Kaszubsko – Pomorska Szkoła Wyższa
w Wejherowie
Socjologia – Zarządzanie zasobami ludzkimi
Rodzina zastępcza jako środowisko i inna forma opieki nad dzieckiem w powiecie wejherowskim
Małgorzata Kamińska
Nr albumu
Praca wykonana pod kierunkiem
dr Krystyny Kmiecik-Baran
Wejherowo 2013
Oświadczenie promotora pracy
Oświadczam, że niniejsza praca została przygotowana pod moim kierunkiem i stwierdzam, że spełnia warunki do przedstawienia jej w postępowaniu o nadanie tytułu zawodowego.
Data………………….Podpis promotora pracy………………………………….
Oświadczenie autora pracy
Świadom odpowiedzialności prawnej oświadczam, że niniejsza praca dyplomowa została napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treści uzyskanych w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Oświadczam, że przedstawiona praca nie była wcześniej przedmiotem procedur związanych z uzyskaniem tytułu zawodowego w wyższej uczelni. Oświadczam ponadto, że niniejsza wersja pracy jest identyczna z załączoną wersją elektroniczną.
Data…………………Podpis autora pracy………………………………………..
SPIS TREŚCI
ROZDZIAŁ I Teoretyczny kontekst rodziny
Główne definicje i pojęcia oraz geneza powstania rodzin zastępczych
Zastępcza opieka rodzinna i jej formy
Prawne aspekty funkcjonowanie rodzin zastępczych w środowisku
ROZDZIAŁ II Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo - wychowawcze
2.1 Sieroctwo społeczne a jego sposoby łagodzenia i kompensacji
2.2 Zadania rodzin zastępczych
2.3 Kompetencje rodziców zastępczych i ich uwarunkowania
ROZDZIAŁ III Metodologiczne podstawy badań własnych
Przedmiot i cel badań
Problemy badawcze i hipotezy robocze
Metody, techniki i narzędzia badawcze
Teren i organizacja badań
Charakterystyka badanych osób
ROZDZIAŁ IV Analiza i interpretacja wyników badań
ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI
BIBLIOGRAFIA
SPIS TABEL I WYKRESÓW
WSTĘP
W Polsce zdaniem Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie jest duże zapotrzebowanie na rodziny zastępcze jako formy, która zapewni dzieciom osieroconym optymalne warunki rozwoju, poczucie bezpieczeństwa. W ramach systemu całkowitej opieki rodzinnej nad dzieckiem funkcjonują: rodziny adopcyjne, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce oraz rodziny opiekuńcze. Wszystkie te instytucje stawiają sobie za cel pomoc i poprawę warunków życia dziecka opuszczonego. Istnieją jednak pomiędzy nimi poważne różnice prawne i społeczne.
Przełomu w kształtowaniu się instytucji " rodziny zastępczej" dokonała Łódź. Oddawanie dzieci pod opiekę rodzinom obcym rozpoczęło się w Wydziale Opieki Społecznej Magistratu miasta Łodzi jako konieczność życiowa. Trudne położenie finansowe i brak odpowiednich lokali nie pozwalały na powiększenie liczby Miejskich Domów Wychowawczych zaś dzieci potrzebujących opieki stale przybywało. W tej sytuacji pod koniec 1925r. zdecydowano się na oddawanie dzieci osamotnionych pod opiekę rodzinom obcym. Akcja ta dotyczyła przede wszystkim porzuconych niemowląt. W lutym 1926r. na posiedzeniu magistratu Łodzi zapadła uchwała, która dokładnie określała warunki stawiane opiekunom oraz zakres i formy pomocy dla rodzin zastępczych. Osoby, które chciały podjąć się opieki nad dzieckiem powinny w myśl uchwały posiadać odpowiednie mieszkanie, jak również być zdrowe na ciele i umyśle, ale przede wszystkim z zamiłowaniem oddać się wychowaniu dziecka i otoczyć je należną opieką. Sprawą bardzo istotną było zapewnienie dzieciom z rodzin zastępczych bezpłatnej opieki lekarskiej oraz lekarstw a także leczenie w szpitalach na koszt miasta. Dzieci miały także prawo do wyjazdu na kolonie wypoczynkowe (finansowane przez miasto). W celu zrekompensowania kosztów, jakie ponosili opiekunowie wprowadzono stałe opłaty i świadczenia. Wydział Opieki Społecznej zastrzegał sobie prawo kontroli rodzin i wyciągania konsekwencji wobec niestosowania się do ustalonych przepisów (łącznie z odebraniem dziecka). Troska władz miejskich nie zamykała się w kręgu spraw materialnych i zdrowotnych. Ważne było również wykształcenie i właściwe wychowanie dziecka . Powstała sieć poradni pedagogicznych, macierzyńskich itp. Mimo, że akcja była lokalna, szybko znalazła naśladowców. Od 1931r. podobną działalność z inicjatywy Wandy Szuman podjął Warszawski Komitet Umieszczania Dzieci w Rodzinach. W 1933r. wznowił pracę Dom Wychowawczy im. ks. Baudouina a w 1934r. władze oficjalnie usankcjonowały tę formę opieki.
W pracy przedstawiono w jaki sposób funkcjonuje rodzina zastępcza widziana oczami rodzica zastępczego jak i samego wychowanka. Dzięki życzliwości Powiatowego Centrum Pomocy w Rodzinie przedstawiono w pracy ilościowe dane jeśli chodzi o rodziny zastępcze w powiecie wejherowskim.
Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym zawarto założenia teoretyczne rodzin zastępczych oraz ich formę prawną. Rozdział drugi został poświęcony społecznemu problemowi jakim jest sieroctwo jak również omówiono zadania rodzin zastępczych i ich kompetencje do wykonywania takiego zadania. Trzeci rozdział natomiast skupia metodologię badań; hipotezy, cel badań, narzędzia badawcze, teren i organizację badań. W ostatnim rozdziale umieszczono analizę i interpretację wyników badań. Pracę kończą wnioski z badań.
Rozdział I
Teoretyczny kontekst rodziny
Główne założenia, definicje oraz geneza powstania rodzin zastępczych
Rodzina zdaniem Wiśniewskiej jest wytworem długiej dynamicznej ewolucji ludzkości i zmian zachodzących w społeczeństwach. Próby teoretycznej analizy życia członków rodziny i jej samej zdarzały się już w starożytności. Wielu teoretyków definiuje rodzinę jako grupę lub zbiorowość ludzi połączonych jakimiś więzami1.
Niektórzy socjologowie w tym również Kłoskowska uznają rodzinę za grupę pierwotną. Takimi grupami według autorki są ponadto grupa zabawowa, klasa szkolna, grupa sąsiedzka. Są one pierwotne przede wszystkim ze względu na swoją fundamentalną rolę w kształtowaniu społecznej natury ideałów jednostki2.
Inny socjolog , Bauman uważa, iż rodzina to taka grupa społeczna, która jest społecznie aprobowaną formą trwałego współżycia i składa się z osobników połączonych tym, co panujący obyczaj społeczny uznaje za związek krwi, małżeństwo lub adopcje. Rodzina zamieszkuje pod jednym dachem i ma członków współdziałających ze sobą w ramach uznanego społecznie wewnętrznego podziału ról przy czym jednym z najistotniejszych przedmiotów tej regulacji jest rodzenie i wychowywanie dzieci3.
Poleszczuk definiując współczesną rodzinę uważa, że współczesna rodzina cechuje się znaczącym zmniejszeniem puli i intensywności interakcji rozgrywających się pomiędzy członkami rodziny. Między rodzicami a dziećmi rozgrywają się konflikty o długość i intensywność inwestycji rodzicielskich, dzieci konkurują o nie również pomiędzy sobą, rodzice i dzieci wchodzą w konflikty na tle świadczeń wzajemnych między dziećmi4.
W dobie różnorodnych przemian, kryzysu czy nawet upadków rodziny, podjęcie tematu opieki zastępczej nad dzieckiem jest z pewnością uzasadnione. Przede wszystkim istotne jest to aby poruszyć tematykę dla ustalenia, jaki jest stan reformowanego systemu opieki nad dzieckiem i rodzina w Polsce.
Tytułowy termin „rodzicielstwo zastępcze” zdaniem Jachimowskiej jest kategorią podkreślającą owo rodzicielstwo mimo statusu zastępczości i nie jest naukowo zdefiniowany. Autorka uważa, rodzicielstwo zastępcze jako rodzaj opieki a co za tym idzie odpowiedzialności moralnej za dziecko5.
W dzisiejszych czasach, w których zamożność danego społeczeństwa decyduje kapitał ludzki, połączony z odpowiednim wolnym i demokratycznym systemem gospodarczym oraz powiązanym z polityką mającą na celu dobro wspólne. To właśnie rodzina jak sądzi Wielgus, w pierwszym rzędzie buduje kapitał ludzki6.
Rodzina zatem zdaniem uznanego socjologa Tyszki, to zbiorowość ludzi, powiązana ze sobą więzią małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji7. Rodzina pozostaje główną instytucją wychowawcza ludzkości, taka wiedza jak pisze Malinowski, płynie z historii i zdrowego rozsądku8.
Socjologowie podkreślają wzrost procesów emancypacyjnych dzieci w rodzinie. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci, ale w znacznej mierze uległy zmniejszeniu wpływy wewnątrzrodzinnej spontanicznej socjalizacji. Rodzina w dalszym ciągu silnie oddziałuje na dzieci, jak kol wiek nastąpiła w jej ramach indywidualizacja oddziaływań ze względu na zróżnicowanie postaw życiowych matek i ojców oraz ich działań wychowawczych.
Patrząc z perspektywy historii, domy dziecka – postrzegane jako symbol wychowania koszarowego, totalitarnego – krytykowano i reformowano od momentu ich powstania. Należałoby wspomnieć wielu zasłużonych przedstawicieli w tym obszarze działalności społeczno – wychowawczej, walki z sieroctwem i jego skutkami. Są wśród nich tacy, którzy poświęcili całe życie na rzecz poprawy losu dzieci skrzywdzonych; Baudouin, Markiewicz, Jeżewski, Korczak, Babicki, Maciaszkowa.
Pierwsze zorganizowane formy opieki nad dziećmi osieroconymi – bez naukowego uzasadnienia – spotkać można już w średniowieczu. Były to najczęściej ochronki prowadzone przez klasztory i ludzi zamożnych. Początki myśli i praktyka na szerszą skalę zaznaczają się w wieku XVII, zapoczątkowane na przełomie XVI i XVII wieku przez św. Wincentego z Paulo, który umieszczał niemowlęta z ochronek u kobiet wiejskich9. Dynamiczny rozwój opieki w rodzinie zastępczej, jaki nastąpił od 1934 roku przerwała wojna. Na łamach „Samorządu” znaleźć można krytykę warunków w ówczesnych rodzinach zastępczych dotyczącą wykorzystywania dzieci jako siły roboczej i służby10.
Pierwsze rodzinne domy dziecka powstały po 1956 roku, na fali krytyki odejścia od rodziny i środowiska w systemie opieki. W latach 1962 -1972 zapoczątkowani starania o przywrócenie właściwej rangi rodzinnym formom opieki, lecz bez większych sukcesów, podobnie lata 80- te przyniosły załamanie wielu inicjatyw. Dopiero wraz ze zmianą systemu po 1989 roku nastąpiła reforma i jej dwukierunkowość , rozwój zarówno form rodzinnej, jak i instytucjonalnej opieki. Nastąpiła powolna ale systematyczna zmiana struktury opieki, przejawiająca się zmianą stosunku liczby dzieci wychowywanych w rodzinach zastępczych i domach dziecka. Poniżej przedstawiono tabelę, w której zamieszczono statystykę dotyczącą liczby rodzin zastępczych i dzieci w rodzinach zastępczych w latach 1936-2004.
Tabela 1 Liczba rodzin zastępczych i dzieci w rodzinach zastępczych w latach 1936-2004
| Rok | Liczba rodzin | Liczba dzieci | Rok | Liczba rodzin | Liczba dzieci |
|---|---|---|---|---|---|
| 1936 | Brak danych | 8173 | 1985 | 27442 | 32142 |
| 1938 | Brak danych | 10617 | 1987 | Brak danych | 36506 |
| 1946 | Brak danych | 68000 | 1990 | 29531 | 37215 |
| 1949 | Brak danych | 73000 | 1992 | 30113 | 38650 |
| 1955 | Brak danych | 49015 | 1994 | 34196 | 43911 |
| 1960 | Brak danych | 53358 | 1996 | 38079 | 49366 |
| 1965 | Brak danych | 28879 | 1997 | 39524 | 51151 |
| 1970 | Brak danych | 15634 | 1999 | 43378 | 55797 |
| 1975 | Brak danych | 10554 | 2000 | 44922 | 58097 |
| 1980 | Brak danych | 22178 | 2002 | 38573 | 50754 |
| 1982 | Brak danych | 27782 | 2004 | 40612 | 56229 |
Źródło: Roczniki Statystyczne GUS dane z lat 2002 i 2004 ( Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej)
Działalność rodzin zastępczych w Polsce jak opisuje Jachimowska, ma swoją wieloletnią historię, w trakcie której wypracowano różne definicje rodziny zastępczej czy opieki zastępczej , nikt jednak nie podjął się próby definicji rodzicielstwa zastępczego , które to autorka w swojej książce traktuje jako synonimy istniejących w nauce pojęć, jak; opieka zastępcza, piecza zastępcza, rodzina zastępcza czy rodzinna opieka zastępcza11.
Opiekę zastępczą natomiast można nazwać zdaniem Coltona, opiekę świadczoną w domu opiekunów, okresowo lub na stałe, za pośrednictwem odpowiednich władz, przez określonych opiekunów, którzy mogą , lecz nie muszą być spokrewnieni z dzieckiem mieszkającym na stałe lub też przebywającym czasowo12.
W literaturze przedmiotu rodzina zastępcza jest najczęściej określana jako forma całkowitej lub okresowej opieki na dzieckiem osieroconym czy z innych przyczyn pozbawionym właściwej opieki rodziców generacyjnych. Powstaje wtedy, gdy małżeństwo lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim bierze na wychowanie nie więcej niż troje dzieci13, przy czym między tymi osobami a dziećmi nie powstają takie same skutki prawne jak przy adopcji. Uwzględniając dwa zasadnicze modele opieki nad dzieckiem, czyli zakładowy i rodzinny. Rodzina zastępcza wpisuje się w ramy modelu rodzinnego obok rodziny adopcyjnej rodzinnych domów dziecka i rodzin opiekuńczych oraz wiosek dziecięcych14.
Analizując podstawowe standardy, jakie powinien spełniać system opieki i pomocy dziecku wyznaczają takie dokumenty Rady Europu, jak; Europejska Karta Socjalna, Europejska Konwencja o Przysposobieniu Dzieci, Rezolucja nr (77)33 w sprawie umieszczania dzieci poza rodziną, Rekomendacja nr R (87)6 w sprawie rodzin zastępczych oraz międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka. Natomiast podstawowe normy zawarte są oczywiście w Konstytucji RP i Kodeksach; Rodzinnym i Karnym, które opiekę taką gwarantują.
Zastępcza opieka rodzinna i jej formy
Nie wszystkie dzieci pozbawione właściwej pieczy rodzicielskiej mogą i powinny
zostać przysposobione. Mały procent rodzin jest chętnych, by przysposobić dziecko starsze, przysposobić rodzeństwo lub dziecko z poważniejszymi problemami zdrowotnymi. Nie mogą również zostać przysposobione dzieci, których rodzice zostali ograniczeni lub zawieszeni we władzy rodzicielskiej i mają prawo do kontaktu ze swoimi dziećmi. W tych sytuacjach możliwą formą zapewnienia opieki rodzinnej są rodziny zastępcze. Jak definiuje ją Strzembosz -„rodzina zastępcza to oparta na modelu wychowania rodzinnego forma pieczy zastępczej nad dzieckiem i młodzieżą pozbawionymi trwale lub tymczasowo opieki rodziców. Sprawuje ona pieczę nad dzieckiem tymczasowo, tj. na czas potrzebny do unormowania jego sytuacji życiowej”15. Jeśli nie uda się jej unormować, ustaje ona wraz z usamodzielnieniem
dziecka. Jest to forma opieki ustanawiana przez sąd, zwykle utrzymywany jest nadzór
kuratora, a także istnieje stały nadzór ze strony opieki społecznej (np. MOPS, PCPR)16.
Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno – prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dziećmi. Dziecko umieszczone w rodzinie zastępczej nie uzyskuje statusu dziecka rodziców zastępczych, utrzymuje swój dotychczasowy stan cywilny. Bardzo często również rodzice zastępczy nie przyjmują pełnej władzy rodzicielskiej nad przyjętymi podopiecznymi (jest to możliwe, gdy rodzice biologiczni nie mają władzy rodzicielskiej, a dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej, np. ze względu na poważny stan zdrowia). Rodzina ta otrzymuje pieniądze na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka.
Dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej (art. 72 ups). Jednym z podstawowych celów rodziny zastępczej, tak jak każdej formy opieki jest praca na rzecz powrotu dziecka do rodziny naturalnej.
Do rodzinnych form opieki zastępczej należy także zaliczyć rodzinne domy dziecka będące zarazem instytucjonalną formą opieki. Poniżej przedstawiono rodzaje rodzin zastępczych:
rodziny spokrewnione z dzieckiem - „zobowiązane do dostarczenia środków utrzymania”, czyli do alimentacji;
rodziny niespokrewnione z dzieckiem, które nie mogą być zobowiązane do dostarczenia środków utrzymania;
rodziny zawodowe niespokrewnione z dzieckiem:
wielodzietne
specjalistyczne
o charakterze pogotowia rodzinnego (art. 74 ups).
Ustawodawca oraz resort odpowiedzialny za opiekę zastępczą nad dzieckiem w miarę rozwoju systemu rodzin zastępczych, w tym pilotażowych do reformy działań podejmowanych przez niektóre powiaty17 zdecydował się poszerzyć formułę rodzinnej opieki zastępczej wprowadzając kolejne formy rodzinnej opieki zastępczej.
Wśród rodzin zastępczych na szczególną uwagę i komentarz zasługują pogotowia rodzinne (pełna ustawowa nazwa: rodziny zastępcze zawodowe niespokrewnione z dzieckiem o charakterze pogotowia rodzinnego (art. 74 ups). To przeszkolone rodziny, w których jedna osoba otrzymuje wynagrodzenie za opiekę nad powierzonymi dziećmi. Pogotowia rodzinne to rodziny gotowe do przyjęcia w trybie interwencyjnym każdego dziecka do lat 10.
Pogotowia rodzinne nastawione są na opiekę okresową nad dziećmi do chwili wyjaśnienia sytuacji dziecka i jego powrotu do rodziny naturalnej, a w przypadku, gdy to jest niemożliwe do czasu powierzenia dziecka do rodziny zastępczej. Nie dłużej niż przez
12 miesięcy, chyba, że istnieją uzasadnione okoliczności przedłużenia pobytu o kolejne 3 miesiące.
W dłuższej perspektywie czasowej rodziny o charakterze pogotowia rodzinnego powinny przyczynić się do ograniczenia dwóch instytucjonalnych form opieki: placówek opiekuńczych dla małych dzieci (dawniej domy małego dziecka) oraz pogotowi opiekuńczych.
Rodziny specjalistyczne, w których jedna z osób otrzymuje wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki wychowania, to alternatywa na profesjonalną opiekę nad dziećmi niepełnosprawnymi, i wymagającymi resocjalizacji w „terapeutycznych” i kameralnych warunkach rodziny. Ta forma opieki zaczęła rozwijać się niejako oddolnie i dotyczy powiatów zaangażowanych w przekształcanie systemu opieki. Część powiatów nie czekając na stosowne zmiany w przepisach rozpoczęła szkolenia i powołała do życia rodziny zastępcze specjalistyczne – ich doświadczenia stanowią swoisty pilotaż reformy systemu.
Wielodzietne rodziny zastępcze to rodziny, w których jedna z osób otrzymuje wynagrodzenie za opiekę nad dziećmi (troje do sześcioro dzieci). Można zaryzykować , że ta forma opieki to alternatywa dla rodzinnych domów dziecka. Resort polityki społecznej - mając spore problemy ze statusem formalnym i prawnym rodzinnych domów dziecka, jako rodzinnej a zarazem instytucjonalnej formy opieki: kwestie urlopów i zastępstw za osoby prowadzące placówki – nie negując potrzeby istnienia rodzinnych domów dziecka zaproponował podobną, alternatywną i „odinstytucjonalizowaną” formę opieki zastępczej.
Podstawowym celem umieszczenia dziecka poza rodziną jest udzielenie wsparcia dziecku i rodzinie. Piecza zastępcza z założenia jest nastawiona na przywracanie dziecka rodzinie. W sytuacji naprawy chorego układu rodzinnego (reintegracja rodziny) dziecko powinno do niej wrócić. Tak więc rodzinna opieka zastępcza z założenia jest opieką tymczasową. Oczywiście, w sytuacji uzasadnionej może ona oznaczać wychowywanie dziecka długookresowe – do usamodzielnienia. Tymczasowość jako nadrzędna idea nie wyklucza zaangażowania emocjonalnego po stronie rodziny zastępczej.
Rodzina zastępcza nie przejmuje pełni praw rodzicielskich. To rodzicom biologicznym, pomimo dysfunkcji i patologicznych w stosunku do dzieci zachowań, przysługuje władza rodzicielska i na nich spoczywa odpowiedzialność za dzieci. Realizując swoje zadania opiekuńcze i wychowawcze rodzina zastępcza bierze wraz z rodziną naturalną współodpowiedzialność za dziecko (piecza podzielona). Rodziny te powinny otrzymać wiadomości na temat opieki nad dziećmi ze specjalnymi potrzebami. Kandydaci na rodziców zastępczych powinni poznać szczegółowo problemy konkretnego dziecka oraz wcześniej być przeszkoleni w zakresie praktycznych umiejętności wychowawczych i postępowania, poznać ich typowe problemy i trudności. Niezbędny jest także system profesjonalnej pomocy,
by zarówno rodzina jak i dziecko mogli otrzymać wsparcie. Oczywiste, że z jednej strony rodzina powinna znać problemy dziecka, jego zdolności i potrzeby, z drugiej zaś powinno się uwzględnić potencjał rodziny, jej możliwości i oczekiwania. Nie uniknie się jednak pewnej liczby niepowodzeń, stąd przygotowując kandydatów na opiekunów takich dzieci należy zwracać szczególną uwagę na:
demonstrowane przez nich sztywne role i zasady;
nietolerowanie braku równowagi w rodzinie spowodowanego zachowaniem dziecka;
wysokie oczekiwania dotyczące integracji dziecka z rodziną (własne wyobrażenia relacji z dzieckiem i „ciepła” rodzinnego bez zwracania uwagi na fakt, że dziecko aby się zaadoptować w nowym środowisku potrzebuje czasu);
nierealistyczne oczekiwania wobec dziecka;
zamknięcie się na kontakty społeczne z chwilą pojawienia się dziecka (potrzeba wsparcia społecznego, szczególnie najbliższej rodziny).
W ocenie kandydatów powinny być brane pod uwagę: ich dojrzałość emocjonalna, umiejętności rozwiązywania problemów, adekwatność reagowania na trudne sytuacje, relacje między małżonkami (m.in. odpowiedzi na pytania: czy decyzja o przyjęciu dziecka jest wspólna, czy jedno z nich godzi się poprawić swoje relacje ze współmałżonkiem itp.). System szkolenia kandydatów na rodziców adopcyjnych i zastępczych powinien proponować szereg (dodatkowych) specjalistycznych programów i warsztatów umiejętności w celu przygotowania do pracy z dziećmi z konkretnymi niepełnosprawnościami czy problemami. Poza treningiem umiejętności wychowawczych szczególnie potrzebny i ważny jest dla kandydatów trening opanowywania trudnych zachowań dziecka. Z uwagi na szereg niepowodzeń w opiece nad dziećmi doświadczonymi w przeszłości wykorzystania seksualnego bardzo ważne jest przygotowanie rodziców zastępczych
do adekwatnego reagowania na związane z tym zachowania dziecka, takie np. jak ekstremalne reakcje - agresja, wycofanie, depresja itp.. Sytuacja wymaga z jednej strony objęcia dzieci terapią, z drugiej zaś, przygotowania programów wsparcia dla rodzin.
Opiekunowie zastępczy powinni posiadać jak najwięcej informacji o dziecku i znać jego dotychczasowe losy i historię życia, powinni szanować rodzinę dziecka, jego wspomnienia i pamiątki z przeszłości. Muszą także mieć świadomość dyskrecjonalności tych informacji.
Na gruncie prawnym, w tym zobowiązania do alimentacji, można dyskutować, czy rodziny zastępcze spokrewnione to po prostu: dziadek, babcia, ciocia, wujek, czy w istocie rodzina zastępcza. Wszak istnieje obowiązek alimentacji w stosunku do najbliższych krewnych18, a rodzina powinna się solidarnie wspierać. W polskim systemie opieki zastępczej przez wiele lat dominował model rodziny zastępczej spokrewnionej.
Istnieją także standard prawny wskazujący na pierwszeństwo w powierzaniu dziecka rodzinie spokrewnionej. Rodzina ta powinna mieć jednak świadomość potrzeb rozwojowych dziecka i odpowiednie umiejętności wychowawcze. O tym ostatnim decyduje m.in. fakt, czy rodzina zastępcza spokrewniona potrafiła wychować własne dzieci (w przypadku dziadków chodzi o rodziców dziecka). Gdy rodzina nie spełnia tak sformułowanych warunków, sąd powinien odrzucić kandydaturę, bądź zobowiązać spokrewnionych kandydatów do odbycia stosownego przeszkolenia i uzyskania pozytywnej kwalifikacji.
Praktyka wskazuje, że sądy powierzają dzieci rodzinom zastępczym kierując się głównie przesłanką pokrewieństwa nawet w sytuacji, gdy rodziny nie są przygotowywane do roli rodziców zastępczych. Sądy często nie korzystają z możliwości sięgania po opinie i wywiady środowiskowe pracowników socjalnych19, co skutkuje powierzaniem dzieci osobom bez żadnych źródeł utrzymania, osobom mieszkającym z rodzicami biologicznymi dziecka, osobom w podeszłym wieku. Takie orzeczenia nie są kwestionowane przez starostę wykonującego postanowienia sądu. Świadczy to o braku współpracy
i działaniu równoległym tych dwóch kluczowych dla opieki zastępczej nad dzieckiem służb. W obecnym systemie brak jest ofert szkoleniowych skierowanych do rodzin spokrewnionych. Poprawa jakości ich funkcjonowania wymaga uznania za obligatoryjne, poza kryterium pokrewieństwa, kryterium fachowości.
Celem opieki zastępczej jest: tworzenie możliwości i warunków optymalnego rozwoju dziecka, wspieranie funkcjonowania rodziny oraz wyrównywanie dysfunkcji w zachowaniach osób bądź sytuacjach społecznych20.
Należy pamiętać, że rodzina zastępcza ma specyficzną strukturę. Rodzice zastępczy nie są biologicznymi rodzicami dziecka. Mają inne niż dzieci powierzone im do opieki, doświadczenia biograficzne i świadomość „czasowości” sprawowanej opieki.
Cechą opieki zastępczej jest umieszczenie dziecka poza jego naturalnym środowiskiem rodzinnym. Powinno to nastąpić tylko w sytuacji uzasadnionej dobrem dziecka i przekonaniem, że pozostawienie dziecka w rodzinie biologicznej przynosi mu szkodę.
Rodzina zastępcza stanowi otwarty model rodziny, który zakłada możliwość kontaktów z osobami spoza niej, takimi jak: rodzice biologiczni dziecka, rodzeństwo, dalsi krewni, osoby znaczące dla dziecka, pracownicy socjalni, specjaliści z ośrodka rodzin zastępczych, sędzia.
Rodzina zastępcza oraz dziecko powinni być przygotowani już na etapie szkolenia i kwalifikacji do adaptacji w modelu rodziny otwartej.
Różnice między rodziną biologiczną i zastępczą nie przesądzają o odrębności układu rodzinnego. W obu przypadkach jest on określany tymi samymi kategoriami pojęciowo – interpretacyjnymi, takimi jak:
trwałość codziennych intensywnych kontaktów, z możliwością wycofania się z układu rodzinnego – co oznacza dezorganizację rodziny;
cielesność, jako możliwość doświadczania intensywnego kontaktu z otoczeniem, w tym
z domownikami;
unikalność, rozumiana jako jednostkowość i niepowtarzalność osoby ludzkiej – członka rodziny;
spontaniczność w realizacji celu – z założeniem, że cele członków rodziny, ich sekwencja i sposób realizacji warunkują wzajemne relacje21.
Rodzinna opieka zastępcza jest formą usług społecznych, a pełnione przez rodziny zastępcze funkcje można określić jako dopełniające i uzupełniające wobec rodziny naturalnej (mają pomocniczy charakter)22. To usługa specjalistyczna, nastawiona na reintegrację dziecka z rodziną naturalną, z założeniem podtrzymywania więzi dziecka z rodzicami biologicznymi. W sytuacji, gdy to jest niemożliwe - przygotowanie dziecka do samodzielności.
W tak rozumianej funkcji rodziny zastępczej prawo dziecka do pieczy zastępczej realizowane jest z poszanowaniem jego prawa do zachowania własnej tożsamości
i wiedzy o swoim pochodzeniu. To także zmiana perspektywy długości opieki, z dominującego nastawienia na opiekę długoterminową – zamiast rodziny, na opiekę tymczasową, z perspektywą powrotu do rodziny.
Tym, na co zwracają uwagę dawcy i biorcy procesu jest znaczenie wsparcia. Wykorzystywanie form wsparcia wyraźnie różnicuje typ opieki. Rodziny zastępcze dają taki typ wsparcia, którego nie mają wychowankowie domów dziecka. Ta główna różnica dotyczy wsparcia emocjonalnego opartego na osobistym kontakcie, zainteresowaniu wyznaczanym ukształtowanymi więzami jakie łączą wychowanka i opiekuna w rodzinie zastępczej. To wsparcie daje poczucie bezpieczeństwa, świadomość więzi i łączności z opiekunami. Wprawdzie większość badanych wychowanków wychowywała się
w rodzinach zastępczych spokrewnionych, ale z uzyskanego materiału wynika, że i rodziny niespokrewnione dawały swoim wychowankom to samo.
Francuski lekarz psychiatra Soula nazwał rodzinę zastępczą trudną formą terapii. Tym samym podkreślił, że „...jest ona znakomita, gdy osiągnie wynik pomyślny, lecz jeśli zawiedzie bywa gorsza od zakładu wychowawczego, bo rani dziecko głęboko i nieodwracalnie” 23.
Stwierdzenie to warte jest rozpowszechnienia wśród kandydatów na rodziców zastępczych. Udana rodzina zastępcza może być dla dziecka rozwiązaniem bardzo dobrym, ale nieudana może stać się przyczyną dramatu o wielorakich skutkach. Ustawa o pomocy społecznej nakazuje rodzinom zastępczym zapewnienie dzieciom warunków rozwoju i wychowania odpowiednich do ich stanu zdrowia i poziomu rozwoju, w tym:
1. odpowiednie warunki bytowe;
2. możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego;
3. możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka;
4. możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań;
5. odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.
Reasumując można tą wiedzę ująć w tabeli, w której również zostaną przedstawione dane z powiatu wejherowskiego dotyczące ilości rodzin zastępczych.
Tabela 2 Formy opieki zastępczej oraz liczba rodzin zastępczych w powiecie wejherowskim
| Forma opieki zastępczej | Charakterystyka | Liczba rodzin w powiecie wejherowskim |
|---|---|---|
| rodziny spokrewnione z dzieckiem | Rodziny spokrewnione to takie, w których opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo. | 133 |
| rodziny zawodowe niespokrewnione z dzieckiem: | a) rodziny wielodzietne, b) rodziny specjalistyczne, c) rodziny o charakterze pogotowia rodzinnego. 1. W wielodzietnej rodzinie zastępczej umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa liczba dzieci w wielodzietnej rodzinie zastępczej może się zwiększyć; 2. w zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem w zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem specjalistycznej rodzinie zastępczej umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż troje dzieci; 3. w zawodowej niespokrewnionej z dzieckiem rodzinie zastępczej o charakterze pogotowia rodzinnego umieszcza się nie więcej niż 3 dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące. Rodzina ta nie może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone przez policje24. |
rodziny zastępcze niezawodowe- 68 rodziny zastępcze zawodowe – 13, w tym specjalistyczne 4 pogotowia rodzinne-3 rodzinne domy dziecka-3 |
Źródło: własne na podstawie Ustawy o Pomocy Społecznej oraz uprzejmości Powiatowego centrum Pomocy Rodzinie, która udostępniła w oficjalnym piśmie wiadomości dotyczące rodin zastępczych funkcjonujących w powiecie wejherowskim.
1.3 Prawne aspekty funkcjonowania rodzin zastępczych w środowisku
Przygotowanie rodziców zastępczych powinno opierać się zdaniem Jachimowskiej głównie na edukacji, która do tej pory przebiegała bardzo różnie, ale od 2001 roku jest już uregulowana ustawowo. Ramy prawne dotyczące przygotowania rodzin zstępczych określa Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 roku w rozdziale 4 zatytułowanym „ Opieka nad rodziną i dzieckiem” oraz Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rodzin zastępczych z dnia 18 października 2004 roku. Określają one również treści programowe, którym szkolenia powinny odpowiadać. Z racji faktu obowiązywania w trakcie badań przepisów prawnych poprzednich aktów prawnych ( ustawy o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 roku i rozporządzenia w sprawie rodzin zastępczych z dnia 29 września 2001 roku) należałoby na potrzeby powyższej pracy je porównać.
W ustawie o pomocy społecznej z 2011 roku, której treść brzmi „ Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie niepozostającej w związku małżeńskim, jeżeli osoby te spełniają następujące warunki; nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwa opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim, mają odpowiednie warunki mieszkaniowe, uzyskały pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania”25. Wymóg ten jest najczęściej łamany w przypadkach ustanowienia rodziną zastępczą dziadków dziecka z powodu ich wieku, stanu zdrowia i pozostawienia w jednym gospodarstwie domowym z rodzicami naturalnymi dziecka, co w efekcie nie zmienia faktycznej sytuacji dziecka i stanowi pewną fikcję prawną. Problematyczna jest również kwestia opinii instytucji pomocowej, która raczej jest pomijana, sąd kieruje się, co najwyżej zdaniem Jachimowskiej opinią kuratorów sądowych. Pojawia się więc problem współpracy organów sądowych z administracją publiczną, która to w praktyce jest bardzo niezadowalająca26.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej dotyczy przede wszystkim „ dzieci, które potrzebują szczególnej ochrony i pomocy ze strony
dorosłych, środowiska rodzinnego, atmosfery szczęścia, miłości i zrozumienia, w trosce o ich harmonijny rozwój i przyszłą samodzielność życiową, dla zapewnienia ochrony przysługujących im praw i wolności, dla dobra rodziny, która jest podstawową komórką społeczeństwa oraz naturalnym środowiskiem rozwoju, i dobra wszystkich jej członków, a w szczególności dzieci, w przekonaniu, że skuteczna pomoc dla rodziny przeżywającej trudności w opiekowaniu się i wychowywaniu dzieci oraz skuteczna ochrona dzieci i pomoc dla nich może być osiągnięta przez współpracę wszystkich osób, instytucji i organizacji
pracujących z dziećmi i rodzicami.”27
Artykuł 2 tej ustawy definiuje zespół do spraw wpierania rodziny zastępczej. Jest to grupa ludzi, którzy planują działania mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania tych funkcji. Natomiast system pieczy zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców.
Jednostkami organizacyjnymi wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej w rozumieniu ustawy są jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego wykonujące zadania w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, placówki wsparcia dziennego, organizatorzy rodzinnej pieczy zastępczej, placówki opiekuńczo- wychowawcze, regionalne placówki opiekuńczo-terapeutyczne, interwencyjne ośrodki przedadopcyjne, ośrodki adopcyjne oraz podmioty, którym zlecono realizację zadań z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej28.
Stosowanie ustawy w codziennej walce z wyalienowaniem rodzinnym dzieci według ustawodawców ma przede wszystkim mieć na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do:
wychowania w rodzinie, a w razie konieczności wychowywania dziecka poza
rodziną – do opieki i wychowania w rodzinnych formach pieczy zastępczej,
jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka;
powrotu do rodziny;
utrzymywania osobistych kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków,
w których sąd zakazał takich kontaktów; stabilnego środowiska wychowawczego
kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i przekonań oraz zabawy i wypoczynku;
pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia;
ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie dziecka;
informacji i wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą, odpowiednio do
jego wieku i stopnia dojrzałości;
ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem;
poszanowania tożsamości religijnej i kulturowej;
dostępu do informacji dotyczących jego pochodzenia29.
Artykuł 73 ustawy 3 mówi; „ Przy doborze rodziny zastępczej dla dziecka uwzględnia się przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej”. Natomiast artykuł 77, ustawy 1 mówi; „ Rodziny zastępcze uczestniczą w szkoleniu organizowanym przez powiatowe centrum pomocy rodzinie lub, na jego zlecenie, przez ośrodek adopcyjno – opiekuńczy lub inny podmiot”.
Kolejny bardzo ważny przepis to artykuł 77, ustawy 2 i 3, który podaje, że „ Szkolenie spokrewnionych rodzin zastępczych prowadzi się według indywidualnego planu szkolenia, w zależności od potrzeb rodziny” oraz „ Szkolenie niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych oraz zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych prowadzi się według programów szkolenia, zatwierdzonych przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego”.
Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Wejherowie takie szkolenia organizuje mimo dużych nakładów finansowych. Idea tych szkoleń ma pomóc rodzinom zastępczym spokrewnionym i niespokrewnionym uporać się z nową sytuacją tak aby dobro dziecka było na pierwszym miejscu. W dalszej części pracy w drodze badań ta hipoteza zostanie szerzej omówiona.
Rodzina zastępcza, jak wynika z przepisu prawnego, powinna kierować się dobrem dziecka przyjętego i poszanowaniem jego praw, w szczególności prawa do ; wiedzy o swoim pochodzeniu, podtrzymania kontaktu emocjonalnego z rodziną naturalną i innymi osobami bliskimi oraz poszanowania godności i ochrony przed wszelkimi formami przemocy ( Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie rodzin zastępczych). Zatem proces edukacji rodziców zastępczych nie może być tylko procesem przyswajania pewnych treści, przekonań czy wartości, lecz zdobywania kompetencji przede wszystkim do współpracy oraz kompetencji do współpracy, udzielania wparcia i pomocy nie tylko dziecku, ale i jego rodzinie biologicznej, co stanowi w praktyce ogromny problem natury psychospołecznej30.
Ramy prawne dotyczące rodzin zastępczych i ich funkcjonowania w społeczeństwie wymagają nadal dopracowania nie tylko w kwestii szkolenia, choć ta wydaje się zdaniem wielu psychologów i socjologów pierwszoplanowa i podstawowa. Konieczność subtelnego dopracowania przepisów prawnych z uwzględnieniem zagrożeń rozwoju dziecka w opiece zastępczej jest nieunikniona.
Rozdział II
Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo – wychowawcze
2.1 Sieroctwo społeczne a jego sposoby łagodzenia i kompensacji
Sieroctwo jest pojęciem, które oznaczać może osamotnienie, zagubienie jak również inne zagrożenia rozwoju dziecka odseparowanego od rodziców naturalnych. Dziecko, które już mając kilka lat dostaję się pod pieczę rodziny zastępczej bardzo często zmaga się z chorobą zerwanych więzi, bo jak pisze Jachimowska, można to nazwać sieroctwem społecznym.
Zdaniem Jachimowskiej sieroctwo społeczne jest zjawiskiem bardzo złożonym i wieloaspektowym. Jest to twór społeczny, który nadal intryguje socjologów, psychologów i jest obiektem ciągłych badań31.
Goffman sądzi, że sieroctwo społeczne to brak rodziny, brak stałości opieki, brak bliskości, brak poczucia przynależności, akceptacji32.
Walka z sieroctwem patrząc z perspektywy historii objawiała się przede wszystkim powstawaniem to nowych domów dziecka. Można więc stwierdzić, iż problem sieroctwa jest problemem ponadczasowym i niestety ciągle pogłębiającym się.
Wielu przedstawicieli działalności społeczno – wychowawczej poświęciło całe swoje życie na rzecz poprawy losu dzieci skrzywdzonych. Byli to między innymi, Babicki, Baudouin, Grzegorzewska, Radlińska, Łopatkowa, Maciaszkowa.
Kępski napisał, iż badania przeprowadzone w wielu krajach wykazały, iż u dziecka odłączonego od matki, oddanego pod opiekę najlepszego personelu, już w trzecim miesiącu życia pojawiały się głębokie zaburzenia; lek, wymioty, brak apetytu, złe trawienie33.
Choroba sieroca jest jednym jest jednym z najszerzej opisanych skutków sieroctwa, jej objawy obejmują sferę somatyczną i psychiczną z zaburzeniami kontaktów społecznych. Długotrwałe sieroctwo może prowadzić do poważnych zaburzeń w rozwoju dziecka. Są to przede wszystkim problemy emocjonalne czy personalne dotyczące ściśle tożsamości.
Jak stwierdziła Obuchowska dzieci wychowane w instytucjach charakteryzują się słabym rozwojem mowy, szeroko pojęta komunikacją oraz mniejsza ciekawością poznawczą i niskim poziomem motywacji do osiągnięć , a także obniżonym zainteresowaniem zjawiskami związanymi z człowiekiem34.
Berger i Luckmann uważają również iż, socjalizacja pierwotna nie może się dokonać bez naładowanej emocjonalnie identyfikacji dziecka35.
Problem sieroctwa społecznego w Polsce dotyczy około 100 tysięcy dzieci, 80 tysięcy to dzieci w różnych formach opieki zastępczej, z czego około 52 tysiące jest objętych opieką zastępczą w rodzinach zastępczych i rodzinnych domach dziecka, około 17 tysięcy przebywa w domach dziecka, a 11 tysięcy w pozostałych instytucjach, między innymi w pogotowiach opiekuńczych, domach pomocy społecznej czy wioskach dziecięcych36.
Sieroctwo społeczne zdaniem Maciaszkowej jest terminem niejednoznacznym, istniej wielkość jego definiowania. Próbę definiowania tego pojęcia podjęła się autorka i określiła je dwojako. Po pierwsze sieroctwo, które dotyczy dzieci przebywających w instytucjach, czyli pozbawionych naturalnego środowiska rodzinnego, po drugie dzieci pozostających w rodzinach, które nie wywiązują się z podstawowych obowiązków opiekuńczych, czyli wykazujących subiektywne poczucie osamotnienia37.
Wybitna Noblista, Szymborska również zajęła się problemem sieroctwa. Podaje, iż „ sieroctwo społeczne to przede wszystkim pozbawienie odpowiedniej opieki rodzicielskiej, w znaczeniu szerszym oznacza sytuację, w której dziecko pozostając pod opieką rodziców jest pozbawione właściwej opieki, w znaczeniu węższym, oznacza sytuację opuszczenia dziecka, a więc nie tylko zaniedbywania go, ale i zerwania wzajemnych kontaktów, lub ich takich osłabieniem, że przestają mieć one znaczenie dla dziecka”38.
Najbardziej charakterystyczną cechą sieroctwa społecznego zdaniem Obuchowskiej jest sytuacja zagubienia, którą powoduje przede wszystkim instytucjonalizacja opieki nad dzieckiem. Składa się na nią niestabilność uczuciowa, niejednoznaczna przynależność dziecka oraz niejednolitość stawianych dziecku wzorów postępowania, które to przyczyniają się do zaburzeń w rozwoju osobowości.
2.2 Zadania rodzin zastępczych
W dobie XXI wieku zmiany w społeczeństwie i gospodarce są bardzo dynamiczne. W tym pędzie czasu spojrzenie na rodzinę wymaga uwzględnienia różnorodnych form życia małżeńsko – rodzinnego. Kładzie się również nacisk na zrozumienie rodziny poprzez przebieg etapów cyklu życia w różnych kontekstach sytuacyjnych, czy podkreślanie istotnej roli komunikacji jako pewnego systemu znaczeń. Jednocześnie zwraca się uwagę na dziecko które nie tylko ma możliwość samorealizacji, ale również zmienia porządek w rodzinie i generuje konieczność przebudowy struktury rodziny opartej na egalitaryzmie39.
Zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej dziecko całkowicie lub częściowo pozbawione opieki rodzicielskiej może być umieszczone w placówce opiekuńczo – wychowawczej, która zapewni mu całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie oraz zaspokoi jego niezbędne potrzeby bytowe, rozwojowe, w tym emocjonalne, społeczne, religijne, a także zapewnia korzystanie z przysługujących dziecku świadczeń zdrowotnych i kształcenia40.
Całodobowy pobyt dziecka w placówce powinien mieć charakter przejściowy i trwać do czasu jego powrotu do rodziny naturalnej lub umieszczenia w zastępczej. Placówki te dzielą się na placówki typu interwencyjnego ( pogotowia opiekuńcze), rodzinnego ( rodzinne domy dziecka), socjalizacyjnego ( domy dziecka) oraz placówki wielofunkcyjne. Poniżej przedstawiono w tabelach dane dotyczące liczby placówek opiekuńczo – wychowawczych, rodzaju tych placówek oraz liczby dzieci i młodzieży w nich przebywających.
Tabela 3 Placówki opiekuńczo – wychowawcze dla dzieci i młodzieży
| Rok | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba placówek | Liczba wychowanków | |||||||
| Placówek ogółem | 682 | 756 | 779 | 807 | 19271 | 19931 | 18982 | 19000 |
| Interwencyjne | 27 | 27 | 24 | 27 | 767 | 745 | 523 | 497 |
| Rodzinne | 231 | 269 | 277 | 290 | 1859 | 2178 | 2183 | 2265 |
| Socjalizacyjne | 278 | 289 | 283 | 307 | 9964 | 9896 | 8572 | 8985 |
| Wielofunkcyjne | 171 | 171 | 195 | 183 | 6681 | 7112 | 7704 | 7253 |
Źródło; GUS Pomoc społeczna- infrastruktura, beneficjenci, świadczenia w roku 2011 str. 81
Tabela 4 Rodziny zastępcze
| Rok | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 |
|---|---|---|---|---|
| Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem | 30924 | 31037 | 30704 | 30622 |
| Rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem | 5159 | 5239 | 5151 | 5030 |
| Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem specjalistyczne rodziny zastępcze | 109 | 153 | 200 | 231 |
| Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem wielodzietne rodziny zastępcze | 614 | 720 | 813 | 927 |
| Zawodowe niespokrewnione z dzieckiem rodziny zastępcze o charakterze pogotowia rodzinnego | 490 | 514 | 527 | 534 |
| Ogółem | 37296 | 37663 | 37395 | 37344 |
| Ilość dzieci w rodzinach zastępczych | 53357 | 54344 | 53798 | 54160 |
Źródło;GUS Pomoc społeczna- infrastruktura, beneficjenci, świadczenia w roku 2011 str. 100
GUS Pomoc społeczna- infrastruktura, beneficjenci, świadczenia w roku 2009 str. 83
Organizacja placówek opiekuńczo – wychowawczych, procedury i kwalifikowania i kierowania dziecka do placówki oraz standard opieki i wychowania obowiązujący w placówkach opiekuńczo – wychowawczych określa Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 października 2007 roku. Zgodnie z Rozporządzeniem, placówka interwencyjna przyjmuje dzieci od 11 roku życia na podstawie rozstrzygnięcia sądu, w sytuacjach wymagających natychmiastowego rozpoczęcia sprawowania opieki i wychowania i zapewnia dziecku: opiekę na czas trwania sytuacji kryzysowej, dostęp do kształcenia dostosowanego do wieku i możliwości rozwoju dziecka, opiekę i wychowanie do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej lub umieszczenia w rodzinie adopcyjnej, zastępczej, bądź w całodobowej placówce opiekuńczo – wychowawczej typu rodzinnego lub socjalizacyjnego oraz dostęp do pomocy psychologiczno – pedagogicznej odpowiedniej do zaburzeń i odchyleń rozwojowych lub specyficznych trudności w uczeniu się41.
Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej zapewnia się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej, w której dziecko zostaje umieszczone na podstawie orzeczenia sądu. ( art.72 ust. 1,6). Rodzina zastępcza więc jest formą zorganizowanej usługi całodobowej na rzecz dziecka lub dzieci tymczasowo czy długotrwale pozbawionych rodziny naturalnej. Jak pisze Syktus „ to także usługa na rzecz biologicznej rodziny dziecka, która powinna się zakończyć, o ile to możliwe powrotem dziecka do domu lub, jeśli powrót dziecka do rodziny naturalnej nie jest możliwy , doprowadzeniem do jego usamodzielnienia42”.
Rodzina zastępcza nie zastępuje w pełni rodziny naturalnej – rodzice zastępczy nie przejmują pełnego zakresu odpowiedzialności i praw rodziców biologicznych dziecka, jej utworzenie nie powoduje powstania więzi rodzinno – prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dzieckiem. Rodzina zastępcza zapewnia dziecku warunki rozwoju, w tym: odpowiednie warunki bytowe, możliwość rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, możliwość zaspokajania indywidualnych potrzeb dziecka, możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań oraz odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego. ( art. 72 ust.5).
Przy doborze rodziny zastępczej uwzględnia się przede wszystkim:
osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka,
przygotowanie kandydatów do pełnienia tej funkcji,
odpowiednią różnicę wieku między kandydatami na rodziców zastępczych a dzieckiem,
poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno – wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania jego potrzeb,
zasadę nierozłączania rodzeństwa,
w miarę możliwości opinię wyrażoną przez dziecko ( art.73. ust.3).
Funkcję rodziny zastępczej mogą pełnić małżonkowie lub osoby niepozostające w związku małżeńskim, jeżeli spełniają następujące warunki;
dają rękojmie należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej,
mają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
korzystają w pełni praw cywilnych i obywatelskich,
nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej ani też władza rodzicielska nie została im zawieszona lub ograniczona,
wywiązują się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży na nic taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu,
nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim,
mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło dochodu,
uzyskały pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania ( art. 73 ust. 1 Ustawy o pomocy społecznej).
Pozbawione możliwości do wychowania we własnej rodzinie dziecko ma prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Udzielając pomocy należy mieć na względzie podmiotowość dziecka i rodziny oraz prawo dziecka do:
wychowania w rodzinie, a w przypadku wychowania dziecka poza rodziną do zapewnienia mu w miarę możliwości zgodnie z jego potrzebami opieki i wychowania w formach opieki zastępczej,
zapewnienia stabilnego środowiska wychowawczego,
utrzymania osobistych kontaktów z rodziną,
powrotu do rodziny naturalnej,
traktowania w sposób sprzyjający poczuciu godności, wartości osobowej,
ochrony przed arbitralną i bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka,
praktyk religijnych zgodnych z wolą rodziców i potrzebami dziecka,
kształcenia, rozwoju uzdolnień, zainteresowań i indywidualności oraz zabaw i wypoczynku,
pomocy w przygotowywaniu do samodzielnego życia w przypadku wychowania poza rodziną naturalną,
dostępu do informacji,
wyrażania opinii w sprawach, które go dotyczą,
ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem ( art. 70 ust. 3 Ustawy o pomocy społecznej).
W dalszej części pracy zbadane zostaną rodziny zastępcze pod względem ich funkcjonowania, ich sukcesy i porażki wiążące się z powierzonymi obowiązkami i zmianą stylu życia.
2.3 Kompetencje rodziców zastępczych i ich uwarunkowania
Moralność jest zjawiskiem społecznym i w świadomości ludzi może funkcjonować w różnych zakresach. Zdaniem Muszyńskiego pojęciu moralności powinno się nadać taki sens, przy którym sprowadza się ona do systemu norm postępowania jednostki wobec innych ludzi43. Warto przytoczyć powyższą definicję gdyż zjawisko to należy do najważniejszych kompetencji przyszłego rodzica zastępczego.
Kompetencja zaś to zdolność i gotowość do wykonywania zadań na określonym poziomie, który w systemie opieki nad dzieckiem wytyczają założenia reformy. Zakres znaczeniowy pojęcia kompetencji zwykle pojmowany jest jako kompozycja wiedzy, sprawności, rozumienia oraz pragnienia, sama zaś kompetencja jest wyrazem samoświadomości osoby w wybranym polu aktywności44.
Pedagogika emancypacyjna jest adekwatnym gruntem do edukacji rodziców zastępczych gdyż – jak stwierdza Czerepaniak – Walczak – właściwe jej podejście interpretacyjne, w świetle którego edukacja jest typem działania społecznego ukierunkowanego na świadome i twórcze poszerzanie podmiotowych pól wolności. Uczenie się osiągania wolności i odpowiedniego korzystania z niej odbywa się w procesie interakcji podmiotu z elementami jego bliższego i dalszego otoczenia45.
Zdaniem Baumana rodzic zastępczy nie może funkcjonować w kategoriach racjonalności technicznej, gdyż do jego działań nie wystarczy wiedza, informacje czy umiejętności. Podstawy jego działań muszą być oparte również i przede wszystkim na refleksji i odpowiedzialności. Badając literaturę Baumana można stwierdzić, iż człowiek posiada tak naturalnie wszczepione kompetencje moralne, ale są one zabijane przez współczesną rzeczywistość. Jednak wielu socjologów odwołuje się do pedagogiki emancypacyjnej, która jest wyznacznikiem racjonalności rodzicielskiej46.
Kompetencje na ogół wiązane są z osiąganiem określonych standardów obrębie danej praktyki, takich właśnie standardów oczekuje się od rodziców zastępczych. Głównym zadaniem rodzica zastępczego jest ochrona dziecka przed takimi skutkami sieroctwa społecznego, jak osamotnienie czy zagubienie.
Borowska stworzyła „ człowieka budującego”, z którego opisu można czerpać wiedze na temat kompetencji rodzica zastępczego. „Człowiek budujący” ma wyznaczony cel i kierunek swego istnienia, którym jest realizacja dobra, dobro bowiem buduje, rozwija i wzbogaca struktury czynnościowe tego, który je świadczy, Natomiast realizacja struktur czynnościowych, podejmowanych form aktywności tworzących dobro, zależna jest przede wszystkim od posiadanego przez człowieka porządku moralnego47.
Rodzice zastępczy działający zgodnie z zasadami współczesnego systemu opieki to osoby, zdaniem Jachimowskiej, postrzegane jako obywatele, w pełnym tego słowa znaczeniu, budujący przez swą twórczą, zaangażowaną postawę społeczeństwo obywatelskie, którego celem jest dobro wspólne. Posiadają oni tym samym kompetencje obywatelskie w obszarze swej działalności. Kompetencje obywatelskie należy rozumieć jako poznawcza i normatywną gotowość do działania na rzecz dobra wspólnego48. Kompetencje rodziców zastępczych natomiast rozumie się jako gotowość do działania na rzecz dobra dzieci z różnych przyczyn pozbawionych opieki rodzicielskiej.
Niezbędnym warunkiem istnienia społeczeństwa obywatelskiego jest upowszechnienie się społecznej świadomości obywatelskiej, tak tez warunkiem istnienia przeciwdziałającej skutkom sieroctwa społecznego rodziny zastępczej jest upowszechnienie się wiedzy i zrozumienia na temat prymatu rodzin w nowoczesnym systemie opieki nad dzieckiem, a w konsekwencji zrozumienie i akceptacja istoty tożsamości dziecka oraz jego więzi z rodziną generacyjną, a także istoty współpracy na rzecz dobra dziecka49. Taką świadomość posiadają rodzice zastępczy, którzy zinternalizowali odpowiednie kompetencje podczas nowoczesnych szkoleń. Szkolenia więc przygotowują rodziców zastępczych do pełnienia ich roli, wyposażają ich w kompetencje, które powinny być przyswajana na zasadzie internalizacji, gdyż tylko wtedy gwarantują podejmowanie odpowiednich, oczekiwanych działań, a nie tylko wiedzy, która jest pierwszym krokiem do owych działań. Internalizacja kompetencji przebiega na czterech poniższych poziomach.;
wiem, czyli mam świadomość,
rozumiem, czyli mam refleksje,
utożsamiam się, czyli popieram, identyfikuję się,
działam, czyli propaguje50.
Jachimowska przedstawiła najważniejsze kompetencje, które powinni posiadać rodzice zastępczy. Są to: kompetencje poznawcze i komunikacyjne. Badani rodzice o wysokich kompetencjach poznawczych wykazują zdecydowanie wyższy poziom pozostałych kompetencji w porównaniu z osobami o niskich kompetencjach. Kompetencje rodziców zastępczych do realizacji wartości zachowania więzi dziecka z jego rodziną naturalną są na najwyższym poziomie w przypadku kompetencji komunikacyjnych, na wysokim pozostają kompetencje działaniowe, natomiast najniższy poziom prezentują ich kompetencje poznawcze. Kompetencje rodziców zastępczych do realizacji wartości współpracy z osobami zaangażowanymi w organizowanie opieki zastępczej również powinny być na najwyższym poziomie51.
Jachimowska dokonała badań dotyczących kompetencji rodziców zastępczych. W jej ogólnej ocenie, największe znaczenie dla osiąganego poziomu różnych rodzajów kompetencji, poznawczych, komunikacyjnych, działaniowych mają następujące czynniki: rozwój moralny, wykształcenie oraz udział w szkoleniu i jego rodzaj. Można więc stwierdzić, iż osiągany poziom rozwoju moralnego, wykształcenie oraz wiedza na temat dziecka osieroconego, a także sposób jej zdobywania są głównymi wyznacznikami kompetencji. Pozostałe zmienne, czyli wiek, płeć, fakt posiadania biologicznych dzieci ora doświadczenie opieki zastępczej w dzieciństwie przez rodzica zastępczego warunkują ewidentnie tylko kompetencje komunikacyjne. Jest to konkretna wskazówka, decydująca o konieczności stosowania różnorodnych form programów edukacyjnych, w zależności od takich cech osobniczych, kandydatów na rodziców zastępczych jakimi są; wiek, płeć, fakt bycia rodzicem naturalnym oraz doświadczenie opieki zastępczej we własnym dzieciństwie52.
Natomiast uwarunkowanie, jakim jest powiat , konkretnie Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, do którego należy rodzic zastępczy, decyduje wyraźnie o kompetencjach poznawczych. Fakt ten oznacza istotną zależność między sposobem pracy osób organizujących opiekę zastępczą a wiedzą na jej temat wśród ustanowionych rodzin zastępczych. Głównym decydentem wydają się być bezsprzecznie pracownicy powiatowych centrów pomocy rodzinie, którzy mogą kształtować świadomość na temat opieki zastępczej w środowisku lokalnym53.
Reasumując, do realizacji nowych założeń systemu opieki nad dzieckiem i rodziną, niezbędne są szkolenia rodziców zastępczych, odpowiedni poziom ich finansowania, a także systematyczne monitorowanie statystyk dotyczących ilości przeprowadzonych szkoleń i ich rodzaju. Określenie poziomu i rodzaju kompetencji jakimi dysponują rodzice zastępczy jest wskaźnikiem możliwych przemian. Natomiast oczekiwany ich poziom stanowi podstawę właściwych działań na rzecz dzieci osieroconych społecznie.
Rozdział III
Metodologiczne podstawy badań własnych
3.1 Przedmiot i cel badań
Aby przeprowadzić poprawnie badania należy określić cel i przedmiot badań. Przedmiot badań pedagogicznych to zjawiska i procesy zderzenia się różnych form zbiorowości ludzkich wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające te zbiorowości, zmiany i przekształcenia w nim zachodzące54.
Przedmiotem badań niniejszej pracy są rodziny zastępcze funkcjonujące w powiecie wejherowskim, jako forma opieki nad dzieckiem.
Problemy badawcze i hipotezy robocze
Z przedmiotu badań wyodrębniono określony cel badań, który jest bliższym określeniem tego, co zamierza się osiągnąć w działaniu.
Problemem głównym pracy jest zbadanie poziomu satysfakcji rodziców zastępczych ze współpracy z PCPR oraz poziomu satysfakcji wychowanków z bycia w rodzinie zastępczej.
Ważnym elementem pracy badawczej jest również postawienie przez badacza problemu.
Z problemu głównego wyłoniono następujące problemy szczegółowe:
Rodzaj i poziom wsparcia otrzymywanego przez wychowanków w rodzinie
zastępczej.
Satysfakcja społeczna wychowanków z bycia w rodzinie zastępczej.
Poziom satysfakcji rodziców zastępczych ze wsparcia ze strony PCPR.
W niniejszej pracy przyjęto następującą hipotezę, która brzmi; zakłada się, że rodziny zastępcze funkcjonują poprawnie w powiecie wejherowskim.
3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze
W pracy zastosowano jedną z najpopularniejszych metod badawczych, kwestionariusz .Aby uzyskać potwierdzenie postawionej hipotezy stworzono ankietę dla rodziców zastępczych oraz dla wychowanków w rodzinach zastępczych. Ankiety mają formę pytań zamkniętych , jedno z pytań w z ankiecie dla wychowanków ma charakter ankiety wsparcia, która składa się z pytań zamkniętych. Dla rodziców zastępczych zastosowano ankietę wsparcia, która zawiera 16 pytań zamkniętych , a dla dzieci objętych pieczą zastępczą 8 pytań zamkniętych oraz 1 pytanie o charakterze ankiety wsparcia składającego się z 16 pytań.
3.4 Teren i organizacja badań
Terenem badań uczyniono 50 wychowanków z rodzin zastępczych, 40 rodziców zastępczych. Dzięki współpracy z zaprzyjaźnionymi rodzinami zastępczymi zostały rozdane ankiety osobom zainteresowanym. Wystosowano również list do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Wejherowie z prośbą o udzielenie informacji dotyczących funkcjonowania rodzin zastępczych w powiecie Wejherowskim. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Wejherowie odpowiadając na pismo z dnia 28.03.2013 roku, które wpłynęło 02.04.2013 poinformowało, że na dzień 01.01.2013 roku w powiecie wejherowskim funkcjonowały :
rodziny zastępcze spokrewnione -133
rodziny zastępcze niezawodowe – 68
rodziny zastępcze zawodowe – 13, w tym specjalistyczne 4 i pogotowia rodzinne-3
rodzinne domy dziecka-3
Jednocześnie stwierdzono, że w rodzinnej pieczy zastępczej przebywało 333 wychowanków oraz, że jest zapotrzebowanie na kandydatów na rodziny zastępcze niezawodowe i zawodowe.
Charakterystyka badanych osób
Wykres Nr 1 Płeć respondentów z podziałem na wychowanków i rodziców
Źródło badania : własne
Zbadano łącznie 90 respondentów. 50 osób to wychowankowie a 40 to rodzice zastępczy. Z ankietowanych grup można wyodrębnić 49 kobiet oraz 41 mężczyzn, z czego 22 kobiety to matki zastępcze a 27 to wychowanki rodzin zastępczych oraz 18 ojców zastępczych i 23 wychowanków.
Wykres Nr 2 Wiek respondentów – wychowanków
Źródło badania: własne
Z powyższego wykresu wynika iż, największa grupa respondentów 34% wskazań jest w wieku 12 – 13 lat. Następnie 28% badanych to osoby w wieku powyżej 16 lat, 20 % ankietowanych plasuje się w przedziale wiekowym 13-16 lat a 18% to wychowankowie w wieku 10-11 lat.
Wykres Nr 3 Wiek respondentów – rodziców zastępczych
Źródło badania: własne
Z pośród badanych rodziców zastępczych 48% z nich to osoby w przedziale wiekowym od 30 do 50 lat. W wieku do 30 lat jest 34% respondentów a 18% z nich to osoby powyżej 50 lat.
Rozdział IV
Analiza i interpretacja wyników badań
W drodze badań dzięki materiałowi empirycznemu można przedstawić wyniki oraz odpowiednio je zinterpretować. Analizie poddano funkcjonowanie rodzin zastępczych w powiecie wejherowskim. Na wstępie omówiona zostanie ankieta skierowana do wychowanków rodzin zastępczych a następnie ankieta dla rodziców zastępczych. Jako pierwszy zostanie zbadany parametr poczucia bezpieczeństwa wśród młodzieży. Z problemu głównego postawionego w pracy wyłoniono problemy szczegółowe: rodzaj i poziom wsparcia otrzymywanego przez wychowanków w rodzinie zastępczej, satysfakcja społeczna wychowanków z bycia w rodzinie zastępczej. poziom satysfakcji rodziców zastępczych ze wsparcia ze strony PCPR. Problemom badawczym podporządkowano hipotezę, która brzmi; zakłada się, że rodziny zastępcze funkcjonują poprawnie w powiecie wejherowskim. W tym rozdziale dzięki przeprowadzonemu badaniu hipoteza główna zostanie poddana weryfikacji a w dalszej części pracy będzie można wnioskować na ten temat.
Wykres Nr 4 Poczucie bezpieczeństwa zdaniem wychowanków rodzin zastępczych
Źródło badania: własne
Zdaniem 76% badanych czują się bezpiecznie w obecnym miejscu zamieszkania natomiast niepojącym jest fakt, iż 24% z nich nie czuje się bezpiecznie w domu.
Badając poczucie bezpieczeństwa wśród wychowanków zweryfikowano również komu ufają wychowankowie co ma ze sobą duży związek.
Wykres Nr 5 Poczucie zaufania respondentów wobec swoich opiekunów/ wychowawców
Źródło badania : własne
Respondenci w 89% ufają swoim opiekunom, 10% z nich stwierdziło jednak że nie zawsze, a 1 % nie ufają swoim opiekunom zastępczym.
Kolejnym zbadanym problemem jest to w jaki sposób dzieci w rodzinach zastępczych zwracają się do swoich opiekunów. Ma to duży związek z rodzajem i poziomem wsparcia otrzymywanego przez wychowanków w domu rodziny zastępczej.
Tabela Nr 5 Forma zwracania się przez wychowanków do opiekunów
| Lp. | Forma zwracania się do rodzica zastępczego | Ilość udzielonych odpowiedzi w % |
|---|---|---|
| 1 | Mama/tata | 11 |
| 2 | Ciocia/wujek | 72 |
| 3 | Po imieniu | 17 |
| 4 | Inaczej | 0 |
| Razem 100% |
Źródło badania : własne
Analizując tabelę Nr 4 można stwierdzić , iż większość wychowanków rodzin zastępczych do swoich rodziców zastępczych mówi ciocia/wujek ( 72% wskazań) , po imieniu zwraca się 17% wychowanków a mamą i tatą swoich rodziców zastępczych nazywa jedynie 11% badanych.
W dalszej kolejności zbadano stosunek wychowanków do swoich opiekunów, rodziców zastępczych. Wyniki przedstawiono w poniżej tabeli.
Tabela 6 Stosunek wychowanków do swoich opiekunów
| Lp. | Stosunek do opiekunów | Ilość udzielonych odpowiedzi w % |
|---|---|---|
| 1 | Bardzo ich lubię | 24 |
| 2 | Lubię ich | 13 |
| 3 | Mogą być | 57 |
| 4 | Nie lubię ich | 4 |
| 5 | Są mi obojętni | 2 |
| 6 | Nie cierpię ich | 0 |
| Razem : | 100% |
Źródło badania : własne
Ponad połowa badanych ( 57% wskazań) stwierdziła, iż ich stosunek do opiekunów jest poprawny zaznaczając stwierdzenie „ mogą być”. 24 % respondentów bardzo lubi swoich opiekunów a 13% z nich lubi swoich rodziców zastępczych. Powyższe odpowiedzi mogą mieć związek z wiekiem badanych osób. Jedynie 4% nie lubi swoich opiekunów a 2% badanych są oni obojętni.
Kolejnym parametrem, który zbadano jest sprawdzenie czy wychowankowie będący w rodzinie zastępczej mają wystarczające warunki, aby rozwijać swoje pasje i zainteresowania. Wyniki widoczne są na poniższym wykresie.
Wykres Nr 6 Warunki do rozwijania swoich pasji i zainteresowań w rodzinie zastępczej.
Źródło badania: własne
Co drugi badany ( 86% wskazań) stwierdził, iż posiada warunki aby rozwijać swoje pasje i zainteresowania, 13% z badanych sądzi jednak, że nie bardzo a jedynie 1% ankietowanych uważa, że takich warunków w ogóle nie posiada.
Badając pytanie zasadnicze dotyczące wsparcia wychowanków rodzin zastępczych można przytoczyć następujące wyniki.
Tabela 7 Zachowanie grup społecznych w stosunku do wychowanków z rodzin zastępczych .
| Oceniana grupa społeczna | Treść pytania | Tak N=50 |
Raczej Tak N=50 |
Raczej nie N=50 |
Nie dotyczy N=50 |
|---|---|---|---|---|---|
| Matka (opiekunka zastępcza) | Cierpliwie tłumaczy gdy czegoś nie rozumiem | 12 | 26 | 9 | 3 |
| Ostrzega mnie gdy grozi mi niebezpieczeństwo | 31 | 16 | 2 | 1 | |
| Przy podejmowaniu ważnych decyzji jego/jej rady okazały się cenne | 21 | 21 | 6 | 2 | |
| Zdarza się, że celowo wprowadza mnie w błąd | 2 | 3 | 23 | 22 | |
| Pożycza mi pieniądze gdy jestem w potrzebie | 29 | 18 | 2 | 1 | |
| Poświęca dla mnie dużo czasu | 13 | 21 | 12 | 4 | |
| Opiekuje się mną gdy tego potrzebuję | 25 | 15 | 8 | 2 | |
| Gdy proszę o konkretną pomoc, odmawiając nie ukrywa złości | 5 | 6 | 13 | 26 | |
| Uważa, że nic nie potrafię dobrze zrobić | 3 | 2 | 16 | 29 | |
| Na ogół powierza mi zadania bardzo ważne | 9 | 27 | 12 | 2 | |
| W jego/jej towarzystwie czuję się kimś | 10 | 22 | 13 | 5 | |
| Często służę mu/jej różnymi radami | 16 | 16 | 13 | 5 | |
| Rozumie mnie | 22 | 16 | 10 | 2 | |
| Akceptuje mnie takiego jakim jestem | 29 | 15 | 4 | 2 | |
| Czuję się przez niego/nią lekceważony/na | 2 | 3 | 13 | 32 | |
| W jego/jej towarzystwie czuję się bezpieczny/na | 28 | 17 | 2 | 3 | |
Ojciec (opiekun zastępczy) |
Cierpliwie tłumaczy gdy czegoś nie rozumiem | 16 | 16 | 11 | 7 |
| Ostrzega mnie gdy grozi mi niebezpieczeństwo | 27 | 17 | 3 | 3 | |
| Przy podejmowaniu ważnych decyzji jego/jej rady okazały się cenne | 17 | 22 | 7 | 4 | |
| Zdarza się, że celowo wprowadza mnie w błąd | 3 | 1 | 26 | 20 | |
| Pożycza mi pieniądze gdy jestem w potrzebie | 23 | 15 | 6 | 6 | |
| Poświęca dla mnie dużo czasu | 7 | 17 | 18 | 8 | |
| Opiekuje się mną gdy tego potrzebuję | 17 | 12 | 17 | 4 | |
| Gdy proszę o konkretną pomoc, odmawiając nie ukrywa złości | 6 | 4 | 15 | 25 | |
| Uważa, że nic nie potrafię dobrze zrobić | 4 | 6 | 16 | 24 | |
| Na ogół powierza mi zadania bardzo ważne | 8 | 22 | 14 | 6 | |
| W jego/jej towarzystwie czuję się kimś | 9 | 24 | 9 | 8 | |
| Często służę mu/jej różnymi radami | 9 | 19 | 14 | 8 | |
| Rozumie mnie | 12 | 19 | 16 | 3 | |
| Akceptuje mnie takiego jakim jestem | 24 | 18 | 4 | 4 | |
| Czuję się przez niego/nią lekceważony/na | 5 | 7 | 12 | 26 | |
| W jego/jej towarzystwie czuję się bezpieczny/na | 30 | 13 | 2 | 5 |
Źródło badania : własne
Analizując wyniki badań ankiety wsparcia dla dziecka oceniającego można stwierdzić poprzez połączenie odpowiedzi tak i raczej tak , oraz nie i raczej nie można stwierdzić że:
Wykres nr 7 Cierpliwie tłumaczy gdy czegoś nie rozumiem.
Źródło badania: własne
38 osób twierdzi, że matka cierpliwie tłumaczy im gdy czegoś nie rozumieją,
W przypadku gdy pytanie skierowano do ojca wskazano 32 twierdzące
odpowiedzi.
Wykres nr 8 Ostrzega mnie gdy grozi mi niebezpieczeństwo.
Źródło badania: własne
Respondenci są ostrzegani gdy grozi im niebezpieczeństwo wskazując :
na matkę 47 twierdzących odpowiedzi , natomiast w przypadku ojca dzieci
wskazują 44 odpowiedzi twierdzące.
Wykres nr 9 Przy podejmowaniu ważnych decyzji jego/ jej rady okazały się cenne.
Źródło badania: własne
Respondenci uważają, że przy podejmowaniu ważnych decyzji ,rady
opiekunów okazały się cenne wskazując twierdząco na matkę 42 wskazania
, a w przypadku ojca 39 wskazań.
Wykres nr 10 Zdarza się, że celowo wprowadza mnie w błąd.
Źródło badania: własne
Na pytanie czy zdarza się, że opiekunowie celowo wprowadzają w błąd
respondenci uważają ,że nie są w większości wprowadzani w błąd
co stanowi dla matki 45 odpowiedzi , a dla ojca 46.
Wykres nr 11 Pożycza mi pieniądze gdy jestem w potrzebie.
Źródło badania: własne
tak, ojciec 38 odpowiedzi tak.
Respondenci odpowiadając na pytanie ,czy opiekunowie pożyczają im pieniądze
wskazują matka 47 odpowiedzi.
Wykres nr 12 Poświęca dla mnie dużo czasu.
Źródło badania: własne
34 wychowankom matka poświęca czas, natomiast w przypadku ojca poświęcany
czas dla wychowanka wskazuje 24 twierdzące odpowiedzi.
Wykres nr 13 Opiekuje się mną gdy tego potrzebuję.
Źródło badania: własne
Dla 40 wychowanków ważne jest, że matka opiekuje się nimi gdy tego potrzebują,
w przypadku ojca wskazanych jest 29 odpowiedzi twierdzących.
Wykres nr 14 Gdy proszę o konkretną pomoc odmawiając nie ukrywa złości
Źródło badania: własne
11 wychowanków uważa, że matka odmawiając pomocy dziecku nie ukrywa
złości. Natomiast jeśli chodzi o ojca 10 respondentów uważa podobnie.
Wykres nr 15 Uważa, że nic nie potrafię dobrze zrobić.
Źródło badania: własne
5 wychowanków wskazuje, że matka uważa że nic nie potrafią dobrze zrobić, natomiast w
przypadku ojca wskazują 10 odpowiedzi twierdzących.
Wykres nr. 16 Na ogół powierza mi zadania bardzo ważne.
Źródło badania: własne
Na ogół matka powierza ważne zadania 36 wychowankom, natomiast ojciec
ważne zadania powierza 30 wychowankom.
Wykres nr 17 W jego/ jej towarzystwie czuję się kimś.
Źródło badania: własne
32 wychowanków czuję się kimś w towarzystwie matki, natomiast w towarzystwie
ojca odpowiedzi twierdzące wskazuje 33 respondentów.
Wykres nr 18 Często służę mu/ jej różnymi radami.
Źródło badania: własne
Respondenci uważają, że służą rodzicom różnymi radami.
Matce radą służy 32 dzieci , natomiast ojcu 28 wychowanków
Wykres nr 19 Rozumie mnie.
Źródło badania: własne
38 wychowanków uważa że matka ich rozumie, natomiast w przypadku ojca
31 respondentów sądzi że opiekun ich rozumie.
Wykres nr 20 Akceptuje mnie takiego jakim jestem.
Źródło badania: własne
Wychowankowie czują się akceptowani przez matkę 44 wskazania, podobnie
wyniki przedstawiają się u ojca 42 wskazania.
Wykres nr 21 Czuję się przez niego/ nią lekceważony/ na
Źródło badania: własne
5 wychowanków czuje się lekceważonych przez matkę, natomiast w przypadku
ojca niestety aż 12 respondentów odczuwa dyskomfort z powodu lekceważenia.
Wykres nr 22 W jego/ jej towarzystwie czuję się bezpieczny/ na
Źródło badania: własne
W towarzystwie matki wychowanek czuje się bezpiecznie co stanowi 45 wskazań,
natomiast jeśli chodzi o ojca 43 wychowanków wskazuje, że w jego towarzystwie
czuje się bezpiecznie.
Badając poziom satysfakcji rodziców zastępczych ze wsparcia ze strony Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie po przeanalizowaniu materiału empirycznego można przytoczyć następujące wyniki:
Wykres nr 23 Współpraca ze służbami pomocy społecznej
Źródło badania: własne
Ponad połowa rodzin zastępczych ( 57% wskazań) uważa, że współpraca ze służbami pomocy społecznej układa się dobrze, dla 30% respondentów ma ona charakter wzorowy, a dla 10% współpraca jest zła.
Tabela 8 Najbardziej potrzebna forma pomocy zdaniem rodzin zastępczych
| Lp. | Potrzebna forma pomocy | Ilość udzielonych odpowiedzi w % |
|---|---|---|
| 1 | Poradnictwo wychowawcze | 68 |
| 2 | Pomoc materialna i rzeczowa | 9 |
| 3 | Wsparcie psychologiczne | 6 |
| 4 | Szkolenia, kursy z zakresu sprawowania pieczy zastępczej | 17 |
| Razem : | 100% |
Źródło badania : własne
Zdaniem badanych najbardziej potrzebną formą pomocy dla rodzin zastępczych jest poradnictwo wychowawcze ( 68 % wskazań), dla 17% ankietowanych to szkolenia i kursy z zakresu sprawowania pieczy zastępczej są najistotniejsze a dla 9% pomoc materialna i rzeczowa i jedynie 6% badanych uznało, że to wsparcie psychologiczne jest sztandarową forma pomocy , której oczekują rodziny zastępcze.
Kluczowe pytanie, które miało charakter wspierający w ankiecie to w jaki sposób Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie zachowuje się w stosunku do rodzin zastępczych. Wyniki zobrazowano w tabeli.
Tabela 9 Zachowania PCPR względem rodzin zastępczych
| Zachowanie | Tak N=40 |
Raczej tak N=40 |
Raczej nie N=40 |
Nie N=40 |
|---|---|---|---|---|
| Cierpliwie tłumaczą, gdy proszę o wyjaśnienie procedur i etapów związanych z adopcją dziecka | 35 | 5 | 0 | 0 |
| Zdarza się, że pracownicy niejasno interpretują przepisy i wprowadzają mnie w błąd. | 9 | 3 | 2 | 26 |
| PCPR regularnie informuje mnie o nowych szkoleniach i konferencjach. | 40 | 0 | 0 | 0 |
| Przy podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących dziecka, ich rady okazały się cenne | 38 | 2 | 0 | 0 |
| PCPR zapewnia kompleksowe wsparcie rodzinie zastępczej w wypełnianiu funkcji socjalnych i wychowawczych wobec dziecka ( np. pieniężnych, książki dla dzieci, meble, ubrania dla dzieci itp.) | 32 | 8 | 0 | 0 |
| PCPR systematycznie organizuje spotkania grup wsparcia dla rodzin zastępczych | 40 | 0 | 0 | 0 |
| Gdy jestem chora mogę liczyć na ich pomoc | 28 | 11 | 1 | 0 |
| Gdy proszę o konkretną pomoc, odmawiając nie ukrywają złości | 0 | 0 | 0 | 40 |
| Uważają, że nic nie potrafię dobrze zrobić | 0 | 0 | 0 | 40 |
| PCPR zachęca mnie do udziału w konferencjach i szkoleniach | 40 | 0 | 0 | 0 |
| W towarzystwie pracowników PCPR czuję się dowartościowany i zmotywowany. | 38 | 2 | 0 | 0 |
| Często podczas spotkań wymieniamy się poglądami. | 40 | 0 | 0 | 0 |
| PCPR akceptuje mnie jako rodzica | 31 | 7 | 2 | 0 |
| Rozumieją mnie . | 28 | 11 | 1 | 0 |
| Czuję się przez pracowników PCPR lekceważony | 2 | 0 | 0 | 38 |
| W towarzystwie pracowników PCPR czuję się dobrze i swobodnie | 9 | 29 | 2 | 0 |
Źródło badania: własne
Dokonując analizy pytań kwestionariusza wsparcia dla rodziców zastępczych można stwierdzić iż opiekunowie zastępczy w 100 % twierdzą, że PCPR
Cierpliwie tłumaczy gdy proszą o wyjaśnienie procedur i etapów związanych z adopcją dziecka
Regularnie informuje opiekunów o nowych szkoleniach i konferencjach
Przy podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących ich dziecka rady pracowników okazały się cenne
PCPR zapewnia kompleksowe wsparcie rodzinie zastępczej w wypełnianiu funkcji socjalnych i wychowawczych wobec dziecka np. pieniężnych, książki dla dzieci, meble, ubrania
PCPR systematycznie organizuje spotkania grup wsparcia dla rodzin zastępczych
Gdy proszą o konkretną pomoc pracownicy są pełni zrozumienia i empatii
W towarzystwie pracowników czują się zmotywowani i dowartościowani dzięki czemu respondenci wykazują chęć do dalszych działań.
Pracownicy PCPR zachęcają respondentów do udziału w szkoleniach na których często rodzice wymieniają się poglądami z pracownikami.
Większość rodziców , którzy stanowili od 96%do 97% ( 38 do 39 osób) twierdzi że
Pracownicy jasno i zrozumiale interpretują przepisy
Gdy respondent jest chory może liczyć na pomoc pracownika PCPR
PCPR akceptuje respondentów jako rodziców
Rodzice czują się rozumiani przez pracowników PCPR
Respondenci czują się dobrze i swobodnie w obecności pracowników.
ZAKOŃCZENIE I WNIOSKI
Celem niniejszej pracy było zbadanie poziomu satysfakcji rodziców zastępczych ze współpracy z PCPR oraz poziomu satysfakcji wychowanków z bycia w rodzinie zastępczej. Do przeprowadzenia badań posłużono się dwoma ankietami wsparcia wystosowanymi do rodziców zastępczych jak i wychowanków rodzin zastępczych. Ogółem badaniu poddano 90 respondentów.
Po przeprowadzeniu badań można przytoczyć następujące wnioski:
Rodziny zastępcze funkcjonują poprawnie w powiecie wejherowskim.
Wychowankowie otrzymują odpowiednie wsparcie od rodziców zastępczych oraz mają poczucie bezpieczeństwa. Zdaniem 76% badanych czują się bezpiecznie w obecnym miejscu zamieszkania natomiast niepojącym jest fakt, iż 24% z nich nie czuje się bezpiecznie w domu. Sytuację , w której wychowanek w rodzinie zastępczej nie czuje się bezpiecznie można rozumieć dwojako. Zdaniem psychologów jest to niewątpliwe sygnał, który nie należy bagatelizować. Do tego stworzono zawód – asystent rodzinny, którego zadaniem jest kontrolowanie i wspieranie rodzin zastępczych. Czasami jednak poczucie bezpieczeństwa mylone jest przez wychowanków z poczuciem przynależenia. Nie czuja się członkiem rodziny mając na uwadze ich pochodzenie.
Większość wychowanków rodzin zastępczych do swoich rodziców zastępczych mówi ciocia/wujek ( 72% wskazań) , po imieniu zwraca się 17% wychowanków a mamą i tatą swoich rodziców zastępczych nazywa jedynie 11% badanych.
Ponad połowa badanych wychowanków stwierdziła, iż ich stosunek do opiekunów jest poprawny zaznaczając stwierdzenie „ mogą być”. 24 % respondentów bardzo lubi swoich opiekunów a 13% z nich lubi swoich rodziców zastępczych. Powyższe odpowiedzi mogą mieć związek z wiekiem badanych osób. Jedynie 4% nie lubi swoich opiekunów a 2% badanych są oni obojętni.
Wychowankowie dobrze się czują w rodzinach zastępczych. Co drugi badany ( 86% wskazań) stwierdził, iż posiada warunki aby rozwijać swoje pasje i zainteresowania, 13% z badanych sądzi jednak, że nie bardzo a jedynie 1% ankietowanych uważa, że takich warunków w ogóle nie posiada.
Analizując wyniki badań ankiety wsparcia dla dziecka oceniającego można stwierdzić przyjmując skalę oceny od 70% do 91 %, że wychowankowie w towarzystwie rodziców czują się bezpiecznie, są także akceptowani przez swoich opiekunów. Rodzice także wspierają swoich wychowanków gdy potrzebują pożyczyć pieniądze.
Wychowankowie natomiast uważają, że rodzice zastępczy udzielają im cennych rad gdy muszą podjąć ważną decyzję oraz cierpliwie tłumaczą im gdy czegoś nie rozumieją
Ponad połowa respondentów to jest od 58% do 69% uważa, że Rodzice ich rozumieją oraz że służą swoim opiekunom różnymi radami. W towarzystwie rodziców wychowankowie czują się kimś i na ogół powierza się im bardzo ważne zadania. Jeśli wychowanek potrzebuje opieki rodzic raczej nie odmawia. Gorzej jednak przedstawia się sytuacja jeśli chodzi o poświęcanie czasu wychowankowi. Wyniki badań pokazują że tylko 58 % rodziców poświęca im swój czas. Szczególnie niski procent udziału stanowi ojciec 48%, natomiast matka stanowi 68%.
Wnioskować można, że rodzice mają zbyt dużo obowiązków domowych i zawodowych , oraz większą liczbę dzieci na utrzymaniu aby móc indywidualnie poświęcać czas dziecku.
Dokonując dalszej analizy można stwierdzić że 15% wychowanków twierdzi, że rodzice
uważają, że nic nie potrafią dobrze zrobić, natomiast 21% wskazuje, że gdy proszą o konkretną pomoc opiekunowie odmawiają nie ukrywają złości. 9% respondentów uważa, że są wprowadzani w błąd przez swoich opiekunów. Niestety około 17% dzieci czuje się lekceważonych przez swoich rodziców zastępczych.
Reasumując można stwierdzić, że mimo iż dzieci czują się bezpiecznie i są akceptowane w rodzinie, należało by poprawić indywidualne relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi w których, to rodzic będzie inicjatorem aby aktywnie spędzać czas z dzieckiem . Jako, że to rodzic jest pierwszym ogniwem odpowiedzialnym za wychowanie dziecka powinien każdego dnia dążyć do budowy silnego fundamentu jakim jest rodzina.
Zdaniem badanych najbardziej potrzebną formą pomocy dla rodzin zastępczych jest poradnictwo wychowawcze ( 68 % wskazań), dla 17% ankietowanych to szkolenia i kursy z zakresu sprawowania pieczy zastępczej są najistotniejsze a dla 9% pomoc materialna i rzeczowa i jedynie 6% badanych uznało, że to wsparcie psychologiczne jest sztandarową forma pomocy , której oczekują rodziny zastępcze.
Większość rodziców jest zadowolona ze współpracy z PCPR. Wnioskować można, że respondenci w 100% traktują PCPR jako instytucję wspierającą, która w znacznym stopniu przyczynia się do prawidłowego przygotowania rodziców pod względem zarówno formalnym jak i psychicznym do pełnienia odpowiedzialnej roli rodzica. Opiekun sprawujący pieczę nad dzieckiem, które zostało pozbawione możliwości wychowania w rodzinie biologicznej musi liczyć się z tym, że przyjmuje do swojej rodziny dziecko ze wszystkimi jego zranieniami i doświadczeniami. Miłość, szacunek i zrozumienie okazywane wychowankom są istotne w procesie adaptacyjnym i wychowawczym, jednak aby rodzic pełniący pieczę zastępczą dobrze sobie radził z wychowywaniem dziecka niezbędny jest etap przygotowawczy i kwalifikacyjny ze strony PCPR. Regularność spotkań i zaangażowanie obu stron w których z jednej strony instytucja wspomagająca reprezentuje wysoko wyspecjalizowaną kadrę oferującą rodzicom wiedzę formalną, wsparcie, szkolenia i kursy i z drugiej strony rodzic który ma otwarte serce, ma szansę na to aby stać się kluczem do lepszej przyszłości dziecka, które zostały doświadczone przez los.
Podsumowując hipoteza postawiona w pracy potwierdziła się . Rodziny zastępcze w powiecie wejherowskim funkcjonują poprawnie. Jest to optymistyczna wiadomość mając na uwadze dramatyczne wydarzenia w powiecie puckim dotyczące jednej z rodzin zastępczych.
Jako, że rodzina dla większości społeczeństwa jest i będzie najwyższą wartością w życiu, przytoczyć można słowa Jana Pawła II które wygłosił 25 III 1995 roku na temat Ewngeli Życia: ” Szczególnie wymownym znakiem solidarności między rodzinami jest adopcja lub wzięcie pod opiekę dzieci porzuconych przez rodziców czy też żyjących w trudnych warunkach.(…) Rodzina jest prawdziwym sanktuarium życia(…) miejscem w którym życie może w sposób właściwy być przyjęte i chronione(…)Niezależnie od związków ciała i krwi prawdziwa miłość ojcowska i macierzyńska gotowa jest przyjąć także dzieci pochodzące z innych rodzin, obdarzając je tym wszystkim , co jest im potrzebne do życia i pełnego rozwoju.”
SPIS TABEL I WYKRESÓW
Tabela 1 Liczba rodzin zastępczych i dzieci w rodzinach zastępczych w latach 1936-2004
Tabela 2 Formy opieki zastępczej oraz liczba rodzin zastępczych w powiecie wejherowskim Tabela 3 Placówki opiekuńczo – wychowawcze dla dzieci i młodzieży
Tabela 4 Rodziny zastępcze
Tabela 5 Forma zwracania się przez wychowanków do opiekunów
Tabela 6 Stosunek wychowanków do swoich opiekunów
Tabela 7 Zachowanie grup społecznych w stosunku do wychowanków z rodzin
zastępczych .
Tabela 8 Najbardziej potrzebna forma pomocy zdaniem rodzin zastępczych
Tabela 9 Zachowania PCPR względem rodzin zastępczych
Wykres nr 1 Płeć respondentów z podziałem na wychowanków i rodziców
Wykres nr 2 Wiek respondentów – wychowanków
Wykres nr 3 Wiek respondentów – rodziców zastępczych
Wykres nr 4 Poczucie bezpieczeństwa zdaniem wychowanków rodzin zastępczych
Wykres nr 5 Poczucie zaufania respondentów wobec swoich opiekunów/ wychowawców
Wykres nr 6 Warunki do rozwijania swoich pasji i zainteresowań w rodzinie
zastępczej.
Wykres nr 7 Cierpliwie tłumaczy gdy czegoś nie rozumiem
Wykres nr 8 Ostrzega mnie gdy grozi mi niebezpieczeństwo
Wykres nr 9 Przy podejmowaniu ważnych decyzji jego/ jej rady okazały się cenne
Wykres nr 10 Zdarza się, że celowo wprowadza mnie w błąd
Wykres nr 11 Pożycza mi pieniądze gdy jestem w potrzebie
Wykres nr 12 Poświęca dla mnie dużo czasu
Wykres nr 13 Opiekuje się mną gdy tego potrzebuję
Wykres nr 14 Gdy proszę o konkretną pomoc, odmawiając nie ukrywa złości
Wykres nr 15 Uważa, że nic nie potrafię dobrze zrobić
Wykres nr 16 Na ogół powierza mi zadania bardzo ważne
Wykres nr 17 W jego/ jej towarzystwie czuję się kimś
Wykres nr 18 Często służę mu/ jej różnymi radami
Wykres nr 19 Rozumie mnie
Wykres nr 20 Akceptuje mnie takiego jakim jestem
Wykres nr 21 Czuję się przez niego/ nią lekceważony
Wykres nr 22 W jego towarzystwie czuję się bezpieczny/ na
Wykres nr 23 Współpraca ze służbami pomocy społecznej
BIBLIOGRAFIA
Bauman Z, Zarys socjologii, Warszawa 1962
Berger P. Luckmann T. Internalizacja rzeczywistości, Kraków 1998
Bręgiel J. Transformacja w opiece nad dziećmi osieroconymi i jej współczesne trendy, Lublin 2003
Badura S.Uczucia i profesjonalizm. O formach opieki zastępczej. Częstochowa 1998
Colton M. Światowe kierunki w opiece zastępczej, Warszawa 1999
Frąckiewicz L. (red.): Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów. Katowice 2002
Ignatowicz J. , Prawo rodzinne, Warszawa 1999
Jamrożek M. , Rodzina zastępcza – przeobrażenia i stan badań, Kielce 1996
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, UKW, Bydgoszcz 2008
Kłoskowska A. Małe grupy i społeczeństwo, Warszawa 1981
Kaczmarek M. , Stan opieki zastępczej nad dzieckiem ”na półmetku” wdrażania reformy w: red. M. Racław- Markowska, S. Legat, Opieka zastępcza nad dzieckiem i młodzieżą – od form instytucjonalnych do rodzinnych, Warszawa 2004.
Kępski Cz. Dziesięć lat opieki nad dzieckiem w III Rzeczypospolitej, Lublin 2003
Maciaszkowa J. Sieroctwo jako problem badawczy, 1986
Malinowski B. Seks i stłumienie w społecznościach dzikich oraz inne studia o płci, rodzinie i stosunkach pokrewieństwa, Warszawa 1998
Obuchowska I, Dziecko w rodzinie zastępczej i instytucji, Warszawa 1999
Poleszczuk A. Rodzina a system społeczny, Warszawa 2005
Suktus J. Sytuacja opiekuńczo – wychowawcza dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych spokrewnionych i niespokrewnionych, Kraków 2007
Tyszka Z, Rodzina w świecie współczesnym, Warszawa 1995
Tynelski K, Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo – wychowawcze, „Problemy opiekuńczo – wychowawcze” Warszawa 1976
Wiśniewska I. Rodzina, Kraków 1996
Wielgus S. Rodzina wobec współczesnych zagrożeń, Lublin 2001
Strzembosz A. , Rozmiary sieroctwa społecznego w świetle orzecznictwa sądów opiekuńczych w latach 1958- 1974. Wybrane zagadnienia patologii rodziny, Warszawa 1976
ANKIETA
Ankieta jest anonimowa.
Dziękuję za udział w badaniu
1 . Płeć
| K | |
|---|---|
| M |
2 . Wiek
3 . Obecnie mieszkasz w :
| Dom Dziecka | |
|---|---|
| Rodzina Zastępcza |
4 . Czy czujesz się bezpiecznie w miejscu gdzie obecnie mieszkasz?
| Tak | |
|---|---|
| Nie | |
5 . Jak najczęściej zwracasz się do opiekunów/ wychowawców?
| Mama/ Tata | |
|---|---|
| Ciocia/ Wujek | |
| Po imieniu | |
| Inaczej |
6 . Czy wśród opiekunów jest osoba której ufasz?
| Tak | |
|---|---|
| Nie |
7 . Jaki jest twój stosunek do opiekunów/ wychowawców?
| Bardzo ich lubię | |
|---|---|
| Lubię ich | |
| Mogą być | |
| Nie lubię ich | |
| Są mi obojętni | |
| Nie cierpię ich |
8 . Czy uważasz, że masz wystarczające warunki, do tego, aby rozwijać swoje pasje, zainteresowania?
| Tak | |
|---|---|
| Nie bardzo | |
| Nie |
9. Przeczytaj każde stwierdzenie i zdecyduj czy osoby wymienione niżej zachowywały się w stosunku do Ciebie w taki sposób, jak głosi dane zachowanie.
TAK
RACZEJ TAK
RACZEJ NIE
NIE
| Oceniane grupy społeczne | Kolejne stwierdzenia |
|---|---|
Mój ojciec |
|
| Moja matka |
Cierpliwie tłumaczy gdy czegoś nie rozumiem
Ostrzega mnie gdy grozi mi niebezpieczeństwo
Przy podejmowaniu ważnych decyzji jego/jej rady okazały się cenne
Zdarza się, że celowo wprowadza mnie w błąd
Pożycza mi pieniądze gdy jestem w potrzebie
Poświęca dla mnie dużo czasu
Opiekuje się mną gdy tego potrzebuję
Gdy proszę o konkretną pomoc, odmawiając nie ukrywa złości
Uważa, że nic nie potrafię dobrze zrobić
Na ogół powierza mi zadania bardzo ważne
W jego/jej towarzystwie czuję się kimś
Często służę mu/jej różnymi radami
Rozumie mnie
Akceptuje mnie takiego jakim jestem
Czuję się przez niego/nią lekceważony/na
W jego/jej towarzystwie czuję się bezpieczny/na
Ankieta
Respondenci- rodzina zastępcza
Jestem studentką Kaszubsko Pomorskiej Szkoły Wyższej. Ankieta jest anonimowa.
Badania zostaną wykorzystane do celów naukowych. Uprzejmie proszę o udzielenie rzetelnych odpowiedzi.
Dziękuję.
1. Płeć
Kobieta
Mężczyzna
2. Wiek
do 30 lat
30-50 lat
powyżej 50 lat
3. Miejsce zamieszkania
Wieś
Miasto do 200 tys. mieszkańców
Miasto powyżej 200 tys. mieszkańców
4.
Wykształcenie
podstawowe
zawodowe
średnie
wyższe
5. Staż małżeński w latach:
( osoby nie pozostające w związku małżeńskim wpisują nie dotyczy)
1-10 lat
10-20 lat
powyżej 20 lat
6. Jak waszym zdanie układa się współpraca rodzin zastępczych ze służbami pomocy społecznej
a. wzorowo
b. dobrze
c. trudno powiedzieć
d. źle
7. Która z form pomocy jest według Państwa najbardziej potrzebna rodzinie zastępczej?
a. poradnictwo wychowawcze
b. pomoc materialna i rzeczowa
c. wsparcie psychologiczne
d. szkolenia kursy z zakresu sprawowania pieczy zastępczej
1 . Przeczytaj każde stwierdzenie i zdecyduj czy instytucja PCPR zachowuje się w stosunku do
Ciebie w taki sposób, jak głosi dane zachowanie.
| Tak | Raczej tak | Raczej nie | Nie | |
|---|---|---|---|---|
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
||||
|
Wiśniewska I. Rodzina, Kraków 1996, s. 9↩
Kłoskowska A. Małe grupy i społeczeństwo, Warszawa 1981r. s. 97↩
Bauman Z, Zarys socjologii, Warszawa 1962, s. 249↩
Poleszczuk A. Rodzina a system społeczny, Warszawa 2005, s. 271↩
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, UKW, Bydgoszcz 2008, s. 25↩
Wielgus S. Rodzina wobec współczesnych zagrożeń, Lublin 2001, s. 16↩
Tyszka Z, Rodzina w świecie współczesnym, Warszawa 1995, s.70↩
Malinowski B. Seks i stłumienie w społecznościach dzikich oraz inne studia o płci, rodzinie i stosunkach pokrewieństwa, Warszawa 1998, S.145↩
Bręgiel J. Transformacja w opiece nad dziećmi osieroconymi i jej współczesne trendy, Lublin 2003, s. 29↩
Wojciechowska, s. 19↩
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, UKW, Bydgoszcz 2008, s. 54↩
Colton M. Światowe kierunki w opiece zastępczej, Warszawa 1999, s. 230↩
Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004↩
Jamrożek M. , Rodzina zastępcza – przeobrażenia i stan badań, Kielce 1996, s. 17↩
Strzembosz A. , Rozmiary sieroctwa społecznego w świetle orzecznictwa sądów opiekuńczych w latach 1958- 1974. Wybrane zagadnienia patologii rodziny, Warszawa 1976, s. 17↩
Ignatowicz J. , Prawo rodzinne, Warszawa 1999 s. 302.↩
Patrz: M. Kaczmarek, Stan opieki zastępczej nad dzieckiem ”na półmetku” wdrażania reformy w: red. M. Racław- Markowska, S. Legat, Opieka zastępcza nad dzieckiem i młodzieżą – od form instytucjonalnych do rodzinnych, Warszawa 2004.↩
Kodeks rodzinny i opiekuńczy jako osoby zobowiązane do alimentacji uznaje: dziadków, rodzeństwo, tzw. zstępnych
i wstępnych w linii prostej .↩
Z raportu NIK wynika, że w 94% badanych spraw dotyczących rodzin zastępczych sąd nie zasięgał opinii pracowników socjalnych, patrz: Informacja o wynikach kontroli realizacji wybranych zadań w zakresie pomocy społecznej przez administrację samorządową powiatów, NIK, Warszawa 2003.↩
W. Hellinck: Nowe tendencje w opiece nad dzieckiem w Europie (w:) Z.W. Stelmaszuk (red.): Zmiany w systemie opieki nad dziećmi i młodzieżą. Perspektywa europejska. Katowice 2001, s. 118.↩
S. Badura: Uczucia i profesjonalizm. O formach opieki zastępczej. Częstochowa 1998, s. 111 – 127.↩
L. Frąckiewicz (red.): Polityka społeczna. Zarys wykładu wybranych problemów. Katowice 2002, s. 80.↩
Tynelski K, Rodzina zastępcza jako środowisko opiekuńczo – wychowawcze, „Problemy opiekuńczo – wychowawcze” Warszawa 1976, s. 133↩
Por. ustawa o pomocy społecznej - art. 74.↩
Art. 73 ust. 1. Pkt. 6,7,8↩
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, UKW, Bydgoszcz 2008, s. 74↩
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, Opracowano na podstawie:
Dz. U. z 2011 r. Nr 149, poz. 887, Nr 288, poz. 1690, z 2012 r. poz. 579.↩
Tamże↩
Tamże↩
Tamże, s. 76↩
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, Bydgoszcz 2008, s. 47↩
Tamże, 51↩
Kępski Cz. Dziesięć lat opieki nad dzieckiem w III Rzeczypospolitej, Lublin 2003, s. 11↩
Obuchowska I, Dziecko w rodzinie zastępczej i instytucji, Warszawa 1999, s. 108↩
Berger P. Luckmann T. Internalizacja rzeczywistości, Kraków 1998, s. 210↩
Rocznik Statystyczny 2011↩
Maciaszkowa J. Sieroctwo jako problem badawczy, 1986, s.291↩
Szymborska W. Sieroctwo społeczne , Warszawa 1969, s. 13↩
Mańka J. Trudne dzieciństwo i rodzicielstwo, Toruń 2010, s. 45↩
Ustawa o pomocy społecznej, art. 80 ust.1,3.↩
Rozporządzenie Minisra Pracy i Polityki Społecznej z dn. 19 października 2007, §4 ust. 1-3↩
Suktus J. Sytuacja opiekuńczo – wychowawcza dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych spokrewnionych i niespokrewnionych, Kraków 2007, s. 8↩
Muszyński A. , 1983 s. 124↩
Czerepaniak – Walczak, 1997, s. 86-88↩
Tamże, 113↩
Bauman 1994 s. 75↩
Stróżewski, 1992, s. 42↩
Przyszczypkowski, 1999, s. 123↩
Jachimowska M. Rodzicielstwo zastępcze, Bydgoszcz 2008, s. 146↩
Tamże, s. 146↩
Tamże, s. 155↩
Tamże, s. 186↩
Tamże, s. 190↩
Szczepański J.↩