PRYSZCZYCA

(aphtae epizooticae, foot and mouth disease)

zaraza pyska i racic

Występowanie:

• na całym świecie

• występuje cyklicznie: musi być duża zaraźliwość zarazka i duża wrażliwość zwierzęcia

• enzootycznie w Afryce, Ameryce Pd. Azji

• epizootycznie w Europie

Etiologia:

Aphtowirus rodzina Picornaviridae (RNA)

• znanych jest 61 podtypów

• serotypy: A (Alemagnie) - 23 podtypy

O (Oise) - 11 podtypów

C - wyst. jednolicie

SAT 1 - 6 podtypów

SAT 2 - 3 podtypy

SAT 3 - 3 podtypy

Asia 1

• wrażliwy na działanie wysokiej temp., światła, niskiego pH

• niska temperatura przedłuża jego żywotność

• wrażliwy na 1-2% NaOH, roztwór octu i 0,5-1% kw. cytrynowy

Epizootiologia:

• choroba zwierząt parzystokopytnych - wrażliwe: Bo, Ov, Cap, Su

• epizootie występują cyklicznie: musi być duża zaraźliwość zarazka i duża wrażliwość zwierzęcia

• przebycie infekcji jednym z podtypów, nie powoduje odporności na pozostałe

• zarazki wydalane już w okresie inkubacji

• szybko szerzy się w stadzie drogą łańcuchowo-pokarmowa

Źródła zakażenia:

• pierwotne - zwierzęta chore, ozdrowieńcy, bezobjawowi nosiciele

• wtórne - pasza, woda, sprzęt, środki transportu, ludzie, odpady poubojowe

• ślina, mocz, kał, mleko, wydzielina nosowo-gardłowa

• wydzielanie wirusa na początki obfite, spada zwłaszcza po kilku dniach po pęknięciu ostatnich pęcherzy

Wrota:

• donosowo

• per os

• transplacentarnie (świnka)

• przez uszkodzoną skórę

Patogeneza:

O.I. 2 − 7 dni, max. 10

• wrażliwe są zwierzęta w każdym wieku,

wniknięcie i namnażanie (kom. nabłonkowe jamy ustnej) → pęcherze pierwotne (szybko zanikają) → krew i limfa → posocznica (towarzyszy temu gorączka i nasilające się objawy ogólne) → inne tkanki → po 2 - 4 dniach p. i. pęcherze wtórne (bł. śluzowa jamy ustnej, język, śluzawica, żwacz, szpara m-raciczna, korona, piętka, podstawy rogów, wymiona, pachwiny)

• pęcherze - nagromadzenie się limfy i wysięku zapalnego w warstwie kolczystej nabłonka, przy braku uszkodzenia jego warstwy rozrodczej → szybkie gojenie owrzodzeń powstających po pęknięciu pęcherzy

Objawy:

• gorączka 40,5 - 42°C, przyśpieszenie tętna, leukopenia, spadek apetytu, zanik perystaltyki

 p. łagodna:

• nadmierne ślinienie, upośledzenie przeżuwania

• zaczerwienienie, pęcherzyki, pęcherze, nadżerki, zmiany w jamie ustnej, na racicach, wymieniu i gruczole mlekowym, zmiany na zew. narządach płciowych, wokół odbytu, na udach, brzuchu

• częste powikłania bakteryjne: zropienie ubytków szpary międzyracicznej, koronki stawów, zalegania, odleżyny, ropowica, śmierć, zropienie ubytków w jamie gębowej, gardle, przełyku, żwaczu, krwotoczne zapalenie jelit, owrzodzenie krtani, tchawicy, skóry

 p. złośliwa:

pierwotnie - wirus o dużej zjadliwości; wtórnie - przy postaci łagodnej zakażenie innym typem wirusa

• objawy nerwowe, zapalenie żołądka i jelit, † po 2 - 3 dniach

AP:

• pęcherze (do wielkości jaja kurzego) - w błonie śluzowej jamy ustnej, na skórze

• po pęknięciu pęcherzy → odosobnione lub zlewające się nadżerki (dno nadżerek stanowi warstwa brodawkowata pokryta żółtym lub szarobiałym nieżytowo-ropnym wysiękiem)

• leukoplakie - ogniskowe białawe zgrubienia nabłonka, ślad pierwotnych nadżerek

• pęcherze lokalizują się: na bezzębnym brzegu szczęki, rzadziej na śluzawicy, w otworach nosowych i na podniebieniu twardym

• w żwaczu i księgach - ciemnobrunatne, okrągłe strupy

• w błonie śluzowej trawieńca i jelit - wybroczyny

• fałdy spiralne trawieńca - grube, galaretowate obrzęki

• zwiększona ilość płynu w worku osierdziowym

p. złośliwa:

• serce tygrysie (cor tigrinum) - zwyrodnienie → nieropne zapalenie mięśnia sercowego

• skrzepy krwi w lewej komorze serca oraz zastój krwi w narządach

• brak pęcherzy

• zmiany zapalne mięsni - martwica rozpływna włókien mięśniowych

HP:

• nacieki limfo-histiocytarne, leukocytarne i kom. plazmatycznych w sercu

• u młodych szklisto-woskowe zwyrodnienie mm. szkieletowych

Diagnostyka różnicowa :

• stomatitis vesicularis - chorują Eq i Su

• choroba pęcherzykowa - tylko Su

• głowica, MD/BVD, IBR - brak charakterystycznych zmian na kończynach

• księgosusz

• choroba niebieskiego języka

• ospa - zmiany rozpoczynają się od małych pęcherzyków, brak dużych

Badanie laboratoryjne:

• oznaczenie serotypów: OWD, SN, ELISA

Zapobieganie i zwalczanie:

• szybkie określenie typu wirusa

• likwidacja wszystkich zwierząt racicowych w pierwszym ognisku

• stała dewastacja zarazka w środowisku 2% NaOH

• całkowita izolacja, blokada ogniska choroby

• stały i dokładny przegląd zwierząt w okręgu zapowietrzonym i zagrożonym

• szybkie zgłaszanie nowych przypadków

• szczepienia Bo w promieniu 15-20 km (podśluzówkowo i podskórnie - szybka odpowiedź)

Leczenie: ZABRONIONE, CHOROBA ZWALCZANA Z URZĘDU

Piśmiennictwo:

1. wykłady − Epizootiologia

2. Frymus T.: „Pryszczyca - stałe zagrożenie także dla Polski”, Magazyn Wet. 2000/56

3. Kaszubkiewicz Cz.: „Patogeneza i anatomia patologiczna chorób zakaźnych zwierząt”, Wrocław 1990, skrypt nr 356

---