UKŁAD DOKREWNY- wydziela hormony do układu krążenia które działają na komórki docelowe. Komórki docelowe muszą mieć receptory, czyli układy rozpoznające hormon lub neurotransmiter i układy dające odpowiedź komórkową. Ta sama substancja może być zarówno hormonem (układ dokrewny) jak i neurotransmiterem (układ nerwowy). Układ neuroendokrynowy może sterować komórkami na zasadzie endokrynowej, parakrynowej i nerwowej.
Gruczoł dokrewny to zespół komórek wydzielających hormony ( subst biologicznie czynne)
Autokrynia- receptory danej subst. znajduja się na komórce która ta substancje wydziela
Parakrynia- substancja działa , wydzielona do plynow międzytkankowych oddziaływuje na komórki (keratynocyty)
Endokrynowy- do krwi, roznoszony droga naczyń krwionośnych
Gruczoly oddzielone od otoczenia torebka- przysadka, szyszynka nadnercza przytarczyce
Gruczoł amfikrynowy- jajniki , jadra trzustka, nerka , mozg
Hormon- substancja chemiczna produkowana przez gruczoły bezprzewodowe, transportowany z krwią do narządów docelowych. Reguluje procesy metaboliczne. Fizjologicznie czynny przekaźnik chemiczny produkowany w gruczołach o wydzielaniu wewnętrznym.
Hormony białkowe ( polipeptydowe)
Hormony steroidowe- aldosteron, kortyzol, estrogeny, hormony żeńskie- są małe i łatwo przechodzą przez błonę, mają receptory bezpośrednio w jądrze na chromatydzie
Aminy biogenne i hormony tarczycy
Hormon jest rozpuszczalny w wodzie ( hormony białkowe, polipeptydowe, katecholaminy), mogą być też nie rozpuszczalne ( steroidowe, i hormony tarczycy).
Regulowanie stężenia hormonów we krwi odbywa się na zasadzie sprzężeń zwrotnych.
Jądra podwzgórza- większe lub mniejsze zespoly komorek nerwowych, jednobiegunowych które maja charakter wydzielniczy, wydzielają hormony.
Jądra podwzgórza( wydzielają liberyny, statyny, wazopresynę i oksytocynę) - przysadka- pozostale gruczoły które sa pod kontrola hormonów przysadkowych.
PODWZGÓRZE- znajdują się tam dwa zespoly jąder komórek nerwowych wydzielających hormony.
Pole hipofizjotropowe- zespol jader które wydzielają hormony pobudzające- liberyny i hormony hamujące –statyny . regulują one wydzielanie hormonow przedniego plata przysadki mózgowej. Aksony z komórek pola hipofizjotropowego dochodzą do krążenia wrotnego przysadki. Na terenie podwzgórza w wyniosłości pośrodkowej zakończenia tych aksonów tworzą połączenie nerwowo- naczyniowe (tzw. Narząd neurohemalny) . W połączeniu tym liberyny i statyny wydzielane są do krwi i żyłami wrotnymi dochodzą do przedniego płata przysadki mózgowej, regulując wydzielanie hormonów tropowych.
Jądra wielokomórkowe- wydzielają neurosekret składający się z białka nośnikowego i neurohormonów. Neurosekret transportowany jest aksonami do części nerwowej przysadki i tam magazynowany. Neurosekrecja- wydzielanie neurosekretu do krwi. U człowieka produkowane są dwa neurohormony- wazopresyna i oksytocyna.
PRZYSADKA MÓZGOWA-
Przysadka nerwowa
Część pośrodkowa
Część nerwowa
Szypuła lejka
Przysadka gruczołowa
Część dalsza
Część pośrednia
Część guzowa
Część pośrednia + część nerwowa =płat tylny
Częśc dalsza- czyli płat przedni , zbudowana jest z komórek miedzy którymi występują naczynia włosowate zatokowe. Wyróżnia się dwa rodzaje komórek : chromofoby i komórki chromofilne.
Chromofoby ( komórki niebarwliwe)- w ich skład wchodzą komórki niezróżnicowane, zdegranulowane komórki chromofilne i komórki gwiazdkowate(pęcherzykowe). Mają duże ilości siateczki szorstkiej, dobrze rozwinięty aparat Golgiego i liczne ziarna wydzielnicze.
Komórki chromofilne- wśród tych komórek można wyróżnić komórki kwasochłonne i zasadochłonne. W skład komórek kwasochłonnych wchodzą laktotrofy, somatotrofy. Do komórek zasadochłonnych należą : tyreotrofy, kortykotrofy, gonadotrofy.
W płacie przednim- 50% kom obojętnochłonne , 40% kom kwasochłonne, 10% kom zasadochłonne
KORTYKOTROFY- oprócz kortykotropiny produkują także inne hormony. Na początku produkują one prohormon- proopiomelanokortynę (POMC) z niego peptydazy wycinają kortykotropinę , endorfinę, i metenkefalinę.
GONADOTROFY- produkują gonadotropiny LH i FSH. Komórki te mogą produkować w określonym czasie tylko jeden hormon.
Część pośrednia- jest szczątkowa. Zbudowana z komórek zasadochłonnych tworzących pęcherzyki. Komórki te produkują POMC. U płodów z POMC powstaje alfa melanotropina- początkowy fragment cząsteczki ACTH. U gadów hormon ten powoduje rozproszenie melaniny w melanocytach, co w efekcie daje ciemniejsze zabarwienie skóry.
Część nerwowa- zbudowana jest ona z zakończeń aksonów pochodzących z jąder wielokomórkowych podwzgórza. Aksony transportują neurosekret i magazynują go w swoich zakończeniach. U człowieka wydzielane są dwa neurohormony będące polipeptydami:
Hormon antydiuretyczny ( ADH, wazopresyna) – zwiększa wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych i podwyższa ciśnienie krwi.
Oksytocyna- wywołuje skurcze porodowe macicy, pobudza gruczoły mleczne do wydzielania mleka
Szyszynka
Pokryta jest oponą miękką, która wnika do gruczołu i dzieli go na nieregularne płaciki.
Płaciki zbudowane są z pinealocytów i komórek śródmiąższowych ( odmiana astrocytów). Pinealocyty mają dobrze rozwinięty aparat Golgiego i ziarna wydzielnicze oraz długie wypustki dochodzące do przestrzeni okołonaczyniowych. Do tych przestrzeni okołonaczyniowych docierają także bezrdzenne włókna nerwowe adrenergiczne, za pomocą których docierają do szyszynki informacje z siatkówki oka.
Z wiekiem zwiększa się ilość pozakomórkowych ciałek blaszkowatych zwanych piaskiem szyszynkowym, którego znaczenie jest nieznane.
Hormony szyszynki: melatonina i hormony polipeptydowe.
Melatonina- wykazuje efekt antygonadotropowy wskutek wydzielania gonadoliberyn. Produkcja i wydzielanie melatoniny zależą od cyklu dobowego, a dokładniej od bodźców świetlnych. Stężenie melatoniny wzrasta w nocy
Produkuje także serotoninę oraz hormony polipeptydowe o działaniu podobnym do liberyn i statyn.
Tarczyca
Dwa płaty które łączy cieśń
Gruczoł otoczony torebką łącznotkankową, która wnikając do miąższu narządu wprowadza naczynia i nerwy.
Tarczyca składa się z dużej ilośći pęcherzyków. Każdy pęcherzyk otoczony jest błoną podstawną na której leżą sześcienne komórki nabłonkowe zwane pęcherzykowymi. Wewnątrz pęcherzyka-koloid. Pęcherzyki nieaktywne – duże, mają dużo koloidu i nabłonek płaski. Pęcherzyki aktywne- małe, zawierają mało koloidu, nabłonek walcowaty. Pęcherzyki otoczone są tkanką łączną i gęstą siecią naczyń włosowatych
Hormony tarczycy: T3 i T4, powstałe z tyreoglobuliny, wytworzone dzięki tyreoperoksydazie wychwytującej jodki z krwi.
Wydzielanie hormonów tarczycy regulowane jest przez sprzężenie zwrotne ujemne. Regulacja jest ściśle związana z o.u.n. Gdy temperatura ciała się obniża, stymulowane jest wydzielanie TRH ( tyreoliberyny) i przez TSH ( tyreotropinę) wzrasta stężenie T3 (trójjodotyroniny) i T4 ( tyroksyny). Hormony tarczycy powodują wzrost metabolizmu tkankowego (zwiększając zużycie tlenu we wszystkich tkankach) i temperatura ciała wzrasta. T3 jest aktywnym hormonem, T4 jest pro hormonem
Do 3 roku życia to hormony tarczycy odpowiadają za prawidłowy rozwój tkanki nerwowej oraz do osiągnięcia prawidłowego wzrostu i dojrzewania szkieletu
Hormony tarczycy zwiększają stężenie cukru i obniżają stężenie cholesterolu.
Choroby: wrodzona niedoczynność tarczycy(kretynizm tarczycowy), niedoczynność tarczycy(obrzęk śluzowaty), nadczynność tarczycy( choroba Basedowa)
Komórki parafolikularne- komórki C tarczycy- znajdują się między błoną podstawną a komórkami pęcherzykowymi. Wydzielają kalcytoninę.
Przytarczyce
Są dwie pary, każda otoczona własną torebką łącznotkankową . wyróżnia się dwa typy komórek : 1) komórki główne –produkują parathormon, który reguluje gospodarkę wapniową ustroju 2) komórki kwasochłonne (oksyfilne)
Gospodarka wapniowa- Ca 2+ przyjmujemy z pokarmem, część jest magazynowana w kościach, a nadmiar wydalany przez nerki. Stężenie Ca2+ jest stałe we krwi. Kontrolowane jest przez trzy hormony: kalcytoninę, parathormon i kalcitriol (aktywna forma witaminy D3)
Nadnercza
Zbudowane z części korowej i części rdzennej
Część korowa- zbudowana z 3 warstw komórek : kłębuszkowata, pasmowata i siateczkowata. Wszystkie warstwy produkują hormony steroidowe. U płodów kora zbudowana jest głównie z tzw. Warstwy płodowej która współpracuje z łożyskiem w wytwarzaniu hormonów steroidowych dlatego razem tworzą jednostkę płodowo-łożyskową. Ani kora płodowa, ani łożysko nie mają wszystkich enzymów potrzebnych do syntezy steroidów.
Zasadniczy wpływ na korę nadnerczy ma ACTH ( acetylocholina) która wpływając na warstwę pasmowatą reguluje sekrecję glikokortykoidów. Długotrwały nadmiar ACTH prowadzi do hiperplazji, hipertrofii , a długotrwały niedobór do jej atrofii.
Hormony kory nadnerczy to: Mineralokortykoidy (aldosteron- reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową i ciśnienie krwi) oraz Glikokortykoidy ( kortyzol- wpływa na hemopoezę, ciśnienie krwi, pracę serca, układ nerwowy, sekrecję HCl i pepsyny w żołądku oraz resorpcję wody w jelicie grubym, podnoszą stężenie glukozy w surowicy krwi=> wzmagając katabolizm tk. Tłuszczowej, kostnej i mięśniowej oraz procesy glikoneogenezy. Ponadto są niezbędne do funkcjonowania wielu innych hormonów: katecholamin i glukagonu; stosowane są jako leki przeciwzapalne i przeciwalergiczne ( hamują produkcję interleukin, leukotrienów, prostaglandyn). Hormony płciowe nadnerczy (androgeny i estrogeny)
Choroby związane z zaburzeniem wydzielania hormonów kory nadnerczy: choroba Cushinga, choroba Addisona, choroba Conna
Część rdzenna zbudowana z 2 typów komórek: komórek zwojowych i komórek chromafinowych. Istnieją dwa typy komórek chromafinowych: komórki A- wydzielają Adrenalinę oraz komórki NA- wydzielają noradrenalinę. Oba te hormony zaliczane są do katecholamin które są pochodnymi tyrozyny .
TYROZYNA=>DOPA=>DOPAMINA=>NORADRENALINA=>ADRENALINA
Enzym: N-metylotransferaza
Katecholaminy powodują: wzrost stężenia glukozy we krwi dzięki stymulacji rozkładu glikogenu w wątrobie i mięśniach oraz uwalniają WKT z tkanki tłuszczowej; podnoszą ciśnienie krwi przy jednoczesnym rozkurczu tętnic wieńcowych i mięśni szkieletowych, wzmagają czujność mózgu
Paraganglia- komórki które mają taką samą budowę i funkcję jak komórki chromafinowe rdzenia nadnerczy.
Hormony przewodu pokarmowego
Hormony wydzielane przez komórki dokrewne występujące w nabłonku przewodu pokarmowego od żołądka do jelita grubego.
Wszystkie komórki dokrewne mają taką samą budowę jak komórki produkujące hormony polipeptydowe.
Komórki dokrewne przewodu pokarmowego zaliczane są do układu APUD
Rola tych komórek polega na wspomaganiu procesu trawienia, hormony tych komórek wydzielane są na zasadzie prostego sprzężenia zwrotnego np. sekretyna i pH w dwunastnicy
Gastryna- pobudza wydzielanie HCl i pepsyny w żołądku, wydzielanie jej jest stymulowane wypełnianiem żołądka, zwłaszcza pokarmem białkowym
Cholecystokinina (CCK)- zwiększa wydzielanie enzymów trzustkowych i obkurcza pęcherzyk żółciowy
Sekretyna- powoduje zwiększone wydzielanie dwuwęglanów przez przewody wyprowadzające trzustki i drogi żółciowe co neutralizuje kwaśnie pH w dwunastnicy.
Wyspy trzustki (Langerhansa)
Każda wyspa utworzona jest przez kilkadziesiąt komórek i oddzielona jest tkanką łączną
Komórki α- wydzielają glukagon
Komórki β- wydzielają insulinę
Komórki γ- wydzielają somatostatynę
Komórki PP- wydzielają polipeptyd trzustkowy (hamuje działanie gastryny i sekretyny)
Insulina umożliwia przyswajanie glukozy przez komórki czego efektem jest obniżenie stężenia glukozy we krwi i dostarczenie energii komórkom. Zwiększa transport potasu i aminokwasów do komórek. Stymuluje syntezę białek i glikogenu oraz hamuje neoglukogenezę. . choroba: cukrzyca.
Układ APUD
Zespół komórek które mają zdolność do wychwytywania prekursorów amin i ich dekarboksylacji do aktywnych amin biogennych czyli katecholamin.
Inna nazwa tych komórek to komórki paranerwowe.
Do komórek układu APUD zaliczamy: komórki dokrewne przewodu pokarmowego, wysp trzustki, komórki parafolikularne tarczycy, komórki rdzenia nadnerczy, komórki przedniego płata przysadki mózgowej i inne rozsiane komórki dokrewne np. w drzewie oskrzelowym
Komórki te mają zdolność do produkcji hormonów polipeptydowych z jednoczesną możliwością produkcji amin biogennych
Gonady
Produkują hormony płciowe które są steroidami powstającymi z cholesterolu
Produkowane w niewielkich ilościach przez korę nadnerczy
Androgeny: testosteron, androstendiol, dihydrotestosteron
Estrogeny: estron i estriol
Gestageny: progesteron
U kobiet wydzielane są głównie estrogeny i gestageny, a u mężczyzn androgeny.