Patologie społeczne
Prostytucja.
Prostytucja jest traktowana jako przejaw patologii społecznej, jako zjawisko o charakterze kryminogennym i patogennym, wiąże się nierzadko z alkoholizmem, narkomanią, przestępczością. Trudno podać jednoznaczną definicję prostytucji, ponieważ ciężko jest wyznaczyć obiektywną granicę co jest, a co nie jest prostytucją.
Radecki określa prostytutkę jako osobę której jedynym lub głównym sposobem utrzymania jest czerpanie korzyści finansowych z zaspokajania potrzeb seksualnych przygodnych partnerów.
ta definicja nie obejmuje jednak osób uprawiających prostytucję okazjonalnie, w weekend, w okresie wypoczynkowym, czy jako formę dodatkowego zarobku, nie obejmuje też osób które posiadają stałych klientów.
M. Jasińska natomiast pisze, że prostytucja to świadczenie usług za zapłatę, bez zaangażowania uczuciowego i bez możliwości wyboru partnera.
ta definicja również adekwatna nie jest, gdyż dziś prostytutki działają samodzielnie i mają możliwość wyboru partnera, tego wyboru nie miały/mają prostytutki w systemie reglamentacyjnym, pracujące w domach publicznych.
Najmniej w wątpliwości budzi definicja Antoniszyn i Marek:
Prostytucja to świadczenie usług seksualnych w dowolnej formie, w zależności od preferencji klienta stale lub dorywczo, w zamian za korzyści materialne (pieniądze, prezenty) . Motyw materialny dominuje nad seksualnym.
Jako cechę prostytucji dodaje się też brak zaangażowania uczuciowego.
Jako formy prostytucji wymienia się prostytucję heteroseksualną (świadczoną głównie przez kobiety), homoseksualną (głównie męska) i biseksualną.
*
W Polsce rozmiary i znaczenie zjawiska prostytucji zostały zauważone po 1989r., wtedy też zjawisko zaczęło zmieniać swój obraz, specyfikę. Jednak paradoksalnie większość badań i opracowań naukowych w naszym kraju pochodzi z okresu wcześniejszego - z lat 50., 60., 70. XX w.
Obecnie w Polsce prostytucja nie jest zakazana (nie jest karana), ale nie jest również prawnie zalegalizowana. Karane są natomiast wszelkie formy nacisku osób trzecich, czerpanie korzyści finansowych z cudzej prostytucji (sutenerstwo), nakłanianie (stręczycielstwo), ułatwianie (kuplerstwo) oraz handel żywym towarem. Kodeks karny reguluje to w art. 203, 204.
Na świecie znane są cztery systemy prawne regulujące kwestię prostytucji (=> stosunek prawa do prostytucji):
Prohibicjonizm - całkowity zakaz prostytucji, jest to system represyjny. Prostytucja jest traktowana jak przestępstwo, za które grożą kary. Obecnie ten system obowiązuje w niektórych krajach bliskiego wschodu, w których obowiązuje prawo koraniczne np. w Iranie, Jemenie, Arabii Saudyjskiej, a także w Szwecji od 1999 r. (zakaz kupowania usług seksualnych, karani są klienci). Wady tego systemu to nieskuteczność (w skutek niejasnego określenia co prostytucją jest a co nie jest), niesprawiedliwość (karzę się zwykle jedną stronę), nieskuteczność, stygmatyzowanie prostytutek (co utrudnia ich resocjalizację), spychanie do podziemia (co utrudnia kontrolę nad zjawiskiem).
Reglamentaryzm - legalizacja prostytucji jako zła koniecznego, system ten ustalił prawne zasady funkcjonowania prostytutek, wprowadził zasady rejestracji, dokumentów uprawniających do wykonywania zawodu, przepisy porządkowe zasady dotyczące nadzoru. Nadzór miała sprawować policja. System preferował skoszarowanie prostytutek w domach publicznych, dzielnicach miast, oznaczał też czerpanie przez władzę korzyści z prostytucji. System ten rozwijał się z powodzeniem od XIII w. a kształt zyskał w czasach wiktoriańskich (XVIII/XIX). Obecnie zastępowany przez neoreglamentaryzm.
Neoreglamentaryzm - nadzór nad prostytutkami scedowany na służby sanitarne, muszą legitymizować się książeczkami z wynikami badań. Ich działalność jest jednak samodzielna, system wprowadzał zakaz prowadzenia domów publicznych. Obowiązywał w Polsce międzywojennej - był nadzór sanitarny ze społecznym, działały komisje (policja, służby sanitarne i organizacje społeczne) których zadaniem było aktualizowanie książeczek, tzw. czarnych książeczek.
Abolicjonizm - rezygnacja z karania osób zajmujących się prostytucją na rzecz zapobiegania tej patologii i zagrożeniom z nią związanych. Powstał w Anglii pod koniec XIX w. Założenia główne systemu to:
zwalczanie prostytucji, a nie jej niektórych elementów,
działania profilaktyczne skierowane na osoby z grup ryzyka,
resocjalizacja osób już działających w procederze,
podnoszenie świadomości społecznej odnośnie skutków prostytucji,
-//- -//- -//- w dziedzinie higieny osobistej,
eliminowanie wszelkich form nacisku skłaniających do prostytucji (karanie przestępstw związanych z czerpaniem korzyści finansowych z prostytucji; sutenerstwa, kuplerstwa, stręczycielstwa i handlu żywym towarem).
W Polsce obowiązuje system abolicyjny.
*
Skala zjawiska i specyfika zjawiska.
Ponieważ prostytutki nie są rejestrowane ciężko jest dokładnie określić skalę zjawiska - szacuje się ją na ok. od 10 do 12 tys. osób.
Dane policji mówią jedynie o osobach które weszły w konflikt z prawem.
Najszersze i najbardziej aktualne badania dotyczące prostytucji były prowadzone w 2002r. przez prof. Zbigniewa Izdebskiego, wśród prostytutek agencyjnych i pracujących poza agencją. Na podstawie tych badań można określić specyfikę zjawiska prostytucji w Polsce;
prostytucja jest problemem dużych miast, miejscowości przygranicznych, tras przegotowanych,
zdecydowana większość prostytutek pochodzi ze środowisk robotniczych, ale wzrasta liczba kobiet wykształconych - w latach 70./80. wyższe wykształcenie miało o,7% kobiet, po 200o roku liczba wzrosła dziesięciokrotnie,
zdecydowana większość prostytutek (prawie 80%) miała jakiś zawód, głównie techniczny bądź usługowy (fryzjerka, krawcowa, pielęgniarka), pozostałe pracowały w zawodach artystycznych,
większość stanowią Polki, następnie Ukrainki, Rosjanki i Białorusinki,
większość kobiet (60-70%) to panny bezdzietne, ale są i kobiety posiadające dzieci,
wiek większości prostytutek mieści się w przedziale wiekowym 17-35 lat,
17% mężczyzn przyznaje się do korzystania z usług prostytutek,
co ciekawe, większość, bo 90% deklaruje się jako osoby wierzące w Boga.
Badania pokazały też, że okres wchodzenia w zawód obejmuje kilka lat i da się go ująć w pewne etapy:
1 rok - okres naturalnej selekcji - uprawianie prostytucji wiąże się z wieloma zagrożeniami; zdrowia i życia, badania pokazują że większość prostytutek cierpi na choroby weneryczne, liczne infekcje, stają się ofiarami pobić, gwałtów, kradzieży, szantażu, ponadto zawód ten wiąże się ze specyficznym trybem życia i z kosztami psychicznymi.
Następne trzy lata to okres doskonalenia zawodowego, a także opracowania własnych metod pracy.
Następne kilka lat to okres stabilizacji zawodowej.
Po dziesięciu latach pracy najczęściej zaczyna się myśleć o zakończeniu kariery.
Kategorie prostytutek.
Osoby zajmujące się prostytucją nie stanowią jednolitej grupy - wyróżnia się pewne kategorie, w zależności od obszaru działania, sposobów pozyskiwania klientów, miejsca świadczenia usług czy pory pracy w ciągu doby.
W latach 50.60. XX w. funkcjonowały następujące nazwy dla określenia poszczególnych „typów” prostytutek (nazwy te funkcjonujące niegdyś w języku potocznym nie przystają do dzisiejszego obrazu zjawiska):
wg badań J. Bieleckiego - lokalówki (pozyskujące klientów w lokalach, hotelach), gruzinki (w bramach, choć nazwa pochodzi od kobiet prostytuujących się w po wojnie w gruzach budynków),
M. Jasińska - uliczne, rosówki (niezbyt urodziwe), gwardzistki (o długim stażu pracy), ksiutówki (świadczące usługi na plażach), mewki (w portach).
W latach 90. zostało wiele starych nazw, ale pojawiły się nowe: tirówki, agentki (pracujące w agencjach), dyskotekowe, towarówki (za prezenty), galerianki (szlaufiary - 15,16 - letnie dziewczyny „wyłapujące” klientów w centrach handlowych, świadczące usługi seksualne w zamian za pieniądze, ale często także za drogie prezenty; perfumy, telefon komórkowy, czy modne ubrania).
Brunon Hołyst dokonując typologii prostytutek wyodrębniając następujące:
Call girls - dziewczyny na telefon, młode, wykształcone, znające języki, z własnym mieszkaniem, klienci często z zagranicy, biznesmeni, często kobiety te mają kuplerów, kontakt z klientem uzyskują telefonicznie, najczęściej nie znane policji.
Pracujące w hotelach i lokalach nocnych - nawiązują kontakt w tańcu, przysiadając się do stolika, usługi świadczą w pokojach hotelowych bądź pomieszczeniach gospodarczych, nie popełniają przestępstw, prostytucja to ich główne źródło utrzymania.
Uliczne - zdarza się nierzadko, że uzależnione, chore, często to kobiety „wypadające” z zawodu lub początkujące, otoczone osobami wciągniętymi w proceder (taksówkarze, sutenerzy, ochroniarze), znane policji.
Pracujące w agencjach towarzyskich i salonach masażu - częściej cudzoziemki, dość dobrze wykształcone, mało samodzielne, zachowują anonimowość, z danych policji wynika że w Polsce istnieje ok. 840 agencji, 115 salonów masażu.
Okazjonalnie prostytuujące się, w tym studentki, urzędniczki, kelnerki, uczennice, w sezonie turystycznym.
Oprócz tego wymienia się też tzw. damy do towarzystwa, prostytutki elitarne, mające stałych bogatych klientów. Nierzadko są wykształcone, znają języki obce, zasady kultury , uczestniczą w oficjalnych spotkaniach dla ich ubarwienia. Z klientami mają kontakt w czasie spotkań towarzyskich i z polecenia.
*
Mężczyźni - prostytucja homoseksualna jest zdominowana przez mężczyzn, choć tylko połowa z uprawiających ją mężczyzn taką orientację seksualną deklaruje, klientami są kawalerowie i mężczyźni żonaci. Największą grupę męskich prostytutek stanowią mężczyźni 20-30 - letni, klientów znajdują najczęściej przez Internet, w klubach, barach, na imprezach, w stałych miejscach znanych w środowisku np. parkach.
Uwarunkowania prostytucji.
Według badań Izdebskiego dla 60% prostytutek głównym motywem podejmowania takiej właśnie formy zarobku jest trudna sytuacja finansowa,
17% możliwość zarobku, osiągnięcia zysku, 14% podniesienie standardu życia, dla 2/3 to zajęcie tymczasowe, wyjście z kłopotów, a dla 4% zajęcie stałe, które chciałyby jak najdłużej wykonywać.
Prostytucję podejmowaną ze względu na złe warunki materialne określa się mianem głodowej, prostytucję ze względu na chęć podniesienia standardu życia, po to by się kształcić - aspiracyjnej (np. sponsoring) i kulturowa, która związana ze współczesnym trendem eksponowania swojego ciała jako towaru, który może zapewnić sławę, ułatwić karierę.
Uwarunkowania prostytucji są wieloczynnikowe (czynniki biologiczne, ekonomiczne, społeczne, psychologiczne).
Najczęściej wymienia się następujące:
zaburzenia seksualności - oziębłość bądź skłonność do perwersji,
wczesna inicjacja seksualna, nierzadko wymuszona, wczesne doświadczenia seksualne traktowane są jako bezpośrednie uwarunkowania prostytucji,
zaburzenia emocjonalne, nieumiejętność nawiązywania bliskich relacji emocjonalnych, w połączeniu z niskim ilorazem inteligencji,
duża zmysłowość, erotyzm, (=> to koncepcje o znaczeniu historycznym - biologiczne),
według niektórych koncepcji ważnym czynnikiem jest kompleks męskości (wg H. Deutsch) - rodzi się on z pogardy dla matki, którą kobieta uważa za uległą, mało ciekawą, podporządkowaną mężczyźnie (natomiast prostytutka pełni w relacjach z mężczyznami rolę aktywną), lub znaczenie ma kobiecy masochizm - w wyniku poczucia niedoskonałości względem mężczyzn.
=> prostytucja jako przejaw roli społecznej kobiety
Czynniki ekonomiczne - ubóstwo, bezrobocie, w połączeniu z brakiem wykształcenia, niskim wykształceniem, brakiem kwalifikacji zawodowych - prostytutki wciąż wywodzą się głównie ze środowisk biednych, a motyw ekonomiczny pozostaje dominujący.
Najczęściej jednak badania pokazują zaburzenia więzi międzyludzkich jako czynnik sprzyjający wyborowi kariery prostytutki:
złe doświadczenia socjalizacyjne (rozbite więzi rodzinne, brak więzi osobowych, alkoholizm, nadmierny rygoryzm, okrucieństwo w rodzinie, nadużycia seksualne, przestępczość),
brak więzi w rodzinie i brak więzi alternatywnych rekompensujących te pierwsze,
zamrożenie emocjonalne - rodzaj znieczulenia, braku empatii w wyniku urazów psychicznych doświadczanych w dzieciństwie, brutalności we wzajemnych relacjach rodziców, skrajnie autorytarny model wychowania, instrumentalne traktowanie członków rodziny, brak wzajemnej troski,
wczesna inicjacja seksualna, wymuszone kontakty seksualne,
przedmiotowy charakter pierwszych kontaktów seksualnych,
częsta zmiana partnerów seksualnych, szczególnie w pierwszych latach aktywności seksualnej,
rozbudzenie potrzeb seksualnych,
utrwalony schemat instrumentalnych relacji płciowych.
Jeśli jeszcze dodamy przebywanie w środowisku które stymuluje, przekazuje określone wzorce (koleżanka lub kolega prostytuujący się, mający dojścia do klientów, łatwy dostęp do Internetu) to ryzyka przyjęcia procederu jest bardzo duże.
Prostytucja nieletnich:
jest skoncentrowana na obszarach wielkomiejskich,
trudno jest określić skalę zjawiska, gdyż ani młodzież ani klienci nie są zainteresowani ujawnianiem tego procederu,
rocznie policja zatrzymuje ok. 200 nieletnich uprawiających prostytucję, głównie dziewcząt, ale te liczby nie obejmują dziewczyn, które za drobne kwoty, czy drinka na dyskotece prostytuują się, nie obejmuje tzw. galerianek, które w centrach handlowych szukają bogatych klientów, => biorąc pod uwagę, że rocznie ok. 5 tys. dzieci między 13 - 15 r. ż. ucieka z domu czy placówek opiekuńczo - wychowawczych, liczba nieletnich prostytutek z pewnością będzie większa (prostytucja może być dla nich formą zarobku aby przetrwać na ulicy),
coraz młodszy wiek prostytuujących się dzieci (wolontariusze pracujący z dziećmi na dworcu we Wrocławiu spotkali tam dzieci 10,11 letnie),
coraz więcej nastolatków prostujących się nie tylko za pieniądze, ale i za prezenty np. perfumy, telefony, drogie ubrania ( przykład tzw. galerianki),
miejscem świadczenia usług są głównie okolice dworów, parkingi, przy trasach szybkiego ruchu, coraz częściej mieszkania prywatne, a także agencje (niektóre z nich oferują klientki 15,16 - letnie),
klientami nie są głównie jak potocznie się sądzi pedofile, czyli osoby którym satysfakcje daje kontakt seksualny z dzieckiem, ale osoby których nie stać na usługi dorosłych prostytutek.
Prostytucja dzieci i młodzieży to przede wszystkim prostytucja dziewczęca 59% (badania J.Kurzępy), najczęściej jak pokazują te same badania, dziewczęta te inicjacje seksualną przeszły przed 15 r. ż. w grupie rówieśniczej.
Najczęstszym podawanym powodem podejmowania prostytucji były:
względy ekonomiczne,
namowa koleżanek,
potrzeba wrażeń,
konieczność,
chłopcy - podawali pragnienie przygody, narkotyki, żądzę (heteroseksualna prostytucja),
Większość przejawia dość wysoki poziom wykolejenia - przestępczość, przynależność do grup chuligańskich, kłopoty w nauce, wagary, czynnikami najczęściej podawanymi jako facylitatory wchodzenia w prostytucję są:
niski status społeczny rodziny,
nadmierny rygoryzm ojca,
brak więzi emocjonalnej w rodzinie,
chaos organizacyjny,
wadliwe metody wychowawcze,
patologie w rodzinie pochodzenia,
częsta zmiana środowiska wychowawczego,
niepowodzenia szkolne,
wczesna inicjacja seksualna,
doświadczenie wykorzystywania seksualnego w okresie dzieciństwa,
brak zainteresowania ze strony rodziców,
relatywizm moralny.
Wejście na drogę prostytucji jest groźne dla dalszego rozwoju nieletniej osoby, powoduje zmiany w jej psychice, kontakt z patologicznych środowiskiem - destrukcyjnie wpływa na całe życie. Ważna jest profilaktyka, ale nie w postaci moralizowania, a przede wszystkim uświadamiania zagrożeń związanych z tym procederem (spotkania z policjantami, psychologami, działania pedagoga szkolnego). Istotne są również działania rozpoznawcze i prewencyjne policji w agencjach towarzyskich, salonach masażu, na dworcach kolejowych; czyli wszystkich miejscach gdzie zjawisko może występować.
Zgodnie z Ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich prostytucja jest jednym z przejawów demoralizacji nieletniego, policja inaczej niż w przypadku dorosłych prostytutek ma obowiązek powiadomienia sądu rodzinnego, który może orzec wobec nieletniego środki wychowawcze, a w przypadku wysokiego poziomu demoralizacji, współwystępowania innych jej przejawów również umieszczenie z zakładzie poprawczym.
Bibliografia:
Jędrzejko M. Prostytucja jako problem społeczny, moralny, zdrowotny, Pułtusk - Warszawa 2006.
Nowak A., Wysocka E. Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie. Elementy patologii społecznej i kryminologii, Katowice 2001.
Pospiszyl I. Patologie społeczne. Resocjalizacja, Warszawa 2008.
8