PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ 17.02.2011
Literatura przedmiotu: A. Kuś „Prawo UE z uwzględnieniem traktatu w Lizbonie” (nie obowiązuje dział o zasadach tworzenia prawa).
Egzamin: 30 pytań testowych, test wielokrotnego wyboru, 20 minut.
Unia Europejska jest szczególną organizacją międzynarodową posiadającą osobowość prawną. Nie wypracowano jednolitej definicji „organizacji międzynarodowej”. Za organizację międzynarodową można uznać szczególny związek państw ułożony na podstawie umowy międzynarodowej i posiadający wyspecjalizowane organy. Za taka organizację uznaje się związek co najmniej 3 państw, jednak historia zna przypadki związku dwóch państw. Powołane są dla osiągnięcia określonego celu. Unia Europejska została powołana m.in.: dla osiągnięcia określonych celów gospodarczych. Konieczne jest również zawarcie umowy międzynarodowej, która często stanowi jej status. Powinna określić ona np. cele oraz zasady owego tworu. Cechą charakterystyczną jest również zinstytucjonalizowana struktura. W jej ramach powołane są organy stałe (Parlament Europejski, Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej) lub organy czasowe (komisje).
Podział organizacji międzynarodowych:
Rządowe – ONZ, Rada Europy, Unia Europejska
Pozarządowe – Green Peace, Amnesty International
Powszechne – znane jako uniwersalne; założone i dostępne dla wszystkich chętnych państw; np. ONZ
Regionalne – organizacje partykularne; funkcjonują w określonym regionie lub subregionie; np. Unia Europejska, Rada Europy
Otwarte – każde państwo może dobrowolnie przystąpić do organizacji, nie musi spełniać dodatkowych warunków do przystąpienia do organizacji
Półotwarte – państwo organizujące do akcesji musi spełnić określone warunki, mające charakter gospodarczy, polityczny, geograficzny
Koorydnacyjne – oparte na klasycznym prawie międzynarodowym, nie może ona narzucać swoim członkom decyzji; system działania oparty jest na jednomyślności
Ponadnarodowe – na jej rzecz państwa członkowskie przeniosły wykonywanie części swoich praw suwerennych; mogą one stanowić akty prawne, wiążących zarówno państwa członkowskie, jak również osoby fizyczne lub prawne; akty te posiadają przymiot bezpośredniego skutku; posiadają również pierwszeństwo stosowania w stosunku do wszystkich norm państw członkowskich, włączając w to także normy konstytucyjne; jej decyzje są wiążące wobec wszystkich państw, nawet tych głosujących przeciw; posiadają one autonomię sądową, zgodnie z którą wszelkie spory dotyczące stosowania i wykładni prawa mogą być rozstrzygane tylko i wyłącznie przez specjalne organy sądowe (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej), jurysdykcja tegoż organu jest obowiązkowa i nie podlega wyłączaniu; posiada ponadto autonomię finansową, czyli organizacja oprócz obowiązkowych składek państw członkowskich posiada również dodatkowe, własne źródło dochodów (w UE są to dochody z polityki rolnej i części podatku VAT); wiele z nich posiada cechy ponadnarodowości (np. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa).
Każda organizacja międzynarodowa posiada podmiotowość prawną. Oznacza ona możliwość stanowienia prawa na arenie międzynarodowej. Dokonują one różne czynności cechujące podmiot prawa międzynarodowego np. zawieranie umów (ius tractatum), występowanie z roszczeniami międzynarodowymi (ius tendi).
Pomimo tego, iż organizacje międzynarodowe posiadają podmiotowość prawa międzynawowego to zdaniem Międzynarodowego TS to podmioty prawa niekoniecznie są identyczne, odnośnie ich uprawnień czy też charakteru. Wówczas wyróżnia się podmiotowość pierwotną (posiadają ją państwa, wynika ona z faktu ich suwerenności, jest ona nieograniczona, w porównaniu do organizacji o podmiotowości pochodnej, gdzie państwa nie są suwerenne) oraz podmiotowość pochodną.
Należy również wyróżnić podmiotowość w prawie wewnętrznych. Pierwotnie korzystały z niej Wspólnoty Europejskie i Euroatom. Zgodnie z obowiązującymi przepisami (artykuł 335 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) w każdym państwie członkowskim Unia Europejska posiada zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych o najszerszym zakresie przyznania przez ustawodawstwa krajowe osobom prawnym. Może ona nabywać i zbywać mienie ruchome, nieruchome oraz stawiać przed sądem. W tym zakresie jest ona reprezentowana przez Komisję Europejską, choć w niektórych przypadkach może być reprezentowana przez inne instytucje, z tytułu ich autonomii administracyjnej w sprawach związanych z funkcjonowaniem każdej z nich.
Podział organów organizacji międzynarodowych:
Organy plenarne - przedstawiciele członków organizacji np. Rada Europejska,
Organy o ograniczonym składzie - np. Rada Bezpieczeństwa ONZ,
Organy główne - powołane na mocy umowy międzynarodowej, będącej jej statutem np. Parlament Europejski, Komisja Europejska,
Organy pomocnicze - mogą być przewidziane w statucie bądź tworzone przez organy główne w celu pomocy w realizacji zadań np. COREPER – organ pomocniczy Rady UE, Komitet Wojskowy NATO – organ pomocniczy Rady,
Organy stałe - działające bezterminowo,
Organy czasowe - powołane na określony czas,
Organy naczelne - posiadające kompetencje decyzyjne w najważniejszych sprawach, np. Rada Unii Europejskiej,
Organy wykonawcze - realizacja zadań, decyzji podjętych przez organy naczelne np. Rada Społeczno-Gospodarcza ONZ,
Organy administracyjne - zapewniające zaplecze administracyjno-publiczne np. Sekretariat Generalny Rady Unii Europejskiej,
Organy kontrolne i pokojowego rozwiązywania sporów - Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskie, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości,
Organy konsultacyjne i doradcze,
Organy międzypaństwowe - złożone z przedstawicieli państw np. Rada Unii Europejskiej,
Organy złożone z funkcjonariuszy międzynarodowych - np. Komisja Europejska,
Funkcjonariusz międzynarodowy to osoba wykonująca funkcje w interesie tej organizacji. Jej działanie opiera się na umowie międzynarodowej, najczęściej na statucie. Posiada on obowiązek lojalności międzynarodowej, zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia, bezstronność w wykonywaniu swoich obowiązków. Nie może on brać pod uwagę interesów tylko jednego państwa, z którego pochodzi, lecz wszystkich państw, bez faworyzowania żadnego. Powinien on przestrzegać zasady moralności zawodowej. Zobowiązani są do utrzymywania tajemnicy zawodowej, tajemnicy informacji w związku z wykonywaną funkcją. To również obowiązek hierarchicznego podporządkowania. Dobór personalny zależy od danej organizacji. Obowiązuje odpowiednie kryterium (kwalifikacje, uczciwość, konieczność zapewnienia właściwej reprezentacji geograficznej).
Organy parlamentarne - złożone z przedstawicieli parlamentów krajowych np. Parlament Europejski do 1979 roku, lub z deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych np. Parlament Europejski po 1979 roku.
Niektóre organy Unii Europejskiej (np. Komisja Europejska) mogą pełnić kilka funkcji jednocześnie, np. być organem naczelnym, wykonawczym oraz kontrolnym.
Członkami międzynarodowymi rządowymi mogą być państwa, jak również terytoria czy inne organizacje międzynarodowe. Członków uczestniczących w opracowaniu umowy określa się mianem członków pierwotnych. Członkowie nabywający te członkostwo to członkowie wtórni. Przystąpienie do istniejącej organizacji może mieć miejsce przez adhezję (jednostronne oświadczenie woli przystępującego państwa, badane pod względem formalnym) lub akcesji (abmisji, złożenie formalnego wniosku o członkostwo w organizacji lub wystosowanie przez nią odpowiedniego zaproszenia, wymagane jest tu również spełnienia odpowiednich warunków przystąpienia, zaś decyzja o przyjęciu nowego państwa zapada wg. przewidzianych procedur). Do organizacji można również przystąpić przez sukcesję. Statut organizacji może przewidywać różne kategorie członkostwa. Członkowie pełni, w przeciwieństwie do członków niepełnych korzystają z całości praw i obowiązków, zwianych z uczestnictwem w organizacji. Za formy niepełnego członkostwa można uznać członkostwo częściowe, stowarzyszone, afiliowane oraz status obserwatora. Członkowie częściowi uczestniczą w pracach organów organizacji np. Szwajcaria była przez wiele lat stroną statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, nie będąc członkiem ONZ. Członkowie stowarzyszeni nie posiadają prawa głosowania, uczestnictwa w wyborach organizacji, niekiedy przyznaje się je podmiotom innym niż państwa oraz państwom zainteresowanym uczestnictwem w organizacji, lecz niespełniających kryterium przystąpienia. Należy tu rozróżnić członkostwo stowarzyszone w organizacji międzynarodowej od stowarzyszenia w Unii Europejskiej. To ostatnie ma miejsce na mocy umowy międzynarodowej, zwanej Układem Stowarzyszonym. Z członkostwa afiliowanego korzystają organizacje pozarządowe oraz podmioty prywatne. Członkostwo to zbliżone jest do statutu obserwatora. Mogą ich wysyłać państwa niebędące członkami danej organizacji międzynarodowej. Mogą też wysyłać ruchy narodowowyzwoleńcze np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny ma status obserwatora ONZ, a także organizacje międzynarodowe np. Unia Europejska, Unia Afrykańska (wysyłają one przedstawicieli na sesje ONZ). Z reguły obserwatorzy mają prawo uczestnictwa w posiedzeniach organizacji, jednak bez prawa głosu. Otrzymują też różne dokumenty organizacyjne organizacji.
W prawie międzynarodowym regułą jest, iż każde państwo należące do danej organizacji międzynarodowej może zrezygnować z członkostwa w niej. Może też z niej wystąpić. Możliwość taka jest przewidziana w statucie organizacji, a jeśli nie są one w nim określone, to na zasadzie powszechnych reguł organizacji. Niekiedy w statucie organizacji przewiduje się w stosunku do państw członkowskich różnego rodzaju sankcje organizacyjne, w postaci wykluczenia z organizacji, zawieszenia członkostwa, czy też pozbawienia uprawnień wynikających z członkostwa. W przypadku Unii Europejskiej to artykuł 49 Traktatu o Unii Europejskiej.
Warunki członkostwa w Unii Europejskiej:
Geograficzny – położenie w Europie;
Polityczny – przyjęcie zasad, na których opiera się Unia Europejska;
Ekonomiczny – państwo kandydujące musi posiadać sprawną gospodarkę rynkową oraz być zdolne do sprostania konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz Unii Europejskiej.
Państwo członkowskie musi być zdolne do wywiązywania się z zadań, wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Unia Europejska musi posiadać również możność przyjmowania nowych członków (tzw. kryteria kopenhaskie, określone na spotkaniu RE w Kopenhadze w 1993 r.).
Wyróżnia się w ramach Unii Europejskiej stowarzyszenie:
Stowarzyszenie traktatowe - opierające się na umowie międzynarodowej; musi charakteryzować się ona wzajemnością praw i obowiązków, wspólnymi działaniami i szczególnymi procedurami; istotą tego stowarzyszenia jest stworzenie strefy wolnego handlu lub unii celnej pomiędzy umawiającymi się stronami; jeżeli stowarzyszenie dotyczy państwa europejskiego to może mieć na celu przygotowanie danego państwa do członkostwa w UE; stąd też określa się je mianem tzw. dynamicznego stowarzyszenia; umowy stowarzyszeniowe nie gwarantują członkostwa w Unii Europejskiej; nowsze umowy zostały zawarte w 1991 r. z Czechami, Polską, Słowację, Węgrami; takie umowy określane są mianem układów europejskich; umowy te przestały zobowiązywać z momentem akcesji tych państw do Unii Europejskiej; umowy te zawierane są jako umowy mieszane tj. takie, których stroną obok Unii Europejskiej są też państwa członkowskie;
Stowarzyszenie z państwami pozaeuropejskimi - mają one na celu popieranie postępu gospodarczego i społecznego tychże państw, poprzez wprowadzenie różnego rodzaju programów pomocowych o charakterze finansowym, ekonomicznym lub technicznym; Wspólnoty Europejskie zawarła wiele tego typu umów np. z Algierią, Egiptem, Izraelem, Marokiem, Afryki, Karaibami i Pacyfików; możliwe jest również zawieraniu umów z organizacjami, są to tzw. o wzajemnej pomocy i współpracy np. umowa o współpracy między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Paktem Andyjskim z 1993 r.;
Stowarzyszenie konstytucyjne - zawierane są z terytoriami zamorskimi krajów UE, wymienionych w załączniku do Traktatu o Unii Europejskiej; ich celem jest promowanie rozwoju gospodarczego i społecznego krajów i terytoriów zamorskich oraz ustanowienie ścisłych stosunków gospodarczych między nimi a Unią Europejską; Wspólnoty Europejskie wypracowała serię takich umów podpisanych przez EWG z krajami Afryki i Madagaskarem w 1963 r. czy konwencję z Kotonia w 2000 r.; konwencje te oparte są na systemie otwartym, przystąpić do nich może każde państwo z obszaru Afryki, Karaibów, Pacyfiku, których poziom rozwoju jest porównywalny z poziomem dotychczasowych umów; warunkiem przystąpienie jest zatwierdzenie państwa członkowskiego oraz złożenie jednostronnego oświadczenia.
Wystąpienie z UE mogło mieć miejsce na podstawie szczegółowego uzgodnienia z państwami UE, z powołaniem się na klauzulę zasadniczej zmiany okoliczności lub przez samowolnego wystąpienia, na podstawie ogólnych zasad wypowiedzenia umowy. W ostatnim przypadku jednak państwo występujące naraża się na różnego rodzaju sankcje.
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje możliwość wystąpienia z Unii Europejskiej. Zasadą jest, iż każde państwo członkowskie, zgodnie z wymogami konstytucyjnymi może podjąć decyzję o wystąpieniu z Unii Europejskiej. W świetle wytycznych Rady Europejskiej Unia Europejska prowadzi negocjacje i zawiera z tym państwem umowę, określającą warunki jego wystąpienia. Umowę taką zawiera Rada Unii Europejskiej, większością kwalifikowaną, po uzyskaniu zgody Parlament Europejski. Dodatkowym zabezpieczeniem dla Unii Europejskiej są przepisy dotyczące zbyt pochopnego podejmowania decyzji o wystąpieniu z niej, które stanowią, iż państwo opuszczające organizację, lecz będzie chciało ponownie stać się jej członkiem będzie musiało przejść długotrwałą i żmudną procedurę akcesji. Nie będzie też korzystało z żadnych ułatwień w tym zakresie.
Źródła prawa Unii Europejskiej
Zasady proklamowane w Orzecznictwie ETS dotyczące ochrony praw podstawowych. Sa to zasady, na których opiera się Unia Europejska, czyli tzw. zasada pierwszeństwa stosowania prawa Unii Europejskiej, zasada bezpośredniego skutku. To również zasady należące co prawda do zasad państw członkowskich, nie mniej jednak Unia Europejska uznaje te zasady. To m.in.: zasada pewności prawa, zasada ochrony zaufania, zasada niedziałania prawa wstecz, zasada poszanowania praw nabytych, ogólna zasada równości oraz zakazu dyskryminacji. Są to również zasady, które początkowo umieszczono w tzw. prawie niepisanym, a więc w Orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, które później zostało włączone do tzw. prawa pisanego, a więc prawa traktatowego. To m.in.: zasada pomocniczości.
Wśród aktów prawa wtórnego naczelne znaczenie ma rozporządzenie. Ma ono zasięg ogólny, obowiązuje w całości, jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. Jej adresaci są bezpośrednio określeni np. organy Unii Europejskiej, państwa Unii Europejskiej czy jednostki. Akty te mają charakter abstrakcyjny. Mają zastosowanie w nieokreślonej liczbie przypadków. Można rzec, iż naprawdę teoretycznie normy rozporządzeń obowiązują i są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich bez potrzeby ich inkorporowania czy transportowania do krajowych porządków prawnych. Co więcej, uważa się za niedopuszczalne , by ustawodawcy państw członkowskich wprowadzali rozporządzenie do swojego ustawodawstwa, za pomocą ustaw lub też innych aktów normatywnych. W dziedzinach unormowanych przez rozporządzenia organy prawodawcze państw członkowskich są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych, niezgodnych z rozporządzeniem. Są tez uprawnione do powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości. W praktyce normy rozporządzeń są niepełne i niezbędne staje się coraz częstsze ich uzupełnienie przez organy krajowe lub przez instytucje ogólne. W rozporządzeniu takim znajdują się stosowne upoważnienia do wydawania dalszych przepisów. Przykładem rozporządzenia, zawierającego wiele stosownych upoważnień dla organów państw członkowskich jest Rozporządzenie w sprawie statusu spółki cywilnej.
Rozporządzenia są przejawem najgłębszej ingerencji ustawodawcy unijnego w porządek prawny obowiązujący w państwach członkowskich. Są one instrumentem ujednolicenia, unifikacji prawa na całym terytorium unii Europejskiej.
Dyrektywy wiążą każde państw członkowskie w stosunku do dziedziny, którą ma wiązać, pozostawiając państwu członkowskiemu dowolność w stosowaniu środków, jakie użyje państwo do wdrożenia dyrektywy w krajowy porządek prawny. Określa się w niej również cel i termin, jakie należy osiągnąć, by ją wdrożyć. Normy dyrektyw podlegają zawsze wprowadzeniu do prawa krajowego. W tym względzie upowszechniło się pojęcie implementacji dyrektyw. Państwa członkowskie powinny tego dokonać do końca terminu wyznaczone w przepisach końcowych danej dyrektywy. Najczęściej jest to okres od jednego roku do trzech lat. Implementacja dyrektywy polega na podjęciu różnych czynności przez organy danego państwa członkowskiego. Zasadniczym elementem wdrożenia dyrektywy jest jej transpozycja. Polega ona na wybraniu aktu prawnego, bądź aktów, poprzez właściwy organ państwa członkowskiego. Takim aktem może być ustawa czy też inny akt prawny powszechnie obowiązujący. Wybór zależy od danego państwa i obowiązujących w nim zasad tworzenia prawa. Państwo członkowskie ma obowiązek oficjalnego zawiadomienia Komisji Europejskiej o podjętych środkach implementacyjnych, a w krajowym akcie prawnym winno znaleźć się odesłanie np. w przypisie, do danej dyrektywy podlegającej implementacji. Zaniedbanie prawidłowego implementowania dyrektywy jest naruszeniem obowiązku państwa członkowskiego przestrzegania i wykonywania zobowiązań traktatowych i może być podstawą wszczęcia przeciw temuż państwu postępowania z artykułu 258 i 259 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, jak również po spełnień dalszych wymagań podstawą odpowiedzialności odszkodowawczego państwa wobec jednostki. Dyrektywy są instrumentem harmonizacji prawa obowiązującego w państwach członkowskich.
24.02.2011
Konflikt w stosowaniu prawa unijnego i prawa krajowego
Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości przyznało prawo pierwszeństwa prawu unijnemu nad prawem krajowym. Inne orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości wprowadziło nieograniczony zasięg obowiązywania zasady pierwszeństwa. Dotyczy to zarówno norm prawa pierwotnego, jak i prawa wtórnego. Państwa członkowskie nie mogą powoływać się na żadne uregulowania prawa krajowego, które byłoby wyłączone spod prawa pierwszeństwa. W orzeczeniu dotyczącego sprawy Zimmental Trybunał Sprawiedliwości opowiedział się za pierwszeństwem stosowaniem prawa europejskiego. Stwierdzenie niezgodności prawa krajowego z normami prawa unijnego nie powoduje automatycznego uchylenia danego przepisu. W przypadku takiegoż konfliktu każdy sąd może wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości z prośbą o wykładnię przepisu (tzw. pytanie prejudycjalne).
Zasada pierwszeństwa rozwijała się jednocześnie z zasadą efektywności. Trybunał Sprawiedliwości nałożył na sądy konieczność zapewnienia ochrony jednostek. Dla tego celu sądy krajowe winny stosować określone rozwiązania, które mogą nawet nie być przewidziane przez porządek prawny.
Z zasady pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej mogą wynikać również inne konsekwencje dotyczące stosowania tegoż prawa przy konflikcie z prawem krajowym.
Istnieje obowiązek zbadania sprawy, zakończonego ostateczną decyzją administracyjną, jeżeli spełnione są następujące przesłanki:
Prawo krajowe przyznaje organom administracyjnym kompetencje do wzruszania ostatecznej decyzji administracyjnej;
Decyzja stała się ostateczna po orzeczeniu ostatniej instancji - orzeczenie to opierało się na interpretacji prawa unijnego dokonanej bez występowania z pytaniem prawnym (prejudycjalnym), a interpretacja ta okazała się błędna w świetle późniejszego orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
Zainteresowana osoba zwróciła się do organu administracyjnego niezwłocznie po dowiedzeniu się o treści orzeczenia Trybunały Sprawiedliwości.
Po ponownym zbadaniu sprawy organ administracyjny musi rozważyć czy jest zobowiązany do wzruszania ostatecznej decyzji, jednak nie może to naruszyć interesów osób trzecich. Trybunał Sprawiedliwości nie opowiada się za absolutnym zastosowaniem zasady pierwszeństwa i zapewnienia prawu unijnemu pewnej efektywności, ale nakazuje uwzględnienie zasady pewności prawa, interesów osób trzecich, jak również wykorzystanie konstrukcji proceduralnych państw członkowskich.
Orzeczenie sądowe uznało przesłanki wzruszania prawomocnych decyzji administracyjnych wynikają z prawa krajowego. Prawo unijne nie wymaga pominięcia tych przepisów, nawet jeśli umożliwiłoby to usunięcie stanu naruszania prawa unijnego. Zasada pierwszeństwa i jego efektywności napotyka na granicę w zetknięciu się z zasadami pewności prawa, poszanowania rozstrzygnięć organów krajowych (trwałości). W krajowych porządkach prawnych są określone Ne s przesłanki dopuszczalności wzruszania ostatecznych decyzji administracyjnych i prawomocnych orzeczeń sądowych. W świetle dotychczasowych orzeczeń zasady mogą być częściowo modyfikowane, w odniesieniu do decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem unijnym, a już nie w stosunku do orzeczeń sądowych.
Trybunał Konstytucyjny wydał 27 kwietnia 2005 r. wyrok, w którym orzekł, iż artykuł 607 § 1 Kodeksu Postępowania Karnego, w zakresie, jakim zezwala na przekazanie obywatela polskiego do państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania jest niezgodny z artykułem 55 ustęp 1 Konstytucji RP. Zaskarżony przepis został wydany w celu implementacji do polskiego prawa przepisów decyzji ramowej Rady Unii Europejskiej z 2000 roku w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania i procedur wydawania między państwami członkowskimi. Trybunał Konstytucyjny w sprawie tej stwierdził, iż co prawda na mocy artykułu 9 Konstytucji RP Polska ma obowiązek wykonywania obowiązków wynikających z członkostwa z Unii Europejskiej. Pro unijna jednak wykładnia nie może polegać na wydawaniu przepisów niezgodnych z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny powołując się na artykuł 190 ustęp 3 Konstytucji RP odroczył termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu Kodeksu Postępowania Karnego o maksymalny okres 18 miesięcy, wskazując, iż w tym czasie powinna nastąpić stosowna zmiana prawa polskiego w tym zakresie. Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował również potrzebę nowelizacji Konstytucji. Omawiany wyrok dotyczył zgodności ustawy z Konstytucją. Prawo Unii Europejskiej nie było tutaj bezpośrednio ani przedmiotem, ani wzorcem kontroli. W sprawie tej chodziło o to, w jaki sposób należy zapewnić wykonywanie prawa, z poszanowaniem norm konstytucyjnych. W konsekwencji Sejm w 2006 r. uchwalił nowelizację Konstytucji RP (Ustawa o zmianie Konstytucji).
Doniosłe znaczenie ma wyrok z 11 maja 2005 r., w którym Trybunał Konstytucyjny działając na wniosek trzech grup posłów orzekł w kwestii zgodności Konstytucji RP z Traktatem akcesyjnym oraz za jego pośrednictwem zarówno prawa europejskiego.
Zasada odpowiedzialności państwa ma zastosowanie:
W przypadku braku implementacji dyrektywy;
W przypadku wprowadzenia dyrektywy w sposób niepełny;
W przypadku naruszenia w inny sposób norm zawartych w pozostałych normach prawa, a więc w źródłach prawa pierwotnego, jak również w normach prawa pochodnego.
Odpowiedzialność państwa może wynikać z działania bądź zaniechania władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej. Państwo o federacyjnej strukturze nie może uwolnić się od odpowiedzialności, z tego względu, że za szkodę odpowiadają wyłącznie władze poszczególnych członów, składających się na federację. Nie stanowi też przeszkody dla zasądzenia odszkodowania okoliczność, że wyrządzenie szkody jest związane z działalnością prawodawczą, które ma przyznaną odrębną od państwa podmiotowość publicznoprawną, np. samorządu terytorialnego.
Obowiązek odszkodowawczy jest konstrukcją prawa unijnego, uzupełniającą rozwiązania prawne państw członkowskich, dotyczące odpowiedzialności państwa. Przesłankami odpowiedzialności są:
Naruszenie normy prawa Unii Europejskiej, która skierowana jest na przyznanie jednostkom praw;
Naruszenie to jest wystarczająco poważne;
Występuje związek przyczynowy między naruszeniem prawa unijnego a szkodą wyrządzoną jednostce.
Według Trybunału Sprawiedliwości przesłanka wystarczająco poważnego naruszenia jest każdorazowo oceniana przez sąd krajowy, a Europejski Trybunał Sprawiedliwości może udzielać w tym względzie jedynie wskazówek. Decydujące znaczenia w stopniu naruszenia prawa unijnego ma to, czy przepisy tego prawa są jasne, jednoznaczne np. w wyniku uchwalonej judykatury Trybunału Sprawiedliwości czy przeciwnie – są niejasne i wykazują na ich niejednolitą interpretację przez państwa członkowskie. Wina państwa, rozumiana jako umyślne naruszenie prawa unijnego jest uważana za poważne naruszenie prawa unijnego. Jako inny przejaw naruszenia prawa unijnego traktuje się zaniechania wydania aktu przez państwa (aktu prawnego), niezbędnego do implementacji dyrektywy.
W kwestii dotyczących wyroków sądowych to Europejski Trybunał Sprawiedliwości interpretuje te przesłanki w nieco inny sposób. Wyraża bowiem pogląd, iż przy ustaleniu powagi naruszenia prawa winno się uwzględnić swoistość funkcji sądowych i wymagania pewności prawa. Odpowiedzialność państwa za orzeczenia sądów ostatniej instancji powinna mieć charakter wyjątkowy, wówczas, gdy naruszenie prawa jest oczywiste. Trybunał Sprawiedliwości wskazuje na czynniki uwzględniane w takiej okazji:
Stopień precyzji i jasności norm prawa unijnego;
Umyślność naruszenia;
Okoliczność czy błąd sądu krajowego nadaje się do usprawiedliwienia;
Ewentualne stanowisko zajmowane przez jedną z instytucji Unii Europejskiej;
Niewykonanie obowiązku sądu wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości z pytaniem prejudycjalnym.
Dochodzenie odszkodowania od państwa następuje przed sądami krajowymi i stosownie do procedur krajowych. Sądy krajowe są jednak obowiązane do kierowania się w swoich orzeczeniach wymienionymi wcześniej przesłankami odpowiedzialności odszkodowawczej. Prawo krajowe określa zakres odszkodowania, jego miarkowanie ze względu na powstałą szkodę. Sądy krajowe są przy tym obowiązane do stosowania takich samych zasad przy zasądzaniu takich samych odszkodowań od państwa, na podstawie prawa unijnego, co przy odpowiedzialności odszkodowawczej opartej na prawie krajowym.
Umowy mieszane
Umowy mieszane charakteryzują się tym, że ich stronami oprócz Unii Europejskiej są państwa członkowskie. Wymienia się umowy mieszane dwustronne i umowy mieszane wielostronne. W prawie Unii Europejskiej różne są przyczyny wyboru formy mieszanej. Najczęściej stosuje się ją w sytuacji, gdy przedmiot umowy obejmuje materię mieszczącą się zarówno w kompetencjach Unii Europejskiej, jak i państw członkowskich. Dzięki zastosowaniu formy umowy mieszanej unika się ewentualnych wątpliwości w tym względzie na forum międzynarodowym. Umowy międzynarodowe państw Unii Europejskiej z państwami trzecimi, bądź organizacjami międzynarodowymi nie są zaliczane do źródeł prawa unijnego. Mogą być one zawierane wyłącznie w dziedzinach, których kompetencja przysługuje wyłącznie Unia Europejska. Jeżeli chodzi o ten system wymaga się, by wszystkie umowy międzynarodowe państw członkowskich były zgodne z prawem pierwotnym oraz prawem wtórnym. Wynika to z zasady lojalności.
Źródła prawa unijnego – ciąg dalszy
Przy wyborze formy prawnej dla środków czy przepisów instytucje Unii Europejskiej powinny kierować się postulatem doboru rodzaju aktu, które są najbardziej odpowiednie do celu, jaki chce się osiągnąć. Postulat ten wynika z tzw. zasady proporcjonalności. W razie możliwości między rozporządzeniem a dyrektywą należy w pierwszym rzędzie wybrać dyrektywę, jako akt będący łagodniejszą formą ingerencji w prawa państw członkowskich. Takie stosowanie zostało przewidziane w protokole dotyczącym realizowania zasady pomocniczości. W praktyce zdarza się, że w pewnych dziedzinach najpierw wydawane są zalecenia, np. gdy brakuje jeszcze doświadczeń, co do sposobu unormowań prawnych albo istnieją rozbieżności między prawem Unii Europejskiej a dopiero po pewnym czasie wprowadzi się dyrektywę.
10.03.2011
Zasada bezpośredniego skutku
Bezpośrednie stosowanie prawa UE obejmuje wszelkie działania organu unijnego na podstawie obowiązującej bezpośrednio normy prawa unijnego. Organy te powinny opierać swoje działania na prawie unijnym. Dotyczy to zarówno aktów indywidualnych, jak też aktów normatywnych.
W ramach tej zasady Europejski Trybunał Sprawiedliwości wypowiedział się już w 1963 r. w orzeczeniu Van Gend & Loos. W tym wyroku Europejski Trybunał Sprawiedliwości określił charakterystyczną rolę prawa unijnego, jak również rolę jednostki w prawie wspólnotowym. Europejski Trybunał Sprawiedliwości określił tu również charakterystyczną rolę prawa unijnego. Oznacza to, iż skutki prawa unijnego dotyczą państw członkowskich i ich obywateli. Może ono nakładać obowiązki i przyznawać prawa. Nie każdy przepis jednak nie ma zastosowania przed sądem krajowym.
Przymiot bezpośredniego stosowania musi spełnić dodatkowy warunek. Przepisy muszą być dokładne i bezwarunkowe. Przepisy posiadające ogólne brzmienie, czy deklaracje nie nadają się do bezpośredniego stosowania przez sądy krajowe. Przepis ma bezpośredni charakter, gdy:
Jest on jasny i nie budzi on wątpliwości,
Jest on przepisem bezwarunkowym,
Jego wykonanie nie jest uzależnione od dalszych działań podjętych przez państwa członkowskie, bądź instytucje unijne.
W prawie unijnym istnieje bezpośredni skutek w układzie wertykalnym (pionowym; możliwość powołania się na normę prawa unijnego przez jednostkę wobec państwa) lub układzie horyzontalnym (poziomym; powołanie się na normę przez jednostkę wobec innej jednostki). W orzecznictwie Europejski Trybunał Sprawiedliwości można znaleźć wiele przykładów obydwu układów.
Bezpośredni skutek związany jest z konkretnymi postanowieniami prawa unijnego. Może on być związany z postanowieniami traktatów oraz aktami wtórnymi prawa unijnego. Bezpośrednio stosowane są rozporządzenia. Stają się one częścią krajowych porządków prawnych bez potrzeby inkorporacji czy transpozycji. Ze swej natury wywołują skutki bezpośrednie. To domniemanie bezpośredniości może być podważone w każdym momencie przez ukazanie jego niejasności i warunkowości. Mogą one co prawda nie wywoływać skutków bezpośrednich i niektórych sytuacjach wymagają przyjęcia ich przez prawa krajowe.
Bezpośredniość wynika ponadto z istotności decyzji, która podobnie jak akt administracyjny, który powinien zobowiązać adresata do określonego zachowania. Gdy adresatem jest państwo, a decyzja nakazuje lub zezwala na wydanie krajowego aktu wykonawczego to skutki prawne wobec podmiotów niepaństwowych wywołuje dopiero akt wewnątrzpaństwowy. Jeżeli jednak decyzja unijna nie pozostawia państwu ja wykonującemu żadnej przestrzeni dla swobodnego uznania akt realizacyjny nie posiada własnego znaczenia, a jednostka już na podstawie decyzji nabywa uprawnienia lub nakładane na nią są pewne obowiązki.
Nieco odmiennie wygląda to w przypadku dyrektyw, które wymagają implementacji postanowień dyrektyw do prawa krajowego. W orzecznictwie ETS wskazuje warunki, jakie powinna spełnić dyrektywa, by jej przepisy mogły stać się podstawą zrekonstruowania normy bezpośrednio skutecznej w prawie krajowym:
Musi upłynąć termin, do którego dyrektywy powinny zostać wdrożone do porządku prawnego państwowego członkowskiego, nie uczyniono tego w ogóle, bądź też w sposób nieprawidłowy,
Dana norma, do której powstaje zagadnienie bezpośredniej skuteczności powinna spełniać warunki czy też ogólne standardy bezpośredniej skuteczności norm prawa unijnego, tj. winna być precyzyjna, bezwarunkowa i powinna być zupełna - przepis normy jest wystarczająco zupełny, gdy kto i czego (działanie lub zaniechanie) może wymagać od określonych podmiotów; nie można mieć również wątpliwości, który będzie beneficjentem uprawnień, jak też podmiotu, który spoczywa prawny obowiązek stosowania prawa; brak precyzji w którymkolwiek aspekcie wyklucza skutek bezpośredni; norma jest warunkowa, gdy jest zupełna, niezależna od spełniania jakichkolwiek dodatkowych warunków, nie może być również uzależniona od wydania jakichkolwiek innych aktów prawnych unijnych czy krajowych.
Europejski Trybunał Sprawiedliwości uznaje jedynie skutek bezpośredni w układzie wertykalnym. Przesądzają o tym następujące przesłanki:
Dyrektywy są prawnie wiążące dla państw, a nie dla jednostek,
Dyrektywy jako akty prawne różnią się od rozporządzeń, gdyż to dyrektywy mogą nakładać konkretne obowiązki na jednostki,
Przyznanie dyrektywom przymiotu bezpośredniej skuteczności prowadziłoby do stanu niepewności prawa, zwłaszcza wtedy, gdy przepisy krajowe nakładające obowiązki są niezgodne z odpowiednimi przepisami dyrektyw.
W wyjątkowych sytuacjach Europejski Trybnał Sprawiedliwości uznaje układ horyzontalny.
Prawa człowieka
O prawach człowieka można mówić już w XVIII wieku. Jednak w prawie międzynarodowym prawa człowieka pojawiły się po II wojnie światowej. Jednostka powinna posiadać określone prawa, które państwo winno respektować i chronić. Prawa człowieka od czasów II wojny światowej stała się przedmiotem zainteresowania uregulowań prawnych. W systemie ochrony praw człowieka wyróżnia się:
system ogólny (ogólnoświatowy) – reprezentowany przez ONZ,
systemy regionalne – zarówno europejskie, jak i pozaeuropejskie; w tych pierwszych dotyczy to Rady Europy i Unii Europejskiej, zaś w drugich Liga Państw Arabskich,
wyspecjalizowane systemy ochrony praw człowieka – zarówno uniwersalne, jak i regionalne, należą do nich Międzynarodowy Czerwony Krzyż, UNESCO.
Jeden z trendów w międzynarodowym prawodawstwie w zakresie praw człowieka uznaje prawa człowieka jako prawa przysługujące wszystkim jednostkom, niezależnie od ich przynależności państwowej, religijnej, rasy. Termin praw człowieka nie został zdefiniowany przez żaden traktat, akt prawny, a nawet przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości.
Prawa podstawowe to ogólne zasady prawa, które czerpią źródło z tradycji konstytucyjnej, wspólnej dla państw członkowskich oraz umów międzynarodowych, których państwa są stronami lub przy opracowaniu których uczestniczyły, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu prawa międzynarodowego, prawa ochrony praw człowieka oraz nowo tworzące się prawo ekonomiczne.
Projekt traktatu ustanawiającego Unię Europejską z 1984 r. zwany projektem Spinellego stanowił próbę wielopłaszczyznowego rozwiązania kwestii praw człowieka we Wspólnotach Europejskich. Zawierał on zobowiązania Wspólnot do poszanowania praw i wolności jednostek. Przewidywał również sankcje w przypadku trwałych i rażących naruszeń zasad demokracji i praw podstawowych. Założenia tego projektu tylko w niewielkich zakresie zostały włączone do traktatu z Maastricht. Sam traktat z Maastricht zawarł ochronę praw człowieka w preambule. Traktat z Maastricht nakazuje rozwiązanie problemów związanych z polityką azylową, polityką imigracyjną, walką z narkomanią, współpracą sądową w zgodzie z Europejską Konwencją Praw Człowieka oraz Konwencją w sprawie statutu uchodźcy.
Traktat Amsterdamski, w porównaniu z Traktatem z Maastricht, wzmocnił przestrzeganie praw człowieka na terenie Unii Europejskiej.
Artykuł 13 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej stanowił próbę podwyższenia standardu ochrony praw człowieka we Wspólnotach Europejskich. Ich celem było zapewnienie szerszej ochrony przed dyskryminacją przez poszerzenie kompetencji prawodawczych Rady Europejskiej. Do wejścia w życie Traktatu Amsterdamskiego traktat ten zawierał tylko i wyłącznie przepisy dotyczące zakazu dyskryminacji ze względu na obywatelstwo. Na podstawie nowego artykułu 13 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej Rada Europejska działając jednomyślnie na wniosek Komisji, po konsultacji z Parlamentem Europejskim mogła podjąć stosowne działania, by zwalczać dyskryminację ze względu na płeć, pochodzenie, inwalidztwa. Przepis ten nie jest uznany jako przepis o bezpośrednim skutku. Nie stanowi bezpośredniego zakazu, lecz dodatkową podstawę prawną, umożliwiającą podjęcie działania.
W artykule 7 Traktatu o Unii Europejskiej odwołano się do pewnych idei, jakie zakładał projekt Spinellego. Przepis ten zezwalał na użycie środków przeciwko państwu członkowskiemu, które dopuszcza się rażącego i uporczywego naruszenia zasad, na jakich opiera się Unia Europejska. Na podstawie tego przepisu Rada Europejska, obradując w składzie szefów państw i rządów na wniosek 1/3 państw członkowskich lub Komisji Europejskiej, po uzyskaniu zgody Parlamenty Europejskiego, mogła stwierdzić jednomyślnie istnienie poważnego i uporczywego naruszania zasad, a tym samym Rada Europejska większością kwalifikowaną miała prawo wprowadzić sankcje przeciwko państwu, które naruszało zasadę, polegających na ograniczeniu uprawnień wynikających z traktatów, włączając w to prawo rządów tego państwa do głosowania w Radzie Europejskiej. Te sankcje mogły mieć inny charakter, jak pozbawienie państwa członkowskiego świadczeń przysługujących mu z funduszy unijnych.
Ponadto traktat Amsterdamski wprowadził konstytucyjną zmianę art. 49 Traktatu o Unii Europejskiej w zakresie tzw. kryteriów przyjęcia z 1993 r. Na mocy tegoż przepisu poszanowanie praw człowieka stało się prawnym warunkiem członkostwa Unii Europejskiej.
Traktat Nicejski znowelizował przepis artykułu 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Zasadniczą kwestią było to, iż artykuł 7 ustęp 2 Traktatu o Unii Europejskiej formułował bardzo poważną sankcję – zawieszenie praw podstawowych wynikających z Traktatu, w przypadku stwierdzenia poważnego i uporczywego naruszenia zasad określonych w artykule 6 ustęp 1 Traktatu o Wspólnotach Europejskich, nie przewidując żadnych pośrednich form oddziaływania. Dlatego też w trakcie prezydencji Francji dokonano nowelizacji artykułu 7. Przewidywał on możliwość stwierdzenia przez Radę Europejską większością 4/5 państw członkowskich i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego jednoznacznego niebezpieczeństwa ciężkiego naruszenia przez państwa członkowskie zasad z artykułu 6 ustęp 1 Traktatu o Unii Europejskiej. W takim przypadku Rada Europejska mogła skierować do państwa członkowskiego odpowiednie zalecenia. Przed podjęciem takiego zalecenia Rada Europejska miała obowiązek wysłuchać państwa członkowskiego oraz miała możliwość wezwania niezależne osobistości do przedstawienia sprawozdania dotyczącego sytuacji w tym państwie.
W 2000 r. Karta Praw Podstawowych nie miała charakteru wiążącego, a określano ją jako deklaracje międzyinstytucjonalną trzech największych organów.
Deklaracja z 5 dotyczyła praw podstawowych. Jej sygnatariuszami była Rada Europejska, Parlament Europejski oraz Komisja Europejska. Dokument ten nie ma jednak charakteru wiążącego, zaś jej postanowienia można rozpatrywać jedynie w kategoriach moralnych i politycznych. Sama deklaracja podkreślała znaczenie konstytucji państw członkowskich, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka (jako źródło praw człowieka), a także przekazano poparcie instytucji Unii Europejskiej orzecznictwu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach człowieka.
Komisja Europejska wydała również dwa bardzo ważne memoranda w sprawie ochrony praw człowieka. Pierwsze z nich wydano w 1979 r. W tym dokumencie Komisja Europejska uznała, iż Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności jest najlepszym dokumentem zapewniającym konieczność ochrony praw podstawowych Unii Europejskiej we Wspólnotach. W 1991 r. w tym zakresie Komisja Europejska wydała kolejne memorandum w tym zakresie twierdząc, iż w zakresie ochrony praw człowieka istnieje poważna luka.
Parlament Europejski w zakresie ochrony praw człowieka wydawał liczne rezolucje o charakterze ogólnym np. Deklarację Podstawowych Praw i Wolności z 12 kwietnia 1989 r. oraz rezolucje przeglądowe uchwalane okresowo, które dotyczyły oceny stanu przestrzegania i perspektywy ochrony praw człowieka na świecie i we Wspólnotach Europejskich. Najważniejsze znaczenia ma jednak Deklaracja Praw Człowieka i Wolności z 1989 r., albowiem stanowi próbę stworzenia przez PE własnego katalogu praw podstawowych. Deklaracja ta odwołuje się do wielu wcześniej wydanych dokumentów Wspólnot Europejskich, poczynając od traktatów, protokołów, Europejskiej Konwencji, Karty Socjalnej, kończąc na tradycjach konstytucyjnych państw członkowskich. Deklaracja zawiera katalog praw i wolności, na które składają się m.in.: prawo do życia, równość wobec prawa, wolność myśli, poglądów, prawo do sądu. Ponadto akt ten gwarantuje zasadę nienaruszalności godności ludzkiej oraz zasad demokracji. Deklaracja proklamuje zawsze ochronę środowiska i ochronę konsumentów, lecz nie zawsze na zasadzie prawa podmiotowego, lecz jako obowiązki nałożone na instytucje. Parlament Europejski wydał jeszcze jedną rewolucję w 1994 r. W dokumencie tym podniesiono konieczność podpisania Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności przez państwa Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej.
Rada Europejska również wydała kilka dokumentów w zakresie ochrony praw człowieka. Najważniejsza jest deklaracja z 1991 r., a także ustalenia szczytu w Kolonii, które miały miejsce w dniach 3 - 4 czerwca 1999 r. Dotyczyły one decyzji Rady Europejskiej w zakresie realizacji Karty Praw Podstawowych. Rada Europejska wskazała jakiego typu prawa powinny znaleźć się w tej karcie, określiła skład zespołu, który miał zająć się jej projektowaniem oraz wyznaczała termin, do którego projekt miał być zrealizowany.
2011-03-24
Czynne i bierne prawo wyborcze Art. 22 ust. 1. Spor z obywatelami zamieszkującymi Gibraltar którzy nie mieli obywatelstwa. Chodzi tu o terytoria zamorskie.
Dyrektywa 93 określa ordynacje wyborcza do samorządu. Na jej mocy każda os jest obywatelem UE jeżeli spełnia warunki. Głosowanie powszechne i bezpośrednie , oraz wybory org wyborczego. Interpretacja samorządu lokalnego rożni się w rożnych państwach członkowskich. Zapobieganie uczestnictwa os pozbawionym biernego prawa do glosowania. Zakaz kumulacji urzędów.
art. 62 Konstytucji Rp wykładnia rozszerzająca
W Polsce czynnego prawa wyborczego nie maja os pozbawione praw wyborczych, publicznych. Prawo wybieralności. W Polsce prawa wybieralności nie ma os skazana za przestępstwo umyślne ścigane z oskarzenia publicznego.
Dyrektywa 93 na mocy art. 3 ust 1 1993 obywatele którzy mieszkaja w innym panstwie członkowskim niż swoje i spełniają wszystkie warunkie mogą kozystac z czynnego i biernego prawa wyborczego.
PEETYCJA
regulamin parlamentu Eu , określono przede wszystkim procedure skladania. Skarga w jednym z jezykow urzędowych, nazwisko, obywatelstwo, miejsce zamieszkania. Zawiadamiam się oskarzacego w razie odrzucenia w raz z uzasadnieniem. 1997 utworzono komisje potycji. Bada ona zgodność petycji jeśli wszystko jest zgodne przechodzi ona dalej. Jeśli ktos uwaza ze komisja narusza jego prawa nie przysługują mu żadne prawa. Na 27 panstw około 1000 petycji. Komisja sklada sprawozdania rezolucje doradza os prowadzacej aby zwróciła się do rzecznika EU.
Rzecznik prawa obywatelskich
Wszczecie postepowania z urzedu lub skargi
Badanie dopuszczalności przedmiotowej skargi
Dochodzenie
Rozwiązanie polubowne, uwagi krytyczne, zalecenia wstepne, sprawozdania
Po zarejestrowaniu skargi RPO bada czy wchodzi ona w zakres jego kompetencji i czy jest ona dopuszczalna. RPO może zadac w tym względzie od skarżącego dostarczenia dodatkowych inf. lub dokumentow. Jeżeli skarga jest niedopuszczalna to już na etapie wstępnym zostaje odrzucona. Dostarcza się taka inf skarżącemu wraz z uzasadnieniem.
Jeżeli skarga jest dopuszczalna rzecznik przystepuje do jej rozpatrzenia. Gdy na tym etapie uzna, ze nie ma podstaw do podjecia dochodzenia, zamyka sprawe i przekazuje inf. skarżącemu. W przeciwnym razie RPO wstrzyma dochodzenie. O tym informuje skarżącego i instytucje której skarga dotyczy. RPO dodatkowo przekazuje kopie skargi do instytucji i wzywa ja w określonym terminie do przedstawienia swojej opini (zwykle jest to 3 mc) nastepnie przekazuje opinie skarżącemu, który może przedstawic swoje uwagi na pismie, w terminie nie dłuższym niż okres 1 mc. W tym stadium rzecznik może podjac decyzje o zamknieciu dochodzenia lub kontynuowaniu dochodzenia. Informuje ot tym skarżącego i instytucje. Prowadzac dalej dochodzenie rzecznik może zadac dodatkowych inf. od instytucji lub organu, może także zadac przedstawienia mu akt w zakresie niewłaściwego administrowania. Może zadąć złożenia zeznań od pracowników EU. Może także przeprowadzać inne badania bądź ekspertyzy. Jeżeli rzecznik nie otrzyma inf. o które występuje instytucja naraża się na innego typu konsekwencje, łącznie z postępowaniem sadowym. Ponad to RPO w zakresie prowadzonego dochodzenia może być zobowiązany przez skarżącego do nie ujawniania pewnych okoliczności sprawy, czyli niektórych inf. dokumentacji (skarżący może żądać aby skarga miała charakter poufny).
W trakcie prowadzenia postępowania RPO ma obowiązek współpracy z instytucja której dotyczy skarga, ma obowiązek rozstrzygnięcia sprawy w sposób polubowny. Jeżeli współpraca okaże się skuteczna skarga zostaje rozstrzygnięta, rzecznik zamyka sprawę i przekazuje inf. w tym względzie skarżącemu wraz z uzasadnieniem. W sytuacji gdy nie udało się polubownie rozstrzygnąć skargi, RPO zamyka sprawę, wydaje uzasadniona decyzje, która może zawierać uwagi krytyczne, bądź tez może sporządzić sprawozdanie zawierające zalecenia wstępne. RPO czyni uwagi krytyczne jeżeli uzna ze przypadek niewłaściwego admin. nie powoduje skutków o charakterze ogólnym. A inst. nie może już wyeliminować przypadku niewłaściwego admin. w przeciwnym razie RPO tworzy sprawozdanie z zaleceniami wstępnymi i przesyła je obu stronom których skarga dotyczy. Instytucja ma obowiązek do zastosowanie się do takiej opinii w czasie 3 mc.
Prawo do obywatelskiej inicjatywy legislacyjnej – prawo to wymaga podpisu 1 000 000 obywateli pod projektem na mocy którego podpisy pod projektem powinnym pochodzic ze znacznej liczby panstw. Komisja EU nie jest zobowiazana wskutek takiej inicjatywy do przedłożenia projektu aktu prawnego.
31.03.2011
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Pełni on różnorakie funkcje m.in.: administracyjne, decyzyjne. Generalnie, osoby prywatne i prawne nie mogą bezpośrednio postępować przed Trybunałem Sprawiedliwości. Mogą tego dokonywać w sposób pośredni w postaci pytań prawnych. Osobami uprzywilejowanymi do występowania przed TS są państwa, instytucje i organy państwowe. W Trybunału Sprawiedliwości zasiada 27 sędziów – po jednym z każdego kraju. Państwo ponadto posiada prawo do wystawienia rzeczników generalnych przy Trybunale Sprawiedliwości, których liczba w niedługim czasie powinna się zmienić.
Poprzednikiem Trybunału Sprawiedliwości był Sąd Pierwszej Instancji. Traktat Lizboński zmienił jego nazwę. Powodem utworzenia Sądu Pierwszej Instancji było znaczne odciążenie Trybunału Sprawiedliwości. 24 października 1988 r. Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o utworzeniu Sąd Pierwszej Instancji. Rok 1989 był pierwszym, w którym zaczął działać Sąd Pierwszej Instancji. Traktat Nicejski dokonał istotnych zmian w Sąd Pierwszej Instancji. Zyskał on bowiem odrębny status dla Sądu Pierwszej Instancji. Ponadto przewidywał on o utworzeniu izb sądowych. Podstawą prawną działania Sądu Pierwszej Instancji były przepisy Traktatu o Unii Europejskiej. Do Sądu Pierwszej Instancji obywatele mogą występować z roszczeniami do organu Unii Europejskiej. Wymienia się skargę o unieważnienie aktu prawnego (podmioty mogą wymusić unieważnienie tego aktu, gdy udowodnią szkodę), skargę odszkodowawczą, skargę pracowniczą. Traktat Nicejski ponadto ustanawiał, iż Sąd Pierwszej Instancji będzie miał prawo do rozpatrywania wielu pytań prejudycjalnych, które mógł dotychczas rozpatrywać Trybunał Sprawiedliwości. Do dnia dzisiejszego, gdy sprawa jest szczególnie skomplikowana to Sąd Pierwszej Instancji przekazuje sprawę pytania prejudycjalnego do Trybunału Sprawiedliwości. Od orzeczeń Sąd Pierwszej Instancji przysługuje prawo do odwołania się wyłącznie w kwestii prawnej. Podstawą do odwołania jest naruszenie procedury przez Sąd Pierwszej Instancji czy naruszenie przez owy sąd prawa Unii Europejskiej. Gdy skarga jest uzasadniona to Trybunał Sprawiedliwości może uchylić wyrok Sąd Pierwszej Instancji lub dać sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji oparta jest na zasadzie kompetencji(?). Trybunał Sprawiedliwości i Sąd Pierwszej Instancji posiadają kompetencje o charakterze szczególnym, podczas, gdy sądy krajowe mają kompetencje generalne.
Sąd Pierwszej Instancji składa się z 27 sędziów. Częściowa zmiana składu częściowa zmienia się po 3 latach. Traktaty przewidują możliwość powołania przy Sądzie Pierwszej Instancji rzecznika generalnego. Obecnie jednak nie powołano ich. Gdy sprawa jest skomplikowana to Prezes Sądu Pierwszej Instancji może powołać sędziego do powołania rzecznika generalnego.
Sąd Pierwszej Instancji orzeka w trybach 3-osobowym, 5-osobowym, 13-osobowym lub 27-osobowym. Zależy to od stopnia zawiłości prawa lub rozbudowania sprawy. Obsługę administracyjną zapewnia Sekretariat. Polską przedstawicielką jest Irena Wiszniewska-Białecka.
Z uwagi na coraz większe obciążenie postanowiono utworzyć izby sądowe. Decyzją rady z 2 listopada 2004 ustanowiono Sąd do spraw Publicznych. 2 grudnia 2005 r. orzeczono, iż owy sąd został poprawnie ukonstytuowany. Poza traktatami rzymskimi jako podstawy działania tegoż sądu wymienia się regulamin Sądu Pierwszej Instancji. Sąd do spraw Publicznych zajmuje się urzędnikami. Rozpatruje on około 150 spraw rocznie. W pierwszej instancji rozpoznaje on sprawy między Unią Europejską a jej urzędnikami. Spory te dotyczą np. stosunku pracy, wynagrodzenia, przebiegu kariery zawodowej, środków dyscyplinarnych czy systemu zabezpieczenia społecznego (choroby, starość, wypadki przy pracy, zasiłki rodzinne). Może on rozpatrywać sporów szczególnych grup pracowników Unii Europejskiej np. personelu Euroiustum, Europejskiego Banku Centralnego, Biura Harmonizacji w ramach rynku wewnętrznego. Nie rozpatruje on spraw między krajowymi organami administracyjnymi a ich pracownikami. Składa się z 7 sędziów powoływanych na 6-letnią kadencję. Polska przedstawicielką jest Irena Boruta. Jego struktura jest podobna jak Trybunału Sprawiedliwości. Działa przy nim również Sekretariat.
Trybunał Sprawiedliwości oraz Sąd Pierwszej Instancji (od momentu powstania) sprawują istotna rolę w prawidłowym funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Sprawują one kontrolę nad ważnością i legalnością aktów prawa unijnego (wtórnego) oraz interpretują traktaty założycielskie i inne instrumenty unijne.
Postępowanie przed sądami w Luksemburgu zawiera przymus adwokacki. Wszystkie traktaty wspólnotowe milczą niestety na ten temat. Lukę tą wypełnia status Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ma on zastosowanie również do Sądu Pierwszej Instancji oraz Sądu ds. Służb Publicznych. Są one ważne z punktu widzenia obywateli UE. Strona występująca przed sądami Unii Europejskiej musi pamiętać o wielu odrębnościach. Nie ma obowiązku o pouczaniu o przysługujących środkach prawnych. Pouczają one natomiast obywateli o możliwych środkach odwoławczych. Na sądach unijnych nie ciąży obowiązek należytego i wyczerpującego informowania strony o okolicznościach faktycznych i prawnych. Organy sądowe nie czuwają na tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa. W celu sprawnego przestrzegania prawa z zakresie skarg bezpośrednich i odwołań strony mogą dodatkowo sięgnąć do praktycznych instrukcji odnoszących się do skarg bezpośrednich i odwołań wyjaśniający, uzupełniających postanowienia regulaminu, jak też praktycznych instrukcji dla stron dotyczących sposobu składania pism procesowych i innych dokumentów dotyczących procedury pisemnej.
Postępowanie przed sądami w Luksemburgu posiada pewne cechy wspólne z postępowaniem przed sądami krajowymi. Charakteryzuje się inkwizycyjnością (dotyczy przeprowadzenia postępowania dowodowego), kontr(?) (obowiązek dostarczenia wszystkich dokumentów przedstawionych przez jedną ze stron drugiej stronie; wszystkie dokumenty, które są dostarczane stronom w czasie postępowania chroni zasada wykorzystywania ich tylko do celów postępowania; niewłaściwe ich wykorzystanie, a w szczególności wykorzystanie ich w polemice prasowej może narazić sprawę na konsekwencję natury finansowej w postanowieniu dotyczącym kosztów postępowania) oraz uprzywilejowaniem formy pisemnej (rozprawy nie przeprowadza się, jeżeli w ramach procedur pisemnej zostaną określone wszystkie okoliczności pisemne i prawne strony.
Języku sprawy dokonuje autor pozwu, gdy na terenie tego państwa funkcjonują więcej niż dwa języki urzędowe. W postępowaniu w sprawie wydania orzeczeń prejudycjalnym językiem oficjalnym jest zawsze język sadu krajowego, który zwrócił się z pytaniem prawnym.
Wiąże się to również z instytucjonalną pomocą prawną, w sytuacji, gdy osoby nie mają wystarczających środków do realizacji swoich praw. Polega to na przysłaniu bezpłatnej pomocy prawnej. Tego typu pomoc przyznawana jest niezależnie osobie fizycznej lub prawnej, po uprzednim dowiedzeniu przez nią, iż pokrycie przez nią kosztów postępowania w całości lub części jest niemożliwe. Wniosek w tym zakresie nie jest też uzależniony od rodzaju skargi. Kosztami postępowania są koszta podlegające zwrotowi, a więc koszty dotyczące zastępstwa procesowego (wynajęcie adwokatów, radców prawnych), kwoty należne świadkom oraz koszty pocztowe i telekomunikacyjne. Koszta podlegające zwrotowi są ograniczone do tych, które zostały poniesione w związku z postępowaniem przed sądem i których poniesienie było w tym celu konieczne. przed przyznaniem pomocy sąd dokonuje czynności sprawdzających. Obywatele Unii Europejskiej mogą złożyć wniosek o przyznanie bezpłatnej osoby prawnej przed lub po wniesieniu skargi. Jest to o tyle istotne, iż jeżeli taki wniosek zostanie złożony przed wniesieniem skargi to musi on określić przedmiot skargi, stan faktyczny, a także argumentację na poparcie skargi. Pomocy prawnej nie przyznaje się, jeżeli czynność, dla których wnosi się o jej przyznanie jest niedopuszczalna lub bezzasadna (Postanowienie SPI T-321/06 Siwecki). Sąd wydaje postanowienie w zakresie kosztów, które nie podlegają zaskarżeniu. Określa tym ustanowienie adwokata lub radcy prawnego odpowiedzialnego za reprezentację, a także z reguły określa kwotę, która zostanie wypłacona pełnomocnikowi albo określa górną granice, której co do zasady koszty zatrudnienia adwokatów i radców nie mogą przekroczyć. Przepisy stanowią też, iż prezes sądu może cofnąć pomoc, jeżeli nastąpi zasadnicza zmiana okoliczności. Istotne jest także to, iż obywatele Unii Europejskiej korzystający z pomocy prawnej, a przegrywający sprawę przed sądem mogą zostać obciążeni pewnymi kosztami postępowania. Sąd może to uczynić powołując się na względy słuszności. W innym przypadku koszta zostaną pokryte z kasy sądu w ramach postanowienia.
Państwa członkowskie i instytucje unijne reprezentowane są przez pełnomocników ustanowionych do każdej sprawie. Zaś inne osoby-strony muszą być reprezentowane przez prawników, adwokatów i radców prawnych. Dodatkowo nauczyciele akademiccy, którym przyznaje się prawo reprezentowania stron w postępowaniu przed stronami krajowymi mają prawo reprezentować stronę przed sądami unijnymi na równi z adwokatami i radcami prawnymi. Ich udział w sprawie w praktyce sprowadza się najczęściej do przedstawienia opinii na temat określonego zagadnienia teoretycznego związanego bezpośrednio ze sprawą.
Przymus adwokacko-radcowski dotyczy tych stron postępowania, które co prawda spełniają określone kryteria, albo chcą występować we własnej sprawie w takich charakterze. Przepisy dotyczące postępowania wyraźnie wskazują, że strony muszą być reprezentowane. W związku z tym by wnieść skargę do sądu strona w rozumieniu tego przepisu musi uciec się do skorzystania z usług osoby trzeciej. Obowiązki pełnomocników rozciągają się niemal na wszystkie fazy postępowania. Dotyczy to zarówno tego, iż bezskuteczny pozostaje oryginał każdego pisma procesowego, jeżeli nie został podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Tylko wyłącznie ręczny podpis tych osób na oryginale każdego pisma procesowego jest jedynym środkiem pozwalającym na zapewnienie, iż odpowiedzialne stanowisko spoczywa na osobie uprawnionej do reprezentacji strony przed sądami unijnymi. Podpis musi być własnoręczny i nie może zostać zastąpiony żadnym podpisem mechanicznym. W przypadku postępowań o pytania prejudycjalne zasada obowiązkowej reprezentacji funkcjonuje w zmodyfikowanym formacie. Trybunał Sprawiedliwości uwzględnia tu przepisy procesowe sądu krajowego, który zwrócił się z pytaniem dlatego, jeżeli określone przepisy stosowane przez sąd krajowy nie przewidują przymus adwokacko-radcowskiego strony posiadają niewątpliwie tzw. zdolność postulacyjną przed sadami unijnymi. Mogą bowiem samodzielnie przedstawiać swoje uwagi pisemnie bądź ustnie.
Obowiązek prawny oskarżonego organu do działania może zasadniczo wynikać z prawa pierwotnego, prawa wtórnego, powszechnych zasad prawnych i wszystkich innych obowiązujących w części prawa unijnego. Postawienie zarzutu bezczynności okazuje się chybione, gdy wydanie aktu należy do kompetencji dyskrecjonalnej danego organu i instytucji np. zgodnie z artykułem 258 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Komisja Europejska ma tzw. kompetencję dyskrecjonalną – Komisji Europejskiej przysługuje wyłączna kompetencja w decydowaniu o tym, czy należy wszcząć postępowanie o stwierdzenie uchybienia zobowiązania państwa członkowskiego. Dlatego też osoba fizyczna lub prawna nie może skutecznie wnosić skargi na bezczynność, czyli na zasadzie artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej powołując się na bezczynność tej instytucji w danym zakresie. W myśl owego artykułu skarga na bezczynność jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy dana instytucja została uprzednio wezwana do działania. Zgodnie z orzecznictwem wezwanie to musi być dostatecznie jasne i precyzyjne, by umożliwić instytucji ustalenie jaka powinna być treść decyzji, której wydania się żąda oraz powinno z tego wynikać, iż celem tego wezwania jest zobowiązanie organu do zajęcia stanowiska. Jeżeli w ciągu 2 miesięcy od takiego wezwania owa instytucja nie określa swego stanowiska skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy od daty wezwania. W przypadku, gdy instytucja zareaguje na wezwanie i uzna przedmiot postępowania, czyli np. wyda konkretny akt, uznaje się, iż przedmiot postępowania przestał istnieć i postępowanie należy umorzyć. Zaniechanie wydania aktu skierowanego do niej dotyczy bezczynności, rozumianej jako niewydanie aktu lub niezajęcia stanowiska, nie zaś wydania innego aktu niż akt, który skarżący uznał za odpowiedni do wydania. Przesłanki dopuszczalności skargi dotyczą więc:
Wezwania organu do podjęcia czynności,
Niezajęcia stanowiska przez organ w okresie dwóch miesięcy,
Dwumiesięcznego terminu dopuszczalności skargi pod rygorem utraty tego prawa.
Osoby uprzywilejowane: państwa członkowskie, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski itd. mają tzw. legitymację ogólną do wnoszenia skarg na bezczynność. Podmioty uprzywilejowane mogą wnieść skargę na bezczynność w przypadku niepodjęcia aktów, które wywierałyby skutki prawne. Mogą one również skierować skargę przeciwko niepodjęciu aktów skutków takich pozbawionych, jeżeli ich brak sam w sobie skutki takie wywołuje. Przykładowo, ma to miejsce wówczas gdy brakujący akt stanowi niezbędny warunek wstępny do rozpoczęcia procedury o wydanie innego aktu. W tym znaczeniu Parlament Europejski może wystąpić przeciw Radzie Unii Europejskiej, unikającej przedstawieniu mu projektu aktu. Mimo, że taki projekt stanowi jedynie akt przygotowawczy, który nie może być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności. Legitymacji ogólnej nie ma też Europejski Bank Centralny. Mimo to zaliczony jest jednak do podmiotów półuprzywilejowanych. Wnosi on bowiem skargi w zakresie ochrony swoich kompetencji. Osoby fizyczne i osoby prawne należą do tzw. podmiotów nieuprzywilejowanych, albowiem w ich przypadku skuteczność wniesienia skargi zależy od wykazania interesu prawnego w takim wniesieniu. Jedynie sąd unijny stwierdza zaniechanie wydania aktu przez instytucję Unii Europejskiej. Nie nakazuje owe orzeczenie wydania aktu, którego domaga się oskarżający. Instytucja i instytucje, których wydanie uznano za sprzeczne, w drodze traktatu, obowiązane są podjąć konieczne kroki celem zastosowania się do rzeczywistego (?).
14.04.2011
Pytania prejudycjalne i skargi przeciwko naruszeniom
W polskim języku prawniczym nie ma takiego określenia jak pytanie prejudycjalne. Istnieje jednak możliwość przedstawienia pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego. Pytania prawna mogą być przedstawiane również do Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego, co oczywiście uregulowane jest w przepisach.
W pytaniach prejudycjalnych chodzi o to, iż sąd krajowy wysyła pytanie do Trybunału Sprawiedliwości, a Trybunał Sprawiedliwości odpowiada. Na dzień dzisiejszy pytania prejudycjalne zostały uregulowane w artykule 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Instytucją jedyną zgodnie z traktatem do odpowiedzi na pytania prejudycjalne jest Trybunał Sprawiedliwości. Artykuł ten zmodyfikował kwestie w zakresie pytań prawnych i pytań prejudycjalnych. Stanowi on, iż jeśli podniesione zostanie przez osobę pozbawioną praw wobec państwa członkowskiego to pytanie takie rozpatrywane jest jak najszybciej.
Pytanie prejudycjalne ma charakter wtórny i instrumentalny. To zinstytucjonalizowana opinia zaciągania opinii rzeczoznawców. Sąd może wystąpić z takim pytaniem w każdym etapie postępowania: pierwszej instancji, apelacji czy kasacji.
Pojęcie sądu nie obejmuje w państwach członkowskich organów tej samej treści. Dlatego też kwestię czy dany organ jest sądem, czy trybunałem w rozumieniu artykułu 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej rozstrzygana jest przez prawo unijne, a nie prawo wewnętrzne państwa członkowskiego. Wyrażenie „sąd” lub „trybunał” może w pewnych okolicznościach odnosić się do innych ciał niż sądy. Skutkuje to uznaniem za sąd różnych organów, o ile spełnią one określone w wyżej wymienionym artykule kryteria. Trybunał Sprawiedliwości przy rozpatrywaniu pytań prejudycjalnym bada czy dany organ jest sądem. W szczególności ustala on:
Podstawę prawną istnienia organu,
Jego stały lub tymczasowy charakter,
Obligatoryjny charakter jego jurysdykcji,
Kontradyktoryjność postępowania,
Stosowanie przez organ przepisów prawa
Jego zewnętrzność.
Ponadto sądy krajowe mogą występować do Trybunału Sprawiedliwości wyłącznie jeśli orzekają w ramach postępowania prowadzonego do rozstrzygnięcia o charakterze sądowym. Jedyna wątpliwość w polskiej procedurze dotyczy tych postępowań, w których organy nie wykonują czynności jurysdykcyjnych. Nie wszystkie bowiem czynności sądu zmierzające do wydania wyroku mają charakter jurysdykcyjny. Należy tu pojmować wyrok jako rozstrzygnięcie sporne. Wyjątkami są w tej kwestii sądy rejonowe w sprawach wieczysto-skargowych, w sprawach o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz w innych postępowaniach rejestrowych (rejestr dzienników i czasopism, rejestr funduszy emerytalnych, rejestr funduszy inwestycyjnych). Należy tu bowiem wnieść środek odwoławczy (apelacji od orzeczenia sądowego, a także na skutek skargi na orzeczenie referendarza sądowego). Referendarz sądowy w świetle znowelizowanych przepisów ma kompetencje sądu, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Ponadto orzeczenie referendarza sądowego mogą być tytułami egzekucyjnymi. Jeśli zatem referendarz sądowy dokonałby czynności jurysdykcyjnych, wówczas musi być traktowany jako sąd w myśl artykułu 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Przesłanki wniesienia pytania prejudycjalnego zostały zawarte w Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz w judykaturze. Są to:
Pytanie dotyczy wykładni przepisów prawa pierwotnego,
Pytania dotyczą wykładni i ważności aktów przyjętych przez akty lub instytucje Unii Europejskiej lub jednostki organizacyjne,
Sprawa dotyczy polityki wizowej, azylowej, emigracyjnej oraz innych polityk związanych z cudzoziemcami,
Sprawa dotyczy ważności i wykładni aktów powstałych w byłym trzecim filarze (wymiarze sprawiedliwości) – artykuł 35 ustęp 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
Pytanie pochodzi od sądu lub trybunału państwa członkowskiego,
Pytanie dotyczy rzeczywistego i konkretnego procesu prowadzonego przed sądem.
Artykuł 267 ustęp 1 punkt A precyzuje pojęcie traktatu. Uznaje on traktat jako traktaty:
Założycielskie,
Zmieniające wraz z protokołami.
Należy pamiętać, iż Trybunał Sprawiedliwości w tym przypadku orzeka o wykładni, a nie o obowiązywaniu traktatu. Nie może on kwestionować ważności prawa unijnego. Ponadto przynależność tych traktatów i konwencji do prawa pierwotnego uzasadnia się tym, że zawierają przepisy zmieniające przepisy traktatów założycielskich. Trybunał Sprawiedliwości mogą być przedłożone przyjęte za wspólne tradycje konstytucyjne państw, niepisane zasady prawa i prawa podstawowe. Przykładem może być zasada równego traktowania czy zasada proporcjonalności. Niemożliwa jest sytuacja, w której Unia Europejska wszczyna dwa postępowania odnośnie do jednego zjawiska czy podejmuje różne środki karne w związku z jednym środkiem prawa. Pytanie prejudycjalne może dotyczyć także prawa do obrony. Oznacza ono, że przy podejmowaniu jakichkolwiek środków zainteresowana osoba musi mieć możliwość wyrażenia swojej opinii w sprawie.
Przepisy prawa państwa członkowskiego w sytuacji wznoszenia pytań „czystokrajowych” mówią, iż Trybunał Sprawiedliwości może uznawać wyroki w owych sprawach, gdy:
Przepis prawa państwa członkowskiego regulujący sytuację „czystokrajową” wyraźnie odsyła do przepisów unijnych,
Przepis kontraktu prawa prywatnego odsyła do treści przepisów prawa unijnego.
Artykuł 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej ustęp 1 litera B dotyczy możliwości wnoszenia pytań prejudycjalny w kwestii ważności aktów wydawanych przez organy i jednostki organizacyjne UE. Chodzi tu o akty rozumiane w myśli artykułu 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Choć nie wymienia się umów międzynarodowych w zakresie pojęciowym to zgodnie z ustaloną linią orzeczniczą Trybunał Sprawiedliwości uznaje się za właściwy w przedmiocie dokonywania wykładni umów międzynarodowych wiążących Unię Europejską, gdyż tworzą część europejskiego porządku prawnego. Kompetencja Trybunału Sprawiedliwości obejmuje też tzw. umowy mieszane, których stronami są państwa członkowskie. Nie stanowi różnicy czy w praktyce umowy mają być zrealizowane przez organy UE czy przez państwa członkowskie. Trybunał Sprawiedliwości też jest upoważniony do wykładni umowy GATC, choć państwa członkowskie zawarły ją przed podpisaniem Traktatu Rzymskiego. Z racji, iż polityka handlowa jest wyłączną kompetencją UE uprzednio istniejąca w tym systemie międzynarodowym w tym postanowienia GATC są postanowieniami wiążącymi. Możliwość wnoszenia pytań prejudycjalnych przewiduje wiele konwencji, zwłaszcza te zawierane w kwestii wymiaru sprawiedliwości. Chodzi u zwłaszcza o Konwencję Brukselską z 27 września 1968 roku w sprawie wykonalności i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych.
Teoria abstrakcyjna uważa, że do przedkładania pytań prawnych zobowiązane są też organy wyższe dla danego celu sprawy, gdyż ich decyzje są zasadniczo niezaskarżalne w ramach wewnętrznego porządku prawnego. Teoria konkretna natomiast uważa, ze obowiązek składania zapytań uzależniony jest od konkretnego sporu prawnego tak, że do przedkładania pytań mógłby być zobowiązany nawet i sąd rejonowy (w polskim przypadku), gdyby wartość przedmiotu sporu była zbyt niska, aby móc wyrok zakwestionować w postępowaniu rewizyjnym. Polska doktryna skłania się w stronę teorii konkretnej.
Sądy krajowe są zobowiązane zwracać się z pytaniem prejudycjalnymi, jeśli dana kwestia, którą rozpoznałby Trybunał Sprawiedliwości w tym trybie nie ma żadnego związku z tą sprawą będącą przedmiotem postępowania przed sądem krajowym.
Sądy nie są obowiązane zwracać się z pytaniem, gdy podniesiona w nich kwestia prawna jest materialnie identyczna z kwestią, która była przedmiotem orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości w podobnej sprawie, bez względu na charakter postępowania, które doprowadziło do jego wydania i jeśli pytania wniesione w tych dwóch przypadkach nie są dokładnie identyczne.
Sądy nie są zobowiązane zwracać się z pytaniem prejudycjalnym, jeśli prawidłowe zastosowanie przepisów prawa unijnego nie pozostawia żadnych możliwości nawet wówczas, gdy kwestia dotycząca prawa unijnego ma ścisły związek ze sprawą i nie było wcześniej orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości, do którego stan ten mógłby nawiązać.
Sąd Najwyższy dopiero w 2008 r. odniósł się do kwestii wnoszenia pytań prejudycjalnym. W wyroku z 20 lutego 2008 r. Sąd Najwyższy uznał, iż w postępowaniu cywilnym od orzeczenia sądu drugiej instancji strona może wnieść skargę kasacyjną w rozumieniu artykułu 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Sąd Najwyższy uznał, że orzeczeniami, które nie podlegają zaskarżeniu w rozumieniu artykułu 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w związku z przepisami Kodeksu Postępowania Cywilnego są orzeczenia Sądu Najwyższego wydane w związku z rozpatrywaniem skargi kasacyjnej od orzeczenia sądu drugiej instancji. W przypadku, gdy skarga konstytucyjna jest niedopuszczalna ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia lub niedopuszczalna w ramach Kodeksu Postępowania Cywilnego to sądem od którego orzeczenia nie służy środek zaskarżenia będzie sąd drugiej instancji. Sąd Najwyższy powinien przy każdej rozpatrywanej sprawie dotyczącej skargi kasacyjnej i bezpośrednio prawa unijnego wyraźnie zaznaczyć, dlaczego uważa, iż dana kwestia nie powinna być przedmiotem postępowania.
Przepisy Kodeksu Postępowania Karnego przewidują, iż decyzja sądu powinna raczej formę zawieszenia postępowania, ze względu na spodziewany czas oczekiwania. Postępowanie należy zawiesić na podstawie artykułu 22 § 1 Kodeksu Postępowania Karnego. Przepis ten stanowi, iż jeśli ze względu na szkodę uniemożliwiającą rozwój postępowania to postępowanie zawiesza się na czas trwania przeszkody. Niewątpliwie do takich okoliczności można zaliczyć zwrócenie się z pytaniem prejudycjalnym. Istotne jest również to, że postanowienie o zawieszeniu postępowania wywołuje skutki prawne, czyli może być zaskarżone. W piśmiennictwie wymaga się nadto, że sformułowanie pytania wymaga postanowienia, które powinno zawierać elementy określone w artykule 94 Kodeksu Postępowania Karnego, a ponadto wskazanie przepisu prawa unijnego wymagającego, zdaniem sądu przeprowadzenia wykładni, wniosek o dokonanie wykładni oraz wyjaśnienie dlaczego w ocenie sądu dokonanie wykładni, o które się zwraca warunkuje sposób rozstrzygnięcia sprawy, wyjaśnienie powodów, dla których sąd podważa, że akt prawa unijnego dotknięty jest np. nieważnością (jeśli sąd zwraca się nie o wykładnię, lecz o dokonanie ocen obowiązywania danego aktu), przedstawienie istotnych elementów stanu faktycznego (albowiem Trybunał Sprawiedliwości dokonując wykładni w sposób abstrakcyjny odnosi się do konkretnego stanu faktycznego), przedstawienie relatywnego dla sprawy stanu prawnego w Polsce z przytoczeniem treści odpowiednich przepisów prawa polskiego. Jeżeli jest to niezbędne, przytoczenie najważniejszych argumentów odniesionych do spornego zagadnienia przez uczestników postępowania (obowiązujące przepisy Kodeksu Postępowania Karnego choć nie regulują expresis verbis wystąpienia przez sąd karny z postępowaniem prejudycjalnym do Trybunał Sprawiedliwości zważają podstawy prawne do dokonania tej czynności).
W postępowaniu administracyjnym istnieje możliwość zawieszenia postępowania. Może ono nastąpić na podstawie artykułu 123 PPSA. Zawieszenie postępowania urzędu może mieć postać zawieszenia, które reguluje artykuł 124 tej samej ustawy i zawieszenia opartego na artykule 125 § 1 tejże ustawy.
Konsekwencje naruszenia obowiązku skierowania pytania prejudycjalnego:
Skarga na naruszenie zobowiązań traktatowych – ma ona na celu nie tylko ustalenie, czy nastąpiło naruszenie traktatu przez państwo członkowskie, jak również i prawa wtórnego (czyli rozporządzeń, dyrektyw, opinii),
Skarga odszkodowawcza,
Skarga dotycząca nieważności – artykuł 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
W grę może też wchodzić mechanizm odpowiedzialności za naruszenie prawa unijnego.
Aktami, na które można wnieść skargę na podstawie artykułu 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej są akty wywołujące wiążące skutki prawne, które muszą naruszać interes skarżącego, wpływając w ten sposób na jego sytuację prawną. Aby ustalić, czy zaskarżony akt prawny wywołuje skutki prawne należy skupić się na jego istocie. Ma znaczenie treść aktu oraz skutki, jakie ma wywoływać. Akt zakwalifikowany przez autora (instytucję) jako wiążący, niepublikowany w Dzienniku Urzędowych Unii Europejskiej może być przedmiotem skargi o unieważnienie, jeżeli po analizie jego treści okaże się, że wywołuje obligatoryjne skutki prawne. Chodzi o ostateczne skutki, co wyklucza wszystkie akty przygotowawcze oraz akty powstałe poza systemem administracji wewnętrznej Unii Europejskiej. Może też chodzić o typowe akty prawa wtórnego, jak rozporządzenia, dyrektywy czy decyzje oraz o akty sui generis, które mogą dotyczyć kontroli, pod warunkiem, że są wiążące lub niosą za sobą skutki prawne. W tym znaczeniu aktem wiążącym, noszącym za sobą skutki prawne może być np. pismo Komisji Europejskiej, wydane na podstawie artykułu 3 dyrektywy z 198? W sprawie koordynacji niektórych przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich dotyczących wykonywania telewizyjnych czynności transmisyjnych czy chociażby komunikat Komisji Europejskiej w sprawie Franz Grad vs. Komisja Europejska. Nie podlegają natomiast zaskarżeniu akty Komisji Europejskiej wydane w formie „decyzji”, jeśli ich zamiarem nie jest przyjęcie skutków prawnych, lecz jedynie zapowiedź ich wprowadzenia. Tak samo niedopuszczalna do rozpatrzenia skarga Komisji Europejskiej dotycząca odmowy dokonania z mocą wsteczną zmiany aktu prawa unijnego. Jest niedopuszczalna, jeśli ma ona zostać przyjęta w formie rozporządzenia o charakterze generalnym. Nie podlegają zaskarżeniu akty potwierdzające jedynie wcześniej wydane decyzje, które nie zostały zakwestionowane w przypisanym terminie (dwóch miesięcy).
W praktyce zaskarżeniom po spełnieniu określonych przesłanek podlegają zalecenia i opinie. Jeśli chodzi o akty nienazwane to skutki prawne niewątpliwie wywołują uchwały Rady Europejskiej. Do nich jest również zaliczony budżet Unii Europejskiej.
Przedmiotem skargi nie mogą być informacje, polecenia służbowe, oświadczenia woli i akty o charakterze czysto wewnętrznym, jak również postanowienia tymczasowe, będące wstępem do wydania decyzji końcowej. Przedmiotem skargi nie mogą być też akty Parlamentu Europejskiego dotyczące wewnętrznych organizacji jego pracy. Należy tez pamiętać, iż przedmiotem skargi nieważności mogą być akty prawa pierwotnego. Nie można bowiem zaskarżyć nowelizacji traktatu w załącznikach do traktatów akcesyjnych, gdyż nie podlegają one Trybunałowi Sprawiedliwości w trybie rozpatrywania skarg. Nie można zaskarżyć tez ustaw i innych aktów o charakterze „czystokrajowym”.
Skargi mogą wnieść:
Podmioty uprzywilejowane
Podmioty półuprzywilejowane
Podmioty nieuprzywilejowane