Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 1. (3 X 2013)

Przedmiot prawa cywilnego

Przepisy prawa cywilnego kształtują stosunki cywilno-prawne, które na ogół mają charakter majątkowy. Stosunki cywilno-prawne byłyby mierzalne dzięki pieniądzom. Można ustalić wartość tego stosunku. Stosunki cywilno-prawne mają charakter majątkowy, ale nie zawsze. Kolejną cechą tych stosunków jest równorzędność stron – wymagają udziału co najmniej dwóch osób. Strony są względem siebie partnerami. Z równorzędnością stron wiąże się autonomia woli stron stosunku, która oznacza, że stosunki te powstają i ustają wg woli stron. Wola stron stosunku decyduje w ich ukształtowaniu, powstaniu bądź też ustaniu. Swoboda w kształtowaniu tych stosunków znajduje wyraz w swobodzie umów. Swoboda miałaby dotyczyć wszelkich stosunków cywilno-prawnych. Wyróżniamy trzy rodzaje takiej swobody:

1. Swoboda co do decyzji, aby wejść w stosunek cywilno-prawny;

2. Swoboda co do wyboru kontrahenta – osoby, z którą określona osoba miałaby zostać w określonym stosunku;

3. Swoboda w kształtowaniu treści stosunku cywilno-prawnego.

Przepisy cywilno-prawne kształtują stosunki ludzi wolnych, którzy mają postępować tak jak tego chcą. Stosunki są wolne od przymusu państwa, bo stosunek powstaje tak jak tego chcą strony. Niekiedy jednak może dojść do ingerencji państwa. Będzie ona na ogół możliwa na żądanie jednej ze stron – jedna ze stron może żądać przymusu państwowego, bo np. zwróci się do sądu o zasądzenie na jej rzecz określonej kwoty od drugiej osoby.

Podmioty stosunku cywilno-prawnego

Stosunki cywilno-prawne zachodzą pomiędzy osobami fizycznymi, osobami prawnymi oraz ułomnymi osobami prawnymi.

Treść stosunków cywilno-prawnych

Treść stosunków cywilno-prawnych to uprawnienia i obowiązki stron stosunku. Uprawnienia i obowiązki idą w parze.

Przedmiot stosunku cywilno-prawnego

Przedmiotami stosunków cywilno-prawnych są najczęściej rzeczy, ale mogą nimi być także dobra osobiste, papiery wartościowe. Na wykładach najbardziej zwrócimy uwagę na świadczenia.

Źródła stosunków cywilno-prawnych

1. Fakty – np. urodzenie dziecka – wynika z niego stosunek macierzyństwa, ojcostwa.

2. Działania – takie zachowania, które prowadzą do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego. Wśród działań wyróżniamy:

• Działania, które są ukierunkowanymi na wywołanie określonych skutków prawnych. Te działania zwykło się nazywać czynnościami zmierzającymi do wywołania skutków prawnych. Takimi czynnościami są w szczególności czynności prawne. Stosunki cywilno-prawne powstają, są zmieniane i ustają w wyniku czynności prawnych. Czynności prawne to stany faktyczne obejmujące co najmniej jedno oświadczenie woli. Dokonuje się je poprzez oświadczenie woli. Nie ma czynności prawnej bez oświadczenia woli. Umowa jest jedną z możliwych czynności prawnych. Jednostronną czynnością prawną jest testament, który wymaga oświadczenia woli. Kolejnym elementem jest konstytutywne orzeczenie sądu, które prowadzi do wywołania określonych skutków prawnych. Oprócz konstytutywnych orzeczeń sądu istnieją także deklaratywne orzeczenia sądu, które jedynie potwierdzają istnienie stosunku cywilno-prawnego. Konstytutywne orzeczenia tworzą stosunek, zmieniają go albo decydują o jego ustaniu. Takim orzeczeniem jest np. wyrok rozwodowy. Na ogół orzeczenia sądu są o charakterze deklaratywnym. Decyzje administracyjne niekiedy, ale bardzo rzadko będą również wpływały na powstanie, zmianę lub ustanie stosunku. Decyzja ta będzie przede wszystkim go kształtowała. Taka jest np. decyzja o wywłaszczeniu (o odebraniu prawa własności względem określonej nieruchomości);

• Działania, które nie są podejmowane dla wywołania skutków prawnych. Czyny niedozwolone to różnorodne stany faktyczne rodzące obowiązek wynagrodzenia szkody.

Systematyka prawa cywilnego

W obrębie prawa cywilnego wyróżnia się działy:

1. Część ogólna prawa cywilnego – przepisy, które miałyby mieć zastosowanie do wszelkich stosunków cywilno-prawnych.

2. Prawo rzeczowe – przepisy, które w istocie swej określałyby prawa względem rzeczy. Będą charakteryzowały się tym, iż są bezwzględnie obowiązujące, ale że prawa, które określają są bezwzględnie skutecznymi (iuscogens). Bezwzględnie skuteczne, czyli prawa mogą być podnoszone wobec każdego. Prawa te są bliżej określonymi tylko przez ustawodawcę. Nie ma swobody w ich kształtowaniu, zamknięta jest lista praw rzeczowych, do których zalicza się:

• Własność;

• Prawa rzeczowe ograniczone, którymi są: użytkowanie, służebność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipoteka, zastaw. Są to prawa na rzeczy cudzej. Oprócz właściciela określonej rzeczy wchodzi w rachubę taka osoba, która ma któreś z tych praw. Obok właściciela będzie np. użytkownik;

• Użytkowanie wieczyste.

1. Zobowiązania – przepisy określające ten stosunek, w którym pozostaje wierzyciel z dłużnikiem. Jest to stosunek cywilno-prawny, w którym jedna ze stron oznaczona jest jako wierzyciel, a druga jako dłużnik. O ich sytuacji prawnej stanowią przepisy, które zostały oznaczone jako zobowiązania. Na ogół wynikają z czynności prawnych, najczęściej umów. Każda z tych osób, stron umowy jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. Wierzyciel może żądać świadczenia, to osoba uprawniona do żądania spełnienia świadczenia. Dłużnik to osoba zobowiązana zadośćuczynić temu żądaniu. Dłużnik ma wypełnić świadczenie. Wierzytelność to uprawnienie wierzyciela. Wierzytelność i dług dotyczą świadczenia.

2. Spadki – przepisy o przejściu majątku w skutek śmierci. Będą rozstrzygały o kwestiach np. możliwości zawarcia umowy o spadek.

3. Prawo rodzinne – przepisy nie tylko o zawarciu małżeństwa i jego powstaniu, ale także o stosunkach pomiędzy rodzicami i ich dziećmi (np. o przysposobieniu).

4. Prawo handlowe – przepisy, które określają ustrój przedsiębiorcy, stosunki, które między przedsiębiorcami mogą powstać (np. umowy gospodarcze).

5. Prawa na dobrach niematerialnych – np. prawa autorskie, prawa wynalazcze, prawo do znaku towarowego.

6. Prawo papierów wartościowych – przepisy określające nie tylko poszczególne postaci papierów wartościowych, ale także zasady obrotu tymi papierami.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 2. (10 X 2013)

Źródła prawa cywilnego:

• Kodeks cywilny – podwalin dzisiejszego kodeksu cywilnego należy doszukiwać się w wielkich kodyfikacjach XIX wieku, gdy ziemie polskie znajdowały się pod panowaniem państw zaborczych. Jeszcze przed tym okresem dużą rolę na kształt dzisiejszego kodeksu cywilnego odegrał kodeks cywilny francuski, zwany również kodeksem Napoleona z 1804 roku. W Polsce stał się obowiązującym za czasów Księstwa Warszawskiego. Składał się on z 3 ksiąg:

1. O osobach;

2. O prawach (np. o własności);

3. O sposobach nabycia praw (w drodze umowy, dziedziczenia itd.).

Księga I nie obowiązywała po Kongresie wiedeńskim na ziemiach centralnych zaboru rosyjskiego. Mniej sztandarowym aktem prawnym obowiązującym na ziemiach południowych Polski był kodeks cywilny austriacki z 1811 roku. Na terenach gdzie obowiązywał ten kodeks społeczeństwo było bardziej zachowawcze. Na ziemiach zachodnich Polski obowiązywał kodeks cywilny niemiecki (1896 rok). Obowiązującym stał się on dopiero od 1900 roku. Kodeks ten do dziś obowiązuje w Niemczech. Składa się on z 5 ksiąg, co odpowiada podziałowi pandektowemu. Kiedy wybuchła niepodległa Polska przystąpiono do stanowienia prawa polskiego w zakresie stosunków cywilno-prawnych. Na uwagę zasługuje kodeks zobowiązań z 1933 roku. W związku z tym, że nie udało się wydać jednakowych przepisów dla wszystkich części ziem polskich w zakresie prawa cywilnego to sztuka ta powiodła się w zakresie zobowiązań. Twórcy kodeksu czerpali z prawa szwajcarskiego, który w ówczesnym czasie słynął z prawa obligacyjnego. Doprowadzili do wydania aktu prawnego scalającego prawo cywilne względem kupców, a nawet znalazły się tam przepisy dotyczące stosunku pracy. Kodeks zobowiązań jest kodeksem nieobowiązującym, ponieważ jego przepisy obowiązują w aktualnie obowiązującym kodeksie cywilnym z 1964 roku.

Kodeks cywilny z 1964 roku składa się z 4 ksiąg:

1. Część ogólna prawa cywilnego;

2. Część ogólna prawa rzeczowego;

3. Własność i inne prawa rzeczowe;

4. Zobowiązania i spadki.

W kodeksie nie znalazły się przepisy prawa rodzinnego. W kodeksie zostały zawarte przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 1982 roku.

W obrębie prawa cywilnego, dla kształtowania stosunków cywilno-prawnych, takie samo znaczenie jak przepisy prawa mają zasady współżycia społecznego (dobre obyczaje, reguły etyczne). Dla oceny stosunku cywilno-prawnego niezbędne jest sięgnięcie nie tylko do przepisów prawa, ale również do przepisów pozaprawnych – reguł etycznych.

Podmioty prawa cywilnego:

• Osoby fizyczne – nasciturus posiada zdolność prawną jak dzieci narodzone.

Art. 927.

§2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Nasciturus ma zdolność prawną ograniczoną do nabywania praw. Jest to też zdolność warunkowa, bo zależy ona od żywego narodzenia się dziecka. Zdolność prawna przysługuje do śmierci.

O sądowym stwierdzeniu zgonu stanowią przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Natomiast o sytuacji uznania osoby zaginionej za zmarłą stanowią przepisy kodeksu cywilnego.

Art. 29.

§1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.

§2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

Trzeba znaleźć okoliczności, aby sąd mógł stwierdzić uznanie osoby zaginionej za zmarłą i skutki prawne tego orzeczenia:

1. Fakt zaginięcia – brak informacji trzeba udowodnić przed sądem;

2. Upływ czasu – na ogół jest to 10 lat liczone od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło zaginięcie.

Art. 112

Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia.

Odstępstwa:

1. Niekiedy potrzeba dłuższego upływu czasu niż 10 lat – jeżeli zaginęło dziecko, które w czasie zaginięcia nie ukończyło 13. roku życia. Należy czekać do końca roku kalendarzowego, w którym osoba ta ukończyła 23 rok życia

2. Krótszy czas, gdy w chwili zaginięcia osoba miała ukończony 65. rok życia. Wystarczy czekać 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło zaginięcie. Jeżeli zaginięcie nastąpiło z powodu katastrofy to czas nas intersujący może być liczony od dnia katastrofy – 6 miesięcy.

Skutki uznania za zmarłego

Skutki są takie jak w przypadku śmierci. Majątek tej osoby przejdzie na jej spadkobierców. Jeżeli ta osoba pozostawała w związku małżeńskim to małżeństwo ustanie i małżonek osoby zaginionej będzie mógł wejść w nowy związek małżeński.

Może zaistnieć również sytuacja, że osoba uznana za zmarłą żyje i po pewnym czasie przypomni sobie o majątku, W takim przypadku sąd musi uchylić orzeczenie o uznaniu tej osoby za zmarłą. Majątek wraca do tej osoby. Spadkobiercy muszą zwrócić to co nabyli w drodze dziedziczenia. Nie ma podstaw do unieważnienia nowego związku małżeńskiego mimo uchylenia orzeczenia o uznaniu jednego z małżonków za zmarłego. Jeżeli w chwili zawierania nowego małżeństwa oboje małżonkowie wiedzą, że osoba uznana za zmarłą żyje.

Sądowe stwierdzenie zgonu wymaga ustalenia jednej okoliczności – niewątpliwość śmierci osoby zaginionej. Możliwe jest stwierdzenie zgonu osoby, gdy istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że osoba nie żyje i już następnego dnia sąd może stwierdzić o uznaniu takiej osoby za zmarłą.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 3. (17 X 2013)

Osoby fizyczne – zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych oznacza możliwość nabywania praw, zaciągania obowiązków poprzez własne działania polegające na złożeniu oświadczenia woli, czyli poprzez czynność prawną. Zdolność do czynności prawnych występuje w 3 zakresach ze względu na 2 okoliczności:

1. Wiek – kryterium czysto formalne. Występują 2 progi:

1. 13. rok życia;

2. 18. rok życia.

1. Ubezwłasnowolnienie.

Ubezwłasnowolnienie

Ubezwłasnowolnienie jest orzekane przez sądy dla zabezpieczenia interesów osób, które nie są w stanie prowadzić własnych spraw. Wyróżnia się ubezwłasnowolnienie całkowite oraz ubezwłasnowolnienie częściowe.

Ubezwłasnowolnienie całkowite – przesłanki:

Art. 13

§1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

1. Osoba ta miałaby ukończyć 13. rok życia. Dziecko do 13. roku życia nie może być całkowicie ubezwłasnowolnione.

2. Ustalenie zaburzeń psychicznych wynikających z choroby psychicznej czy mających inne źródła.

3. Ustalenie, że osoba, która miała być ubezwłasnowolnioną, nie jest w stanie kierować swoim zachowaniem. Intensywność zaburzeń musi być tak duża, że osoba ta nie może kierować swoim zachowaniem.

Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego:

1. Ustanowiony jest opiekun dla ubezwłasnowolnionego całkowicie.

2. Następuje utrata zdolności do czynności prawnych. Zamiast niej działa opiekun.

Ubezwłasnowolnienie częściowe – przesłanki:

Art. 16

§1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

1. Ukończenie 18. roku życia. Niepełnoletni nie mogą być częściowo ubezwłasnowolnieni.

2. Ustalenie zaburzeń psychicznych.

3. Ustalenie, że osobom częściowo ubezwłasnowolnionym potrzebna jest pomoc, wsparcie. Osoby takie mogą zajmować się własnymi sprawami, ale nie mogą robić tego samodzielnie.

Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego:

1. Ustanowienie dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo kuratora.

2. Następuje ograniczenie zdolności do czynności prawnych.

Zgodnie z artykułem 12. brak zdolności do czynności prawnych dotyczy osób, które nie ukończyły 13. roku życia oraz osób całkowicie ubezwłasnowolnionych.

Sytuacja prawna osób niemających zdolności do czynności prawnych

Art. 14

§1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

Nieważne są czynności prawne dokonywane przez te osoby. Nieważne są umowy i inne czynności prawne tych osób. Osoby te nie mogą nabywać praw poprzez oświadczenie woli.

Wyjątek!

Art. 14

§2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego będą ważne jeśli dojdzie do zrealizowania dwóch okoliczności:

1. Wykonanie umowy – o ważności umowy ma świadczyć zawarcie umowy i jej wykonanie. Staje się ważna z chwilą jej wykonania.

2. Nie jest rażąco krzywdząca dla osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnych. Gdy jest rażąco krzywdząca to umowa staje się nieważna.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych (art. 15)

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby niepełnoletnie, które ukończyły 13. rok życia. W takiej samej sytuacji są osoby częściowo ubezwłasnowolnione oraz ci, dla których został ustanowiony doradca tymczasowy. Doradca taki jest ustanawiany dla osób przeciw którym toczy się postepowanie o ubezwłasnowolnienie. Na czas trwania tego postępowania może być dla takiej osoby ustanowiony tymczasowy doradca finansowy w celu zabezpieczenia interesów takiej osoby.

Sytuacja osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych – 3 grupy czynności prawnych:

1. Takie, które mogą być dokonywane przez te osoby za zgodą przedstawiciela ustawowego. Dla osób niepełnoletnich takimi przedstawicielami będą rodzice, którzy reprezentują dziecko. W sytuacji osób częściowo ubezwłasnowolnionych osobą taką jest kurator. Osoby takie mogą zawierać umowy, ale potrzebna jest zgoda przedstawiciela. Zgoda ta może być wyrażona w każdym czasie, a więc zarówno przed dokonaniem czynności, jednocześnie z jej dokonaniem jak również po jej dokonaniu (art. 63). Może być również wyrażona taka zgoda, która nazywa się potwierdzeniem (w każdym czasie).

2. Takie czynności, które samodzielnie mogą być dokonanymi przez te osoby. Nie jest potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego (art. 18. § 3.). Umowy zawierane przez te osoby są ważne bezwzględnie na jej wykonanie i ocenę czy są one rażąco krzywdzące. Jedynym ograniczeniem jest ustalenie czy jest ona umową powszechnie zawieraną w drobnych sprawach życia codziennego (art. 20.). Zgodnie z artykułem 21. osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem. Do tej grupy czynności zaliczamy również umowy, których przedmiotem byłyby określone dobra, które zostały oddane osobie ograniczonej do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego (art. 22.).

3. Takie czynności prawne, które nie mogą być dokonanymi przez te osoby nawet za zgodą przedstawiciela ustawowego. Takimi czynnościami są np. sporządzenie testamentu bądź jego odwołanie przez siedemnastolatka (art. 944.).

Osoby prawne

Zgodnie z artykułem 33. osobami prawnymi są Skarb Państwa oraz jednostki organizacyjne, którym mocą przepisów przyznano osobowość prawną.

Powstanie osób prawnych:

1. System aktów organów władzy – tak na ogół powstają państwowe osoby prawne (np. uniwersytety powstają mocą ustawy).

2. System koncesyjny – osoba prawna powstaje z inicjatywy założycieli, ale tylko tych, którzy uzyskują odpowiednie zezwolenie władzy państwowej (np. banki).

3. System normatywny – utworzenie osoby prawnej wolą założycieli, którzy dopełniają wymaganiom przewidzianym przez prawo, postępują zgodnie z przepisami (np. spółki akcyjne). Nie jest wymagany żaden akt organów władzy ani jej pozwolenie.

Osoby prawne podlegają rejestracji. Głównym rejestrem jest Krajowy Rejestr Sądowy (ustawa z 1997 roku). Z ustawy wynika, że rejestr ten prowadzony jest przez sądy rejonowe. Jest to rejestr elektroniczny. Obejmuje 3 rejestry:

1. Rejestr przedsiębiorców – obejmuje osoby prawne, które powstają dla prowadzenia działalności gospodarczej (np. spółki akcyjne, spółdzielnie itd.).

2. Rejestr organizacji społecznych – obejmuje osoby prawne powstające nie dla prowadzenia działalności gospodarczej, lecz dla innych celów (np. partie polityczne, związki zawodowe).

3. Rejestr niewypłacalnych dłużników.

Osoba prawna będzie wpisana albo do rejestru przedsiębiorców albo do rejestru organizacji społecznych.

Osoba prawna powstaje poprzez wpis do odpowiedniego rejestru. Jednostki samorządu terytorialnego nie powstają poprzez wpis do rejestru.

Rodzaje osób prawnych ze względu na charakter mienia:

Mienie – własność i inne prawa majątkowe (np. wierzytelność, prawa udziałowe).

• Państwowe osoby prawne – takie, które mają mienie państwowe, które miałoby należeć do państwa:

1. Skarb Państwa – szczególna osoba prawna. O jej powstaniu stanowi artykuł 33. kodeksu cywilnego, czerpie swoją osobowość z tego przepisu. Skarb Państwa jest utożsamieniem samego państwa. Państwo ze względu na posiadane mienie jest identyfikowane ze Skarbem Państwa. Wyróżnia się też tym, że nie ma ona typowego dla osób prawnych ustroju. Skarb Państwa działa poprzez organy władzy państwowej, które są tworzone ze względu na sprawowanie władzy.

2. Inne państwowe osoby prawne – inne niż Skarb Państwa (np. przedsiębiorstwa państwowe, państwowe szkoły wyższe).

• Samorządowe osoby prawne – po pierwsze są to jednostki samorządu terytorialnego. Po drugie są to osoby prawne utworzone przez jednostkę samorządu terytorialnego samodzielnie bądź z innymi jednostkami samorządu terytorialnego.

• Prywatne osoby prawne – posiadają mienie niepaństwowe i nie samorządowe. Zalicza się do nich np. spółki akcyjne, spółdzielnie, szkoły wyższe, związki zawodowe, kościoły itd.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 4. (24 X 2013)

Osoby prawne działają przez swoje organy (art. 38.). Osoby prawne muszą mieć organy. Wynika to z przepisów powszechnie obowiązujących, np. z kodeksów spółek handlowych względem spółek akcyjnych i spółek z o. o. Spółka z o. o. musi mieć zarząd oraz zgromadzenie wspólników. Może mieć także radę nadzorczą i komisję rewizyjną. O strukturze osoby prawnej stanowią statuty osoby prawnej. O organach stanowiłyby przepisy i postanowienia statutowe.

Ze względu na zakres kompetencji można wyróżnić :

• Organy wykonawcze (zarząd);

• Organy nadzorcze (komisja rewizyjna i rada nadzorcza);

• Organy stanowiące (zgromadzenie wspólników).

Nie ma między tymi organami hierarchicznego podporządkowania. Każdy organ posiada swoje kompetencje (rozłączność kompetencji). Reprezentowanie osoby prawnej oznacza dokonywanie czynności prawnych, czyli składanie oświadczeń woli. Na ogół kompetencje te należą do organów wykonawczych (np. zarządu spółki z o. o.). W przedsiębiorstwie państwowym takim organem jest dyrektor przedsiębiorstwa państwowego. Organy mogą być wieloosobowe (kolegialne) i jednoosobowe. Działanie jednej osoby oznacza działanie samej osoby prawnej. Będzie to oświadczenie woli przedsiębiorstwa państwowego. Zgodnie z art. 373. kodeksu spółek handlowych zasady funkcjonowania organu kolegialnego będą określone w statucie, a jeśli nie to wejdzie w rachubę odpowiedzialność łączna (działanie co najmniej dwóch osób wchodzących w skład tego organu).

Jeżeli osoba prawna nie ma organu to trzeba sięgnąć po artykuł 42. kodeksu cywilnego.

Art. 42

§1. Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora.

§2. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.

Kurator jest powołany dla osoby prawnej. Ma za zadanie doprowadzenie do powołania brakującego organu. Jeżeli do tego nie dojdzie to może dojść do rozwiązania majątku tej osoby prawnej (nastąpi likwidacja osoby prawnej). Osoby prawne nie działają poprzez swoich członków, działają poprzez swoje organy.

Ułomna osoba prawna

Ułomne osoby prawne są to jednostki, które:

• Nie mają osobowości prawnej, czyli nie są osobami prawnymi.

• Mają zdolność prawną, tak więc mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, czyli występować w obrocie (np. mogą być stroną umowy). W parze idzie zdolność sądowa. Jednostki mogą być stroną w postępowaniu sądowym. Mogą pozywać i być pozywanymi.

• Nie działają poprzez organy. Działają poprzez swoich członków, osoby, które tworzą daną jednostkę organizacyjną.

Czynności prawne dla takich jednostek byłyby dokonywanymi przez członków, osoby które tworzą i stanowią w danej jednostce organizacyjnej. Takimi jednostkami są spółki handlowe jednostkowe, wspólnoty mieszkaniowe. Wspólnota ma zdolność sądową i prawną. Ułomnymi osobami prawnymi są spółki jawne, komandytowe, partnerskie, komandytowo-akcyjne. Spółki te są reprezentowane nie przez organy, ale przez swoich członków (np. wspólnik jawny reprezentuje spółkę jawną).

Za zobowiązania ułomnej osoby prawnej ponosi odpowiedzialność:

• Ułomna osoba prawna – każdy ponosi odpowiedzialność za własne zobowiązania.

• Członkowie ułomnej osoby prawnej – osoby, które utworzyły tę jednostkę, stanowią o niej. Odpowiedzialność taka jest:

1. Osobista – członkowie własnym majątkiem ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania ułomnej osoby prawnej.

2. Co do zasady nieograniczona – odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania ułomnej osoby prawnej, czyli odpowiedzialność nie tylko za te zobowiązania, które zostały zaciągniętymi przez działanie określonego członka, ale poprzez działanie innych członków.

3. Subsydiarna (dodatkowa) – poprzez ustalenia (art. 33¹. §2.). Odpowiedzialność wejdzie w rachubę, kiedy ułomna osoba prawna jest niewypłacalna.

Względem ułomnych osób prawnych można odpowiednio stosować przepisy dotyczące osób prawnych i zastosować je względem ułomnej osoby prawnej z zachowaniem różnic, które pomiędzy tymi osobami zachodzą.

Jednostki organizacyjne:

• Osobowość prawna;

• Zdolność prawna;

• Nie mają osobowości i zdolności prawnej – nie są podmiotami prawa cywilnego. Nie mogą być stroną umowy (spółka cywilna). Takie jednostki nie mogą być kontrahentem, nie mogą nabywać praw, zaciągać zobowiązań (art. 860.).

Prawa podmiotowe

Prawami podmiotowymi nazywamy zespół uprawnień, które przysługują osobom prawnym, podmiotom prawa cywilnego.

Koncepcje prawa podmiotowego:

1. Prawem podmiotowym jest w istocie swej moc woli użyczona przez porządek prawny, czyli moc woli wynikająca z przepisów prawa. Określona osoba może postępować w pewien sposób, zgodnie z własną wolą. Prawo podmiotowe to sfera możliwości postępowania przyznana i zabezpieczona normą prawną oraz wynikająca z określonego stosunku prawnego. Możliwości postępowania będą zabezpieczony przez normy prawne. Np. sprzedawca żądając zapłaty posiada takie prawo podmiotowe.

2. Jest to prawnie chroniony interes. Prawo podmiotowe miałoby zabezpieczać określone interesy, czyli takie, które zasługują na ochronę.

Postacie normatywne praw podmiotowych:

• Roszczenia – możliwość żądania odpowiedniego zachowania się przez określoną osobę. Ten kto ma roszczenie może żądać, żeby inna osoba zachowała się w określony sposób. Roszczenie polega na zwróceniu się do innej osoby. Właściciel, który utracił rzecz będzie żądał zwrócenia tej rzeczy, więc ma roszczenie. Uprawnienie jest ukierunkowane. Osoba, która ma to uprawnienie będzie mogła wpłynąć na zachowanie innej osoby, a nawet żądać aby osoba ta zachowała się w określony sposób.

• Prawo podmiotowe kształtujące – osoba, która ma to prawo może poprzez własne zachowanie spowodować powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego. Jej własne zachowanie będzie powodowało określone zachowanie się osoby, z którą pozostaje w stosunku (np. uprawnienie do odstąpienia, wypowiedzenia umowy). Osoba, która ma takie uprawnienie poprzez własne zachowanie przesądzi o losach umowy. Skutkiem tego jest wygaśniecie umowy.

• Zarzut – możliwość przeciwstawienia się osobie uprawnionej. Poprzez zarzut powstaje opozycja względem osoby, która korzysta ze swojego prawa. Uprawniony musi liczyć się z możliwością zarzutu ze strony osoby, do której się zwraca (np. zarzut przedawnienia).

Innymi słowy prawa podmiotowe to wiązki uprawnień określonych osób.

Sposoby nabycia praw podmiotowych:

• Nabycie pochodne – polega na przeniesieniu określonego prawa przez zbywcę na nabywcę. Zbywca ma prawo, które przenosi na nabywcę, a nabywca może z niego korzystać.

• Nabycie pierwotne – ma miejsce wtedy, kiedy określona osoba zyskuje możliwość wykonania określonego prawa niezależnie od tego czy to prawo przysługiwało innej osobie (np. stanie się właścicielem w wyniku zasiedzenia).

Wykonywanie prawa podmiotowego (nadużycie prawa podmiotowego) może polegać na:

• Czynnościach faktycznych;

• Czynnościach prawnych (umowy dotyczące określonego prawa).

Nadużycie prawa podmiotowego na gruncie prawa polskiego – art. 5. kodeksu cywilnego.

O treści prawa podmiotowego decyduje nie tylko przepis prawa, ale również zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa.

Zasady współżycia społecznego – reguły pozaprawne. Są to reguły etyczne, obyczajowe. Jest to wykonywanie prawa w dobrej wierze, w sposób odpowiadający dobrym obyczajom. Mogą wpływać na zakres prawa podmiotowego, czyli na możliwe zachowanie.

W obrębie prawa cywilnego nie można poprzestać tylko na tym, aby określone zachowanie weryfikować tylko poprzez przepisy prawa. Weryfikacja zachowań wymaga też zasad współżycia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 5. (7 XI 2013)

Dobra osobiste

Art. 23.

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

W artykule 23. podano liczne przykłady dóbr osobistych. Ustawodawca wskazał postacie tych dóbr. Katalog dóbr osobistych nie jest zamknięty. Oprócz dóbr wymienionych w tym artykule będą wchodziły w rachubę jeszcze inne.

Dobra osobiste są to wartości świata uczuć, przeżyć psychicznych człowieka.

Zasadnicze właściwości dóbr osobistych:

• Ściśle związane z człowiekiem – dobra osobiste powstają wraz z człowiekiem i trwają do jego śmierci, tak więc towarzyszą mu przez całe życie.

• Charakter niemajątkowy – nie sposób jest określić wartości poszczególnych dóbr osobistych.

• Dobra osobiste nie są przedmiotem obrotu – nie wchodzą w rachubę czynności mające doprowadzić do przeniesienia dobra osobistego.

Przykłady dóbr osobistych: sfera życia prywatnego człowieka, kult pamięci osoby zmarłej.

Środki ochrony dóbr osobistych

Środki te są wykorzystywane gdyby miało dojść do naruszenia dobra osobistego lub dobro to byłoby zagrożone.

1. Zagrożenie naruszenia dobra osobistego – stan ten podlega ochronie.

2. Naruszenie dobra osobistego – ochrona będzie zależała od bezprawności działania naruszyciela. Tylko to działanie uzasadni użycie środków ochrony. Uchybienie zasadom współżycia społecznego oznacza naruszenie przepisów prawa (bezprawność). Ustawodawca przyjął domniemanie bezprawności naruszyciela względem działania osoby, która spowodowała zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego.

Domniemanie – pewna fikcja prawna służąca przeniesieniu ciężaru dowodu.

Art. 6.

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Domniemanie przesądza o tym, że dowód będzie obciążał osobę, która twierdzi, że jest inaczej. Osoba dochodząca ochrony dobra osobistego nie musi udowadniać bezprawności działania naruszyciela. Problemem naruszyciela stanie się udowodnienie tego, że jego działanie nie jest bezprawne. Problemem pozwanego stanie się to, żeby przeprowadzić dowód uzasadniający, że jego działanie było bezprawne.

Środki ochrony (art. 24.):

1. Żądanie zaniechania działania zagrażającego naruszenie dobra osobistego.

2. Żądanie usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego.

3. Żądanie odszkodowania, czyli wynagrodzenia szkody majątkowej wynikłej z naruszenia dobra osobistego.Szkoda jest nie tylko stratą, a więc tym o co pomniejszył się majątek poszkodowanego. Jest nią również nieosiągnięta korzyść, to co nie weszło do majątku poszkodowanego wskutek zdarzenia rodzącego szkodę (art. 361. § 2.).

4. Zadośćuczynienie – wynagrodzenie szkody niemajątkowej jaką jest krzywda, czyli ból. Nie da się wyrazić w pieniądzu. Jest roszczeniem pieniężnym o wynagrodzenie krzywdy, wynagrodzenie szkody niemajątkowej. Ustawodawca pozwala na zadośćuczynienie wyrażonym w pieniądzu (art. 444. § 1.; art. 445.; art. 448.). W artykule 448. zadośćuczynienie jest możliwe w każdym przypadku wyrządzenia krzywdy. Przepis ten wymaga bardzo dokładnej wykładni systemowej. W przypadku czynów niedozwolonych wchodzi w rachubę ochrona zawinionego działania z woli sprawcy. Nie zawsze jednak wejdzie w rachubę zapłata odpowiedniej kwoty. W przypadku naruszenia umowy nie wchodzi w rachubę zadośćuczynienie. Zadośćuczynienie wchodzi w rachubę gdy dochodzi do naruszenia dobra osobistego, wtedy kiedy powstaje krzywda.

5. Żądanie zapłaty określonej sumy pieniężnej na cel społeczny.

6. Żądanie ustalenia naruszenia dobra osobistego.

Art. 189. KPC

Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Pokrzywdzony oczekuje tego, że dojdzie do ustalenia, że jego dobro osobiste zostało naruszone. Dojdzie do ustalenia dobra osobistego dzięki autorytetowi sądu.

Możliwa jest kumulacja środków. Naruszyciel będzie dochodził, że nie doszło do naruszenia dobra. Może on się bronić w następujących sytuacjach (typowe sytuacje wyłączające bezprawność naruszyciela):

• Naruszyciel może się powołać na zgodę pokrzywdzonego.

• Wskazanie na działanie w interesie publicznym.

Art. 43.

Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Dobra osobiste mają nie tylko osoby fizyczne (np. nazwisko), ale także osoby prawne (np. nazwa firmy). Dobra osobiste ułomnych osób prawnych również podlegają ochronie.

Czynności prawne

Czynnością prawną jest zdarzenie prawne, które obejmuje co najmniej jedno oświadczenia woli.

Oświadczenie woli to chęć wywołania określonych skutków prawnych, składające się z dwóch elementów:

1. Element wewnętrzny – decyzja, czyli wola określonej osoby.

2. Element zewnętrzny – polega na ujawnieniu woli, jej uzewnętrznieniu, wyrażeniu.

Art. 60.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postacie elektronicznej (oświadczenie woli).

Oświadczenie woli być zakomunikowane. Oświadczenia woli są składane za pomocą słów, gestów do takich zachowań, które pozwolą na identyfikację woli określonej osoby.

Art. 65.

§1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Dla ustalenia treści czynności prawnej, oświadczenia woli, liczy się to co strony za pomocą umowy chciały osiągnąć (za pomocą właściwych słów).

Oświadczenie woli uważa się za złożone z chwilą wyrażenia oświadczenia woli albo z chwilą, gdy inna osoba mogła zapoznać się z treścią oświadczenia woli. Ten drugi przypadek wskazuje ustawodawca w artykule 61. § 1.

Art. 61.

§1. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

W istocie swej jest to wola i jej ujawnienie. Może dojść pomiędzy nimi do rozbieżności. Są to wady oświadczenia woli. Wady są bliżej regulowane przepisami prawa, czyli mają charakter normatywny. Możliwe jest powołanie się na nie tylko w przypadkach bliżej określonych właściwymi przepisami.

Wady oświadczenia woli:

• Brak świadomości bądź swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli (art. 82.);

• Pozorność (art. 83.);

• Błąd (art. 84.);

• Podstęp (art. 86.);

• Groźba (art. 87.);

• Wyzysk (art. 388.).

Wady można podzielić ze względu na skutki prawne, które wywołują. Najbardziej daleko idące wywołują bezwzględną nieważność czynności prawnej, w której tkwi wada oświadczenia woli. Skutek ten wchodzi w rachubę, gdy jest brak w podjęciu decyzji oraz w przypadku pozorności. Pozostałe wady nie wywołują bezwzględnej nieważności czynności prawnej. W przypadku pozostałych wad istnieje możliwość wzruszenia tych czynności prawnych, w których tkwi wadliwe oświadczenie woli. Jest to tzw. względna nieważność czynności prawnej.

Bezwzględna nieważność czynności prawnej – cechy charakterystyczne:

• Każdy może powołać się na tę nieważność. Nie tylko osoba, która złożyła oświadczenie woli powoduje ten skutek. Robi to jakakolwiek osoba.

• W każdym czasie jest to możliwe. Nie ma terminu, w którym można byłoby powołać się na ten skutek.

• Nie jest możliwa konwalidacja, czyli „uzdrowienie” czynności prawnej dotkniętej taką wadą.

Względna nieważność czynności prawnej – cechy charakterystyczne:

• Tylko ściśle oznaczone osoby mogą powołać się na tę nieważność.

• W ściśle oznaczonym czasie będzie można dokonać wzruszalności.

• Wejdzie w rachubę konwalidacja, a więc „uzdrowienie” tej czynności, która została dokonaną wadliwie. Będzie to osiągnięte poprzez upływ czasu umożliwiający wzruszenie czynności prawnej.

Brak świadomości bądź swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu woli

Art. 82.

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Jest to taka sytuacja, w której osoba składająca oświadczenie woli jest dotknięta brakiem świadomości, a tym samym swobody z jakiegokolwiek powodu. Najczęściej wynika z choroby psychicznej, zaburzeń psychicznych. Na wadę będzie mogła powołać się taka osoba, która będzie mogła spowodować ten stan. Nieważna jest czynność prawna dokonana przez taką osobę. Nie wejdzie w rachubę jej konwalidacja.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 6. (14 XI 2013)

Pozorność

Art. 83.

§1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeśli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

Przesłanki pozorności:

1. Oświadczenie woli ma być złożone drugiej osobie. Wada oświadczenia woli być dotykać tylko określone osoby, do których są kierowane. Najczęściej ma to miejsce w sytuacji zawierania umów.

2. Potrzebna jest zgoda drugiej osoby na pozorność. Druga strona musi wiedzieć o pozorności oraz wyrazić na nią zgodę. Jeżeli pozorność jest tylko w zamyśle jednej ze stron to za mało.

3. Ustalenie, że oświadczenie woli zostało złożone dla pozoru. Może to znaczyć, że:

1. Strony nie chcą wywołania jakichkolwiek skutków prawnych – umowa jest zawierana dla pozoru. Strony nie chcą wywołania skutków prawnych, ale zachowują się tak jakby chciały, żeby powstały.

2. Strony chcą skutków prawnych, ale innych niż wynikających ze złożenia oświadczenia woli. Wchodzą w rachubę dwie czynności prawne:

• Pozorna – zawsze wywołuje dalekosiężny skutek prawny, jakim jest nieważność czynności prawnej.

• Ukryta – jest ważna wtedy, kiedy przy dokonywaniu czynności prawnej pozornej doszło do zachowania wszystkich warunków ważności, które są przewidziane dla czynności ukrytej. Najczęściej dotyczy zachowania odpowiedniej formy.

Ochrona osób trzecich przed skutkami pozorności

Strony nie chcą wywołania żadnych skutków prawnych, ale doszło do umowy sprzedaży. Np. A sprzedał Mercedesa dla pozoru B. Umowa ta nie wywołuje żadnych skutków prawnych, więc prawo własności tego pojazdu nie przechodzi na B. Wobec otoczenia za właściciela uchodzi B, choć nim nie jest. Może on sprzedać tego Mercedesa osobie trzeciej. Nie można jednak przekazać więcej praw niż się ma. Od tej reguły są jednak odstępstwa i takie odstępstwo będzie wchodziło w rachubę w przypadku ochrony osoby trzeciej przy zawieraniu czynności pozornej. Jest ona chronioną, choć za kontrahenta ma stronę czynności pozornej.

Art. 83.

§2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

Przesłanki decydujące o ochronie osób trzecich przed skutkami pozorności:

1. Sytuacja polega na nabyciu prawa przez osobę trzecią od osoby, która nie jest właściciel określonej rzeczy (w tym przypadku Mercedesa). Nie nabyła prawa do przedmiotu czynności pozornej, ale zawiera umowę.

2. Miałoby do tego dochodzić w wyniku czynności prawnej odpłatnej, czyli osoba trzecia miałaby nabyć prawo nie w wyniku czegokolwiek, tylko w drodze odpłatnej czynności prawnej.

3. Miałoby wejść w rachubę pozytywne ustalenie dobrej wiary osoby trzeciej. Osoba trzecia miałaby być w dobrej wierze. Nie może być w złej wierze, bo jeżeli osoba trzecia wie o pozorności to taka osoba trzecia nie zasługuje na ochronę.

Jeśli te trzy przesłanki będą spełnione to osoba trzecia nabędzie prawo od osoby, która tego prawa nie miała.

Błąd

Art. 84.

§1. W razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

§2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Błąd jest to mylne wyobrażenie o stanie rzeczywistym. Znaczenie prawne ma błąd, względem którego trzeba ustalić dwie przesłanki:

1. Błąd ma dotyczyć treści czynności prawnej. Nie motywów czy pobudek, ale treści czynności prawnej, np. kontrahenta, przedmiotu, w związku z którym dochodzi do zawarcia określonej umowy.

2. Błąd musi być istotny (art. 84. § 2.). Czy błądzący złożyłby oświadczenie woli gdyby znał rzeczywisty stan? Z punktu widzenia obiektywnego: gdyby racjonalnie oceniał stan rzeczywistości, w którym się znajduje. Nie będzie błędu z punktu widzenia prawnego, jeżeli nie ustalimy istotności.

W przypadku czynności prawnych odpłatnych, polegających na złożeniu oświadczenia woli kierowanego do innej osoby, czyli w przypadku np. odpłatnych umów, wejdzie w rachubę konieczność ustalenia trzeciej przesłanki:

1. Ocena zachowania kontrahenta osoby błądzącej, czyli drugiej strony czynności prawnej dokonywanej przez błądzącego. Ocena miałaby polegać na ustaleniu:

1. Tego, że kontrahent wiedział o błędzie;

2. Tego, że kontrahent nie wiedziało błędzie, ale mógł z łatwością się o nim dowiedzieć;

3. Kontrahent osoby błądzącej wywołał błąd choćby bez swojej winy.

Skutki błędu

Błądzący może dokonać wzruszenia dokonanej czynności prawnej. Jest on bowiem uprawniony do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu. Może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia. Wystarczającym będzie samo zachowanie się błądzącego polegające na złożeniu przez niego oświadczenia woli. Ma na to rok, liczony od dnia wykrycia błędu. Jeżeli tego nie dokona w ciągu wspomnianego roku to straci taką możliwość. Roczny termin to nie jest termin przedawnienia, tylko jest to termin zawity. Nie będzie mógł podważyć czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu. Po roku nastąpi konwalidacja, czyli uważnienie tej czynności, która została dokonana pod wpływem błędu, ale będzie oceniana tak jak czynności niewadliwe.

Podstęp

Art. 86.

§1. Jeżeli błąd wywołała druga osoba podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

§2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Podstęp jest to błąd wywołany przez drugą stronę albo osobę trzecią, o czym druga osoba wiedziała. Jest to zawiniony błąd nie przez błądzącego, ale przez drugą stronę. W przypadku postępu nie mają znaczenia przesłanki względem błędu prawnie skutecznego. Nie trzeba dociekać czy dotyczy treści czynności prawnej. Może dotyczyć także motywów i pobudek dokonania czynności. Nie ma znaczenia istotność błędu. Liczy się tylko to, że kontrahent wywołał błąd, albo osoba trzecia, ale kontrahent o tym wiedział. Jest to szczególna, kwalifikowana postać błędu. Kwalifikowana jest nagannym zachowaniem kontrahenta. Rodzi takie same skutki prawne jak błąd. Błądzący ma uprawnienie kształtujące do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, które złożył pod wpływem błędu.

Groźba

Art. 87.

Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej osoby lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Groźba jest to stan obawy, w którym miałaby się znajdować osoba składająca oświadczenie woli. Obawa ta może dotyczyć osoby zarówno tej, która składa oświadczenie woli, jak i innej, np. dziecka osoby, która składa oświadczenie woli. Może dotyczyć także mienia osoby składającej oświadczenie, jak i osoby trzeciej. Groźba ma znaczenie prawne wtedy, kiedy ustalimy dwie przesłanki:

1. Groźba musi być bezprawna. Jeżeli groźba wynika z działania zgodnego z prawem, to nie ma znaczenia.

2. Stan obawy musi być poważny. Nie musi być stan obawy obiektywnie oceniony. Można na to spojrzeć z punktu widzenia osoby, która składa oświadczenie woli.

Skutki prawne groźby

Skutki są takie same jak w przypadku podstępu i błędu. Osoba taka ma uprawnienie kształtujące. Może w ciągu roku, liczonego od dnia ustania stanu obawy, złożyć na piśmie oświadczenie o uchyleniu od oświadczenia złożonego pod wpływem groźby.

Wyzysk

Art. 388.

§1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Wyzysk dotyczy tylko umów wzajemnych, każda ze stron umowy ma spełnić świadczenie. Świadczenia każdej z tych osób mają być sobie odpowiednimi, czyli ekwiwalentnymi, o tej samej wartości. Taką umową jest np. umowa sprzedaży. Wyzysk wymaga ustalenia trzech przesłanek:

1. Rażąca dysproporcja świadczeń (taka, którą łatwo dostrzec). Jest to przesłanka obiektywna.

2. Przesłanka subiektywna po stronie wyzyskanego – przymusowe położenie wyzyskanego, jego niedoświadczenie bądź niedołęstwo.

3. Przesłanka subiektywna po stronie wyzyskującego – świadomość wyzysku. Wyzyskujący ma wiedzieć o rażącej dysproporcji, przymusowym położeniu, niedoświadczeniu bądź niedołęstwu.

Wszystkie przesłanki mają być kumulatywnie spełnione.

Wyzyskany ma dwa roszczenia:

1. Roszczenie o wyrównanie świadczeń, które może przybrać dwojaką postać:

1. Żądanie zwiększenia świadczenia wyzyskującego – wyzyskujący miałby spełnić świadczenie odpowiadające drugiej stronie.

2. Zmniejszenie świadczenia wyzyskanego, np. wymontowanie siedzenia ze sprzedanego auta.

1. Roszczenie unieważnienia umowy przez sąd.

Wyzyskany ma dwa lata od daty zawarcia umowy na wykonanie uprawnień w postaci wspomnianych roszczeń.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 7. (21 XI 2013)

Przedstawicielstwo

Czynności prawne mogą być dokonywane za pośrednictwem innej osoby. Zasadą jest to, że można się posłużyć inną osobą do dokonania czynności prawnych. Nie muszą one być dokonywane osobiście, choć są odstępstwa. Osobiście musi być dokonane np. oświadczenie uznania ojcostwa.

Przedstawiciel – osoba, która imieniem i na rachunek reprezentowanego dokonuje czynności prawnej, a więc składa oświadczenie woli. Przedstawiciel ma działać:

• Nie we własnym imieniu, tylko ma działać imieniem reprezentowanego. Przedstawiciel zawsze wskaże osobę, którą reprezentuje. Z jego działania zawsze dowiemy się dla kogo dokonywana jest czynność prawna. Przedstawiciel zawsze przedstawia swoją nazwę oraz zawsze dochodzi do oznaczenia reprezentowanego.

• Skutki prawne czynności dokonanej przez przedstawiciela wprost, bezpośrednio powstawały u reprezentowanego. Przedstawiciel działa na rachunek reprezentowanego.

Źródła umocowania przedstawiciela:

Art. 96.

Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo).

• Przepis prawa (ustawa) – przedstawiciel ustawowy to np. rodzic, któremu przysługuje władza rodzicielska. Rodzic może imieniem dziecka i na jego rzecz dokonywać czynności prawnych. Kolejnym przykładem jest wspólnik spółki cywilnej, który jest zarazem przedstawicielem ustawowym spółki cywilnej (art. 866.). Wspólnik cywilny jest przedstawicielem ustawowym pozostałych wspólników cywilnych. Tak więc za każdym razem przedstawiciel będzie identyfikowany przez określony przepis.

• Wola reprezentowanego – reprezentowanego nazywa się pełnomocnikiem. Jest nim przedstawiciel ustanowiony przez reprezentowanego, którego to reprezentowanego nazywa się mocodawcą. Źródło umocowania pełnomocnik ma w czynności prawnej dokonanej przez mocodawcę. Wystarczy oświadczenie woli mocodawcy. Pełnomocnik jest ustanowiony w drodze jednostronnej czynności prawnej, bo wymagającej tylko oświadczenia woli tego mocodawcy. Czynność prawna jest czynnością upoważniającą, wynika z niej możliwość działania w cudzej sferze prawnej. Pełnomocnik działa w sferze prawnej tego mocodawcy. Nie jest to czynność prawna zobowiązująca. Mocodawca poprzez jednostronną czynność prawną nie może nikogo zobowiązać. Nie zobowiązuje on pełnomocnika tylko go upoważnia. Nie jest to także czynność prawna rozporządzająca. Mocodawca nie przenosi na pełnomocnika żadnych swoich praw. Udzielenie pełnomocnictwa jest upoważnieniem. Tak ustanowiony pełnomocnik będzie mógł działać dla mocodawcy. Mocodawca może zawrzeć umowę z pełnomocnikiem, z której mogą wynikać obowiązki dla obu stron (dwustronnie zobowiązujące). Sensem tej umowy jest to, że zleceniobiorca (pełnomocnik) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej względem zleceniodawcy (mocodawca).

Art. 734.

§1. Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

§2. W braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Przepis ten nie uchybia przepisom o formie pełnomocnictwa.

Paragraf 2. wyżej cytowanego artykułu wprowadza domniemanie udzielenia pełnomocnictwa. Zleceniobiorca jest pełnomocnikiem zleceniodawcy. Zlecenie jest umową, z której wynikają obowiązki. Umowa nie będzie tylko czynnością zobowiązującą, ale też upoważniającą. Np. z umowy o pracę wynika umocowanie pracownika (pełnomocnik) do dokonywania określonych czynności prawnych dla pracodawcy (mocodawca). Podstawowym stosunkiem prawnym jest zawarcie umowy. Daje możliwość działania jednej ze stron w sferze prawnej drugiej.

Zakres pełnomocnictwa (z punktu widzenia zakresu umocowania pełnomocnika):

1. Pełnomocnictwo ogólne

Art. 98.

Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. […]

Pełnomocnik ogólny może dla mocodawcy dokonywać „tylko” czynności prawnych zwykłego zarządu. Czynności prawne zwykłego zarządu to czynności zmierzające do zachowania dotychczasowego stanu. Pełnomocnik nie mógłby, względem tego co ma mocodawca, czynić zbyt wiele. Mógłby dokonywać tylko takich czynności prawnych, które miałyby zachowywać stan tego mocodawcy. Mógłby zawrzeć umowę np. o naprawę samochodu. Pełnomocnik może dokonywać czynności w bardzo wąskim zakresie dla mocodawcy. Udzielenie tego pełnomocnictwa następuje w formie pisemnej (oświadczenie mocodawcy na piśmie). Forma pisemna jest zastrzeżona pod rygorem nieważności (art. 99. § 2.).

1. Pełnomocnictwo rodzajowe – upoważnienie do dokonywania przez pełnomocnika czynności prawnych określonego rodzaju, typu (np. zawierane przez pełnomocnika umowy sprzedaży). Rodzaj czynności prawnej będzie wskazany w treści pełnomocnictwa. Jest udzielone w takiej formie prawnej, jaka jest zastrzeżona dla ważności czynności prawnej jaką ma wykonać pełnomocnik (np. kupowanie nieruchomości dla mocodawcy).

2. Pełnomocnictwo szczególne (szczegółowe)

Art. 98.

[…] Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.

Jest to umocowanie do dokonania ściśle oznaczonej czynności prawnej. Takie umocowanie dokonane jest w formie, która jest wymagana dla ważności czynności, którą ma wykonać pełnomocnik.

4. Prokura

Art. 109¹.

§1. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Prokura to szczególne pełnomocnictwo handlowe. Takiego pełnomocnika (prokurenta) może ustanowić tylko przedsiębiorca. Ma to być przedsiębiorca objęty obowiązkiem wpisu do rejestru przedsiębiorców. W rejestrze tym nie są ewidencjonowani przedsiębiorcy (osoby fizyczne) samodzielnie prowadzący działalność bądź prowadzący działalność z innymi wspólnikami cywilnymi. Prokurenta może ustanowić każdy przedsiębiorca. Jeśli chodzi o zakres umocowania prokurenta to nie ma szerszego na gruncie prawa umocowania aniżeli wynikającego z prokury. Prokura obejmuje czynności:

1. Sądowe – polegają na wniesieniu powództwa do sądu albo kierowaniu do niego innych wniosków.

2. Pozasądowe – wszelkie czynności prawne, które są związane z przedsiębiorstwem mocodawcy.

Prokurent nie jest umocowanym do dokonywania czynności prawnych ze sfery rodzinnej przedsiębiorcy. Muszą być związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa – czynności prawne mogą być wtedy dokonywane przez prokurenta.

Odstępstwa:

Art. 109³.

Do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.

Czynności wynikające z tego przepisu nie mogą być dokonywane przez prokurenta. Wymagają odrębnego umocowania. Konieczne jest udzielenie przez przedsiębiorcę oddzielnego pełnomocnictwa. Wyjątkowy charakter tych czynności – prokurent może tyle co sam przedsiębiorca.

Art. 109¹.

§2. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jeżeli jest ustanowiony prokurent, to może on tyle, ile wynika z dotychczasowych ustaleń. Ustanawiając prokurenta przedsiębiorca nie może ograniczyć jego umocowania. Jeśli wprowadzi takie ograniczenie, a prokurent dokona czynności prawnej wyłączonej przez mocodawcę to trzeba liczyć się z tym, że taka czynność prawna prokurenta będzie ważna. Przedsiębiorca nie może powołać się na to ograniczenie. O możliwościach działania prokurenta będzie rozstrzygał sam fakt ustalenia, że dana osoba jest prokurentem. Będzie on mógł dokonywać wszystkiego.

Szczególne postacie prokury:

1. Oddziałowa

Art. 109⁵.

Prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa (prokura oddziałowa).

Oddziały są niekiedy tworzone w strukturze przedsiębiorstwa. Nie ma przeszkody względem tego, aby został ustanowiony prokurent, którego kompetencje będą ograniczonymi względem określonego oddziału. Prokurent taki nie będzie mógł dokonywać czynności prawnych innych oddziałów niż ten, którego jest prokurentem.

1. Łączna

Art. 109⁴.

§1. Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie.

§2. Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury łącznie.

Przedsiębiorca ustanawia co najmniej dwóch prokurentów z jednoczesnym zastrzeżeniem, iż mieliby oni działać razem.

Art. 109².

§1. Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Przepisu art. 99 § 1 nie stosuje się.

§2. Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Prokurent jest ustanowiony tak samo jak przedstawiciel ogólny – na piśmie pod rygorem nieważności. Podlega ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców. Najłatwiej będzie prokurentowi okazać się wyciągiem z rejestru, aby udokumentować swoje pełnomocnictwo. Każdy potencjalny kontrahent będzie mógł z łatwością się dowiedzieć.

Rzekomy pełnomocnik

Rzekomym pełnomocnikiem jest osoba, która działa bez umocowania albo poza zakresem umocowania.

Art. 103.

§1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.

§2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

§3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.

Reprezentowany przez rzekomego pełnomocnika może potwierdzić czynność prawną przez niego dokonaną. Może potwierdzić umowę, którą rzekomy pełnomocnik zawarł. Umowa zawarta przez tego pełnomocnika będzie dotknięta bezskutecznością zawieszoną – charakteryzuje ona umowę zawartą przez rzekomego pełnomocnika. Umowa taka będzie skuteczną, ale dopiero wtedy kiedy reprezentowany ją potwierdzi. Nie stanie się ona skuteczną bez tego potwierdzenia. Umowa ta nie uczyni rzekomego pełnomocnika jej stroną. Rzekomy pełnomocnik nigdy nie stanie się drugą stroną umowy, którą zawarł dla reprezentowanego. Reprezentowany może się nią stać, o ile dokona potwierdzenia umowy. Jeżeli nie dokona potwierdzenia to druga strona umowy (kontrahent) może żądać wynagrodzenia szkody, czyli odszkodowania od rzekomego pełnomocnika.

Czy pełnomocnik może być drugą stroną czynności prawnej tego mocodawcy? Czy może dokonać czynności prawnej reprezentując obie strony?

Art. 108.

Pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.

Odpowiedź: Nie może.

Odstępstwa:

• Jeśli z treści pełnomocnictwa tak wynika.

• Działanie pełnomocnika będzie można ocenić jako nienaruszające interesów mocodawcy (np. czy ekspedientka może kupować rzeczy w sklepie, w którym sprzedaje).

Czy pełnomocnik może ustanowić dalszych pełnomocników (substytutów)?

Art. 106.

Pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Odpowiedź: Nie może.

Odstępstwa:

Jeśli umocowanie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Skutki prawne zawarcia umowy przez rzekomy organ osoby prawnej – porównanie artykułów 39. i 103. kodeksu cywilnego

Art. 39.

§1. Kto jako organ osoby prawnej zawarł umowę w jej imieniu nie będąc jej organem albo przekraczając zakres umocowania takiego organu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania.

§2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy umowa została zawarta w imieniu osoby prawnej, która nie istnieje.

Art. 103.

§1. Jeżeli zawierający umowę jako pełnomocnik nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę, w której imieniu umowa została zawarta.

§2. Druga strona może wyznaczyć osobie, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

§3. W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę w cudzym imieniu, obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 8. (28 XI 2013)

Zastępca pośredni

Jest to osoba, która działa na cudzy rachunek, ale we własnym imieniu. Dokonuje czynności prawnych dla innej osoby. Zastępca pośredni nie wskaże osoby, dla której dokonuje czynności prawnej. Przedstawiciel zawsze tego dokona – zawsze wskazuje osobę, w której imieniu, i na której rachunek dokonuje czynności prawnej. Przedstawiciel powoła się na osobę, którą reprezentuje. Skutki prawne z czynności prawnej dokonanej przez zastępcę pośredniego powstają u reprezentowanego. Nie ma przepisów ogólnych, które bliżej stanowiłyby o zastępcy pośrednim. W szczególności takim zastępcą jest komisant.

Art. 765.

Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym.

Komisant jest stroną umowy komisu. Umowy, która zawierana jest przez komitenta z komisantem. Komisant zobowiązuje się wobec komitenta do zawierania umów sprzedaży. Komisant miałby dla komitenta nabywać rzeczy (komis kupna) bądź zbywać rzeczy komitenta (komis sprzedaży). Umowy sprzedaży zawierane są przez komisanta na rachunek komitenta. Skutki prawne tej umowy będą powstawały u komitenta. Umowy te będą zawierane przez komisanta we własnym imieniu. Komisant nie będzie przedstawiał komitenta. Zastępca pośredni, inaczej niż przedstawiciel, dokonuje czynności prawnych, nie dla siebie, ale działa we własnym imieniu.

Formy czynności prawnej – forma zawarcia umowy

Art. 73.

§1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.

§2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

Czynności prawne mogą być dokonywane w dowolnej formie. Oświadczenie woli może być złożone w jakikolwiek sposób.

Art. 60.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

W przypadku niektórych czynności prawnych trzeba liczyć się z koniecznością zachowania formy szczególnej. Może to wynikać z woli stron (mogą same zastrzegać formę szczególną) bądź z przepisów prawa (art. 720.).

Formy szczególne:

• Forma pisemna zwykła

Art. 78.

§1. Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących treść oświadczeń woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron, lub dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

§2. Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.

Forma ta wymaga sporządzenia dokumentu, którego treścią będzie oświadczenie bądź oświadczenia woli. Po drugie będą potrzebne podpisy osób, których oświadczenia tkwią w tym dokumencie, czyli znak dokonany ręką osoby podpisującej się. Podpis ma być własnoręczny. Od podpisu oczekuje się identyfikacji osoby, od której pochodzi. Poprzez sam podpis powinna być możliwość ustalenia, kto go złożył. Podpis powinien odpowiadać brzmieniu nazwiska osoby, od której pochodzi. Podpis powinien być czytelny. Na testamencie własnoręcznym musi być podpis (art. 949. § 1.).

• Forma pisemna z podpisem urzędowo poświadczonym

Art. 75¹.

§1. Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialne poświadczonymi.

W tej szczególnej formie w rachubę wchodzą wszystkie procedury formy pisemnej zwykłej oraz urzędowe poświadczenie (notariusza). Artykuł 75¹. wskazuje umowę sprzedaży przedsiębiorstwa – podpisy muszą być potwierdzone przez notariusza.

• Forma pisemna z datą pewną

Art. 81.

§1. Jeżeli ustawa uzależnia ważność albo określone skutki czynności prawnej od urzędowego poświadczenia daty, poświadczenie takie jest skuteczne także względem osób nie uczestniczących w dokonaniu tej czynności prawnej (data pewna).

Z tą szczególną formą czynności prawnej mamy do czynienia wtedy, kiedy na dokumencie jest urzędowa wzmianka. Wzmianka czyni datę pewną, czyli datę dokonania czynności prawnej. Rzadko ta forma jest wymagana. Przykładem może być ustanowienie zastawu na prawach (art. 329.).

• Forma aktu notarialnego – dokument będzie sporządzony przez notariusza, obejmujący oświadczenia woli osób, które stanęłyby przed notariuszem. Na takim dokumencie będą podpisy tych osób oraz podpis notariusza. Taki dokument nie może być wydany przez notariusza komukolwiek. Notariusz musi taki dokument przechowywać. Wydaje odpisy aktu notarialnego, które zawierają tylko podpis notariusza. Taki odpis ma moc oryginału.

Pod jakim rygorem ma być przestrzegana forma szczególna?

• Rygor nieważności – oznacza, że uchybienie wymaganiom co do formy spowoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej. Czynność prawna nie będzie zachodziła, nie rodzi żadnych skutków prawnych. Z mocy prawa wejdzie w rachubę w dwóch przypadkach:

1. Wtedy, kiedy tak wyraźnie stanowi przepis zastrzegający formę szczególną.

Art. 99.

§2. Pełnomocnictwo ogólne powinno być pod rygorem nieważności udzielone na piśmie.

Oświadczenie mocodawcy ma być na piśmie. Jeśli takiego oświadczenia nie złoży to wejdzie w rachubę nieważność i nie dojdzie do ustanowienia pełnomocnictwa ogólnego. Innym przykładem może być umowa poręczenia pomiędzy wierzycielem a poręczycielem (art. 876. § 2.).

1. Wtedy, kiedy strony miały zachować formę szczególną, ale inną niż pisemna zwykła bez oznaczenia rygoru. Wejdą w rachubę takie przepisy, które wprowadzają formę szczególną z podpisem urzędowo poświadczonym, czy z datą pewną, czy w postaci aktu notarialnego. Ma być inna forma szczególna niż pisemna zwykła. Jeżeli w przepisie jest zastrzeżona taka forma szczególna, a z jego treści nie wynika pod jakim rygorem istnieje, oznacza to, że obowiązuje rygor nieważności. Przykładem jest sprzedaż nieruchomości za pomocą aktu notarialnego pod rygorem nieważności (art. 158.).

• Rygor dla celów dowodowych – mimo uchybieniu wymaganiom co do formy czynność prawna będzie ważną, ale powstaną pewne utrudnienia dowodowe, polegające na tym, że gdy powstanie spór między stronami to nie będą one mogły żądać przeprowadzenia przed sądem dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron. Będzie można przeprowadzić dowód, jeżeli:

1. Strony, które są w sporze wyrażą na to wspólną zgodę.

2. Spór między konsumentem a przedsiębiorcą.

Art. 22¹.

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

3. Uprawdopodobnione za pomocą dokumentu dokonanie czynności prawnej, np. wydanie paragonu.

Rygor dla celów dowodowych wejdzie w rachubę wtedy, kiedy jest zastrzeżona zwykła forma pisemna bez oznaczenia rygoru.

Art. 74.

§1. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności ma ten skutek, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy nie jest w sporze dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Przepisu tego nie stosuje się, gdy zachowanie formy pisemnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

• Rygor wywołania określonych skutków prawnych – strony nie zachowują co do formy, uchybiają tym wymaganiom. Czynność prawna będzie mogła być dowodzona za pomocą zeznań świadków i przesłuchania stron, ale nie wywoła ona określonych skutków prawnych.

Art. 660.

Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nie oznaczony.

Taka sytuacja ma miejsce w przypadku umowy najmu dotyczącej lokalu, ale wynajmowanego na okres dłuższy niż rok. Umowa powinna być zawarta na piśmie. Jeśli strony poprzestaną na ustnym ustaleniu tej umowy, strony nie osiągną skutku prawnego w postaci trwania umowy przez dwa lata. Umowa ta zostanie uznana za sporządzoną na czas nieoznaczony. Umowa zawarta na czas nieograniczony może w istocie swej być w każdej chwili wypowiedzianą. Jeżeli umowa jest zawarta na czas oznaczony to żadna ze stron nie może dokonać jej wypowiedzenia. Z przepisów będzie wynikało, jakich skutków prawnych strony nie osiągną odrzucając wymagania co do formy.

Uchybienia co do formy nie zawsze oznaczają nieważność czynności prawnych.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 9. (5 XII 2013)

Treść czynności prawnej – oświadczenie lub oświadczenia woli. Strony mogą swobodnie kształtować treść czynności prawnej. Z treścią czynności prawnej powiązany jest także warunek treści oraz termin treści. W obu przypadkach możliwe jest osiągnięcie ustalenia, że niekoniecznie skutki prawne dokonanej czynności prawnej muszą powstawać równolegle z nią.

Warunek – postanowienie w treści czynności prawnej, w treści umowy.

Warunek – uzależnienie dokonania czynności prawnej od zaistnienia pewnych wymagań bliżej określonych przepisami prawa. Chodzi o przesłanki dokonania czynności prawnej, np. wymagania co do formy, którą miałaby być dokonana czynność prawna. Są to warunki prawne, od których miałoby być skuteczne, ważne dokonanie czynności prawnych.

Art. 89.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).

Dwa znaczenia warunku:

1. Zastrzeżenie w treści czynności prawnej, że powstanie lub ustanie skutków prawnych dokonanej czynności prawnej miałoby być zależne od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Samo dokonanie czynności prawnej jeszcze nie spowoduje tego, że z zawartej umowy będą wynikały czynności prawne do czasu powstania zdarzenia określonego w treści czynności prawnej. Strony mogą ustalić ustanie czynności prawnej określonego zdarzenia, które jest przyszłym i niepewnym. Można mówić o warunku:

1. Zawieszającym – oznacza takie zastrzeżenie w treści czynności prawnej, od którego miałoby zależeć powstanie skutków czynności prawnej.

2. Rozwiązującym – prowadzi do ustania skutków czynności prawnej.

W tych dwóch wypadkach chodzi o ziszczenie się określonego warunku, którym jest zdarzenie przyszłe i niepewne.

1. Jako zdarzenie przyszłe i niepewne. Warunek oznacza samo to zdarzenie, które ma wpłynąć na skutki czynności prawnej, ale warunek byłby utożsamiany z pewnymi okolicznościami, które miałyby powstać w przyszłości i być niepewnymi. Chodzi o warunek w rozumieniu technicznym, wskazującym na fakt, który jeszcze nie nastąpił i nie wiadomo czy nastąpi. Strony wskazują na fakt, którego nie ma, ale z którego wystąpieniem się liczą. Warunkiem nie może być to co już miało miejsce. Nastąpienie faktu wcale nie jest pewnym. Warunek może być zależnym od woli którejkolwiek ze stron czynności prawnej. Taki warunek jest potestatywny. Warunek powinien być możliwym do zaistnienia.

Czas, który upływa pomiędzy dokonaniem czynności prawnej a jej skutkiem prawnym zależy od warunku. Okres, w którym warunkowo uprawniony może podejmować działania, które miałyby służyć do zachowania przyszłego prawa, które będzie zależnym od ziszczenia określonego warunku.

Termin odgrywa taką samą funkcję co warunek:

1. Możliwym jest zastrzeżenie w treści czynności prawnej ustanie bądź powstanie terminu.

2. Fakt jakim byłoby zdarzenie przyszłe, ale pewne.

O terminie stanowią artykuł 110. i następne kodeksu cywilnego.

Znaczenia terminu:

1. Pewien czas, czyli okres, w którym można wyodrębnić pierwszy dzień terminu i ostatni dzień terminu.

2. Oznaczenie chwili.

Dawność:

• Przedawnienie;

• Terminy zawite;

• Zasiedzenie.

Przedawnienie

Art. 117.

§1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przedawnieniu ulegają roszczenia. Nie jakiekolwiek uprawnienia, ale roszczenia. Przedawnienie nie dotyczy uprawnień kształtujących ani zarzutów. Nie wszystkie roszczenia ulegają przedawnieniu. Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe. Roszczenia niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu. Ustawodawca wprowadził zastrzeżenie – może być roszczenie majątkowe, które nie ulega przedawnieniu. Ustawodawca przesądza o przedawnieniu, musi to wynikać z przepisu. W przypadku roszczenia windykacyjnego, jeżeli takie roszczenie dotyczy nieruchomości, to nie ulega przedawnieniu (art. 223.). Roszczenie o zwrot rzeczy ruchomej podlega przedawnieniu.

Termin przedawnienia

Różnej długości są terminy przedawnienia, ale wszystkie są określone przez ustawodawcę. Ustawodawca określa termin. Strony nie mogą zdecydować o terminie przedawnienia.

Art. 118.

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

Art. 119.

Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przecz czynność prawną.

Termin przedawnienia wchodzi w rachubę, jeżeli ustawodawca w przepisie szczególnym nie ustanowił inaczej. Termin może być nawet dwudziestoletni (art. 442¹. § 2.). Strony nie mogą wpłynąć na skrócenie bądź wydłużenie terminu. Terminy oznaczają czas, a więc w ich przypadku istnieje początek i koniec przedawnienia.

Od kiedy biegnie termin przedawnienia?

Art. 120.

§1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

§2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia.

Standardem będzie to, iż ten termin zacznie biec od dnia wymagalności, czyli od dnia kiedy uprawniony mógł podnieść swoje roszczenie, wystąpić ze swoim żądaniem względem innej osoby. Żądania mogą być ustalane przez stronę. Roszczenie jest wymagalne. Może być tak, że nie będzie ustalony taki dzień. W takiej sytuacji niezbędne jest wyjście przez pożyczkodawcę z wyzwaniem do pożyczkobiorcy, aby dokonał zwrotu (art. 455.). Wymagalność będzie wymagała wyzwania. Aktywność może być rychło urzeczywistniona i przeciwnie. Termin przedawnienia od dnia, gdy najwcześniej osoba żądająca zwrotu mogła wystąpić z wyzwaniem, czyli od dnia wymagalności.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia (art. 121.)

Do zawieszenia biegu terminu przedawnienia może dojść, gdy np. rodzic pożycza od swojego dziecka pieniądze. Termin będzie zawieszony do chwili, kiedy dziecko stanie się osobą pełnoletnią, gdy wygaśnie władza rodzicielska. Skutkiem będzie to, że nie będzie brany pod uwagę przy obliczaniu tego terminu okres trwania zawieszenia. Dla obliczenia terminu przedawnienia będą brane pod uwagę dwa okresy:

1. Ten, który upłynął przed zawieszeniem terminu przedawnienia.

2. Okres, który nastąpił po ustaniu zawieszenia.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia (art. 123.)

Ma miejsce wtedy, kiedy nastąpi któreś z trzech zdarzeń:

1. Gdy dojdzie do działania osoby uprawnionej, która ma roszczenie, bądź dojdzie do działania osoby, przeciwko której kierowane jest roszczenie, bądź miałoby to być wspólne działanie tychże osób. To pierwsze działanie polega na zachowaniu, które polega na podjęciu takiej czynności, której skutkiem miałoby być np. dochodzenie roszczenia wprost wynikającego z tego działania. Chodzi o czynność najczęściej sądową, polegającą np. na wniesieniu pozwu, czyli na zwrócenie się przez uprawnionego do roszczenia (np. przez pożyczkodawcę do sądu). Osoba uprawniona może swoim działaniem wpłynąć na przerwę, choćby pozwem.

2. Działanie polegające na uznaniu długu. Osoba, wobec której służy roszczenie (dłużnik) przyznaje się do obciążającego ją długu. Uznanie długu może być dokonane w istocie swej przez jakiekolwiek zachowanie się dłużnika wskazujące na to, że nim jest, że ma dług. Może przybrać postać oświadczenia woli, które dokonuje czynności prawnej. Dłużnik miałby oświadczyć, że jest dłużnikiem. Jest wystarczającym jakikolwiek przejaw woli dłużnika zmierzający do wywołania tego skutku jakim jest przerwa w biegu terminu przedawnienia. Łatwo dłużnikowi o uznanie długu. Miałoby to być jakiekolwiek działanie, które będzie zmierzało do uznania długu.

3. Wspólne działanie osób poprzez podjęcie mediacji, czyli ustalenie reguł roszczenia, które jest objęte przedawnieniem.

Skutkiem przerwy w biegu terminu przedawnienia jest to, że termin zaczyna biec od nowa. Bez uwzględnienia wcześniejszego czasu będzie liczonym termin przedawnienia.

Jakie są skutki prawne upływu terminu przedawnienia?

Art. 117.

§2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Osoba, przeciwko której służy roszczenie może podnieść zarzut przedawnienia, czyli może przeciwstawić się żądaniu osoby uprawnionej. Z podniesienia zarzutu wynika skutek – osoba, która podniosła zarzut może się uchylić od zadośćuczynienia roszczeniu. Po upływie terminu przedawnienia dłużnik może zadośćuczynić roszczeniu, czyli może dokonać zwrotu pożyczki, ale będzie to zależało od jego woli. Osoba ta może zrzec się zarzutu przedawnienia.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 10. (12 XII 2013)

Terminy zawite

Brak przepisów ogólnych na temat terminów zawitych w kodeksie cywilnym. W kodeksie występują przepisy o terminach przedawnienia. Nie ma regulacji ogólnej, natomiast w wielu przepisach szczególnych znajdują się postanowienia o tych terminach. Trzeba się liczyć z odpowiednim stosowaniem przepisów o przedawnieniu względem terminów zawitych. Występują między nimi różnice.

Czego dotyczą terminy zawite?

Terminy zawite mogą dotyczyć i dotyczą wszelkich postaci normatywnych praw podmiotowych, a więc nie tylko roszczeń, ale również uprawnień kształtujących jak i zarzutów (np. zaprzeczenie ojcostwa). Często terminy zawite są krótkimi. Błądzący jest uprawnionym. Uprawnienie błądzącego nie jest roszczeniem, jest uprawnieniem kształtującym.

Skutki upływu terminu zawitego

Trzeba się liczyć z dalekosiężnym skutkiem prawnym. W wyniku upływu terminu zawitego wygasa uprawnienie, przestaje ono istnieć. W przypadku przedawnienia wchodzi w rachubę podniesienie zarzutu wobec osoby mającej roszczenie. Taka osoba może się uchylić od zadośćuczynienia roszczeniu. Roszczenie nie wygasa w przypadku przedawnienia. Ono istnieje, tylko odpada odpowiedzialność osoby, względem której roszczenie służy. Po upływie terminu zawitego nie jest możliwym zrealizowanie tego uprawnienia, bo jego już nie ma. Z terminem zawitym mamy np. do czynienia w przypadku uprawnienia z tytułu rękojmi (art. 568.). Gdy rzecz jest wadliwa kupujący może odstąpić od umowy, żądać wymiany, usunięcia wady, odszkodowania bądź wynagrodzenia szkody. Wszystkie te uprawnienia są objęte terminem zawitym.

Prawo rzeczowe – księga II kodeksu cywilnego

Prawa rzeczowe są prawami bezwzględnie skutecznymi wobec każdego. Na każdym spoczywa obowiązek w nieprzeszkadzaniu wykonywania tych praw. Ochrona jest realizowana przez różnorodne roszczenia, które powstają dopiero wtedy, gdy dochodzi do naruszenia określonego prawa rzeczowego. Nieograniczoną liczbę roszczeń ma osoba, której służy prawo rzeczowe. Lista praw rzeczowych jest zamknięta, treść tych praw jest określona przez ustawodawcę. Prawa te nie mogą być swobodnie kreowane przez strony stosunków cywilnoprawnych. Wchodzi w rachubę reglamentacja, dzięki której łatwo ustalić jakie prawa rzeczowe są w obrębie prawa rzeczowego: własność, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe.

Art. 45.

Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.

Rzeczy – przedmioty materialne, czyli wyodrębnione części przyrody. Są to przedmioty, które będą miały właściwości fizykalne. Nie wszystko co jest mierzalne przez fizykę jest rzeczą. W przypadku rzeczy mamy do czynienia z przedmiotami, które jesteśmy w stanie ogarnąć, są wyodrębnione. Zwierzęta nie są rzeczami, ale przepisy o rzeczach mają być względem nich odpowiednio stosowanymi.

Rozróżniamy rzeczy na:

• Ruchome (ruchomości);

• Nieruchome (nieruchomości).

Nieruchomości:

• Grunty – wyodrębnione części powierzchni ziemskiej. W przypadku w szczególności gruntów trzeba dostrzec części składowe rzeczy. Funkcjonalne powiązanie między rzeczami (składowe rzeczy).

Art. 47.

§2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

Miałyby być takie rzeczy, które nie sposób odłączyć od innej, bo dojdzie do choćby istotnej zmiany co do znaczenia, przeznaczenia określonej rzeczy.

Art. 48.

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

W przypadku gruntów będą to w szczególności budynki, ale miejmy świadomość, że taki charakter będą miały również inne urządzenia, które są na trwałe związane z gruntem. Będą nimi też rośliny, drzewa i nie tylko. Grunt tworzący nieruchomość będzie niósł ze sobą również inne rzeczy.

Art. 191.

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.

Właściciel gruntu jest również właścicielem części składowych, czyli tego wszystkiego co trwale jest z gruntem związane.

• Budynki – tylko wtedy są odrębną nieruchomością od gruntu, kiedy przepisy szczególne tak stanowią, czyli z mocy prawa. W przypadku art. 235. właścicielem gruntu jest Skarb Państwa. Użytkownik wieczysty wznoszący budynek stanie się jego właścicielem, bo budynek będzie odrębną od gruntu rzeczą. Obok Skarbu Państwa właścicielem będzie użytkownik wieczysty.

• Lokal –nieruchomość ta będzie odrębna nie tylko od budynku, ale i od gruntu tylko wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi (Ustawa o własności lokali).

Ruchomości – każda inna rzecz niż nieruchomość.

Od części składowej rzeczy trzeba odróżnić przynależności.

Art. 51.

§1. Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

§2. Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej.

§3. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną.

Przynależności – tylko rzeczy ruchome, które również miałyby być związane funkcjonalnie z rzeczą główną. Przynależności miałyby dzielić los z rzeczą główną. Miałyby służyć osobie, która jest właścicielem rzeczy głównej. Możliwym jest, że przynależność będzie przedmiotem odrębnego podmiotu. Można ją sprzedać osobno, a nie wraz z rzeczą główną, jak co do zasady miałoby wchodzić w rachubę.

Posiadanie

Nie jest prawem, to stan faktyczny, który mocno jest chroniony przepisami prawa. Posiadanie polega na władaniu rzeczą z odpowiednim wyobrażeniem, złudzeniem. Wykazanie tego, że jest się właścicielem niejednokrotnie będzie trudne. Łatwiejsze będzie określenie, że określona rzecz zostaje w rękach osoby, która uważa, że ma względem niej określone uprawnienia. Względem faktów jest prościej o tyle, że można o nich powiedzieć poprzez samo zaobserwowanie tego co jest. Samo posiadanie podlega ochronie prawnej.

Dwie postacie posiadania:

1. Samoistne – polega na władaniu rzeczą jak właściciel. Mamy do czynienia z taką sytuacją, że określona osoba ma rzecz i postępuje z nią tak jak z rzeczą postępuje właściciel.

2. Zależne – polega na władaniu rzeczą nie jak właściciel, lecz jak osoba, która ma inne niż własność prawo względem rzeczy. Można być użytkownikiem rzeczy. Można mieć prawo, które nie jest rzeczowym, jakie ma najemca rzeczy. Użytkownik to osoba inna niż właściciel, ale osoba, która może korzystać z rzeczy tak jak właściciel, który godzi się na to.

Elementy posiadania:

1. Fizyczny – władanie rzeczą. Osoba ma rzecz.

2. Umysłowy – określa nastawienie osoby, która ma rzecz względem rzeczy. To nastawienie może odpowiadać własności albo innemu prawu względem rzeczy.

Posiadacz ma rzecz dla siebie, ale w jakim zakresie ta rzecz jest dla niego, będzie możliwym do ustalenia w oparciu o jego wyobrażenie.

Dzierżyciel

Art. 338.

Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.

Dzierżycielem jest osoba, która włada rzeczą, ma rzecz, ale nie dla siebie. Nie postępuje z nią jak właściciel, ani w sposób odpowiadający innemu prawu niż własność. Typowym dzierżycielem jest pracownik. Dzierżyciel to inna osoba niż posiadacz. Posiadanie jest chronione.

Domniemania są fikcją prawną. Służą przesunięciu ciężaru dowodów. Osoba, która twierdzi przeciw domniemaniu musi się liczyć z koniecznością przeprowadzenia dowodu przeciwnego względem tego, co wynika z domniemania.

Domniemanie dotyczące posiadania:

1. Domniemanie posiadania przez osobę, która ma rzecz.

2. Domniemanie jest samoistne (art. 339.).

3. Ciągłość posiadania (art. 340.).

4. Domniemanie zgodności z prawem (art. 341.).

5. Domniemanie, że posiadacz jest w dobrej wierze (art. 7.). Dobra wiara jest to pewne wyobrażenie, mylne wyobrażenie o przysługujących uprawnieniach. Mylne wyobrażenie jest usprawiedliwione okolicznościami danego przypadku. Brak dobrej wiary oznacza złą wiarę.

Nieformalny nabywca – osoba, która ma rzecz korzysta z domniemania dobrej wiary. Jest w dobrej wierze i nie musi tego udowadniać.

Środki sądowe i pozasądowe ochrony posiadania:

• Pozasądowe:

1. Obrona konieczna – polega na takim zachowaniu, jakim jest przeciwstawienie się naruszycielowi. Innymi słowy oznacza podjęcie takich działań przez posiadacza, które miałyby służyć odparciu bezpośredniego i bezprawnego ataku na rzecz. Ma miejsce wtedy, kiedy następuje atak na rzecz. Posiadacz może zastosować przemoc dla odparcia bezprawnego i bezpośredniego ataku na rzecz. Tak więc obrona konieczna może polegać na stosowaniu środków przemocy.

2. Samopomoc – ma miejsce wtedy, kiedy doszło do naruszenia posiadania. Naruszenie jest dokonane.

• Sądowe:

1. Roszczenie posesoryjne.

2. Roszczenie o wstrzymanie budowy.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 11. (19 XII 2013)

Samopomoc

O samopomocy mówimy, gdy doszło do naruszenia posiadania. Własnym działaniem względem naruszyciela posiadacz może przywrócić stan poprzedni.

2 sytuacje samopomocy:

1. W przypadku nieruchomości – przemoc czy przymus nie wchodzą w rachubę. Posiadacz przy naruszeniu posiadania nieruchomości podejmuje inne działania. Samopomoc w tym przypadku nie może polegać na przemocy.

2. W przypadku ruchomości – trzeba ustalić, iż posiadacz poniósłby niepowetowaną (nieodwracalną) szkodę oraz mógłby zastosować samopomoc natychmiast po naruszeniu (polegającą na przemocy). Samopomoc może być możliwa tylko przy ruchomościach przy zachowaniu wcześniej wymienionych dwóch warunków.

Art. 343.

§2. […] Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

Środki sądowe – roszczenie posesoryjne

Art. 344.

§1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

§2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.

W przypadku roszczenia procesoryjnego legitymowanym czynnie jest posiadacz, którego posiadanie zostało naruszone (przez pozbawienie posiadacza rzeczy itp.). Legitymowanym biernie jest osoba, która dokonała naruszenia, ewentualnie względem tej na korzyść której naruszenie nastąpiło. Jest to roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego (przed dokonaniem naruszenia). Nie jest to przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Legitymacja czynna służy każdemu posiadaczowi, nawet temu, którego posiadanie jest niezgodne z prawem (nawet złodziejowi). Jest możliwe przeciwstawienie się roszczeniu przez wskazanie, że stan naruszenia jest zgodny z prawem. Jest to dokonywane w odrębnym postępowaniu (wyścig procesów). Jeden proces to naruszenie posiadania. Drugi proces powstaje z inicjatywy naruszyciela, który ma wykazać, że stan wynikający z naruszenia posiadania jest zgodny z prawem. Jeżeli drugi proces skończy się przed pierwszym to oddalone będą zarzuty. Tak więc legitymowany biernie ma środek obrony. Naruszyciel ma możliwość dochodzenia, że stan powstały wskutek naruszenia jest zgodny z prawem.

Przeniesienie posiadania

Posiadanie może być przedmiotem obrotu. Można je zbyć i nabyć. Dokonuje się tego w drodze umowy zawartej przez zbywcę i nabywcę. Przeniesienie posiadania będzie wymagało wydania rzeczy przez zbywcę, które jest dokonane względem osoby, która ma stać się posiadaczem.

Art. 348.

Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą, jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy.

Wydanie może polegać na udostępnieniu środków, które umożliwiają korzystanie z rzeczy (np. kluczyki samochodu). Może również polegać na wydaniu dokumentów, które miałyby umożliwiać rozporządzanie rzeczą.

Inne sposoby przeniesienia posiadania – dokonywane bez wydania rzeczy

Art. 349.

Przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić także w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą.

Art. 350.

Jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela.

Art. 351.

Przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami.

Dotychczasowy posiadacz samoistny ma w rękach rzecz, ale jak się umawia z osobą to ten samoistny posiadacz będzie dzierżycielem, najemcą tej rzeczy.

Własność – prawo rzeczowe względem rzeczy.

Treść prawa własności – pytanie o zakres uprawnień właściciela. W przypadku właściciela wchodzą w rachubę dwa uprawnienia:

Art. 140.

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

1. Korzystanie z rzeczy – daje właścicielowi prawo do używania rzeczy. Właściciel posiada rzecz więc może nią władać. W ramach tego uprawnienia wyróżnia się pożytki:

1. Naturalne (art. 53.) – np. jabłka;

2. Cywilne (art. 54.) – np. czynsz.

1. Rozporządzanie rzeczą – możliwość zbycia rzeczy, czyli przeniesienia własności rzeczy na inną osobę. Może polegać też na obciążeniu rzeczy, na ustanowieniu względem jej innego prawa (innego niż własność). Rozporządzanie nie musi polegać na zbyciu.

Nabycie własności

Istnieją dwa sposoby nabycia własności:

1. Przeniesienie własności (art. 155. i następne)

Art. 155.

§1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

Przeniesienie własności jest dokonywane w drodze umowy zawieranej przez zbywcę z drugą osobą (nabywcą). Poprzez umowę zobowiązującą do przeniesienia własności dochodzi do nabycia własności najczęściej (np. umowa sprzedaży, darowizny, zamiana). Umowy te charakteryzują się podwójnym skutkiem – rodzą dwa skutki prawne:

1. Obligacyjny – polega na zobowiązaniu się zbywcy do przeniesienia własności na nabywcę (np. zawiązanie umowy sprzedaży – sprzedawca się zobowiązuje). Zbywca powinien podjąć działanie powodujące to, że nabywca stanie się właścicielem rzeczy.

2. Rozporządzający/Rzeczowy – polega na przeniesieniu własności. Skutek ten uczyni nabywcę właścicielem rzeczy.

Zgodnie z art. 155. § 1. może być tak, że umowa sprzedaży ograniczy się do skutku obligacyjnego, a nie rzeczowego. Może tak też być z mocy prawa.

Art. 157.

§1. Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

§2. Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

Zgodnie z art. 157. wtedy kiedy przedmiotem umowy jest nieruchomość, a w umowie tej zastrzeżono warunek lub termin, to w takich sytuacjach nie dojdzie do wywołania skutku rzeczowego. Umowa ograniczy się do skutku obligacyjnego. Miałoby dojść do dokonania drugiej czynności prawnej, która zawsze wywoływałaby drugi skutek (umowa przeniesienia własności). Po zawarciu takiej umowy kupujący staje się właścicielem rzeczy. Na gruncie prawa polskiego umowa sprzedaży rodzi dwa skutki prawne.

Umowa zobowiązująca co do zasady jest umową konsensualną. Dochodzi do skutku poprzez samo zgodne oświadczenie woli stron.

Art. 155.

§2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Wprowadzono istotne odstępstwa od konsensualności rzeczy:

1. Oznaczonych co do gatunku;

2. Przyszłych – przeniesienie własności wymaga przeniesienia posiadania.

Na ogół w obrocie są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku. Nie wystarczy zgodne oświadczenie woli stron aby kupujący stał się właścicielem rzeczy. Przeniesienie własności wymaga przeniesienia posiadania. Nabywca stanie się właścicielem gdy rzecz będzie miał już w rękach.

Umowa przenosząca własność – kauzalność umowy

Art. 156.

Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej własność następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przenoszącej własność zależy od istnienia tego zobowiązania.

Jest to umowa przyczynowa. Przyczyny umowy przenoszącej własność:

• Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności;

• Zapis;

• Bezpodstawne wzbogacenie;

• Inne zdarzenie (np. art. 231. § 1.).

Niezbędne jest identyfikowanie przyczyny umowy przenoszącej własność. Na gruncie prawa polskiego na ogół czynności prawne są ważne o tyle, o ile istnieje przyczyna. Przyczyna ma istnieć w określonej postaci. Kauzalność w przypadku umowy dotyczących nieruchomości musi być formalna – oznacza to konieczność podania w treści umowy przenoszącej nieruchomość właściwej kauzy. Kauza ma istnieć i być wyrażona w akcie notarialnym, mocą którego następuje przeniesienie własności.

Art. 158.

Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione.

1. Zasiedzenie (art. 172. i następne)

Art. 172.

§1. Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

§2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Następuje nabycie własności niezależnie od tego, czy własność służyła innej osobie. Byłby to pierwotny sposób nabycia własności. Może dotyczyć ruchomości jak i nieruchomości.

Przesłanki zasiedzenia nieruchomości:

• Samoistne posiadanie nieruchomości – postępuje z rzeczą jak właściciel.

Upływ czasu – 20-30letni (do 1990 roku 10-20letni). Zależy to od dobrej wiary posiadacza. Sąd Najwyższy przyjmuje, że dobra wiara ma miejsce wtedy, kiedy istnieje przekonanie o przysługujących władającemu uprawnieniach, ale byłoby to usprawiedliwione okolicznościami danego przypadku. Pozwala to na indywidualne spojrzenie w każdej sprawie. Najtrudniejsze ustalenie istnieje w przypadku nieformalnego nabywcy, który nie staje się właścicielem w wyniku zasiedzenia. Nieruchomość można nabyć nawet w złej wierze.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 12. (9 I 2014)

Zasiedzenie nieruchomości

Spełnienie dwóch przesłanek, czyli samoistne posiadanie nieruchomości oraz upływ czasu, jest wystarczające, aby z mocy prawa doszło do nabycia własności w drodze zasiedzenia. Orzeczenie sądu stwierdzające nabycie nieruchomości nie ma charakteru konstytutywnego, lecz ma charakter deklaratywny, bo potwierdza to co już nastąpiło z mocy prawa.

Osoba, która nabyła nieruchomość wystąpi do sądu, bo będzie chciała ona mieć odpowiedni dokument, z którego będzie wynikało, że jest właścicielem określonej nieruchomości z mocy prawa w wyniku zasiedzenia. Dokument będzie potwierdzał to co już nastąpiło z mocy samego prawa poprzez zadośćuczynienie przesłankom zasiedzenia. Mogą o to wystąpić np. spadkobiercy oczekujący stwierdzenia, że ich spadkodawca był właścicielem nieruchomości , a tym samym jego prawo weszło w skład spadku (wpis w księdze wieczystej; II dział księgi wieczystej wskazuje rzeczywistego właściciela, choćby tego, który stał się nim w wyniku zasiedzenia; potrzebne jest złożenie odpowiednich dokumentów; jest to tzw. sądowe stwierdzenie nabycia własności w drodze zasiedzenia).

Zasiedzenie ruchomości

Art. 174.

Posiadacz rzeczy ruchomej nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze.

Przesłanki zasiedzenia ruchomości:

1. Samoistne posiadanie takiej rzeczy – władanie nią jak właściciel.

2. Upływ czasu – po trzech latach dochodzi do oczekiwanego skutku w postaci nabycia własności w wyniku zasiedzenia.

3. Dobra wiara samoistnego posiadacza. Zła wiara przekreśla możliwość nabycia własności w wyniku zasiedzenia (np. złodziej nie stanie się właścicielem skradzionej rzeczy). W art. 7. ustawodawca wskazuje na domniemanie dobrej wiary.

Art. 7.

Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Zasiedzenie rzeczy ruchomej następuje z mocy samego prawa. Sądowe stwierdzenie nabycia rzeczy ruchomej w wyniku zasiedzenia ma charakter deklaratywny.

Nabycie własności od osoby nieuprawnionej

Art. 169.

§1. Jeżeli osoba nie uprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze.

Nabycie własności od osoby nieuprawnionej jest to nabycie prawa, które nie przysługiwało poprzednikowi, czyli zbywcy. Kontrahent strony czynności pozornej jest objęty ochroną. Nie każdy nabywca własności od osoby nieuprawnionej stanie się jej właścicielem.

Przesłanki nabycia własności od osoby nieuprawnionej:

1. Przedmiotem nabycia nie jest jakakolwiek rzecz, lecz rzecz ruchoma.

2. Umowa ma mieć charakter realny, bo niezbędne jest wydanie rzeczy przez zbywcę nabywcy.

3. Dobra wiara nabywcy. Jeśli nabywca jest w złej wierze (wie o tym, że jego kontrahent nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą) to nie dojdzie do nabycia własności.

4. Czynności odpłatne.

Jeśli wszystkie przesłanki zostaną spełnione to dojdzie do nabycia własności z chwilą wydania rzeczy.

Odstępstwo!

Art. 169.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat trzech od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego trzyletniego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.

W sytuacjach kiedy miałoby dojść do utraty rzeczy przez właściciela wbrew jego woli, czyli rzecz znalazła się w rękach osoby nieuprawnionej nie za zgodą właściciela (kradzież rzeczy) to nabycie własności przez kontrahenta nastąpi po upływie trzech lat od utraty przez właściciela rzeczy. Może dojść do nabycia własności choć zbywca nie jest właścicielem. W przypadku zasiedzenia nie interesuje nas poprzednik.

Ochrona własności – 3 grupy roszczeń:

1. Roszczenie windykacyjne

Art. 222.

§1. Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Roszczenie to wchodzi w rachubę tylko wtedy, kiedy właściciel nie ma rzeczy. To roszczenie jest roszczeniem o zwrot rzeczy. Nic więcej się nie osiągnie poprzez roszczenie windykacyjne. Legitymowanym czynnie (a więc osobie, której przysługuje to roszczenie) jest właściciel, współwłaściciel i użytkownik wieczysty. Legitymowanym biernie (wobec kogo jest to roszczenie kierowane) jest osoba, która ma rzecz, u której rzecz się znajduje. Roszczenie to nie ulega przedawnieniu, jeżeli dotyczy nieruchomości.

Art. 223.

§1. Roszczenia właściciela przewidziane w artykule poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu, jeżeli dotyczą nieruchomości.

1. Roszczenie negatoryjne

Art. 222.

§2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

Roszczenie negatoryjne wchodzi w rachubę we wszystkich innych przypadkach naruszenia własności, innych niż pozbawienie właściciela rzeczy. Na przykład zgodnie z art. 144. może występować oddziaływanie jednej nieruchomości na inne ponad przeciętną miarę miejscowych stosunków. Może tak być w przypadku rzeczy ruchomych podnoszonych przez 10 lat, a w przypadku nieruchomości nie ma takiego terminu.

1. Roszczenia uzupełniające (art. 224. i następne) – roszczenia dotyczące rozliczenia pomiędzy właścicielem a osobą, która miała rzecz.

Współwłasność – jedna rzecz jest przedmiotem własności kilku osób.

Postacie współwłasności:

1. Współwłasność łączna – nie ma charakteru samoistnego, przez co właściciele łączni muszą pozostawać w określonym stosunku osobistym. Osoby te mają pozostawać w określonej więzi osobistej. Nie będą to wobec siebie osoby obce. Przykładem może być małżeństwo bądź wspólnicy spółki cywilnej. Jeżeli wspólnicy spółki cywilnej nabywają rzecz, stają się jej właścicielami to są to właściciele łączni. Jeśli dane osoby łączy więź osobista i więź rzeczowa to mamy do czynienia z właścicielami łącznymi. Współwłasność łączna jest bezudziałowa – uczestnictwo w niej nie jest oznaczone ani za pomocą ułamka, ani za pomocą procentu, ani w jakikolwiek jeszcze sposób. Nie jest możliwym rozporządzanie uczestnictwem w tej współwłasności tak długo, jak długo trwa stosunek osobisty. Żaden ze wspólników spółki cywilnej nie może rozporządzać udziałem w spółce, tym samym nie może rozporządzać udziałem we współwłasności tego, co jest wspólnym współwłaścicielom spółki cywilnej. Współwłasność łączna trwa tak długo jak stosunek osobisty, w którym pozostają współwłaściciele.

2. Współwłasność w częściach ułamkowych – ma charakter samoistny, współwłaściciele nie muszą pozostawać ze sobą w żadnym stosunku osobistym. Udział w tej współwłasności jest ustalony za pomocą ułamka. Możliwym jest rozporządzanie udziałem w tej współwłasności. To uprawnienie dotyczy każdego współwłaściciela i może być dokonywane nawet wbrew woli pozostałych współwłaścicieli. Nie jest potrzebna zgoda pozostałych współwłaścicieli na rozporządzanie udziałem. Współwłasność ta ma charakter przejściowy. Każdy ze współwłaścicieli w części ułamkowej może żądać jej zniesienia.

Zniesienie może nastąpić w dwojakim trybie:

1. W drodze umowy – wejdzie w rachubę tylko wtedy, kiedy jest zgoda między współwłaścicielami.

2. W drodze sądowej, mocą orzeczenia sądu.

Zniesienie współwłasności może nastąpić poprzez:

1. Podział fizyczny, o ile jest możliwy.

2. Podział cywilny – polega na wspólnym zbyciu rzeczy i podziale między współwłaścicieli uzyskanej zapłaty ceny. Podział byłby dokonywany w stosunku do udziałów, który każdy ze współwłaścicieli miał do tej rzeczy.

3. Zniesienie współwłasności poprzez jej objęcie przez jednego albo kilku spośród współwłaścicieli z obowiązkiem spłat wobec pozostałych.

Uprawnienia współwłaścicieli (kiedy trwa wspólność):

1. Każdy ze współwłaścicieli jest uprawnionym jak i zobowiązanym do zarządu rzeczą wspólną poprzez czynności prawne:

1. Czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną

Art. 201.

Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności.

Potrzebne jest zgodne współdziałanie nie wszystkich współwłaścicieli, lecz większości współwłaścicieli. Większość będzie określona za pomocą udziałów w tej współwłasności.

1. Czynności przekraczające zwykły zarząd

Art. 199.

Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.

Polegają na rozporządzaniu rzeczą wspólną. Dokonywanie takich czynności wymaga zgodnego współdziałania wszystkich współwłaścicieli. Jednomyślność jest potrzebna do dokonania czynności przekraczającej zwykły zarząd.

1. Są współuprawnieni do posiadania rzeczy wspólnej (współposiadanie rzeczy wspólnej). Może być realizowane tylko w takim zakresie, w jakim da się to pogodzić z posiadaniem tej rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. W szczególności dotyczy to współkorzystania z rzeczy wspólnej.

2. Każdy współwłaściciel jest uprawniony do pobierania pożytków.

Współwłaściciele są uprawnieni do żądania zniesienia współwłasności, mogą także zawrzeć umowę o wyłączenie tej możliwości. Nie może być ono jednak o charakterze trwałym, na okres dłuższy niż 5 lat. Może jednak być przedłużone na kolejne pięć lat.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 13. (14 I 2014)

Własność lokalu

Grunt jest z reguły nieruchomością, której częścią składową są budynek i lokale. Niekiedy mocą przepisów szczególnych również lokal może być nieruchomością.

Art. 2. ust. 1. ustawy o własności lokali

Samodzielny lokal mieszkalny, a także lokal o innym przeznaczeniu, zwane dalej „lokalami”, mogą stanowić odrębne nieruchomości.

Odrębną nieruchomością może być tylko samodzielny lokal, najczęściej o przeznaczeniu mieszkalnym. Może mieć również inny charakter (np. charakter użytkowy do prowadzenia działalności gospodarczej.

Art. 2. ust. 2. ustawy o własności lokali

Samodzielnym lokalem mieszkalnym, w rozumieniu ustawy, jest wydzielona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi, które wraz z pomieszczeniami pomocniczymi służą zaspokajaniu ich potrzeb mieszkaniowych. Przepis ten stosuje się odpowiednio również do samodzielnych lokali wykorzystywanych zgodnie z przeznaczeniem na cele inne niż mieszkalne.

Samodzielnym lokalem będzie zespół izb, które byłyby ze sobą funkcjonalnie związanymi. Zespół izb miałby być wyodrębniony w sposób trwały. Części wspólne, grunt, instalacje, piwnice – wszystko to stanowi o nieruchomości wspólnej, która to będzie przedmiotem współwłasności osób, które są właścicielami lokali.

Właściciel lokalu ma dwa prawa:

1. Prawo własności nieruchomości lokalu.

2. Prawo udziału we współwłasności nieruchomości wspólnej – będzie to udział oznaczony w części ułamkowej (udział w stosunku proporcji).

Są to prawa ze sobą ściśle związane. Właściciel lokalu nie może rozporządzać żadnym z tych praw bez jednoczesnego rozporządzania drugim z tych praw. Własność lokali prowadzi do ustanowienia współwłasności.

Trzy różne sposoby ustanowienia własności lokali:

1. W drodze umowy:

1. Umowa współwłaścicieli zabudowanej nieruchomości gruntowej;

2. Umowa zawierana pomiędzy właścicielem zabudowanej nieruchomości gruntowej z nabywcą lokalu.

Umowy takie są zawierane w formie aktu notarialnego.

1. W drodze jednostronnej czynności prawnej – oświadczenie właściciela takiej nieruchomości (zabudowanej nieruchomości gruntowej). Właścicielem lokali staje się ten właściciel zabudowanej nieruchomości gruntowej. Przygotowuje sobie towar do późniejszego rozporządzania.

2. Orzeczeniem sądu – mocą tego orzeczenia może dojść do powstania własności lokalu. Może do tego dojść w takich sytuacjach, kiedy sąd może znieść współwłasność oraz w sytuacji podziału spadku.

Art. 6. ustawy o własności lokali

Ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości, tworzy wspólnotę mieszkaniową. Wspólnota mieszkaniowa może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana.

Wspólnota mieszkaniowa jest ułomną osobą prawną. Może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwana. Tym samym wspólnota mieszkaniowa może uczestniczyć w obrocie.

Art. 33¹.

§2. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

Za zobowiązania takiego podmiotu (ułomnej osoby prawnej) ponoszą również odpowiedzialność również członkowie osoby, które tworzą taki podmiot. Jest to tzw. odpowiedzialność właścicieli lokali.

Art. 17. ustawy o własności lokali

Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada wspólnota mieszkaniowa bez ograniczeń, a każdy właściciel lokalu – w części odpowiadającej jego udziałowi w tej nieruchomości.

Zgodnie z art. 17. ustawy o własności lokali wartość lokalu determinuje zakres odpowiedzialności.

Użytkowanie wieczyste

Służy porządkowi w krajobrazie, przestrzeni. Przedmiotem tego prawa mogą być tylko nieruchomości gruntowe. Jeżeli na gruncie jest budynek to ten budynek staje się odrębną nieruchomością, odrębną od gruntu na którym jest usytuowany.

Art. 235.

§1. Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

§2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

Jeżeli użytkownik wieczysty wznosi budynek na gruncie to on staje się właścicielem budynku, który to staje się odrębną nieruchomością, której właścicielem jest użytkownik wieczysty.

Art. 191.

Własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową.

Własność gruntu rozciąga się na to co z gruntem jest trwale związane. Właścicielem budynku jest co do zasady właściciel gruntu.

Przedmiotem użytkowania wieczystego jest tylko grunt. Użytkowanie wieczyste dotyczy tylko gruntów:

1. Skarbu Państwa;

2. Jednostek samorządu terytorialnego.

Użytkowanie wieczyste powstaje:

1. W drodze umowy pomiędzy właścicielem gruntu a osobą, która ma być użytkownikiem wieczystym. Użytkownikiem wieczystym może być każda osoba. Nie tylko fizyczna, ale również osoba prawna czy ułomna osoba prawna. Trybem zawierania umów (ustawa o gospodarce nieruchomościami) jest tryb przetargowy (umowy zawierane w drodze przetargu).

2. Z mocy prawa, czyli mocą przepisów ustawy. Po 1989 roku wydano wiele przepisów w tym zakresie. Niektóre przepisy uczyniły przedsiębiorstwa handlowe użytkownikiem wieczystym. Jeszcze inne przepisy wprowadziły uwłaszczenie przedsiębiorstw państwowych poprzez nadanie im nie prawa własności gruntu, tylko prawo użytkowania wieczystego gruntu, na którym przedsiębiorstwo powstało. Jeśli chodzi natomiast o organizacje społeczne to doszło do uwłaszczenia tych jednostek.

Umowa o poddanie gruntu w użytkowanie wieczyste – muszą być w niej rozstrzygnięte następujące kwestie:

1. Postanowienie o celu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste uzgodnione między właścicielem a użytkownikiem wieczystym. Jeżeli użytkownik wieczysty będzie korzystał z gruntu w sposób sprzeczny to wejdzie w rachubę możliwość rozwiązania tej umowy, wypowiedzenie jej.

2. Postanowienie o czasie trwania użytkowania wieczystego – prawo jest ustanawiane na okres 99 lat, ale może to być okres krótszy ze względu na cel gospodarczy użytkownika wieczystego, jednak co najmniej 40-letni. Tak więc użytkowanie wieczyste jest prawem czasowym.

3. Postanowienie o odpłatności, wynagrodzeniu jakie należy się właścicielowi z racji tego, że użytkownik wieczysty będzie korzystał z jego gruntu.

Umowa jest zawierana w formie aktu notarialnego, a następnie prawo to jest wpisywane do księgi wieczystej. Zarówno w przypadku oddania nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste jak i w przypadku przeniesienia tego prawa na inną osobę wpis ma charakter konstytutywny. Jeżeli użytkownik zbywa prawo, przenosi je na inną osobę to jest to skuteczne gdy nastąpi wpis w księdze wieczystej. W tym przypadku wpisy nie mają charakteru konstytutywnego. Przeniesienie własności nie jest objęte charakterem konstytutywnym.

Treść użytkowania wieczystego

Prawa użytkownika wieczystego są takie jak właściciela, ale nie do końca.

Użytkownik wieczysty:

1. Jest uprawniony do korzystania z gruntu z wyłączeniem wszystkich osób, a więc właściciela gruntu.

Art. 140.

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

1. Jest uprawniony do rozporządzania nie gruntem, ale swoim prawem użytkowania wieczystego. Nie może zbyć gruntu. Może dokonać zbycia użytkowania wieczystego. Ma roszczenie do przedłużenia użytkowania wieczystego (art. 236.).

Art. 233.

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać.

Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:

• Po upływie czasu na jaki to prawo zostało ustanowione;

• Wskutek rozwiązania umowy;

• Gdy użytkownik wieczysty korzysta z gruntu w sposób sprzeczny;

• Wskutek konfuzji – użytkownikiem wieczystym staje się właściciel gruntu.

Ograniczone prawa rzeczowe

Użytkowanie

Art. 252.

Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).

Użytkowanie jest bardzo szczególnym prawem, które dotyczy:

• Wszelkich rzeczy ruchomych i nieruchomych;

• Praw, które są zbywalne, którymi można rozporządzić;

• Środków produkcji , urządzeń, które służą do wytwarzania bądź handlu.

Prawo użytkowania ma charakter alimentacyjny. To prawo zostało obmyślanym dla zaspokojenia życiowych potrzeb osoby, która z tego prawa korzysta. To prawo jest niezbywalne i wyłączone z obrotu. Może być wykonywane przez osoby trzecie.

Uprawnienia użytkownika:

• Używanie rzeczy;

• Pobieranie pożytków, które rzecz daje;

• Korzystanie z cudzej rzeczy.

Art. 300.

Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

Służebność osobista jest niezbywalna. Nie tylko prawo jest niezbywalne, ale także uprawnienia wynikające ze służebności nie mogą być przeniesione na osobę trzecią.

Użytkownika wykonywanie prawa może powierzyć osobie trzeciej.

Użytkowanie nieprawidłowe

Art. 264.

Jeżeli użytkowanie obejmuje pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki (użytkowanie nieprawidłowe).

Kiedy przedmiotem użytkowania są przedmioty tylko co do gatunku to:

• Użytkownik staje się właścicielem oddanej rzeczy do użytkowania;

• Użytkownik nie jest zobowiązany do zwrotu tej rzeczy, którą otrzymał w użytkowanie. Jest zobowiązany do zwrotu tylko takich samych rzeczy, względnie tych, które miał w użytkowaniu.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 14. (16 I 2014)

Służebność

Służebność charakteryzuje się przede wszystkim tym, że dotyczy tylko nieruchomości, bo poprzez nią dochodzi do wzmocnienia jednej nieruchomości kosztem drugiej.Trzeba liczyć się z tym, że wejdą w rachubę dwie nieruchomości: władnąca i obciążona. Relacje między nimi będą stanowiły o treści służebności. Służebność służy temu aby wzmocnić jedną nieruchomość kosztem drugiej. Tą zyskującą jest nieruchomość władnąca, kosztem nieruchomości obciążonej.

Służebność może przyjąć jedną z trzech postaci:

1. Służebność czynna polegająca na tym, że właściciel nieruchomości władnącej będzie mógł korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Właściciel tejże nieruchomości miałby mieć możliwość korzystania w ograniczonym zakresie z nieruchomości obciążonej.Polega to np. na tym że właściciel własności władności władnącej może sobie przechodzić przez nieruchomość obciążonej. W dwóch sytuacjach weszłaby w rachubę tzw. droga konieczna (art. 145.) – kiedy nie ma dostępu do drogi publicznej i nie ma dostępu do własnych zabudowań. Jeżeli nie będzie porozumienia między właścicielami sąsiednich własności to ten, który nie ma dostępu do swojego gruntu może się zwrócić do sądu o przyznanie mu służebności czynnej. Sąd rozstrzygając o ustanowieniu drogi koniecznej ustali też wynagrodzenie właścicielowi nieruchomości obciążonej za udostępnienie właścicielowi nieruchomości władnącej dostępu do jego nieruchomości.

2. Służebność bierna polegająca na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej miałby się powstrzymać od określonych działań względem własnej nieruchomości. Ta służebność przybiera postać służebności światła. Właściciel nieruchomości władnącej może domagać się służebności, która będzie polegać na powstrzymywaniu się od działań właściciela nieruchomości obciążonej (nie będzie mógł czynić czegoś na własnym gruncie). Miałby się zachowywać biernie względem własnej nieruchomości.

3. Właściciel nieruchomości obciążonej miałby się powstrzymywać od wykonania określonych uprawnień, które mu przysługują względem nieruchomości oznaczonej jako władności. Jest to tzw. prawo sąsiedzkie. Np. jeśli gałęzie z naszego drzewa wejdą na grunt sąsiada to nie ma przeszkody, żeby ten którego jest drzewo mógł wejść na grunt sąsiada żeby je pościnać (art. 149.). Właściciel nieruchomości obciążonej nie będzie wchodził na grunt właściciela nieruchomości władnącej.

Komu służy służebność?Rodzaje służebności ze względu na osobę uprawnioną:

• Służebność gruntowa – polega na tym, że będzie służyła każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości władnącej. Każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej będzie mógł z niej korzystać.

• Służebność osobista – służy tylko ściśle oznaczonej osobie fizycznej. Ściśle oznaczona osoba może być uprawniona mocą tej służebności, a nie każdy kto staje się właścicielem tej nieruchomości.Służebność osobista ma być zindywidualizowana, nie wejdzie tu w rachubę osoba prawna lub ułomna osoba prawna. Dochodzi do rozporządzenia nieruchomością na rzecz osób bliskich.

Cztery drogi powstania służebności:

1. W drodze umowy – porozumienie między właścicielami nieruchomości władnącej i obciążonej. Właściciela mogą osiągnąć wszystko co określa umowa.

2. W drodze orzeczenia sądu – może mieć miejsce tylko wtedy, kiedy przepis prawa na to zezwala (np. art. 145.).

3. W drodze zasiedzenia

Art. 292.

Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio.

Zasiedzenie nie tylko może prowadzić do przejęcia nieruchomości, ale także do powstania służebności czynnej, gdyż ma polegać na korzystaniu z widocznego i trwałego urządzenia. Trzeba ustalić, że właściciel określonej nieruchomości korzysta z trwałego i widocznego urządzenia, które jest na gruncie sąsiednim np. woda ze studni sąsiada. Nie identyfikujemy samoistnego posiadania, tylko taką ingerencję jaką byłoby korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia. Żeby doszło do zasiedzenia służebności trzeba jeszcze upływu czasu, który trzeba wziąć z przepisów o upływie czasu (20, 30 lat w zależności dobrej czy złej wiary).

1. Mocą decyzji administracyjnej – niekiedy tylko wejdzie w rachubę, np. kiedy dojdzie do wywłaszczenia nieruchomości, to mogą powstać względem nieruchomości sąsiadujących takie perturbacje, które będą wymagały ustalenia służebności. Wtedy organ musi rozstrzygnąć o ustaleniu koniecznej służebności.

Służebność przesyłu

Art. 305¹.

Nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Służebność przesyłu ma na celu ułatwienie dostępu do nieruchomości w celu instalowania i utrzymania linii energetycznych i innych dostarczanych mediów.

Prawa zastawnicze

Są to prawa, które służą zabezpieczeniu wierzytelności. Wierzytelność to w istocie swej prawo żądania spełnienia świadczenia. Osoba, która żąda jest wierzycielem. Prawo wierzyciela jest względem osoby, którą identyfikuje się jako dłużnika. Dłużnik ma spełnić świadczenie, czyli dług o który może wystąpić wierzyciel. Dłużnik ponosi odpowiedzialność zaspokojenia wierzyciela, czyli za spełnienie należnego wierzycielowi świadczenia. Jest to odpowiedzialność osobista, dłużnik ponosi odpowiedzialność wszystkim co ma, całym swoim majątkiem. Wierzyciel może się zaspokoić z całego majątku dłużnika. Egzekucja może być realizowaną z całego majątku dłużnika.

Wierzyciel nie pozostaje tylko z możliwością sięgania po majątek dłużnika. Wierzyciel chce zabezpieczenia, zaspokojenia się nie tylko z majątku dłużnika. Zabezpieczenia te mogą być dwojakiego rodzaju:

1. Osobiste, np. poręczenie lub udzielenie gwarancji bankowej, wystawienie weksla, co oznacza, że wierzyciel mógłby szukać zaspokojenia z majątku innej osoby niż dłużnik, np. z majątku poręczyciela lub wystawcy weksla.

2. Rzeczowe.

Cechy praw zastawniczych:

• Służą zabezpieczeniu wierzytelności w taki sposób, że wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z określonej rzeczy.

• Charakteryzują się tym, iż są one ściśle związane z wierzytelnością, którą zabezpieczają. Są one "akcesoryjnymi", bo miałyby one dzielić los wierzytelności, której służą. To związanie miałoby polegać na tym, że prawo zastawnicze powstanie wtedy, kiedy istnieje wierzytelność, której ma służyć. Nie ma takiej wierzytelności – co do zasady nie można powiedzieć, że powstaje prawo zastawnicze.

• Wygaśnięcie wierzytelności będzie za sobą pociągało także wygaśnięcie prawa zastawniczego. Prawo zastawnicze wygaśnie gdy nie ma już wierzytelności, której ono, to prawo zastawnicze, miałoby służyć.

Prawami zastawniczymi są zastaw i hipoteka.

Zastaw

Art. 306.

§1. W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

§2. Zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej.

Zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem:

1. Bez względu na to kto jest jej właścicielem w określonym momencie (wobec każdoczesnego właściciela);

2. Zastawnik będzie mógł to czynić z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Właścicielem rzeczy zastawionej może stać się kolejna osoba. Zmiana własności, czy to z przeniesienia własności, nie będzie miała wpływu na zastaw, a także to, że nowy właściciel jest w wyniku dziedziczenia. Sam zastawca może być dłużnikiem.

Przedmiotem zastawu są:

• Rzeczy ruchome (mogą być obciążone zastawem);

• Prawa zbywalne(takie, które mogą być przeniesione na inną osobę);

Właściciela nazywa się zastawcą, a drugą stroną będzie wierzyciel, którego wierzytelność miałaby być w ten sposób zabezpieczona. Wierzyciela nazywa się zastawnikiem. Wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem.

Umowa o zastaw została zawarta z X (właścicielem rzeczy), a ten X sprzedał tę rzecz innej osobie. Y jestjuż właścicielem, a więc nie ma przeszkody, aby również ta egzekucja była prowadzoną gdy właścicielem jest Y.

Zaspokojenie będzie dokonywane w trybie postępowania egzekucyjnego, czyli działania komornika (zwrócenie się do komornika, aby to on sprzedał rzecz zastawioną i dokonał na ręce zastawnika należytej zapłaty).

Zastaw powstaje:

• W drodze umowy zastawcy z zastawnikiem, czyli właścicielem rzeczy z wierzycielem, który ma korzystać z zabezpieczenia tej rzeczy. Konieczne jest wydanie rzeczy przez zastawcę zastawnikowi lub osobie trzeciej jeśli te osoby się dogadają. Rzecz zastawiona musi wyjść z rąk zastawcy i przejść do wierzyciela, który będzie korzystał z zabezpieczenia. Zastawca nie będzie mógł korzystać z tej rzeczy, musi ona wyjść z jego rąk. Ta umowa ma charakter realny.

• Z mocy prawa.

Zastaw rejestrowy

Zastaw ten jest co do swej istoty taki jak ten, o którym stanowią przepisy kodeksu cywilnego, ale z modyfikacjami.

Zasadnicze cechy zastawu rejestrowego:

• Powstaje w drodze umowy w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Umowa ta nie ma charakteru realnego, czyli dla powstania tego zastawu nie jest niezbędnym wydanie rzeczy przez zastawcę. Rzecz pozostaje u zastawcy, ale też powstanie tego zastawu nie wyczerpuje się samym zawarciem umowy. Niezbędnym jest wpis w rejestrze zastawów, prowadzonych przez sądy rejonowe (wyodrębniane są odpowiednie wydziały rejestrowe). Wpis ma charakter konstytutywny, bo jego dokonanie miałoby przesądzać o powstaniu zastawu.

• W umowie o ten zastaw możliwym jest (dopuszczalnym) postanowienie o innym sposobie zaspokojenia zastawnika niż w trybie postępowania egzekucyjnego. W umowie znajdzie się postanowienie, że zastawnik będzie mógł dokonać przejęcia własności rzeczy objętej zastawem, będzie mógł dokonać zaspokojenia z tej rzeczy poprzez sprzedaż z wolnej ręki lub zachowanie jej dla siebie. Nie jest koniecznym przeprowadzenie egzekucji, bo strony mogą ustanowić o innym sposobie zaspokojenia.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 15. (13 II 2014)

Hipoteka

Hipoteka jest prawem rzeczowym ograniczonym służącym do zabezpieczenia wierzytelności. Wierzytelność ta musi być bliżej oznaczona, wynikająca z określonego stosunku prawnego. Trzeba identyfikować stosunek prawny, z którego ma wynikać wierzytelność podlegająca zabezpieczeniu w postaci hipoteki. Często jest to stosunek kredytowy – bank i osoba, która chce kredytu. Mogą wejść w rachubę także inne stosunki. Wierzytelność wynikająca ze stosunku pożyczki podlega zabezpieczeniu. Wierzytelność musi być pieniężna. Wierzytelność niepieniężna nie może być objęta zabezpieczeniem w postaci hipoteki. Wierzytelność o zapłatę ceny jest wierzytelnością pieniężną. Wierzytelność ta musi być także przyszła, czyli taka, która miałaby dopiero powstać w przyszłości (bliżej oznaczona, stosunek prawny też bliżej oznaczony). Nie można przenieść hipoteki bez przeniesienia równoczesnego wierzytelności. Wygaśnięcie wierzytelności pociąga za sobą wygaśnięcie hipoteki.

Przedmiot hipoteki:

• Nieruchomości (gruntowe, budynkowe jak i lokalowe).

• Udział we współwłasności w części ułamkowej nieruchomości.

• Użytkowanie wieczyste – użytkownik wieczysty to inna osoba niż właściciel gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Użytkownik ten może obciążyć swoje prawo, a nie grunt, który nie jest jego. Może on rozporządzać swoim prawem. Może ono polegać na ustanowieniu hipoteki.

• Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu – posiada je członek spółdzielni mieszkaniowej, która nie tylko oddaje swój lokal członkowi spółdzielni, ale również miałaby dawać mu uprawnienie do rozporządzania nie lokalem, tylko spółdzielczym własnościowym prawem do lokalu. Członek spółdzielni może także mieć prawo do lokalu:

1. Co do korzystania i rozporządzania tym prawem;

2. Może obciążyć je hipoteką.

• Wierzytelność zabezpieczona hipoteką – tylko taka, która jest zabezpieczona inną hipoteką. Powstaje hipoteka na hipotece.

Treść hipoteki – uprawnienia wierzyciela hipotecznego

Wierzyciel hipoteczny, podobnie jak zastawnik, może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką. Może dochodzić zaspokojenia bez względu na to czyją aktualnie nieruchomość jest własnością. Może to czynić z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Wierzyciel będzie zaspokojony w trybie postępowania egzekucyjnego. Nie staje się on właścicielem nieruchomości obciążonej hipoteką. Nie jest uprawniony do korzystania z niej.

Dwa tryby powstania hipoteki:

1. W drodze umowy zawieranej pomiędzy właścicielem nieruchomości a wierzycielem, który ma korzystać z tego zabezpieczenia. Oświadczenie wierzyciela musi być złożone w formie aktu notarialnego, który zawiera oświadczenia obu tych osób (będzie z niego wynikała treść hipoteki). Hipoteka nie powstanie u notariusza. Dojdzie do tego gdy nastąpi wpis hipoteki do księgi wieczystej. Wpis ma charakter konstytutywny. Hipoteka powstaje z chwilą złożenia wniosku o dokonanie wpisu.

2. Mocą orzeczenia sądu – tzw. hipoteka przymusowa. Powstaje wskutek żądania wierzyciela. Nie każdy wierzyciel może się zwrócić z żądaniem ustanowienia tej hipoteki. Taką możliwość ma wierzyciel , który ma tytuł wykonawczy (tytuł egzekucyjny z klauzulą wykonalności). Wierzyciel, który ma odpowiedni dokument (prawomocne orzeczenie sądu) nie pójdzie do komornika, musi zwrócić się do sądu o klauzulę wykonalności. Wierzyciel, który ma taki dokument nie przystąpi do egzekucji, tylko ten wierzyciel miałby zwrócić się do sądu o ustanowienie hipoteki na nieruchomości czy nieruchomościach dłużnika.

Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką

Hipoteka ulega wygaśnięciu. Jednak nieruchomość może być obciążona kilkoma hipotekami. Wtedy gdy następuje wygaśnięcie hipoteki to hipoteka zajmująca wyższą pozycję przesunie się na to zwolnione miejsce. Hipoteka będzie przesuwała się na zwolnione miejsce. Miejsce po zwolnionej hipotece pozostaje w dyspozycji właściciela nieruchomości, który może swobodnie dysponować tym miejscem. Może to miejsce oddać kolejnemu wierzycielowi, który miałby korzystać z zabezpieczenia w postaci hipoteki.

Księgi wieczyste

Prowadzone są dla jakichkolwiek nieruchomości. Gdy nie ma księgi wieczystej to nie ma możliwości ustanowienia zabezpieczenia w postaci hipoteki. Księgi wieczyste są prowadzone przez sądy rejonowe, które mają specjalne wydziały (mają taką samą strukturę). Prowadzone są w odpowiednim systemie informatycznym. Księgi wieczyste składają się z czterech działów:

1. Dział I – opis nieruchomości;

2. Dział II – przedstawienie kto jest właścicielem lub współwłaścicielem nieruchomości;

3. Dział III – obejmuje obciążenia (prawa ustanowione na nieruchomości);

4. Dział IV – dotyczy tylko hipoteki.

Księgi wieczyste służą do określenia stanu prawnego nieruchomości.

Co w sytuacji, gdy treść księgi jest sprzeczna z rzeczywistym stanem prawnym?

Przeniesienie własności nieruchomości nie zależy od dokonania wpisu w księdze wieczystej. Można stać się właścicielem nieruchomości bez uzewnętrznienia tego w księdze.

Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych

Art. 5. ustawy o księgach wieczystych i hipotece

W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi wieczystej rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe (rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych).

Nabywca nieruchomości działający zgodnie z treścią wpisów w księdze będzie podlegał ochronie tak daleko idącej, iż ten nabywca nabędzie własność nieruchomości, choćby zbywca nie był już jej właścicielem. Ochrona wejdzie w rachubę wtedy, kiedy nabycie nastąpi w drodze czynności prawnej. Nabywca musi być w dobrej wierze.

Zobowiązania

Jest to stosunek wierzyciela i dłużnika.Wierzyciel jest uprawniony do żądania świadczenia, ma wierzytelność.Dłużnikiem jest osoba zobowiązana zadośćuczynić żądaniu. Osoba ta ma obowiązek spełnić świadczenie. Świadczenie polega na określonym zachowaniu się dłużnika, którego może żądać wierzyciel. Dłużnik jest zobowiązanym do zwrotu pożyczki. Na ogół zachowanie jest związane z posłużeniem się przez dłużnika określonym dobrem. Przedmiotem świadczeń są m.in. pieniądze i inne rzeczy. Zachowanie to ma być ściśle związane z posłużeniem się przez dłużnika określnym dobrem. Niekiedy samo zachowanie się dłużnika będzie wystarczające.

Wszelkie świadczenia są dzielone na dwie grupy:

1. Świadczenia pieniężne;

2. Świadczenia niepieniężne.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 16. (18 II 2014)

Świadczenia pieniężne

Świadczenie pieniężne wymaga zapłaty. Zapłata jest wypełnieniem świadczenia pieniężnego. Zapłata wymaga użycia pieniądza. Pieniądz umożliwia wypełnienie zobowiązania (świadczenia pieniężnego).

Dwie postacie pieniądza:

1. Znak pieniężny (banknoty, monety) o różnej wartości nominalnej. Wyrażają jednostkę pieniężną;

2. Pieniądz bankowy wyrażony zapisem na rachunku bankowym. Jest zdematerializowany, bo nie ma nośnika materialnego jak znak pieniężny. Zapłata może być za pomocą użycia znaków, czyli gotówką, bądź też poprzez zapisy a rachunku bankowym, które miałyby polegać na obciążeniu rachunku dłużnika i jednoczesnym uznaniu rachunku wierzyciela. Zapłatą nie będzie posłużenie się jakimkolwiek innym środkiem zapłaty, np. kartą kredytową. Jest to umożliwienie, aby doszło do zapłaty. Choćby wystawienie w czeku lub weksla nie jest zapłatą, a jedynie umożliwienia zapłaty.

Wysokość zapłaty – dociekanie co do wartości pieniądza:

1. Wartość nominalna pieniądza – nadaje ją sam emitent;

2. Wartość rynkowa – jest mierzona siłą nabywczą pieniądza. Podlega ona zmianom wynikającym z inflacji, deflacji.

Art. 358¹.

§1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Zasada nominalizmu – zapłata powinna wystąpić w wysokości wartości nominalnej. Odrzucenie tej zasady polega na waloryzacji zobowiązania pieniężnego. Waloryzacja może być przeprowadzona w dwóch trybach:

1. W drodze umowy – same strony decydują o waloryzacji.

Art. 358¹.

§2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.

Strony podejmują decyzje o wartości innego miernika niż pieniądz. Oznaczenie tego miernika stanowi klauzulę waloryzacyjną. Typową klauzulą jest klauzula towarowa, według której wysokość zobowiązania pieniężnego jest ustalana za pomocą wartości określonego towaru. Klauzula walutowa – zapłata w pieniądzu ma nastąpić względem aktualnej wysokości kursu określonej waluty. Klauzula indeksowa – wskazują np. na stopę inflacji, średnie wynagrodzenie za pracę.

1. Mocą orzeczenia sądu

Art. 358¹.

§3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Waloryzacja sądowa może wejść w rachubę na żądanie jakiejkolwiek ze stron.

Przesłanki waloryzacji sądowej:

1. Ustalenie, że nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

2. Rozważenie interesów stron.

3. Nie może być to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Waloryzacja sądowa może polegać na:

1. Zmianie wysokości zobowiązania pieniężnego.

2. Zmianie sposobu spełnienia tego świadczenia.

Waloryzacja ta nie może polegać na zmianie wysokości zapłaty. Może dotyczyć zmiany sposobu zapłaty.

Świadczeniom pieniężnym zazwyczaj towarzyszą odsetki, czyli wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy. Odsetki mogą wynikać z:

1. Treści czynności prawnej, czyli umowy (odsetki umowne) – w takiej wysokości jak strony o tym zdecydują.

Art. 359.

§2¹. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne).

Wprowadzono odsetki maksymalne uzależniając je od stanu wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Odsetki te nie mogą być większe niż 16% w skali rocznej.

1. Przepisu prawa (odsetki ustawowe) – uchwalane przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia. Aktualnie wynoszą 13%.

Świadczenia niepieniężne mogą mieć różnorodną postać. Nie polegają na zapłacie. Będzie to wynikało z treści zobowiązania. Mogą polegać np. na wydaniu rzeczy, posprzątaniu.

Źródła zobowiązań:

1. Dwustronna czynność prawna (umowa). Z niej najczęściej wynikają zobowiązania.

2. Czyny niedozwolone (delikty) – stany bliżej określone przez ustawodawcę łączącym z nimi obowiązek naprawienia szkody. O delikcie decyduje ustawodawca. Ustawodawca zakreśla sytuacje po to, aby nastąpił obowiązek naprawienia szkody. Chodzi o ulżenie poszkodowanemu. Podstawy odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych:

1. Wina

Art. 415.

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

1. Ryzyko – ze względu na określone niezawinione zachowanie może powstać szkoda. W związku z artykułem 435 kodeksu cywilnego, jeżeli szkoda wynika w związku z ruchem przedsiębiorstwa to przedsiębiorca ma wynagrodzić szkodę (bez względu na winę). Nie ma podstaw do utożsamiania przestępstwa z czynem niedozwolonym.

2. Słuszność – w zasadach współżycia społecznego miałaby tkwić podstawa do ustalenia obowiązku wynagrodzenia szkody.

Art. 417².

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

1. Bezpodstawne wzbogacenie – uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej. Powstanie zobowiązanie co do zwrotu korzyści.

Umowy – dwustronne czynności prawne wymagające zgodnych oświadczeń woli co najmniej dwóch osób.

Sposoby zawierania umów:

• Oferta;

• Przetarg;

• Aukcja;

• Negocjacje;

• Umowa przedwstępna.

Oferta

Art. 66.

§1. Oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy.

Oferta jest stanowczą propozycją zawarcia umowy. Ofertę składa oferent, ma on złożyć oświadczenie woli. Oferta polega na złożeniu oświadczenia woli oferenta (jednostronna czynność prawna. W ofercie muszą być zawarte istotne postanowienia przyszłej umowy. Oferent musi zredagować przyszłą umowę, składa on przyszłą umowę. Oferta jest kierowana do oznaczonej osoby bądź nieoznaczonego kręgu osób (nie do wszystkich).

Art. 543.

Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży.

Oferta sprzedaży jest kierowana do wszystkich. Poprzez ofertę oferent chce osiągnąć to, aby osoba zawarła z nim umowę. Oferent wchodzi w szczególną sytuację prawną. Co do zasady jest on związany ofertą. Oferta wiąże oferenta. Oferent nie może się wycofać z oferty, nie może jej odwołać. Decyzję podejmuje adresat oferty – oblat. Oferent oddaje się w ręce oblata (stanowczość oferty). Oferent czeka na jego decyzję.

Termin związania oferenta ofertą wynika z treści oferty. Jeżeli z treści oferty nie wynika termin to wejdą w rachubę dwie sytuacje:

Art. 66.

§2. Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumienia się na odległość przestaje wiązać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

1. Jeżeli oferta została złożona między obecnymi to miarą czasu związania oferenta ofertą jest niezwłoczne (działanie bez nieuzasadnionego opóźnienia) jej przyjęcie przez oblata.

2. Jeżeli osoby nie są obecnymi to oferta jest składana za pomocą przesyłki. Miarą czasu jest zwykły tok czynności. Polega na uzyskaniu odpowiedzi oblata wysłanej do niego niezwłocznie do oferenta. Oferent może odwołać ofertę, bądź przyjąć, że reakcja oblatanie będzie miała znaczenia prawnego.

Istnieje możliwość odwołania oferty w czasie jej obowiązywania.

Art. 61.

§1. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.

Regułą jest, że nie można odwołać oferty. Oferent będzie mógł wycofać ofertę, jeżeli zadziała tak szybko, że jego oświadczenie o odwołaniu oferty dojdzie szybciej do oblata niż oferta.

Art. 66².

§1. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty.

§2. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia.

W stosunkach gospodarczych możliwe jest odwołanie oferty w późniejszym czasie (czas kiedy doszło do skutecznego złożenia oferty). Oferent może przekreślić swoją ofertę jeżeli zadziała tak szybko, aby doszło to przed wysłaniem przez oblata odpowiedzi na ofertę.

Do zawarcia umowy w wyniku oferty dojdzie dopiero wtedy, gdy oświadczenie oblata dojdzie do oferenta. Oferent będzie miał oświadczenie. Umowa w przypadku oferty będzie zawarta poprzez wystąpienie oblata do jej wykonywania.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 17. (27 II 2014)

Przetarg i aukcja

Przetarg jest pewnym procesem, wymaga czasu. Przetarg jest na piśmie. Ustnym odpowiednikiem przetargu jest aukcja. Przetarg i aukcja są sobie siostrzanymi.

Etapy przetargu (aukcji):

1. Ogłoszenie

Art. 70¹.

§2. W ogłoszeniu aukcji albo przetargu należy określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji albo przetargu albo wskazać sposób udostępnienia tych warunków.

§3. Ogłoszenie, a także warunki aukcji albo przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy zastrzeżono to w ich treści.

Organizator przetargu bądź aukcji powinien wskazać kiedy, gdzie i co za przetarg miałby być przeprowadzony. Trzeba określić czas, miejsce przetargu i jego przedmiot, czyli wskazać co za umowa miałaby być zawartą w jego wyniku. Ponadto w ogłoszeniu mogą być podane warunki przetargu (regulamin przetargu). Chodzi o określenie trybu postępowania w czasie przetargu. Ten tryb, warunki nie muszą być podanymi w treści ogłoszenia. Możliwym jest, że w ogłoszeniu będzie wskazane tylko miejsce, gdzie te warunki, regulamin byłyby dostępnymi. Dojdzie do wskazania strony internetowej, gdzie treść jest dostępna. Ogłoszenie jest krótkie. Warunki mogą obejmować postanowienia dotyczące swoistego zabezpieczenia przy przetargu bądź aukcji. Możliwym jest, że organizator będzie chciał wpłynąć na potencjalnych uczestników, aby oni jak najbardziej poważnie podeszli do sugestii organizatora. W ogłoszeniu może być określone wadium, które wpływa na ustalenie kręgu uczestników przetargu.

Art. 70⁴.

§1. W warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty (wadium).

Wadium jest ustalanym przez organizatora i może przybrać dwojaką postać:

1. Może polegać na tym, że trzeba będzie wpłacić określoną sumę pieniężną tytułem uczestnictwa w przetargu. Wpłata określonej kwoty do kasy organizatora. Organizator tym samym eliminuje przypadkowych uczestników przetargu.

2. Może polegać na ustanowieniu odpowiedniego zabezpieczenia wspomnianej kwoty. Wadium nie musi przybrać postaci wpłaty, tylko ustanowienia zabezpieczenia wpłaty określonej kwoty. Wejdą w rachubę zabezpieczenia rzeczowe (zastaw, hipoteka). Wadium będzie polegało na zabezpieczeniu osobistym. W szczególności takim zabezpieczeniem osobistym ustanawianym przez potencjalnego uczestnika przetargu będzie gwarancja walutowa (bankowa). Taki charakter też ma ubezpieczenie, poręczenie, weksel gwarancyjny.

1. Składanie ofert – reakcja ze strony potencjalnych uczestników, którzy przystępują do złożenia oferty. Miałoby do tego dojść w obrębie przetargu. Oferta jest na piśmie i będzie ona odpowiadająca przedmiotowi przetargu i warunkom jego przeprowadzenia. Oferent będzie związany ofertą, która złożył tak długo, jak długo nie otrzyma zawiadomienia o wyborze innej oferty. Organizator ma obowiązek zawiadomić uczestników (oferentów) o wyniku przetargu. Z chwilą dokonania tego zawiadomienia przestaje być związany ofertą. Staje się wolny. Inaczej jest w przypadku aukcji.

Art. 70².

§1. Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej.

Uczestnik aukcji będzie tak długo związany swoją ofertą jak długo inny uczestnik nie przedstawi korzystniejszej oferty.

1. Wybór oferty (zawarcie umowy w wyniku przetargu) – umowa będzie zawarta z chwilą otrzymania przez uczestnika przetargu zawiadomienia o jego powodzeniu, czyli o wyborze jego oferty. Chwila otrzymania zawiadomienia jest decydująca, a nie chwila wyboru oferty.

W przypadku aukcji jest inaczej.

Art. 70².

§2. Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przybicia.

Umowa zawierana na aukcji jest z chwilą przybicia. Następuje wtedy, gdy nie ma chętnych do złożenia nowej, korzystniejszej oferty. Tym samym dochodzi do zawarcia umowy.

Możliwym jest żądanie unieważnienia umowy zawartej w wyniku aukcji albo przetargu. Może o to wystąpić każdy uczestnik aukcji albo przetargu.

Art. 70⁵.

§1. Organizator oraz uczestnik aukcji albo przetargu może żądać unieważnienia zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik aukcji albo przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także ten, na czyj rachunek umowa została zawarta, lub dający zlecenie.

§2. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Istnieje szczególny zespół przepisów dotyczących szczególnych przetargów. Prawo zamówień publicznych określa takie szczególne przetargi, które muszą być przeprowadzonymi przez jednostki budżetowe. Powinny one wykazywać się daleko idącą dyscyplinę przy ustanawianiu kontrahenta.

Negocjacje

Art. 72.

§1. Jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

Ten sposób zawarcia umowy wcześniej zwany był rokowaniami. Negocjacje polegają na wspólnym (przez obie strony) ustaleniu treści przyszłej umowy. W przypadku negocjacji koniecznym jest zaangażowanie obu stron. Obie strony mają pochylić się nad tym, co ma być w tej umowie. Negocjacje są kosztowne, bo absorbują co najmniej dwie osoby, które miałyby ustalić treść przyszłej umowy. Są długotrwałymi. Są podejmowane tylko niekiedy. Przy negocjacjach trzeba zaangażowania obu stron. Ustalają to co miałoby być uzgodnione przez obie strony (plan negocjacji). Najczęściej wykorzystywany jest wtedy, kiedy chodzi o skomplikowaną umowę bądź ze względu na rozmiar świadczeń, które mają z niej wynikać.

Z jaką chwilą zawarta jest umowa przez strony prowadzące negocjacje?

Co do wszystkich postanowień negocjacji jest niezbędne porozumienie, aby można było przyjąć, że strony zawarły umowę. Strony miałyby osiągnąć porozumienie co do wszystkiego. Umowa miałaby zaistnieć wtedy, gdy jest porozumienie co do postanowień przyszłej umowy. Pod byle pretekstem negocjacje nie mogą skutkować zawarciem umowy.

Art. 72.

§2. Strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Jeżeli prowadzone są negocjacje bez zamiaru zawarcia umowy, a u drugiej strony spowoduje to powstanie szkody to wchodzi w rachubę wynagrodzenie szkody.

Umowa przedwstępna

Art. 389.

§1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.

Umowa przedwstępna jest to zobowiązanie jednej czy dwóch osób do zawarcia umowy. Taka umowa musi zawierać co najmniej istotne postanowienia przyszłej umowy. W umowie nie musi być wskazany termin zawarcia przyszłej umowy. Taki termin może być podany w tej umowie, ale nie musi. Jeżeli strony nie określą terminu to też będzie można dojść umowy. Strony zawierają umowę przedwstępną kiedy chcą zawarcia umowy, ale jednocześnie odsuwają w czasie jej zawarcie. Strony zawierają umowę przedwstępną, w której zawierają istotne postanowienia przyszłej umowy. Strony mogą ustalić termin umowy ostatecznej. Mogą to jednak pominąć.

Art. 389.

§2. Jeżeli termin, w ciągu którego ma być zawarta umowa przyrzeczona, nie został oznaczony, powinna ona być zawarta w odpowiednim terminie wyznaczonym przez stronę uprawnioną do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej. Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia.

Wtedy, kiedy z treści nie wynika termin umowy ostatecznej to trzeba ustalić, czy umowa przedwstępna jest jednostronnie czy dwustronnie zobowiązująca.Ustalenie, czy z tej umowy wynika, że każda ze stron może żądać zawarcia umowy ostatecznej charakteryzuje umowę dwustronnie zobowiązującą. W przypadku umowy jednostronnie zobowiązującej jedna ze stron ma prawo żądania zawarcia umowy ostatecznej (umowę jednostronnie zobowiązującą nazywa się opcją). W sytuacji, kiedy nie ma wskazanego terminu to termin może być określony przez stronę, której służy prawo zawarcia umowy ostatecznej. Taka strona może samodzielnie wskazać taki termin. W przypadku umów dwustronnie zobowiązujących decyduje termin, który został wcześniej wyznaczony.

Skutki umowy przedwstępnej – co wtedy, kiedy strona zobowiązana do zawarcia umowy ostatecznej będzie się od tego uchylała?

Bardzo często strony zawierają umowę przedwstępną w przypadku sprzedaży nieruchomości. Umowy zawierane są z pomocą pośrednika. Umowy zawierane u pośrednika są umowami przedwstępnymi. Umowy przedwstępne często występują w obrocie.

Art. 390.

§1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.

§2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

Strona zobowiązana do zawarcia umowy ostatecznej odmawia tego. W takim przypadku druga strona ma dwa istotne uprawnienia:

1. Może żądać odszkodowania o wynagrodzenie szkody (skutek słabszy).

2. Może żądać zawarcia umowy przyrzeczonej (skutek mocniejszy). Skutek ten jest dochodzony na drodze sądowej. Strona wierna miałaby zwrócić się do sądu, aby on mocą swojego orzeczenia postanowił o zawarciu umowy.

Art. 64.

Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

Wtedy kiedy następuje uprawomocnienie orzeczenia umowa jest uważana za zawartą. Orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie strony niewiernej. Skutek ten nie wchodzi zawsze w rachubę gdy dochodzi do odstąpienia zawarcia umowy. Możliwość żądania zawarcia umowy przyrzeczonej wchodzi w rachubę, gdy umowa przedwstępna odpowiada zadość wymaganiom, które są stawianymi umowie przyrzeczonej. Oznacza to konieczność ustalenia, czy umowa przedwstępna została zawarta w formie prawnej, która jest zastrzeżoną pod rygorem nieważności dla umowy ostatecznej. Umowa przedwstępna może być zawarta w dowolnej formie, choćby ta umowa miała dotyczyć nieruchomości. W przypadku sprzedaży nieruchomości umowy przedwstępne są zawierane w zwykłej formie pisemnej. Kiedy nastąpi odmowa zawarcia umowy nie wejdzie w rachubę skutek mocniejszy. Jest możliwym tylko wtedy, kiedy umowa przedwstępna spełnia wszystkie wymagania stawiane umowie ostatecznej, również wymagania co do treści.

Wzorce umowne

Są to formularze, regulaminy, dokumenty przygotowane przez jedną ze stron przyszłej umowy. Opracowuje je jedna ze stron.

Art. 384.

§1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

Regulamin jak i inny wzorzec wiąże drugą stronę, jeżeli zostanie jej wręczonym przed zawarciem umowy.Miałoby dojść do wręczenia tego dokumentu drugiej stronie nim dojdzie do zawarcia umowy.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 18. (6 III 2014)

Wzorzec umowny

Wzorcem jest dokument opracowany przez jedną ze stron (np. regulamin).

Art. 384.

§1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

Punktem wyjścia jest ustalenie, że wzorzec umowny wiąże drugą stronę o tyle, o ile zostanie drugiej stronie doręczony przed zawarciem umowy. Miałoby dojść do wręczenia wzorca umownego kontrahentowi. Jest przesyłany wtedy, kiedy wchodzą w rachubę stosunki, w ramach których jest zwyczaj posługiwania się wzorcem umownym (np. w stosunkach bankowych, przy przewozie osób, rzeczy). W przypadku takich stosunków nie trzeba doręczenia wzorca przez zawarciem umowy. Wystarczającym ma być stworzenie możliwości zapoznania się z jego treścią. Nie może być tak kiedy kontrahentem jest konsument. Trzeba mu doręczyć wzorzec przed zawarciem umowy.

Art. 22¹.

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Konsumentem jest osoba, która dokonuje czynności nie w związku ze swoim przedsiębiorstwem, swoją działalnością gospodarczą. Jest to osoba fizyczna. Nie trzeba konsumentom zawsze doręczać wzorca umownego.

Art. 384.

§2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on tylko wtedy, gdy druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

W przypadku umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego nie trzeba wręczyć wzorca umownego. Wystarczy stworzenie możliwości zapoznania się z jego treścią.

Art. 384¹.

Wzorzec wydany w czasie trwania stosunku umownego o charakterze ciągłym wiąże drugą stronę, jeżeli zostały zachowane wymagania określone w art. 384, a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym czasie.

W przypadku stosunków o charakterze ciągłym, czyli trwających przez pewien czas (np. stosunek najmu, stosunki z bankami co do lokaty lub kredytu), to w międzyczasie może dojść do zmiany wzorca umownego. W tej nowej postaci wzorzec umowny wiąże drugą stronę. Muszą być w tym przypadku spełnione dwa warunki:

1. Powinno dojść do doręczenia wzorca umownego;

2. Druga strona nie dokonała wypowiedzenia umowy. Gdy następuje zmiana wzorca to druga strona ma prawo wypowiedzenia umowy. Jeśli tego nie dokona to wzorzec w nowej postaci będzie ją wiązał.

Treść umowy

Treść jest taką jaką chcą tego strony. Swoboda umów nie oznacza tylko swobody podjęcia decyzji i wyborze kontrahenta. Oznacza przede wszystkim możliwość samodzielnego ustalenia treści umowy przez jej strony. Nie ma zamkniętego katalogu umów. Wyróżnia się umowy nienazwane (np. umowa sprzedaży, umowa o dzieło), umowy nazwane, które są bliżej regulowane przepisami. Strony mogą zawrzeć umowę według własnego pomysłu. Istnieją także umowy mieszane, w których tkwią elementy umów nazwanych i nienazwanych. W tym zakresie nie wchodzi w rachubę pełna swoboda.

Art. 353¹.

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie, ani zasadom współżycia społecznego.

Strony muszą się liczyć z pewnymi ograniczeniami:

1. Umowa nie może uchybiać przepisom prawa, nie może być sprzeczna z ustawą.

2. Nie może uchybiać zasadom współżycia społecznego.

3. Musi być tak ułożona, aby nie była ona sprzeczna z charakterem, naturą. Chodzi o wewnętrzną logikę postanowień umowy. Musi być wewnętrznie logiczna. Jej postanowienia nie mogą być choćby względem siebie sprzecznymi.

Strony mogą zawrzeć umowę na czas oznaczony lub nieoznaczony. Układający umowę musi zwrócić uwagę nie tylko na to, żeby postanowienia nie były sprzeczne z prawem i z zasadami współżycia społecznego. Musi być zachowana natura, charakter prawny, sens tego stosunku prawnego, które strony kształtują.

Postanowienia treści umowy:

1. Przedmiotowo istotne (essentialianegotii) – takie postanowienia, które determinują typ, rodzaj umowy zawieranej przez strony. W oparciu o te postanowienia będzie możliwe ustalenie charakteru umowy, jaką umowę strony zawarły. Miałoby to być ustalone w oparciu o ustalenia przedmiotowo istotne. Jeśli strony bliżej określą przedmiot i jednocześnie ustalą cenę rzeczy to zawierają umowę sprzedaży. Jeśli strony określą dzieło i wynagrodzenie, które miałoby się należeć wykonawcy to zawierają umowę o dzieło.

2. Podmiotowo istotne (accidentalianegotii) – takie, które wyrażają szczególne interesy strony. W oparciu o te postanowienia nie sposób dociekać jaką umowę strony zawierają, ale możliwe jest dociekanie na czym jeszcze stronom zależało, jakie szczególne interesy strony chciały jeszcze wyrazić(np. zadatek, umowne prawo odstąpienia od umowy, odstępne, kara umowna, warunek, termin).

Zadatek

Art. 394.

§1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

Same strony mogą zdecydować, co dla nich znaczy zadatek. Jeśli strony tego nie zrobią to zadatek ma służyć wzmocnieniu umowy, bo zrodzi on pewne skutki majątkowe w razie naruszenia umowy. Jeśli umowę naruszy strona, która dała zadatek to go traci. Jeśli umowę naruszy osoba, która przyjęła zadatek to ma obowiązek jego zwrotu w podwójnej wysokości. Zadatek wzmacnia umowę, bo mobilizuje każdą ze stron do właściwego wykonania umowy. Nie ma przeszkody, aby zaliczka stała się zadatkiem. Może to wynikać z treści umowy.

Umowne prawo odstąpienia od umowy

Art. 395.

§1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

§2. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

Umowne prawo odstąpienia oznacza osłabienie umowy. Oznacza ono możliwość każdej ze stron, bądź jednej z nich, odstąpienie od umowy. Wystarczy oświadczenie strony umowy, której służy to prawo. Jest to uprawnienie kształtujące. Samodzielnie bowiem, bez uzgodnienia z drugą stroną, może być zrealizowane to uprawnienie. Skutkiem jest powstanie obowiązku każdej ze stron zwrotu tego, co otrzymała od drugiej strony. Jeżeli kupujący odstępuje od umowy to musi się liczyć, że zwróci przedmiot umowy sprzedawcy. Każda ze stron zwraca to, co ma od drugiej strony.

Odstępne

Art. 396.

Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne), oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

Odstępne oznacza możliwość odstąpienia od umowy, ale za zapłatą określonej kwoty. W tym wypadku nie wystarczy samo oświadczenie odstąpienia od umowy. Trzeba jeszcze dokonać zapłaty takiej kwoty, którą strony uzgodniły jako odstępne. Umowa przestaje istnieć. Odstępne służy osłabieniu umowy, ale nie tak dogłębnie jak to ma miejsce przy umownym prawie odstąpienia.

Kara umowna – służy wzmocnieniu umowy, bo rodzi skutki prawne w razie jej naruszenia. Skutkiem naruszenia byłby obowiązek zapłaty kary umownej. Jest to zryczałtowanie odszkodowania należnego wskutek naruszenia umowy.

Wykonanie umowy

Polega na spełnieniu świadczenia. W każdej umowie jest wierzyciel i dłużnik, który ma spełnić świadczenie, o które wierzyciel może wystąpić. Każda ze stron jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. Wykonanie umowy będzie najczęściej oznaczało spełnienie świadczeń przez obie strony umowy.

Art. 487.

§2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Dwa świadczenia w proporcji względem siebie mają być spełnionymi. Wykonanie tej umowy zawsze będzie oznaczało spełnienie świadczenia przez każdą ze stron.

Kto ma spełnić świadczenie? Czy dłużnik ma świadczyć osobiście? Czy dłużnik może spełnić świadczenie z pomocą innej osoby?

Art. 356.

§1. Wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia.

Dłużnik nie musi spełniać osobiście świadczenia. Wierzyciel będzie mógł żądać osobistego spełnienia świadczenia tylko wtedy, kiedy tak strony postanowią, bądź miałoby to wynikać z przepisów prawa, bądź z właściwości świadczenia.

Dłużnik może:

1. Powierzyć osobie trzeciej spełnienie świadczenia – posłuży się osobą trzecią, która zamiast niego miałaby spełnić świadczenie.

2. Dłużnik będzie spełniał świadczenie wraz z osobą trzecią, którą weźmie do pomocy.

Art. 474.

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

Dłużnik będzie ponosił odpowiedzialność za osobę trzecią.

Art. 356.

§2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

Zapłata może być dokonana przez osobę trzecią, której dłużnik do tego nie wyznaczył. Zapłatę ma przyjąć wierzyciel od kogokolwiek. Zapłata polega na świadczeniu pieniężnym.

W jakim miejscu powinno dojść do spełnienia świadczenia? Czy miejscem spełnienia świadczenia jest miejsce zamieszkania lub siedziba dłużnika (dług odbiorczy), czy dłużnik idzie do wierzyciela i spełnia świadczenie (dług oddawczy)?

Art. 454.

§1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

Dwie sytuacje:

1. Z treści umowy będzie wynikało miejsce spełnienia świadczenia. Strony mogą to ustalić.

2. W umowie nie postanowiono o miejscu spełnienia świadczenia. Świadczenie miałoby być spełnione u dłużnika. Co do zasady dług ma charakter odbiorczy. Wierzyciel idzie do dłużnika i upomina się o swoje.

Odstępstwo dotyczące świadczeń pieniężnych:

Jeżeli strony nie ustaliły miejsca zapłaty to zapłata ma być dokonana u wierzyciela. To dłużnik idzie do wierzyciela, a wierzyciel na pieniądze czeka u siebie.

W jakim czasie powinno dojść do spełnienia świadczenia – kiedy ono jest wymagalnym?

Art. 455.

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Dwie sytuacje:

1. Z treści umowy wynika termin spełnienia świadczenia.

2. Z treści umowy nie wynika termin spełnienia świadczenia – konieczne jest wezwanie, którego dokonuje wierzyciel zwracając się do dłużnika. Nie ma żadnych szczególnych wymagań co do tego wezwania. Jest takie, jakim tego chce wierzyciel. Wezwanie może być w dowolnej formie. Jest ono niezbędne, aby doszło do ustalenia spełnienia terminu świadczenia. Dłużnik miałby bezzwłocznie spełnić świadczenie. Wezwanie jest potrzebne tylko wtedy, kiedy nie jest oznaczony termin świadczenia.

Co powinno być przedmiotem świadczenia?

Same strony bliżej określą świadczenie, a więc jego przedmiot, w tym jakość świadczenia.

Art. 357.

Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Wtedy kiedy wierzycielowi zależy na wysokiej jakości to powinien zadbać o to, aby wynikało to z treści zwartej umowy. Jeżeli dłużnikowi będzie zależało, aby upłynnić rzeczy średniej jakości to też to powinno wynikać z umowy.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 19. (13 III 2014)

Surogaty wykonania zobowiązań

Wykonanie umowy polega na spełnieniu świadczenia bądź świadczeń. Każda ze stron będzie miała obowiązek spełnienia świadczenia (np. w przypadku umów wzajemnych). Wykonanie umowy ma miejsce wtedy, kiedy dojdzie do powinnego zachowania się dłużnika. Tym samym wierzyciel otrzyma należne mu świadczenie. W takiej sytuacji wygaśnie zobowiązanie.

Surogaty wykonania zobowiązań to takie sytuacje, kiedy wygaśnie zobowiązanie choć wierzyciel nie otrzyma tego co mu się należało zgodnie z treścią zobowiązania. Choć wierzyciel nie będzie miał świadczenia miałoby dojść do wygaśnięcia zobowiązania.

Surogaty wykonania zobowiązania:

• Potrącenie/kompensacja;

• Świadczenie w miejsce wykonania;

• Odnowienie/nowacja;

• Złożenie świadczenia do depozytu sądowego;

• Zwolnienie z długu.

Potrącenie

Może być dokonanym:

1. Na podstawie umowy, która miałaby być zawierana przez takie strony, spośród których każda z nich będzie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem względem drugiej.

2. Może wynikać z przepisów prawa (potrącenie ustawowe). Umowa o potrącenie będzie zawierana wtedy, kiedy strony będą chciały innego potrącenia aniżeli wskazanego przepisami. Może być zmodyfikowanym umową o potrąceniu.

Przesłanki potrącenia:

Art. 498.

§1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

1. Ustalenie, że są dwie osoby i każda z nich jest jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem drugiej. Dwa odrębne zobowiązania dotyczące tych samych osób. Każda z nich w odpowiednim zobowiązaniu jest w innej roli.

2. Jednorodność świadczeń – świadczenia mają być jednorodne, czyli takie same, tego samego rodzaju. Każda z tych osób miałaby obowiązek zapłaty.

3. Każda z tych wierzytelności miałaby być wymagalną. Upłynął termin spełnienia świadczenia. Trzeba ustalenia, że zarówno upłynął termin zapłaty za Mercedesa i upłynął termin spłaty pożyczki.

4. Czynności te miałyby być zaskarżalnymi – każda z osób może przed sądem dochodzić należnego jej świadczenia. Może zwrócić się do sądu o zasądzenie.

Sposób potrącenia

Potrzebna jest aktywność osób. Potrącenie dokonywane jest poprzez złożenie oświadczenia przez jedną z tych osób. Każda z tych osób może dokonać potrącenia choćby wbrew woli drugiej osoby. Jest to uprawnienie kształtujące – osoba, która je ma może własnym zachowaniem zdecydować o stosunku cywilnoprawnym (w tym przypadku dokonanie potrącenia). Ustnie może być dokonywane potrącenie. Może też być tak, że osoba zażąda świadectwa potrącenia.

Skutek potrącenia

Art. 498.

§2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Skutek jest bardzo dalekosiężny. W wyniku potrącenia wygasną obie wierzytelności w wysokości wierzytelności niższej. Z wierzytelności niższej nic już nie będzie, natomiast z wierzytelności wyższej pozostanie nadwyżka. Wierzytelność niższa przestaje istnieć, a z wyższej zostanie pewien znak pieniężny. Z co najmniej dwóch wierzytelności zostanie jedna, będzie możliwe spełnienie jednego świadczenia. Nastąpi redukcja świadczeń przy spełnieniu przesłanek i dwóch osób.

Świadczenie w miejsce wykonania (datio in solutum)

Art. 453.

Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

Dłużnik za zgodą wierzyciela spełnia inne świadczenie niż to, do którego był zobowiązanym. Dochodzi do spełnienia innego świadczenia, ale za zgodą wierzyciela. Wejdzie w rachubę taki skutek, jakim jest wygaśnięcie zobowiązania, mimo że wierzyciel nie otrzymał tego, co mu się należało.

Odnowienie

Art. 506.

§1. Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).

Odnowienie może przybierać dwojaką postać:

1. Może polegać na tym, że dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiąże się spełnić inne świadczenie niż to, do którego był dotychczas zobowiązanym. Nie dochodzi do wykonania świadczenia przez dłużnika jak w przypadku artykułu 453. Wierzyciel miałby pozostać w takiej sytuacji, że nie umowa będzie świadczoną. Wierzyciel wyraża zgodę na zmianę świadczenia. Dłużnik ciągle pozostaje zobowiązanym. Do dotychczasowego zobowiązania dochodzi nowe.

2. Może polegać na tym, że dłużnik za zgodą wierzyciela zobowiąże się spełnić to samo świadczenie, ale na innej podstawie prawnej.

Odnowienie musi być wyraźnie ustalone między stronami. Odnowienia się nie domniemywa.

Skutek odnowienia

Skutek jest bardzo daleko idący. W jego wyniku wygasa dotychczasowe zobowiązanie, bo powstaje nowe zobowiązanie, które będzie względem wszystkiego od nowa ocenianym. Od początku będą biegły terminy przedawnienia. Jeśli wygasa zobowiązanie to wygaśnie np. zastaw czy hipoteka. W przypadku nowego zobowiązania taka sytuacja wymaga ustalenia. Strony muszą chcieć odnowienia.

Art. 506.

§2. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek.

Wystawienie weksla czy czeku nie jest zapłatą. Jest środkiem umożliwiającym spełnienie zapłaty. Jest to nowe zobowiązanie. Zrealizowanie weksla, czeku doprowadzi do zrealizowania zapłaty. Zobowiązanie czekowe/wekslowe oznacza, że obok dotychczasowego zobowiązania powstaje nowe i działają one równolegle. Mogą być one zrealizowane równolegle. Samo wystawienie czeku czy weksla nie jest odnowieniem. Strony jednak mogą ustalić, że wystawienie weksla może oznaczać wygaśnięcie dotychczasowego.

Strony umowy często sporządzają aneks, z którego miałoby wynikać, że inny będzie termin zapłaty niż strony wcześniej to ustaliły. Aneks nie jest odnowieniem, chyba że strony tak postanowią. Samo uzgodnienie nowego terminu nie będzie oznaczało, że dotychczasowe zobowiązanie wygasa i powstaje nowe. Stare zobowiązanie nie wygasa, jest zmodyfikowane.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 20. (18 III 2014)

Złożenie świadczenia do depozytu sądowego

Jest to taka sytuacja, kiedy dłużnik miałby złożyć świadczenie do depozytu sądowego. Tak może postąpić dłużnik tylko w sytuacjach bliżej wskazanych przepisami prawa. Nie jest tak, że dłużnik może dokonać wyboru, czy świadczyć wierzycielowi, czy składać świadczenie w depozycie sądowym. Będzie mógł złożyć świadczenie w depozycie sądowym tylko wtedy, kiedy znajdzie przepis, który mu na to pozwoli.

Art. 463.

Jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

Art. 467.

Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

1. Jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;

2. Jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;

3. Jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;

4. Jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Dłużnik jest przygotowany co do tego, aby spełnić świadczenie. Dłużnik nie zna swojego wierzyciela i nie wie komu ma spełnić świadczenie. Np. wierzyciel zmarł i nie doszło do poświadczenia notarialnego lub stwierdzenia mocą orzeczenia sądu, kto jest spadkobiercą.

Skutki prawne złożenia świadczenia do depozytu sądowego są daleko idące, bo są takie jak dłużnik spełnia świadczenie do rąk wierzyciela. Dłużnik miałby być już zwolniony z obowiązku spełnienia świadczenia. Wierzyciel będzie mógł podjąć świadczenie z depozytu sądowego. Również dłużnik może wyjąć to świadczenie z depozytu sądowego, jednak jeśli to zrobi to tym samym cofnie skutki prawne złożenia świadczenia do depozytu sądowego. Wierzyciel może też być tym, który uniemożliwia spełnienie świadczenia w ustalonym terminie. Skutki złożenia do depozytu są takie jak świadczenie wierzycielowi. Jest racjonalność w działaniu dłużnika, który nie czeka na efekty postępowania sądowego, tylko to co się należy wierzycielowi składa w depozycie sądowym. Tym samym zwalnia się z obowiązku względem wierzyciela. Dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania, choć wierzyciel świadczenia jeszcze nie ma.

Zwolnienie z długu

Art. 508.

Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

Zwolnienie z długu wymaga oświadczenia wierzyciela. Jednak nie wystarczy ono, aby nastąpiło zwolnienie z długu. Potrzebne jest jeszcze oświadczenie dłużnika, że przyjmuje zwolnienie. Jego oświadczenie jest konieczne. Jeżeli zostaną złożone dwa oświadczenia woli to zobowiązanie wygasa, choć wierzyciel nie otrzymał tego, co mu się należało.

Zmiana wierzyciela i dłużnika

Zmiana wierzyciela może polegać na przelewie oraz na wstąpieniu w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Zmiana dłużnika może polegać na przejęciu długu oraz na przystąpieniu do długu.

Przelew (cesja)

Art. 509.

§1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

§2. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Przelew polega na zawarciu umowy przez wierzyciela, który dokonuje zbycia wierzytelności z osobą trzecią (nabywcą wierzytelności). Wierzyciela, który dokonuje zbycia wierzytelności nazywa się cedentem, a nabywcę wierzytelności nazywa się cesjonariuszem. Dłużnik nie musi wiedzieć o przelewie. Nie jest potrzebna jego zgoda na dokonanie przelewu, jest on z boku. Przelew dochodzi do skutku bez jego udziału. Cesjonariuszowi będzie zależało na tym, aby dłużnik wiedział o przelewie, żeby wiedział o tym, że zamiast dotychczasowego wierzyciela (cedenta) ma nowego, którym jest cesjonariusz. Przelew jest dokonywany umową cedenta z cesjonariuszem. Ta umowa spowoduje to, że świadczenie będzie się należało nabywcy wierzytelności, czyli cesjonariuszowi.

Ochrona dłużnika w przypadku przelewu – dwa aspekty:

Art. 512.

Dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Przepis ten stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a poprzednim wierzycielem.

1. Jeżeli dłużnik spełnił świadczenie do rąk cedenta (dotychczasowego wierzyciela), czyli osoby nieuprawnionej, bo nie wiedział o przelewie to będzie on zwolnionym z długu, choć cesjonariusz tego świadczenia nie ma. Dłużnik jest chroniony. Choć doszło do zmiany wierzyciela to dłużnik będzie zwolniony z długu spełniając świadczenie do rąk cedenta, o ile nie wie o przelewie.

Art. 513.

§1. Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

§2. Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.

1. Dłużnik wobec cesjonariusza może podnosić różne zarzuty, które miał wobec cedenta. Zarzuty są środkiem obrony, bo polegają na przeciwstawieniu się osobie uprawnionej. Kiedy dochodzi do przelewu, dłużnik wobec nowego wierzyciela (cesjonariusza) może podnosić zarzuty, które miał wobec zbywcy (cedenta). Cesjonariusz jest w takiej sytuacji prawnej w jakiej był cedent. Cesjonariusz musi rozpoznawać położenie prawne cedenta, bo wejdzie w to położenie. Cesjonariusz musi się liczyć z tym, że dłużnik może wobec niego podnosić zarzuty, które miał wobec cedenta.

Art. 510.

§1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

§2. Jeżeli zawarcie umowy przelewu następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub innego zdarzenia, ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania.

Umowa przelewu nie tylko zobowiązuje cedenta do przeniesienia wierzytelności na cesjonariusza, ale sama umowa przenosi tą wierzytelność – wynika z niej skutek rozporządzający. Umowa o skutku rozporządzającym jest umową kauzalną. Nie będzie tego skutku jakim jest przeniesienie wierzytelności, co miałoby być osiągnięte poprzez zawarcie odrębnej umowy – umowy przenoszącej wierzytelność.

Wstąpienie w miejsce zaspokojonego wierzyciela (subrogacja)

Art. 518.

§1. Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:

1. Jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi;

2. Jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia;

3. Jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;

4. Jeżeli to przewidują przepisy szczególne.

§2. W wypadkach powyższych wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne.

§3. Jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.

Sytuacja ta polega na tym, że miałoby dojść do zaspokojenia wierzyciela przez osobę trzecią. Osoba trzecia miałaby spełnić świadczenie, zachować się jak dłużnik, choć miałaby nim nie być.

Art. 356.

§2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej (w przypadku świadczeń pieniężnych). Osoba trzecia wstępuje w miejsce zaspokojonego dłużnika tylko wtedy, kiedy przepis tak stanowi. Nie każda osoba trzecia zaspokajająca wierzyciela zajmie jego miejsce. Osobą trzecią miałaby być ta, która ponosi odpowiedzialność osobistą lub rzeczową, np. zastawca. Musi się liczyć z tym, że wierzyciel, który nie zostanie zaspokojony przez dłużnika zwróci się do niego, bo będzie mógł w trybie postępowania egzekucyjnego zaspokoić się z rzeczy obciążonej zastawem. Nim wierzyciel doprowadzi do sprzedaży licytacyjnej to nie ma przeszkody, aby ten zastawca poszedł do wierzyciela z należnym świadczeniem. Zastawca w takiej sytuacji zajmie miejsce zaspokojonego wierzyciela. Będzie on mógł żądać od dłużnika należnego świadczenia. Osoba trzecia stanie się wierzycielem względem dotychczasowego dłużnika. Tak będzie tylko wtedy, kiedy przepis na to pozwoli.

Przejęcie długu

Art. 519.

§1. Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).

§2. Przejęcie długu może nastąpić:

1. Przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;

2. Przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

Dług jest powinnością, obowiązkiem a nie prawem. Stąd długiem się nie rozporządza. Rozporządza się tylko prawem. Jest możliwym, że na miejsce dłużnika wstąpi osoba trzecia przejmująca dług. Przejęciu długu jest możliwym przez zawarcie umowy:

1. Może to być umowa dłużnika z osobą trzecią przejmującą dług, ale ta umowa wymaga zgody wierzyciela.

2. Może to być umowa zawierana przez wierzyciela z osobą trzecią przejmującą dług za zgodą dłużnika.

W przypadku przejęcia długu nie wystarczy samo działanie stron umowy, ale niezbędne jest również wyrażenie zgody. Przejęcie długu nie może być dokonane bez wierzyciela, bo jemu miałby się zmienić dłużnik. Dojdzie do tego gdy wierzyciel z osobą trzecią zawrze umowę bądź wyrazi zgodę. Zmiana dłużnika nie może nastąpić wbrew woli wierzyciela. Dojdzie do tego zawsze z jego udziałem i akceptacją.

Skutki przejęcia długu są daleko idące. W jego wyniku dotychczasowy dłużnik jest zwolnionym z długu, bo na jego miejsce wstępuje inna osoba przejmująca dług.

Przystąpienie do długu

Może wynikać:

1. Z umowy;

2. Z mocy prawa (ustawowe przystąpienie do długu) – bliżej regulowane w art. 55⁴. Np. zbywca przedsiębiorstwa jest dłużnikiem. Wierzyciel obok dotychczasowego dłużnika, który zbywa przedsiębiorstwo, zyskuje dodatkowego dłużnika, którym jest nabywca przedsiębiorstwa.

Art. 55⁴.

Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Przystąpienie do długu prowadzi do rozmnożenia dłużników. Dotychczasowy dłużnik nie przestaje nim być, a obok niego powstaje nowy dłużnik.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 21. (27 III 2014)

Naruszenie umowy (skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania)

Wykonanie umowy polega na spełnieniu świadczenia, czyli takim zachowaniu dłużnika, jakie jest określone w treści zobowiązania. Wierzyciel miałby otrzymać to, co mu się należy, a tym samym będzie możliwe ustalenie, że doszło do wykonania zobowiązania, wykonania umowy.

Możliwe postacie naruszeń umowy:

1. Niewykonanie umowy – brak świadczenia. Wierzyciel nie otrzyma tego, co mu się należało od dłużnika.

2. Nienależyte wykonanie umowy – dłużnik spełnił świadczenie, ale nie tak jak to zostało określone w umowie.

Uprawnienia wierzyciela w razie naruszenia umowy:

1. Żądanie wierzyciela wykonania umowy zgodnie z jej treścią – miałoby dojść do rzeczywistego spełnienia świadczenia.

2. Żądanie odszkodowania, wynagrodzenia szkody powstałej w skutek nienależytego wykonania bądź niewykonania zobowiązania. Wierzyciel może żądać odszkodowania.

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika (odszkodowanie kontraktowe):

1. Ustalenie istnienia ważnej umowy. Jeśli umowa się nieważna to odszkodowanie nie wchodzi w rachubę.

2. Ustalenie naruszenia umowy – stwierdzenie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ustalenie tego, czy dłużnik świadczył, czy w ogóle nie świadczył.

3. Istnienie szkody. Bez szkody nie ma odszkodowania. Odszkodowanie ma wynagrodzić szkodę, a więc jej ustalenie jest niezbędne i konieczne. Szkoda jest nie tylko stratą, a więc tym o co pomniejszył się majątek wierzyciela, ale i nieosiągniętymi korzyściami, a więc tym czego wierzyciel nie osiągnął, co byłoby jego korzyścią. Jedno i drugie miałoby wynikać z naruszenia umowy.

4. Związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem umowy a powstałą szkodą. Skutkiem jest szkoda, łatwo jest ją ustalić identyfikując stratę lub nieosiągnięte korzyści. Przyczyna miałaby tkwić w naruszeniu umowy. Musiałaby mieć charakter typowego względem skutku działania czy też zaniechania. Przy ustaleniu odszkodowania trzeba również liczyć się z dociekaniem wskazującym związek przyczynowy między naruszeniem a powstałą szkodą.

Na jakiej podstawie dłużnik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą?

Dłużnik ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadzie winy. Jest ona podstawą odpowiedzialności dłużnika.

Na czym miałaby polegać wina dłużnika?

Wina dłużnika polega na niedołożeniu należytej staranności.

Jak dłużnik powinien spełnić świadczenie?

Dłużnik powinien spełnić świadczenie z dołożeniem należytej staranności.

Art. 355.

§1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).

Miałaby ona polegać na staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju. Trzeba zidentyfikować o jakie stosunki chodzi. O to, co jest na ogół przyjmowane w ich obrębie powinno być przyjmowane przez dłużnika spełniającego świadczenie.

Art. 355.

§2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

W przypadku osoby prowadzącej działalność gospodarczą trzeba liczyć się z tym, iż osoba ta zachowa nie tylko ogólną staranność, ale również to, jakie kwalifikacje powinien posiadać prowadząc określone przedsiębiorstwo.

Art. 471.

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Ustawodawca wprowadził domniemanie winy dłużnika. Jest fikcja polegająca na tym, że jeżeli doszło do naruszenia umowy to znaczy, że wynika to z winy dłużnika. Domniemanie przesuwa ciężar dowodu. Wierzyciel dochodzący odszkodowania nie musi udowadniać winy dłużnika. Domniemanie to jest wzruszalnym, co znaczy, że dłużnik może przeprowadzić dowód przeciwny na to, że świadczył z należytą starannością, że przy wykonaniu umowy dochował tejże staranności. Wierzyciel dochodzący odszkodowania będzie dowodził tego, że umowa jest ważna, że doszło do jej naruszenia, że powstała szkoda przy istnieniu normalnego związku przyczynowego. Na nic więcej nie jest wierzyciel skazanym, nic więcej nie musi wykazywać. To problemem dłużnika będzie ustalenie, że nie ma w tym jego winy. Powód, czyli osoba dochodząca odszkodowania przed sądem, będzie musiał się liczyć, zgodnie z artykułem 6. KC, że pozwany musi, jeżeli chce uniknąć wynagradzania szkody wierzycielowi, podjąć działania, które miałyby dać efekt w postaci udowodnienia przez niego dołożenia należytej staranności.

Skutki pewnych naruszeń umowy

Często naruszenie umowy polega na zwłoce dłużnika. Szczególną sytuacją jest niemożność świadczenia.

Zwłoka dłużnika

Polega na uchybieniu przez dłużnika terminowi spełnienia świadczenia. Miałoby ono wynikać z okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Nie jakiekolwiek opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest zwłoką dłużnika, tylko takie, które wynika z okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Byłaby to odpowiedzialność za zawinione opóźnienie. Wynika z okoliczności obciążających dłużnika, z jego winy. Zwłoką byłoby w takim razie kwalifikowane opóźnienie, które wynika z winy dłużnika.

Opóźnienie zwykłe miałoby mieć miejsce w razie uchybienia terminowi świadczenia przez dłużnika wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Byłoby to niezawinione opóźnienie, niekwalifikowane. Zwykłe opóźnienie, co do zasady, nie rodzi skutków prawnych. Istnieje jednak od tego odstępstwo.

Art. 481.

§1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Odstępstwo dotyczy świadczeń pieniężnych. Uchybienie terminowi spełnienia świadczenia pieniężnego zawsze rodzi skutek prawny w postaci obowiązku zapłaty odsetek, choćby opóźnienie to nie było zwłoką, a więc nie wynikało z winy dłużnika. Wierzycielowi należą się odsetki tylekroć, ilekroć dojdzie do uchybienia terminu zapłaty. Mniejsza o przyczyny i okoliczności, które zadecydowały o opóźnieniu.

Art. 481.

§2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

Odsetki mogą być określone przez strony (odsetki umowne), a jeżeli strony odsetek nie ustaliły to wierzycielowi będą należały się odsetki ustawowe, określane rozporządzeniem Rady Ministrów.

Skutki zwłoki dłużnika:

1. Wejdą w rachubę te uprawnienia wierzyciela, które mają miejsce przy jakimkolwiek naruszeniu umowy. Wierzyciel może żądać wykonania umowy, zgodnie z jej treścią, i odszkodowania.

2. Wierzyciel będzie mógł skorzystać ze szczególnych uprawnień określonych w artykułach 479 i następnych.

Art. 480.

§1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

Wierzyciel może w takiej sytuacji powierzyć spełnienie świadczenia innej osobie, ale na koszt dłużnika. Wymaga to jednak upoważnienia sądu. Wierzyciel musi zwrócić się do sądu o wyrażenie zgody na wspomniane powierzenie spełnienia świadczenia osobie trzeciej.

Art. 479.

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Szczególne uprawnienie wchodzi w rachubę także wtedy, kiedy doszło do zwłoki przy umowie wzajemnej.

Art. 487.

§2. Umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej.

Umowa jest wzajemna, kiedy obie strony zobowiązują się spełnić świadczenie i każda ze stron jest dłużnikiem drugiej. Świadczenia każdej ze stron mają być sobie odpowiadającymi.

Art. 491.

§1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

Jeżeli jedna ze stron popadnie w zwłokę, uchybi terminowi spełnienia świadczenia to druga strona, która byłaby identyfikowaną jako wierzyciel, ma daleko idące uprawnienie – może ona odstąpić od umowy, ma ustawowe prawo odstąpienia od umowy.

Skutki odstąpienia od umowy wzajemnej

Art. 494.

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Odstąpienie prowadzi do zniesienia umowy, a tym samym to, co było świadczonym w jej ramach podlega zwrotowi . Strony zwracają sobie to, co od siebie otrzymały. Tak będzie mogła postąpić tylko ta strona umowy wzajemnej, która wyznaczyła dodatkowy termin. Aby strona umowy wzajemnej mogła od niej odstąpić musi dać szansę drugiej stronie, musi wyznaczyć dodatkowy termin spełnienia świadczenia. Odstąpienie zależy od upływu dodatkowego terminu spełnienia świadczenia. Termin musi byćrealny, czyli taki, w ramach którego strona w ramach wynikłych okoliczności będzie mogła spełnić świadczenie.

Niemożliwość świadczenia

Będzie miała miejsce wtedy, kiedy dłużnik nie będzie mógł spełnić świadczenia.

Art. 387.

§1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

§2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

Niemożliwość miałaby mieć miejsce kiedy strony umówiły się o świadczenie, które jest niemożliwym do spełnienia już wtedy, kiedy zawierają umowę. Dochodzi do zawarcia umowy w takich okolicznościach, że dłużnik, który miałby spełnić to świadczenie nie będzie mógł tego uczynić ze względów obiektywnych. Jeżeli umowa jest niemożliwą do wykonania to taka umowa jest nieważną. Nieważna jest umowa o świadczenie niemożliwe. Nazywa się to pierwotną niemożliwością. Należy od niej odróżnić niemożliwość następczą, czyli taką, która powstawałaby po zawarciu umowy. Miałoby być tak, że w chwili zawarcia umowy świadczenie miałoby być możliwym do spełnienia, ale już po zawarciu umowy jest ono niemożliwe.

Ustalenie w wyniku jakich okoliczności świadczenie stało się niemożliwym:

• Okoliczności zawinione przez dłużnika – świadczenie stało się niemożliwym w wyniku okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Skutki będą takie jak względem naruszenia umowy – wierzyciel może żądać odszkodowania, wynagrodzenia szkody powstałej wskutek niemożliwości spełniania świadczenia, niemożliwości która jest zawinioną.

• Okoliczności niezawinione przez dłużnika – okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. W takiej sytuacji umowa wygasa, a więc odpada obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia i nie powstaje jego obowiązek odszkodowania, wynagrodzenia szkody, którą druga strona w wyniku tego poniosła.

Niemożliwość świadczenia może oznaczać:

• Wygaśnięcie umowy, zobowiązania;

Powstanie obowiązku odszkodowawczego (jeżeli nastąpiło to z winy dłużnika).

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 22. (3 IV 2014)

Bezpodstawne wzbogacenie

Jest to źródło zobowiązań, które wynika z bezpodstawnego uzyskania korzyści majątkowej kosztem drugiej osoby. Uzyskanie korzyści powinno być uzasadnione prawnie, natomiast niesłuszne uzyskanie korzyści wynika z braku podstawy prawnej.

Art. 405.

Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce wtedy, kiedy:

1. Dochodzi do uzyskania korzyści majątkowej;

2. Miałoby to nastąpić kosztem innej osoby;

3. Brak podstawy prawnej.

Miałoby dojść do pewnego transferu, który nie byłby usprawiedliwionym prawnie.

Bezpodstawne wzbogacenie wymaga ustalenia dwóch osób:

1. Zubożonego – osoby, której kosztem inna osoba się wzbogaciła;

2. Wzbogaconego – osoby, która uzyskała korzyść majątkową.

Pomiędzy tymi osobami miałoby dojść do tego, iż jedna jednocześnie zostaje zubożoną, a druga wzbogaconą. Miałby zachodzić między nimi związek polegający na tym, iż miałoby dojść do sytuacji wskutek jednoczesnego ustalenia zmian w zakresie stosunków majątkowych pomiędzy tymi osobami.

Źródła bezpodstawnego wzbogacenia:

1. Działanie wzbogaconego – np. kradzież (złodziej wzbogacony kosztem okradzionego).

2. Działanie zubożonego – np. wzniesienie budynku na cudzym gruncie. Wskutek działania zubożonego dojdzie do wzbogacenia innej osoby – właściciela gruntu, który będzie wzbogacony o nieruchomość. Został wzbogacony poprzez działanie zubożonego.

3. Działanie osoby trzeciej – np. budujący na cudzym gruncie używał materiałów skradzionych, materiałów osoby trzeciej. Zubożonym będzie ten, którego materiały były użyte.

4. Działanie sił przyrody.

Skutek bezpodstawnego wzbogacenia

Zubożony ma roszczenie względem wzbogaconego. Roszczenie to byłoby roszczeniem o wydanie korzyści przez wzbogaconego zubożonemu.

Wyróżnia się dwie sytuacje:

1. Wzbogacony może już nie mieć tej korzyści.

Art. 409.

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Co do zasady żądanie będzie obejmowało aktualne wzbogacenie. Nie będzie obejmowało tego, co zostało zużyte przez bezpodstawnie wzbogaconego. Miałby wydać to, co ma, a nie to co miał. Zubożony nie zawsze otrzyma od wzbogaconego to co utracił. Wzbogacony mógł liczyć się z obowiązkiem zwrotu przy bezpodstawnym wzbogaceniu. Roszczenie ma bardzo konkretne ramy, które są mniejszymi niż uzyskana korzyść. Roszczenie jest niezależne od szkody. Roszczenie, która ma zubożony nie jest roszczeniem odszkodowawczym. Nie zależy od powstania szkody u zubożonego, ale też nie byłoby wystarczającym powołanie się zubożonego na sam fakt uszczerbku.

1. Może być tak, iż zubożony będzie dochodził wartości korzyści uzyskanej przez wzbogaconego. Nie jest to odszkodowanie. Wzbogacony miałby się rozliczyć ze zubożonym o zwrot wartości korzyści.

Nienależne świadczenie

Jest to szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, mający miejsce wtedy, kiedy wzbogacenie wynika z tego konkretnego zdarzenia jakim jest spełnienie świadczenia przez zubożonego. Chodzi o działanie zubożonego polegające na jego świadczeniu, czyli takim zachowaniu, które identyfikujemy z zachowaniem dłużnika, bo on ma spełnić świadczenie. Miałoby chodzić o nienależne świadczenie.

Art. 410.

§2. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, który je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Trzy grupy przypadków nienależnego świadczenia:

1. Świadczył ten kto nie był dłużnikiem bądź nie był dłużnikiem osoby, której świadczył.

2. Ten co świadczył był kiedyś zobowiązany, ale podstawa prawna jego świadczenia odpadła. Był kiedyś w roli dłużnika, ale już nim nie jest.

3. Gdy dojdzie do spełnienia świadczenia na podstawie nieważnej czynności prawnej (np. umowy). Nie dojdzie do konwalidacji tej czynności poprzez spełnienie świadczenia.

Sytuacje te są bezpodstawnym wzbogaceniem. Skoro mamy do czynienia z bezpodstawnym wzbogaceniem, ten co przyjął takie świadczenie będzie zobowiązany do zwrotu. Nie zawsze w przypadku nienależnych świadczeń ten, który spełnił świadczenie będzie mógł żądać jego zwrotu.

Art. 411.

Nie można żądać zwrotu świadczenia:

1. Jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

2. Jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

3. Jeżeli świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4. Jeżeli świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Nie wchodzi w rachubę żądanie zwrotu świadczenia. Odpadnie możliwość zwrotu nienależnego świadczenia.

Przypadki kiedy świadczenie wynika z gry lub zakładu

Art. 413.

§1. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.

§2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.

Trzy sytuacje prawne wygrywającego:

1. Gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwej władzy – temu, który wygrał będzie należało się świadczenie i będzie mógł dochodzić (przed sądem) wypłaty wygranej, spełnienia świadczenia przez organizatora.

2. Gra jest prowadzona bez zezwolenia, ale gra nie jest zakazana i jest prowadzona rzetelnie. Wtedy kiedy dojdzie do odmowy spełnienia świadczenia przez prowadzących grę lub zakład to nie wchodzi w rachubę sprawa przed sądem (sytuacja dotyczy długów karcianych). Nie będzie można dochodzić zwrotu świadczenia, gdy wygrana została wydana.

3. Gra była prowadzona nierzetelnie bez zezwolenia władzy – w takim przypadku świadczenie jest nienależnym. Jeżeli doszło do wypłaty to nie ma przeszkody, aby w oparciu o art. 405., z zastrzeżeniem wyjątku z art. 411., było możliwe dochodzenie zwrotu świadczenia.

Czyny niedozwolone

Istnieje zupełnie inny zespół przepisów wskazujący na kolejne zdarzenie, z którego wynika zobowiązanie. Tym zdarzeniem jest czyn niedozwolony. Nie może on być utożsamiany z przestępstwem, czynem karalnym. Czyny niedozwolone są to różnorodne zdarzenia prawne bliżej określone przepisami prawa, z których wynika obowiązek naprawienia szkody.

Kategorie czynów niedozwolonych:

1. Wyrządzenie szkody przez zawinione działanie sprawcy – z winy sprawcy doszło do powstania szkody. Sprawcą takiej szkody może być też organ osoby prawnej, a więc odpowiedzialność za szkodę będzie ponosiła osoba prawna. Takim sprawcą może być również organ władzy państwowej.

2. Obowiązek wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez inną osobę aniżeli zobowiązana do jej wynagrodzenia.Odpowiedzialność za cudze czyny, czyli takie czyny niedozwolone, które miałyby polegać na powstaniu obowiązku wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez inną osobę, np. szkody wyrządzone przez dzieci. Powierzenie dokonania określonej czynności innej osobie.

3. Wyrządzenie szkody poprzez działanie sił przyrody. Takie sytuacje, kiedy miałoby dojść do korzystania z tych sił dla prowadzenia przedsiębiorstwa. Może też polegać na ruchu pojazdu wprawionego w ruch przez siły przyrody (art. 430., art. 435., art. 436.).

4. Szkody wyrządzone przez zwierzęta (art. 431.).

5. Szkody wyrządzone przez rzeczy (art. 432., art. 433.).

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 23. (10 IV 2014)

Czyny niedozwolone:

1. Odpowiedzialność za czyn własny – jest uzależniona od następujących okoliczności:

1. Działaniebądź zaniechanie sprawcy – jego zachowanie miałoby być przedmiotem oceny (tego kto wyrządził szkodę). Może nim być osoba fizyczna jak i osoba prawna. W przypadku osób prawnych wejdzie w rachubę odpowiedzialność za działanie tych, których działanie jest utożsamiane z działaniem samej osoby prawnej. Jeżeli działanie organu osoby prawnej przybiera postać czynu niedozwolonego to będzie znaczyło, że powstanie odpowiedzialność osoby prawnej. Jeżeli sprawcą będzie dyrektor przedsiębiorstwa to ta osoba prawna będzie ponosiła odpowiedzialność za zachowanie, które mieściło się w zakresie zadań tego organu.

2. Ustalenie szkody.

3. Związek przyczynowy między zachowaniem a powstałą szkodą.

Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością na zasadzie winy. Musi być wskazana przez poszkodowanego. On musi się liczyć z ciężarem dowodu z art. 6. Przy tej odpowiedzialności trzeba sprawcy winę udowodnić. Nie wchodzi w rachubę domniemanie. Wina nie może być przypisana jakiejkolwiek osobie.

Art. 425.

§1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

Winy nie można przypisać osobie niepoczytalnej. Wchodzi w rachubę jakiekolwiek zachowanie osoby znajdującej się w tym stanie. Jeżeli sprawca wprowadzi się w ten stan to choć będzie możliwe ustalenie braku świadomości bądź swobody to nie zwolni go to z odpowiedzialności. Ma obowiązek naprawienia szkody.

Art. 426.

Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

Dzieci do 13. roku życia nie mogą mieć przypisanej winy.

1. Odpowiedzialność za cudze czyny:

1. Osób zobowiązanych do nadzoru – odpowiedzialność na zasadzie winy. Wina w nadzorze osoby zobowiązanej do nadzoru. Obowiązek ten może mieć dwojakie źródło:

• Z mocy prawa – np. piecza rodziców nad dzieckiem. Jeżeli powstanie szkoda u innych to oznacza, że ta piecza nie była sprawowana w sposób właściwy.

• Czynność prawna (umowa) – zawierana np. z opiekunką. Może być to umowa z inną osobą, która sprawuje pieczę nad osobą dorosłą, która jest w stanie niedołęstwa.

Dojdzie do zwolnienia się osoby spod odpowiedzialności poprzez ustalenie okoliczności ekskulpacyjne.

Art. 427.

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonywających bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

1. Odpowiedzialność na zasadzie słuszności

Art. 428.

Gdy sprawca z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru albo gdy nie można od nich uzyskać naprawienia szkody, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody od samego sprawcy, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i sprawcy , wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Możliwa jest odpowiedzialność nawet takiego sprawcy, któremu winy przypisać nie można, choćby ze względu na wiek.Przepis ten wprowadza odpowiedzialność na zasadzie słuszności. W tym wypadku byłaby ona uzasadniona porównaniem stanów majątkowych sprawcy i poszkodowanego. Interesy poszkodowanego są pierwszoplanowymi. Nawet sprawca, któremu nie może być przypisana wina będzie wynagradzał szkodę.

1. Odpowiedzialność osoby, która powierza wykonywanie czynności innej osobie – odpowiedzialność na zasadzie tzw. winy w wyborze.

Art. 429.

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

Źle został wybrany ten, któremu powierzono czynność. Poszkodowany będzie mógł zwrócić się o odszkodowanie do tego, kto powierzył sprawcy dokonanie danej czynności.

1. Odpowiedzialność zwierzchnika za podwładnego

Art. 430.

Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.

Zwierzchnikiem jest osoba, która może kierować osobą, której powierza określone czynności. Zwierzchnik ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Ta odpowiedzialność nie jest zależna od winy zwierzchnika. Zwierzchnik musi się liczyć z tym, że będzie wynagradzał szkodę. Jedną z przesłanek jest wina podwładnego – nie za wszelkie działania szkodzące innym, tylko za takie działanie podwładnego, które są przez niego zawinione. Podwładny miałby zachowywać się tak, iż możliwe byłoby podniesienie zarzutu winy. Szkoda miałaby powstać przy dokonywaniu określonej czynności. Działanie podwładnego miałoby polegać na wykonywaniu określonej czynności. Wyrządzenie szkody przy sposobności wykonywania powierzonych zadań.

Przez długie lata była to odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody powstałe przy wykonywaniu przez funkcjonariusza państwowego powierzonych mu czynności, co znaczy, że odpowiedzialność Skarbu Państwa była zależną od winy funkcjonariusza.

Było to zawinione wyrządzenie szkody przez funkcjonariusza państwowego. Niezbędnym było dociekanie winy funkcjonariusza, aby Skarb Państwa miał być ustalony jako zobowiązany do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza (policja, posłowie, urzędnicy państwowi, nauczyciele, lekarze).

1. Odpowiedzialność Skarbu Państwa – obecnie pominięto odpowiedzialność funkcjonariusza państwowego. Skarb Państwa miałby wynagradzać szkody wyrządzone przez osoby inne niż funkcjonariusz, ale wskutek niezgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej. Przyjęto odpowiedzialność własną Skarbu Państwa. Nie jest to odpowiedzialność za cudzy czyn. Nie trzeba już identyfikować funkcjonariusza ani dochodzić jego winy.

Przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa:

1. Ustalenie wykonywania władzy publicznej – działanie w sferze imperium. Może mieć różną postać, np. działanie legislacyjne, działanie orzecznicze.

2. Ocena, iż wykonywanie władzy publicznej jest niezgodne z prawem, uchybiające przepisom prawa, zasadom współżycia społecznego.

3. Ustalenie szkody.

4. Związek przyczynowy pomiędzy powstałą szkodą a wcześniej wskazanymi przesłankami. Szkoda miałaby powstać przy wykonywaniu władzy publicznej.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa nie jest odpowiedzialnością na zasadzie winy. Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, a nawet wchodzi w rachubę odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

Art. 417².

Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność na zasadzie słuszności. Miałoby to mieć miejsce, gdy:

1. Było zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej.

2. Miałaby powstać szkoda na osobie.

3. Potrzeba środków do życia dla poszkodowanego, bo poniósł szkodę.

Istnieją szczególne sytuacje, które sprowadzają się do tego, iż możliwe jest zasądzenie odszkodowania jeśli dojdzie do tzw. prejudykatu, czyli wydania orzeczenia bądź decyzji przez właściwy organ, inny niż sąd rozstrzygający o odszkodowaniu. Poszkodowany w pewnych sytuacjach, nim zwróci się o odszkodowanie, powinien zwrócić się do właściwego organu o rozstrzygnięcie niezgodnego z prawem wykonywania władzy publicznej. Te sytuacje dotyczą:

1. Bezprawność legislacyjna

Art. 417¹.

§1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Szkoda powstałaby wskutek wydania przepisów prawa. Trzeba byłoby poszkodowanemu najpierw dochodzić stwierdzenia, przez właściwy organ jako potrzebny do ustalenia, że określony przepis, który miał być źródłem szkody uchybiał Konstytucji, ratyfikowanej umowie międzynarodowej lub ustawie. Nie sąd miałby dokonywać oceny sprzeczności przepisów prawa z Konstytucją. Trzeba byłoby się liczyć z dochodzeniem tego przed innym organem.

1. Zaniechanie legislacyjne

Art. 417¹.

§4. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa, niezgodność z prawem niewydania tego aktu stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

W tym przypadku nie jest potrzebny prejudykat, tylko rozstrzygnięcie przez inny właściwy organ. Sąd rozstrzygający wskutek niewydania właściwych przepisów jest władny dokonać oceny zaniechania legislacyjnego.

1. Bezprawie orzecznicze

Art. 417¹.

§2. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postepowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Może zdarzyć się tak, że szkoda będzie wynikała z orzeczenia bądź z decyzji administracyjnej. Dochodzenie tego odszkodowania będzie zależne od ustalenia, że inny organ postanowi o uchybieniu procedurze. Ocena musi być dokonana przez inny organ niż sąd.

1. Zaniechanie orzecznicze

Art. 417¹.

§3. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej.

Przed innym organem trzeba dochodzić tego, że nie doszło do wydania orzeczenia choć powinno to mieć miejsce. Po rozstrzygnięciu przez właściwy organ będzie można dochodzić odszkodowania przed właściwym sądem.

1. Odpowiedzialność za użycie sił przyrody

Art. 435.

§1. Prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.

Przedsiębiorstwa funkcjonują zazwyczaj z użyciem sił przyrody. Korzystający z sił przyrody ponoszą odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Odpowiedzialność ta jest niezależna od winy. Nie jest odpowiedzialnością absolutną. Uchylenie się od tej odpowiedzialności jest możliwe poprzez wskazanie przypadków egzoneracyjnych. Trzy typowe czynności egzoneracyjne:

1. Siła wyższa – zdarzenie o charakterze zewnętrznym, nieprzewidywalne, niezależne od przedsiębiorcy, czyli osoby, która ma ponosić odpowiedzialność.

2. Wyłączna wina poszkodowanego, choć szkoda powstała w związku ze szkodą wyrządzoną ruchem przedsiębiorstwa.

Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności.

Zarys prawa cywilnego z umowami w administracji – wykład 24. (24 IV 2014)

Umowa sprzedaży

Art. 535.

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Stronami umowy sprzedaży są sprzedający i kupujący. Przedmiotem umowy są rzeczy, ale nie tylko.

Art. 555.

Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii oraz do sprzedaży praw.

Przedmiotem sprzedaży są również prawa, które są zbywalnymi. Są to prawa zdatne do tego, aby być przedmiotem obrotu, aby można było je przenieść. Przedmiotem sprzedaży mogą być także energie.

Zasadnicze obowiązki stron umowy – takie, które na pewno są nakładane na strony tej umowy. Sprzedawca jest zobowiązany do przeniesienia własności rzeczy na kupującego, a więc do wydania rzeczy. Sprzedawcę obciąża rękojmia sprzedawcy, która jest istotnym ciężarem sprzedawcy. Obowiązkiem kupującego będzie zapłata ceny oraz odebranie rzeczy. Obowiązek jednej ze stron determinuje uprawnienia drugiej strony. Z uprawnień można korzystać, ale nie ma takiego obowiązku. Obowiązek należy wykonać. Uprawnienia i obowiązki idą w parze.

Umowy zobowiązujące do przeniesienia własności nie tylko rodzą skutek obligacyjny w postaci zobowiązania do przeniesienia własności, ale także rodzą skutek rozporządzający polegający na przeniesieniu własności. Poprzez samo zawarcie umowy wynika, że własność przejdzie na kupującego. Istnieje jednak odstępstwo, które dotyczy rzeczy oznaczonych co do gatunku i rzeczy przyszłych. Rzeczy oznaczone co do gatunku są dominującymi w obrocie. Są takimi rzeczy nowo wytworzone. W przypadku tych rzeczy przeniesienie własności wymaga przeniesienie posiadania przedmiotu umowy sprzedaży. Przeniesienie posiadania może być dokonane przez wydanie rzeczy, środków, dokumentów umożliwiających korzystanie z rzeczy. Przeniesienie posiadania może też polegać na zawiadomieniu osoby trzeciej, u której jest rzecz. Sprzedawca najczęściej będzie wypełniał ten obowiązek wydając rzecz, a tym samym wypełniając drugi obowiązek jakim jest wydania rzeczy.

Akt jakim jest wydanie rzeczy będzie oznaczało:

1. W wielu przypadkach przeniesienie własności;

2. Wydanie jest odrębnym, samoistnym obowiązkiem sprzedawcy;

3. Wydanie będzie wpływało na przejęcie ryzyka przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy ze sprzedawcy na kupującego. Miałoby dojść do przejścia ryzyka związanego z rzeczą. Wydanie rzeczy wpływa na przejście ryzyka. Z tą chwilą następuje przejście korzyści związanych z tą rzeczą na kupującego.

Rękojmia sprzedawcy

Ryzyka wadliwości rzeczy obciąża sprzedawcę. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność za wadę rzeczy.

Rękojmia jest odpowiedzialnością za wady rzeczy:

1. Fizyczne

Art. 556.

§1. Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub z przeznaczenia rzeczy, jeżeli rzecz nie ma właściwości, o których istnieniu zapewnił kupującego, albo jeżeli rzecz została kupującemu wydana w stanie niezupełnym (rękojmia za wady fizyczne).

Wady fizyczne obejmują:

1. Mniejszą wartość rzeczy;

2. Mniejszą użyteczność rzeczy;

3. Brak właściwości, co do których było zapewnienie sprzedawcy;

4. Niekompletność rzeczy.

1. Prawne

Art. 556.

§2. Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej; w razie sprzedaży praw sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie praw (rękojmia za wady prawne).

Wady prawne obejmują:

1. Rzecz jest własnością osoby trzeciej, czyli sprzedawca nie jest właścicielem;

2. Osobie trzeciej względem rzeczy służy jakieś prawo, bo osoba trzecia jest najemcą tej rzeczy bądź użytkownikiem itp. Rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej.

Uprawnienia kupującego w razie wadliwości rzeczy:

Art. 560.

§1. Jeżeli rzecz sprzedana ma wady, kupujący może od umowy odstąpić albo żądać obniżenia ceny. Jednakże kupujący nie może od umowy odstąpić, jeżeli sprzedawca niezwłocznie wymieni rzecz wadliwą na rzecz wolną od wad albo niezwłocznie wady usunie. Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli rzecz była już wymieniona przez sprzedawcę lub naprawiana, chyba że wady są nieistotne.

1. Kupujący może odstąpić od umowy – ustawowe prawo odstąpienia. Skutkiem odstąpienia od umowy jest zwrot rzeczy do sprzedawcy. Sprzedawca, jeśli przyjął zapłatę, będzie dokonywał zwrotu zapłaty. Wszystko to jest następstwem oświadczenia kupującego. Wystarczy samo oświadczenie woli kupującego, aby odstąpić od umowy (uprawnienie kształtujące).

2. Żądanie obniżenia ceny (roszczenie) – kupujący może żądać od sprzedawcy tego, aby doszło do obniżenia ceny przez wspólne ich działanie. Jest to stosunek co do wartości niewadliwej rzeczy co do wadliwości rzeczy.

3. Prawo żądania wymiany rzeczy wadliwej na rzecz wolną od wad – kupujący żąda wymiany. Wejdzie w rachubę w obrębie takich rzeczy, które są zamiennymi (rzeczy oznaczone co do gatunku).

4. Prawo żądania usunięcia wady, czyli wymiany rzeczy–jest to zastrzeżone tylko na takie wypadki sprzedaży, gdy rzeczy są oznaczone co do tożsamości (niezamienne) oraz wytwórcą tej rzeczy jest sprzedawca.

5. Kupujący może żądać odszkodowania – wynagrodzenia szkody.

Art. 556.

§1. Jeżeli z powodu wady fizycznej rzeczy sprzedanej kupujący odstępuje od umowy albo żąda obniżenia ceny, może on żądać naprawienia szkody poniesionej wskutek istnienia wady, chyba że szkoda jest następstwem okoliczności, za które sprzedawca nie ponosi odpowiedzialności. W ostatnim wypadku kupujący może żądać tylko naprawienia szkody, którą poniósł przez to, że zawarł umowę, nie wiedząc o istnieniu wady; w szczególności może żądać zwrotu kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy oraz zwrotu dokonanych nakładów w takim zakresie, w jakim nie odniósł korzyści z tych nakładów.

Wejdzie w rachubę roszczenie odszkodowawcze na zasadach ogólnych (art. 471. i następne). Kupujący ma roszczenie odszkodowawcze niezależne od reżimu odpowiedzialności kontraktowej, ale polegającym na możliwości żądania niepełnego odszkodowania, bo odszkodowanie w granicach straty, a więc bez możliwości dochodzenia utraconych korzyści.

Kupujący może swobodnie wybierać pomiędzy tymi uprawnieniami. Zależy to od niego, a nie od sprzedawcy. Na zrealizowanie tych uprawnień ma rok od dnia wydania rzeczy.

Rękojmia sprzedawcy to:

1. Ustawowa odpowiedzialność sprzedawcy powstająca z mocy samego prawa. Nie musi o niej stanowić umowa sprzedaży, bo tą odpowiedzialność ustala ustawodawca. Może być ona zmodyfikowana mocą umowy, czyli może być rozszerzona jak i ograniczona. Może dojść do wyłączenia odpowiedzialności. Wszystkie te zmiany wymagają porozumienia między stronami umowy.

2. Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością niezależną od wiedzy sprzedawcy o wadzie rzeczy jak i odpowiedzialnością niezależną od winy sprzedawcy. Sprzedawca nie zwolni się od tej odpowiedzialności poprzez wykazanie braku swojej winy, ani tego, że nie wiedział o wadzie. Jest to odpowiedzialność obiektywna, na zasadzie ryzyka, które jest ustalane po stronie sprzedawcy.

3. Odpowiedzialność ta zależy od pewnych aktów staranności kupującego. Kupujący nie ma obowiązku zbadania rzeczy, sprawdzenia, czy jest ona wolna od wad. Kupujący musi się liczyć z obowiązkiem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie rzeczy. Ma na to miesiąc od dnia wykrycia wady rzeczy.

Wyłączenie rękojmi przy sprzedaży konsumenckiej

Ustawa z 27 lipca 2002 roku o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego. Postanowiono w niej, że przepisy (art. 556. i następne) nie obowiązują w przypadku sprzedaży konsumenckiej. Sprzedaż ta wchodzi w rachubę wtedy, kiedy sprzedawcą jest przedsiębiorca. Każda z osób prawa cywilnego, jeśli prowadzi działalność gospodarczą, jest przedsiębiorcą. W przypadku konsumenta wchodzi w rachubę tylko osoba fizyczna działająca nie w obrębie swojego przedsiębiorstwa, nieposiadająca w zakresie umowy sprzedaży działalności gospodarczej. Rękojmi do sprzedaży konsumenckiej się nie stosuje. Konsument jako kupujący nie będzie mógł korzystać w razie wadliwości rzeczy z uprawnień. Przyjęto szczególne ustalenie względem odpowiedzialności takiego sprzedawcy. Przyjęto odpowiedzialność za niezgodność towaru z umową. Zrezygnowano z pojęcia wady rzeczy, a wprowadzono pojęcie niezgodności towaru z umową. Określono uprawnienia konsumenta. Sięgnięto po typowe uprawnienia z rękojmi, ale ustawa nie pozwala konsumentowi na swobodny wybór między tymi uprawnieniami.

Konsument może żądać:

1. Naprawy;

2. Wymiany;

3. Kiedy dwa pierwsze uprawnienia są niemożliwe do zrealizowania to wejdzie w rachubę żądanie obniżenia ceny albo odstąpienia od umowy.

Konsument może korzystać z tych uprawnień dwa lata od dnia wydania rzeczy. Jest to ustawowa odpowiedzialność.

Gwarancja jakości

Nie jest to ustawowa odpowiedzialność. Gwarancja jest odpowiedzialnością gwaranta wynikającą z jego oświadczenia woli. Gwarantem może być sprzedawca bądź producent. Aby którykolwiek z nich był gwarantem potrzebne jest dobrowolne oświadczenie woli, zobowiązanie się gwaranta do odpowiedzialności za jakość rzeczy. Gwarant może złożyć takie oświadczenie, ale nie musi. Oświadczenie jest składane kartą gwarancyjną, z której wynika kto ponosi odpowiedzialność (w jaki sposób, za co i jak długo). Z karty wyniknie to czego będzie mógł dochodzić nabywca rzeczy od gwaranta, jakie ma uprawnienia z tytułu rękojmi oraz jak długo gwarancja będzie trwała.

Art. 577.

§1. W przypadku gdy kupujący otrzymał od sprzedawcy dokument gwarancyjny co do jakości rzeczy sprzedanej, poczytuje się w razie wątpliwości, że wystawca dokumentu (gwarant) jest obowiązany do usunięcia wady fizycznej rzeczy lub do dostarczenia rzeczy wolnej od wad, jeżeli wady te ujawnią się w ciągu terminu określonego w gwarancji.

§2. Jeżeli w gwarancji nie zastrzeżono innego terminu, termin wynosi jeden rok licząc od dnia, kiedy rzecz została kupującemu wydana.

Jeżeli będzie wątpliwość to gwarant ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne, a uprawnieniem nabywcy jest żądanie naprawy rzeczy bądź jej wymiana. Gwarancja będzie trwała przez rok od dnia wydania rzeczy. Jaką jest gwarancja rozstrzyga sam gwarant. Gwarancja może być równolegle z rękojmią. Obowiązkiem kupującego jest odebranie rzeczy. Ciężarem kupującego jest to, aby rzecz, którą nabył odebrał.