Tlenek węgla jest gazem bezbarwnym i bezwonnym. W bardzo dużych stężeniach przekraczających 75% objętości ma znikomy zapach czosnku.
W Polsce zatrucia tlenkiem węgla występują często, a główną przyczyną ich występowania są kominy o wadliwej konstrukcji i niewłaściwa obsługa pieców domowych. Należy również podkreślić, że w przypadkach niekorzystnej, bezwietrznej pogody, kiedy brak jest tak zwanego ciągu kominowego dochodzi do cofania się gazów spalinowych do pomieszczenia, w którym znajduje się piec.
Tlenek węgla wchłania się do organizmu człowieka poprzez drogi oddechowe, a ilość pochłonięta jest uzależniona od jego stężenia w powietrzu, czasu ekspozycji i wentylacji płuc. Jako typowy gaz jest wydalany w postaci niezmienionej przez płuca, chociaż minimalne jego ilości mogą być metabolizowane do dwutlenku węgla i w tej formie również eliminowane z organizmu. Toksyczność tlenku węgla jest związana z jego bardzo szybką dyfuzją poprzez barierę pęcherzykowo - włośniczkową i wiązaniem się z hemoglobiną krwinek czerwonych. W efekcie reakcji:
HbO2 + CO - HBCO + O2
powstaje karboksyhemoglobina, której wiązanie jest 250 razy silniejsze niż w przypadku połączenia z tlenem. Hemoglobina taka traci zdolność przenoszenia tlenu, a zatem w organizmie obserwujemy objawy głodu tlenowego na poziomie pojedyńczych komórek i tkanek. Oprócz toksycznego działania w połączeniu z hemoglobiną, tlenek węgla ma także zdolność łączenia się na poziomie komórek z reduktazą cytochromową, co powoduje zmniejszanie utylizacji wcześniej dostarczonego tlenu. Poprzez tworzenie wolnych rodników w komórkach dochodzi zatem do nieodwracalnego uszkodzenia struktur błonowych ( 28 ).
W obrazie zatrucia tlenkiem węgla obserwuje się głównie objawy związane głodem tlenowym, co manifestuje się bólem głowy, wymiotami, zawrotami głowy, zaburzeniami równowagi, osłabieniem, uczuciem zmęczenia, tachykardią, zaburzeniami rytmu serca, spadkiem ciśnienia tętniczego, zaburzeniami orientacji, zaburzeniami świadomości, śpiączką i drgawkami. Wszystkie te objawy są odzwierciedleniem tego, iż tlenek węgla uszkadza w pierwszej kolejności narządy i tkanki najbardziej wrażliwe na niedotlenienie i kwasicę metaboliczną, to jest układ sercowo - naczyniowy i ośrodkowy układ nerwowy. Ciekawe jest to, iż poprzez reakcje z enzymami komórkowymi tlenek węgla indukuje zaburzenia w gospodarce węglowodanowej, czego następstwem staje się powstawanie kwaśnych metabolitów, takich jak pirogroniany i mleczany. Te ostatnie zostały wykorzystane jako wskaźnik diagnostyczno - rokowniczy zatrucia tlenkiem węgla. Ważnym prognostykiem zatrucia wydaje się wiek organizmu.Im młodszy jest organizm, tym bardziej wrażliwy - a zatem następstwa zatrucia dotkliwsze.
Późne następstwa zatrucia to między innymi: osłabienie lub utrata pamięci, psychozy w postaci stanów pobudzenia czy depresji, zaburzenia orientacji, zaburzenia mowy z możliwością całkowitej lub częściowej jej utraty, utrata wzroku, słuchu, smaku i powonienia. Często występują zawroty głowy i bóle głowy z towarzyszącymi zaburzeniami piramidowymi - tak zwany chód pingwini, czyli ostrożne poruszanie się z szeroko rozstawionymi nogami i ramionami lekko ugiętymi w wymuszonej pozycji. W obrazie tomograficznym obserwuje się trwałe uszkodzenia kory mózgowej i struktur podkorowych.
Dawka toksyczna tlenku węgla nie jest znana. Zagrożenie dla życia stanowi obecność w atmosferze tlenku węgla w ilości 0,1%. Stężenie przekraczające 0,15% powoduje w szybkim czasie zgon.
W tym momencie warto wspomnieć o tym, iż tlenek węgla występuje w dymie tytoniowym. Przewlekłe palenie powoduje, iż w organizmie palacza stwierdzić można około 10% karbo ksyhemoglobiny we krwi, co odpowiada obrazowi lekkiego, przewlekłego zatrucia.
postępowanie ratownicze:
Obejmuje takie działania jak:
wyniesienie pacjentki z atmosfery nasyconej tlenkiem węgla na świeże powietrze
podanie 100% tlenu - tlenoterapia przez 3 - 4 godziny lub do momentu spadku poziomu hemoglobiny tlenkowęglowej poniżej 7%, następnie mieszanina z zawartością 50% tlenu przez 6 godzin, a następnie 30% tlenu przez 24 godziny. W przypadkach zatrucia ciężkiego, to jest gdy hemoglobina tlenkowęglowa przekracza 80% rozważyć należy zastosowanie komory hiperbarycznej. Dotyczy to między innymi chorych w śpiączce, kobiet w ciąży i noworodków. U chorych nieprzytomnych należy rozważyć intubację dotchawiczą celem utrzymania drożności dróg oddechowych.
leczenie komorowych zaburzeń rytmu - leki zależne od rodzaju stwierdzanych zaburzeń
zapobieganie obrzękowi mózgu:
uniesienie wezgłowia do 30 stopni ponad poziom
hiperwentylacja do pCO2 25-30 mm Hg (u osób zaintubowanych)
20% Mannitol w dawce 1g/kg.c.c
Furosemid w dawce 0,5 mg/kg.c.c
Sterydy
e. leczenie przeciwdrgawkowe:
Diazepam 5 mg/ min przez 2 -3 min, maksymalnie 30 mg
Phenytoina 0,5 mg/ kg.c.c /min jako dawka wysycająca
Phenobarbital 10 - 20 mg/ kg.c.c jako dawka nasycająca
f. zapewnienie komfortu cieplnego i spokoju.