Rodzaje i typy diagnoz

TYPY DIAGNOZ:

1. Diagnoza przyporządkowująca (klasyfikacyjna lub typologiczna, kategorialna) - zalicza dane zjawiska lub stan do określonej klasy lub typu zjawisk. Polega ona na przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku. Jest to wstępny etap, zadanie każdej diagnozy.

2. Diagnoza genetyczna (etiologiczna) - wyjaśnia zjawisko lub stan rzeczy w kategoriach genetycznych - etiologia badanego problemu (polega na ustaleniu źródeł określonego problemu, np. zaburzenia, wykryciu jego przyczyn pierwotnych i wtórnych itp.).

3. Diagnoza celowościowa (funkcjonalna) - wyjaśnia sens diagnozowania wycinka rzeczywistości z punktu widzenia funkcji, jakie dane zjawisko spełnia w szerszym kontekście; szuka odpowiedzi na pytanie: „Jakie znaczenie ma dany składnik (czynnik) dla całości badanego stanu?” (szczególnie ważna w tych przypadkach, gdy diagnosta ma rozpoznać stan rzeczy, który jest uwarunkowany zjawiskami sprzężonymi). Ten typ diagnozy polega również na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu z różnymi sterami aktywności i grupami społecznymi.

4. Diagnoza fazy - określa stadium rozwojowe (fazę, etap) badanego stanu rzeczy w chwili diagnozowania, przy założeniu, iż dane zjawisko ewoluuje w określonym kierunku; odpowiada na pytanie: „W jakiej fazie przebiegu, rozwoju znajduje się badany stan rzeczy?”. Polega też na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości, uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego etapu w momencie badania.

5. Diagnoza rozwojowa czyli prognostyczna - stwierdza główne tendencje rozwojowe (przyszłość) diagnozowanego wycinka rzeczywistości; odpowiada na pytanie: „Jak dalej będzie rozwijał się badany stan rzeczy?”. Polega też na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków, które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu.

Rodzaje diagnoz

1. Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu obejmuje kilka etapów:

1. opis badanego stanu rzeczy - polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich, profilaktycznych lub projektujących;

2. ocena badanego stanu rzeczy - zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związku z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla diagnosty kryteria z punktu widzenia w których uznaje on badany stan za prawidłowy lub też nie.

3. Konkluzja oceniająca - dokonujemy jej poprzez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lub brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania interwencyjnego lub terapeutycznego.

4. Wyjaśnienie analizowanych stanów rzeczy - szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnienie genetyczne - szereg przyczyn w określonym czasie.

5. Postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym - etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.

2. Diagnoza pełna - obejmuje wszystkie wymienione powyżej typy diagnoz.

3. Diagnoza cząstkowa - obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (najczęściej 2 lub 3).

4. Diagnoza jednostki, grupy lub społeczności

W zależności od tego, czy przedmiotem zabiegów diagnostycznych będzie jednostka, grupa, społeczność, mówi się o diagnozie jednostki, grupy lub społeczności. Zauważalne różnice w procesie diagnozowania różnych przedmiotów sprowadzają się na ogół do stosowna odmiennych sposobów zbierania materiału diagnostycznego.

5. Diagnoza poznawcza i decyzyjna

Inną klasyfikację diagnoz można sporządzić przyjmując za kryterium podziału typy pytań (problemów) diagnostycznych.

• Diagnoza poznawcza - w diagnozie tej w przeciwieństwie do diagnozy decyzyjnej nie wystarczy stwierdzenie zgodności lub niezgodności, ale potrzebne jest także jeszcze sprawdzenie (weryfikacja lub falsyfikacja) danej teorii (aktualnie rozpatrywanej) z alternatywnymi teoriami. Diagnozy poznawcze dokonywane są wówczas, gdy rozwiązujemy zadania poznawcze, np. pytając o: cechy społeczno - demograficzne mieszkańców danej społeczności, funkcjonowanie instytucji na tym terenie, jego nasycanie indywidualnymi i zbiorowymi siłami społecznymi.

Wyniki diagnoz poznawczych są punktem odniesienia dla diagnoz decyzyjnych.

• Diagnoza decyzyjna - jest ściśle związana z działalnością praktyczną. Jedną z charakterystycznych cech tego rodzaju diagnozy jest fakt, iż przeprowadzona jest ona w ścisłym związku z projektowaniem określonych działań korekcyjnych, kompensacyjnych, interwencyjnych, terapeutycznych itp.

Środowiskowa diagnoza decyzyjna jest opisem wyników badania środowiskowego - ściślej elementów. Inaczej środowiskowa diagnoza decyzyjna to końcowy wniosek, wynikający z dokonanej przez badacza krytycznej oceny zebranych symptomów subiektywnych i obiektywnych, łącznie z nadaniem zespołowi tych symptomów właściwej nazwy.

• Postdiagnoza - dokonywana jest w dziedzinach naukowych badających przeszłość, przeprowadzona jest post factum. Jest pomocna w tych przypadkach, w których musimy uwzględnić szerokie przedziały czasowe, pośrednio służy diagnozie decyzyjnej.

Postdiagnoza ma dwie główne zalety:

• jej wyniki w małym stopniu ulegają dezaktualizacji (postdiagnoza identyfikacyjna)

• posiada wyjątkową moc weryfikacyjną.