazywano go w różnych okresach życia

- próbowano go także upodobnić do przyszywanego ojca Antonina Piusa

- tworzono także małe obrazki na straganach znikomej jakości

- w konnym portrecie ukazany jest jako zwierzchnik całego imperium

- mimo iż był zwolennikiem małych posążków znaleziono także jego popiersie ze złota

W kobiecych portretach wzorem była jego żona Faustyna młodsza a jej odwzorowania cechowały się pięknem.

W późniejszym czasie loki zastąpiono zwartą masą włosów. Np. Maksymiliana Traka.

Wraz z nastaniem Dioklecjana zmieniły się portrety zaczęto już stosować w dużej mierze portret malowany np. freski

Było to scharakteryzowanie portretów cesarzy jednak nie tylko ich ukazywano w czasie panowanie cesarstwa rzymskiego. Portretowano także liczne osobowości:

• wergiliusz - tworzono jego portrety w kole na pierwszej stronie książki już w tamtych czasach kartkowanej, ukazywano go także w ramach portretów „pod daszkiem”, istnieje także mozaika ukazująca go w towarzystwie muz

• terencjusza także ukazywano na jego dziełach pisanych

Portrety ważnych osobowości trzymano w domach ukazując obecne aspiracje kulturowe gospodarzy.

Portrety znanych były także elementami mozaik podłogowych. Wysyłano także portrety znajomym w formie kartek.

Portrety stawiano na forum oraz w urzędach np. sala rozpraw.

Jeżeli chodzi o sport to uwieczniano głównie gladiatorów oraz zwycięzców wyścigów rydwanów. Tworzono portrety rodzinne - obraz zamożności i godności rodu. Fundowali je np. wyzwoleńcy z wdzięczności za otrzymaną wolność. Po osiągnięciu większego statusu fundowali sobie zazwyczaj całą serię portretów.

W portret był bardzo popularny w Pompejach : dziewczyny poetki i chłopcy filozofowie. Czasami idealizacje nie były zbyt trafne. Malowano także w warstwach niższych np. zmarłych rodziców, których otaczano czcią i ozdabiano kwiatami.

Gdy w Rzymie zaczęło się źle dziać czyli cesarstwo zachodnie zaczęło chylić się ku upadkowi widać to także było na portretach. U ludzi zamożnych zaczęły ukazywać się portreciki noszone na łańcuszku.

PO ŚMIERCI

• ołtarz grobowy

• na sarkofagach (zmarły z małżonką)

• postać zmarłego otoczona przedmiotami

• maski mumii (malowano także złote)

Spadkobiercami malowidła rzymskiego stała się sztuka bizantyjska.

---