Rating kredytowy – istota, rodzaje, funkcje, kryteria, właściwości

Rating kredytowy (ang. credit-rating) – kredytowa ocena klasyfikacyjna oceniająca i kategoryzująca poziom zdolności kredytowej danego podmiotu, długu lub zobowiązania finansowego lub emitenta takich długów lub zobowiązań finansowych

Może ona być dokonywana przez niezależną, wyspecjalizowaną instytucję (agencję ratingową) i ma wówczas charakter publiczny, zewnętrzny, lub instytucję finansową (np. bank) i ma wówczas charakter poufny, wewnętrzny.

Opinia taka obejmuje ogólną zdolność kredytową dłużnika lub zdolność kredytową dłużnika w odniesieniu do danego instrumentu dłużnego czy też innego zobowiązania finansowego. Rating jest więc oceną zdolności podmiotu prawa, również państwa jako emitenta papierów dłużnych lub pożyczkobiorcy lub kredytobiorcy do pełnej obsługi zaciągniętego długu, czyli spłat odsetek i kapitału wierzycielowi według ustalonych w umowie kwot i terminów. Dla wierzyciela ocena ta stanowi charakterystykę wielkości ryzyka, kredytowego (niedotrzymania warunków umowy, ang. default) na jakie jest on narażony, udzielając finansowania o charakterze dłużnym

Podstawowe funkcje ratingów to ocena i klasyfikacja ryzyka kredytowego, a zatem i jego kontrola. Do głównych funkcji ratingów zalicza się:

• funkcję racjonalizatorską – polegająca na zapewnieniu pomocy w zwiększeniu efektywności procesów decyzyjnych poprzez usprawnienie procesów informacyjnych i racjonalizację sytuacji decyzyjnych (dla profesjonalnych i nieprofesjonalnych odbiorców ratingu poprzez redukcję liczby zmiennych decyzyjnych),

• funkcję porządkującą – polegająca na usuwaniu szumów informacyjnych na rynku poprzez eliminację informacji zbędnych oraz wykrywanie informacji błędnych i nieprawdziwych,

• funkcję informacyjną – polegająca na dostarczaniu wiarygodnych informacji o podejmowanych decyzjach zarządczych, w tym i finansowych, oraz możliwie pełnych i wyczerpujących informacji o danym podmiocie, przy zachowaniu wysokiego stopnia przejrzystości,

• funkcję popularyzatorską – polegająca na upowszechnianiu informacji o podmiotach poddanych analizie ratingowej i wiedzy o sposobach ich funkcjonowania,

• funkcję „wyrównywania szans” – polegająca na ułatwieniu podejmowania decyzji zarówno odbiorcom instytucjonalnym, jak i indywidualnym, poprzez publikowanie wyników analizy ratingowej w powszechnie dostępnych kanałach informacyjnych.

W ramach Nowej Umowy Kredytowej banki moją stosować ratingi kredytowy jako system zarządzania ryzykiem kredytowym; wymaga to akceptacji przez właściwe organy nadzoru bankowego.

Na system ratingowy składają się; wszystkie metody, procesy, kontrole, systemy gromadzenia danych i systemy informatyczne, które są wykorzystywane w zakresie:

- oceny ryzyka kredytowego

- kwalifikowania ekspozycji do klas jakości lub puli (właściwy rating)

- kwantyfikacji niewykonanych zobowiązań (default)

- szacowania wartości strat dla określonych rodzajów ekspozycji

Strukturę systemu ratingowego tworzą następujące elementy:

- liczba klas ratingowych

- kryteria ratingowe

- procesy przypisywania kredytobiorców/ transakcji do poszczególnych klas ratingowych

- definicja niewykonania zobowiązania

- zgodność przyjętej przez bank definicji straty z minimalnymi wymaganiami określonymi w regulacjach

- częstotliwość przeglądów oraz ewentualnych aktualizacji nadanych ratingów

Wspomniane zezwolenie stosowania metody IRB przez instytucje kredytowe jest uwarunkowane następującymi normami jakościowymi:

-System ratingowy pozwala na wymierną ocenę charakterystyki dłużnika i transakcji, miarodajne zróżnicowanie ryzyka kredytowego oraz precyzyjne i konsekwentne jego oszacowanie ilościowe

- System ratingowy i związane z nim procesy odgrywają kluczową rolę w procesach: zarządzania ryzykiem, decyzyjnym, zatwierdzenia kredytów, wewnętrznej alokacji kapitału oraz ładzie korporacyjnym instytucji kredytowej

- W instytucji kredytowej funkcjonuje niezależna komórka organizacyjna kontroli ryzyka kredytowego, odpowiedzialna za system ratingowy

- Instytucja kredytowa gromadzi i przechowuje wszystkie dane potrzebne do skutecznego wsparcia procesów szacowania ryzyka oraz zarządzania nim

Funkcje ratingu kredytowego:

- pomiar ryzyka (określenie zdolności kredytowej klientów)

- cenotwórczą (ustalania polityki cenowej wobec konkretnych dłużników i transakcji kredytowych)

- limitowania ryzyka (określania tolerancji ryzyka to jest zakresu ryzyka akceptowalnego), w tym ustalania limitów indywidualnych i portfelowych

- finansowanie ryzyka (tworzenie rezerw/odpisów na utratę wartości z tytułu ryzyka kredytowego oraz alokacji kapitału ekonomicznego)

- alokacji kompetencji decyzyjnych (dywersyfikacji uprawnień decyzyjnych w zakresie wielkości podejmowanego ryzyka)

- oceny efektywności (ustalania miar zyskowności, wyników oraz motywacji)

- informacyjną (generowanie systemu informacji zarządczej)

W odniesieniu do ratingów wewnętrznych pomiaru ryzyka IRB Nowa Umowa Kapitałowa zakłada, że w trakcie tego procesu uwzględnia się następujące parametry:

- PD – prawdopodobieństwo niewykonania zobowiązania

- EAD – wartość ekspozycji kredytowej w momencie niewykonania zobowiązania

- LGD - część eskpozycji kredytowej utracona w sytuacji niewykonania zobowiązania

- M – okres do zapadalności ekspozycji kredytowej

Na podstawie powyższych parametrów jesteśmy w stanie określić skalę strat oczekiwanych (zdarzenie default)

EL = PD*EAD*LGD

Współczynnik oczekiwanej straty EL*EAD

UL – strata faktyczna – EL

W zakresie ustalania wysokości podstawowych determinant (parametrów) starty oczekiwanej w ramach wewnętrznych ratingów NUK wprowadza dwie jego odmiany:

- metodę podstawową – F-IRB

- metodę zaawansowaną – A-IRB

W pierwszej wersji wewnętrznych ratingów bankowi pozostawia się autonomię co do szacowania parametru prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia kredytowego (PD), pozostałe parametry zaś są ustalane zewnętrznie przez nadzór bankowy. Z kolei w metodzie zaawansowanej wszystkie parametry potrzebne do oszacowania ryzyka kredytowego bank ustala samodzielnie

Zakres i przedmiot ratingu może być zróżnicowany i wyodrębnia się następujące obszary:

• ocena zdolności kredytowej danego podmiotu (rating podmiotu) – rating ogólnej zdolności danego podmiotu do wywiązywania się z zobowiązań finansowych,

• ocena klasyfikacyjna dotycząca konkretnej emisji dłużnych papierów wartościowych – bieżąca opinia o zdolności kredytowej emitenta w odniesieniu do konkretnego zobowiązania finansowego, określonej klasy zobowiązań finansowych lub określonego programu finansowego,

• specjalistyczne oceny klasyfikacyjne, dotyczące kredytów i pożyczek bankowych, lokat prywatnych i innych produktów finansowych, których asortyment rozwija się wraz z rosnącą złożonością rynków finansowych,

• oceny zagrożenia upadłością (bankructwem), tym samym oceny ryzyka kredytowego.

Oceny ratingowe mogą być długoterminowe (long-term rating) oraz krótkoterminowe (short-term rating), przy tym z uwzględnieniem zarówno transakcji w walucie krajowej, jak i w walucie zagranicznej.

Monitoring kredytowy

Jest to system bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta oraz zabezpieczeń prawnych w toku funkcjonowania kredytu. Podstawowym celem tego monitoringu jest systematyczne analizowanie poszczególnych umów kredytowych, a także struktury jakościowej portfela kredytowego na szczeblu oddziału i całego banku.

W praktyce zadania banku w zakresie uruchomienia między innymi procedur monitoringu kredytowego wynikają z:

- zewnętrznych regulacji ustawowych (związane z normami dotyczącymi kształtowania się na poziomie całego banku min współczynnika wypłacalności, obligatoryjnych rezerw celowych na wierzytelności bankowe obciążone ryzykiem, koncentracji zaangażowania kredytowego, poziomu zadłużenia większych kredytobiorców)

- wewnętrznych regulacji przyjętych w danym banku, które dotyczą m in bieżącej oceny zdolności kredytowej według własnych kryteriów, badania terminowości obsługi zadłużenia przez poszczególnych kredytobiorców, badania i aktualizacji realnej wartości przyjętych zabezpieczeń, weryfikacji w centrali sprawozdawczości kredytowej oddziałów

Chodzi więc tu o procedury monitoringowe, w wyniku których realizowane są dwie funkcje: informacyjna i zabezpieczeniowa

Funkcja informacyjna, odnosząca się do monitoringu całego portfela kredytowego, umożliwia okresowe dostarczanie jednostkom zarządzającym portfelem informacji o rozwoju działalności kredytowej w okresie porównawczym. Monitoring poszczególnych umów kredytowych pozwala na dostarczenie informacji o niekorzystnych odchyleniach faktycznego przebiegu procesu kredytowania od założeń co przy systematyczności działań w tym względzie, daje podstawy do jakościowej poprawy decyzji kredytowych

Funkcja zabezpieczająca, która sprowadza się do działań zapobiegawczych oraz eliminowania następstw aktywnego ryzyka kredytowego. Potencjalnym stratom zapobiega bowiem możliwie wczesne rozpoznanie przyczyn i istoty odchyleń w przebiegu procesu kredytowania. Służy do zastosowania środków zapobiegawczych w ramach procedur mających skorygować owe niekorzystne odchylenia

Zakres monitoringu obejmuje wszystkie kredyty i jest skoncentrowany na systematycznej obserwacji rozwoju lub zmian w czterech zakresach:

- przedsiębiorcy (Zbiera się informacje, dotyczące zmian zachodzących w toku kredytowania – stosunku z bankiem, zmian w cechach osobowości, kwalifikacji zawodowych i menedżerskich, błędy menedżerskie, stan zdrowia)

- przedsiębiorstwa (Polega na przeprowadzeniu oceny statycznej oraz dynamicznej standingu ekonomicznego zazwyczaj przy wykorzystaniu 4 wskaźników: rentowności, sprawności, płynności i zadłużenia oraz tzw. Kryteriów jakościowych)

- warunków kredytowania (W obrębie tej sfery dokonuje się weryfikacji: przeznaczenia kredytu zgodnie z celem zadeklarowanym we wniosku, wysokości uruchomionego i wykorzystanego kredytu, okresu kredytowania, przyjęcia zadeklarowanych zabezpieczeń, wysokości prowizji, marży, stopy procentowej)

- zabezpieczeń kredytowych (Ocena zabezpieczeń w toku kredytowania polega na okresowym badaniu realnej wartości płynności zabezpieczeń oraz możliwości ich egzekwowania. W szczególności chodzi o zbadanie wystarczalności bieżącej wartości zabezpieczeń, zmian od ostatnich oszacowań oraz przewidywanej wartości zabezpieczeń w momencie spłaty kredytu)

Tryb monitorowania

Wyróżniamy dwa typy monitorowania, który powinien być dostosowany do typu i zakresu monitoringu oraz skali ryzyka kredytowego

1) Zindywidualizowany – dostosowany do klientów o znacznym zaangażowaniu kredytowym, obciążonych dużym ryzykiem kredytowym, niespłacających długu oraz o pogarszającym się standingu finansowym

2) Automatyczny – przy zastosowaniu technik komputerowych dla pozostałych klientów to jest o mniejszym zaangażowaniu kredytowym ograniczonym ryzyku kredytowym, rzetelnie wywiązujących się z umów kredytowych. Dotyczy on wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących pełną księgowość handlową

Monitoring umów kredytowych

Comiesięczny przegląd poszczególnych umów kredytowych odbywa się pod kątem:

- aktualności informacji bilansowych, sald na rachunku bieżącym, kredytowym

- obserwacji rozwoju sytuacji kredytobiorcy pod kątem pojawiania się tzw sygnałów wczesnego ostrzegania w zakresie czterech wymienionych wcześniej sfer monitoringu (przedsiębiorca, przedsiębiorstwo, warunki kredytowania, zabezpieczenia kredytowe)

Sygnały wczesnego ostrzegania są mierzalnymi (ilościowymi) i niemierzalnymi (jakościowymi) informacjami rejestrującymi negatywne tendencje w otoczeniu lub u samego kredytobiorcy. Ich uchwycenie oraz zanalizowanie stanowi podstawę do podjęcia adekwatnych działań chroniących interes banku

Analiza dykryminacyjna

Jest ona matematyczno – statystyczną procedurą, mającą na celu na podstawie obserwacji dużej ilości danych liczbowych przedstawianych w formie różnych wskaźników – zidentyfikowanie sytuacji zagrożenia lub nie w zakresie spłaty kredytu udzielonego poszczególnym przedsiębiorstwom. W istocie rzeczy problem polega na odseparowaniu przedsiębiorstw zagrożonych i niezagrożonych upadłością. Pierwsze badania w tym zakresie poczynił w pierwszej połowie lat 60. Beaver ale za najważniejszego uważa się dokonania Altmana oraz modyfikację jego modelu. Sama procedura analizy dyskryminacyjnej przebiega w kilku etapach

1) W pierwszym dokonuje się selekcji spośród próbki badawczej grupy przedsiębiorstw, dotkniętych w ostatnich latach niewypłacalnością

2) W drugim etapie następuje dobór porównawczej próbki badawczej przedsiębiorstw funkcjonujących o możliwie zbliżonych do grupy pierwszej charakterystykach pod względem wielkości i branży

3) W kolejnym etapie następuje testowanie i dobór odpowiednich wskaźników lub kombinacji wskaźników, które pozwalają w możliwie dokładny sposób scharakteryzować obie badane grupy

Altman w pierwotnym modelu przyjąć 66 firm z czego połowa była niewypłacalna a połowa wypłacalna. I oszacował dla nich 5 wskaźników, które najlepiej odzwierciedlają sytuację ekonomiczno-finansową oraz prognozowaną zdolności kredytową. Ich formuły były następujące:

X1 = kapitał obrotowy netto / kapitał ogółem

X2 = skumulowany zysk zatrzymany / aktywa ogółem

X3 = zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem / aktywa ogółem

X4 = rynkowa wartość kapitału własnego / księgowa wartość kapitału obcego

X5 = sprzedaż / aktywa ogółem

W 1977 roku model istotnie zmieniono. Wprowadzono siedem zmiennych objaśniających; po zmodyfikowaniu formuł pięciu wykorzystywanych dotąd wskaźników do zestawu włączono dodatkowo wskaźnik odzwierciedlający kapitalizację przedsiębiorstwa (stosunek kapitału podstawowego do kapitałów ogółem) oraz wskaźnik wielkości przedsiębiorstwa będący logarytmem aktywów ogółem

Walory analizy dyskryminacyjnej:

- prostota funkcjonowania systemu oraz przejrzystość interpretacyjna pod kątem posiadania lub niezdolności kredytowej

- obiektywizm ocen

- skuteczność mierzona skalą prawidłowości prognoz

- dostarczanie wczesnych sygnałów ostrzegawczych o narastaniu ryzyka kredytowego

Słabości tego modelu to:

- konstrukcja systemu jest skomplikowana

- w konstrukcji modelu uwzględnia się jedynie wyselekcjonowane, a nie kompleksowe informacje ilościowe

- informacje ilościowe mają charakter statyczny

- nieprzydatność modeli analizy dyskryminacyjnej do oceny ryzyka kredytowego długoterminowych transakcji kredytowych

W modelu Atlmana, jak i innych konstruowanych na podobnych założeniach, wyniki pomiaru ryzyka kredytowego są ujmowane jako sytuacja zero-jedynkowa; zdolność kredytową przedsiębiorstwo ma lub też nie.

Specyficzne deteremninaty ryzyka kredytowego

Do czynników ryzyka specyficznych dla kredytobiorcy zaliczamy:

• reputację opartą na historii kredytowej klienta (im lepsza reputacja, tym niższa premia za ryzyko),

• dźwignię jako miarę zadłużenia (im wyższe zadłużenie, tym wyższa premia za ryzyko),

• stabilność dochodów (im mniejsza zmienność strumieni pieniężnych, tym niższa premia za ryzyko),

• zabezpieczenie kredytu (im lepsza jakość zabezpieczenia, tym niższa premia za ryzyko).

Ryzyko kredytowe, podobnie jak i pozostałe rodzaje ryzyka bankowego, mają często wspólne determinanty, które możemy podzielić na dwa rodzaje: determinanty obiektywne (makroekonomiczne) oraz determinanty subiektywne (mikroekonomiczne)

Zewnętrzne czynniki ryzyka kredytowego:

- determinanty koniunkturalno-rynkowe: Wraz z cyklicznymi wahaniami koniunkturalnymi zmieniają się uwarunkowania kredytobiorców. Stan depresji gospodarczej wzmaga niepewność, natomiast sytuacja ożywienia czy prosperity w gospodarce zawęża skalę ryzyka

- determinanty polityczno-systemowe: Wiąże się najszerzej z ryzykiem kredytowym określonego kraju, przy czym sprowadza się generalnie do stabilności bądź labilności układów polityczno-rządowych czy tez podobnych zjawisk w sferze rozwiązań legislacyjno-organizacyjnych dotyczących wprost gospodarki i podmiotów gospodarczych czy sfery działalności banków

- determinanty społeczno-demograficzne: chodzi o określone zachowania i preferencje społeczne w zakresie skłonności do oszczędzania, nadmiernego preferowania gotówkowych form rozliczeń pieniężnych itp.

- determinanty techniczne – mieszczą się zmiany wynikające z rozwoju IT

- pozostałe determinanty – zdarzenia losowe, korupcja, przestępczość

Wewnętrzne determinanty ryzyka kredytowego

-determinanty proceduralno-systemowe: W tej grupie czynników zagrożeń determinujących zróżnicowany element ryzyka kredytowego mieszczą się podstawowe warunki, składniki każdej umowy kredytowej, czyli rodzaj kredytu, kwota i waluta kredytu, długość okresu kredytowania, sposób postawienia kredytu do dyspozycji oraz jego uruchamiania, warunki obsługi długu

- błędy ludzkie: wynikają one z braku konsekwencji czy wprost z zaniedbań zasad i procedur bankowych

Credit scoring - charakterystyka, rodzaje

Credit scoring – inaczej ocena punktowa, jest metodą oceny ryzyka kredytowego kredytobirocy indywidualnych oraz przedsiębiorstw.

Dwoma podstawowymi zasadami scoringu są:

- niedawna przeszłość przewiduje najbliższą przyszłość

- przewidywanie wystąpienia ryzyka niewypłacalności, ale nie jego tłumaczenie

System credit scoring charakteryzuje się następującymi cechami:

- wprowadzany jest w rezultacie doświadczenia, uzasadnionego dowodami i statystykami

-oparty jest na danych wywodzących się z empirycznego porównania przykładowych grup rzetelnych i nierzetelnych kandydatów, którzy ubiegali się o kredyt w określonym przedziale czasowym

- ma na celu badanie zdolności kredytowej przy respektowaniu interesu kredytodawcy

- funkcjonuje rozwijany na podstawie zaakceptowanych metod statystycznych

- w celu utrzymania zdolności przewidywania jest okresowo weryfikowany

Model scoringowy jest narzędziem wspomagającym decyzje kredytowe, jednak samych decyzji jednoznacznie nie wskazuje. W sposób szybki rozróżnia on bardzo dobrych kredytobiorców od bardzo złych, jednak nie jest w stanie ocenić miękkich kryteriów, które niekiedy są ważące w aplikacjach na pograniczu punktacji

Credit scoringu potrafi

- przewidzieć prawdopodobieństwo zaistnienia „złego” kredytu według standardów banku

- skoncentrować prace i czas analityków kredytowych na granicznych przypadkach i automatycznie identyfikować bardzo dobre i bardzo złe aplikacje

- zwiększać rentowność kredytowania poprzez zmniejszenie potrzebnego czasu do weryfikacji pojedynczej aplikacji

Credit scoring nie potrafi

- przewidzieć straty na pojedynczym kredycie

- jednoznacznie zatwierdzić lub odrzucić aplikację

- zwiększyć odsetek zaakceptowanych kredytów

Rodzaje credit scoringu

a) Model ogólny – odpłatny ale ogólnodostępny dla kredytodawców w agencjach kredytowych.

b) Model indywidualny – jest oparty na portfelu kredytowym danego kredytodawcy. Jest droższy ale dużo dokładniejszy

a) Scoringu użytkowy – służy do oceny nowych klientów, którym oferowane są dotychczasowe „stare” produkty z oferty

b) Scoring behawioralny – służy do oceny stałych klientów. Odpowiada na pytanie czy klient jest otwarty na dodatkowy produkt z oferty

Innym rodzajem jest scoring zysku. Jesto to dość innowacyjne podejście ponieważ koncentruje się na kryterium osiągania maksymalnego zysku, a nie ograniczania ryzyka kredytowego.

Kolejnym rodzajem jest scoring dla nowych produktów, czyli takich których bank nie miał do tej pory w ofercie.

Budowę modelu scoringowego można podzielić na kilka faz: koncepcyjną (cel modelu i dla jakich klientów), projektowania (określenie populacji bazowej) wdrożenia, monitoringu.

System zarządzania ryzykiem kredytowym banku – elementy i ich krótka charakterystyka

Zarządzanie ryzykiem kredytowym służy poprawie efektywności działania banku w sferze kredytów. Pozwala ono odpowiednio sterować ryzykiem kredytowym i odbywa się na różnych poziomach organizacyjnych banku. Innymi słowy: Zarządzanie ryzykiem kredytowym to aktywny, strategiczny oraz zintegrowany proces obejmujący identyfikację i ograniczenie ryzyka kredytowego, w celu maksymalizacji wartości banku.

Zarządzanie ryzykiem kredytowym rozpoczyna się od zidentyfikowania ryzyka, następnie podejmowana jest decyzja o ograniczeniu lub zwiększeniu stopnia ekspozycji na to ryzyko, a na końcu wypracowywane są metody monitorowania oraz zarządzania ryzykiem kredytowym w czasie rzeczywistym.

Stąd proces zarządzania ryzykiem kredytowym składa się trzech etapów, tj.:

• identyfikacji ryzyka (na etap ten składa się analiza transakcji z punktu widzenia zagrożenia ryzykiem kredytowym, pomiar tego ryzyka za pomocą różnych metod oraz ocena możliwych wariantów rozwoju sytuacji),

• sterowania ryzykiem (na ten etap składa się unikanie ryzyka kredytowego np. poprzez nieangażowanie się w podpisywanie umów kredytowych obarczonych wysokim ryzykiem, szczegółową analizę wiarygodności kredytowej obecnych i przyszłych kredytobiorców banku),

• kontroli podejmowanych przedsięwzięć (na etap ten składa się ocena podjętych przedsięwzięć związanych z działalnością kredytową banku oraz ich weryfikacja).

W celu redukcji ryzyka kredytowego stosuje się w bankach pew­ne procedury i podejmuje działania, które dotyczą zarówno pojedyncze­go kredytu, jak i całego portfela kredytowego. Wyróżnia się tutaj trzy istotne obszary, a mianowicie:

• obszar realizacyjny (obejmuje przede wszystkim analizę wniosków kredytowych, w której na podstawie danych w nim zawartych przykładowo sprawdza się czy wnioskodawcy mają zdolność prawną do zaciągania w imieniu podmiotu zobowiązań; sprawdza się spra­wozdania finansowe dostarczane Głównemu Urzędowi Statystycznemu; oblicza się wskaźniki finansowe: płynności, rentowności, aktywności i zadłuże­nia; analizuje się perspektywy rozwoju przedsiębiorstwa, jego próg rentowności, ja­kość zarządzania i kadrę; w zakresie obszaru realizacyjnego podejmowane są decyzje kredytowe zgodnie z obowiązującymi prze­pisami prawa, zabezpiecza się udzielone kredyty oraz przeprowadza się windykację należności bankowych),

• obszar organizacyjny (obejmuje ustalenie polityki kredytowej banku, określenie wewnętrznych procedur kredytowych np. regulaminów, in­strukcji oraz określenie kredytowych kompetencji decyzyjnych w banku),

• obszar kontrolny (obejmuje on np. sprawozdawczość kredytową, monitoring kredytów analizowany pod różnym kątem np. branży, regionów, typu działalności klientów oraz monitoring zabezpieczeń kredytowych i monitoring, tworzenie i kontrolę rezerw celowych).

Najważniejszym celem procesu zarządzania ryzykiem kredytowym jest limitowanie strat na określonym poziomie. W związku z tym szacowane ryzyko kredytowe musi zostać zabezpieczone odpowiednimi źródłami finansowania tych strat. Należą do nich:

- premia za ryzyko (inaczej spread kredytowy) to różnica między oczekiwanym zyskiem z instrumentu obarczonego ryzykiem kredytowym a zyskiem z instrumentu bezpiecznego, tj. wolnego od ryzyka kredytowego; premia na ryzyko jest podstawą do tworzenia rezerw celowych, które służą pokryciu ewentualnych strat kredytowych (uwidaczniają one nietrafione decyzje kredytowe banku),

- kapitał ekonomiczny, który finansuje oczekiwane straty kredytowe (jego wielkość wynika z ryzyka podejmowanego przez bank, np. im wyższe ryzyko kredytowe, tym wyższy powinien być kapitał),

- zabezpieczenie kredytu, które ogranicza straty kredytowe w procesie egzekucji (ustanawiane jest na wypadek, gdyby z jakiegoś powodu kredytobiorca nie był w stanie spłacić kredytu); rodzaj zabezpieczenia zależy od wysokości kredytu, okresu spłaty oraz wielkości ryzyka; wśród zabezpieczeń kredytu stosuje się np. weksel in blanco wystawiony przez kredytobiorcę (weksel tego typu daje kredytodawcy prawo do dochodzenia należności z całego majątku kredytobiorcy),

- instrumenty pochodne, które ograniczają straty kredytowe banku np. swap kredytowy to instrument, w którym strona kupująca jako zabezpieczenie wnosi okresową opłatę w zamian za płatność uzależnioną od zaprzestania przez kredytobiorcę swoich zobowiązań (ryzyko kredytowe zostaje przeniesione na wystawcę kontraktu) czy derywaty kredytowe, czyli instrumenty których wycena bazuje na cenie pewnego instrumentu kredytowego (np. oprocentowania kredytu) i pozwalają one na oddzielenie ryzyka kredytowego oprocentowania kredytu od jego ryzyka rynkowego, a to umożliwia przykładowo przeniesienie ryzyka na szerszą grupę instytucji (derywaty kredytowe wykorzystuje się do zabezpieczenia przed zdarzeniami kredytowymi obejmującymi np. bankructwo kredytobiorcy, nieregulowanie płatności ratalnych kredytu).

Ryzyko kredytowe – istota, rodzaje i czynniki generowania

Definicje

1. Ryzyko kredytowe – ryzyko związane z niewywiązaniem się kredytobiorcy z wynikającego z zawartej z bankiem umowy obowiązku spłaty kredytu. Ryzyko kredytowe oznacza niebezpieczeństwo, iż kredytobiorca nie wypełni zobowiązań zawartych w umowie, narażając kredytodawcę na stratę finansową.

2. Ryzyko kredytowe jest to zagrożenie dla banku polegające na tym, że płatności związane z obsługą kredytu nie zostaną przez klienta uregulowane w terminie przewidzianym w umowie kredytu, w całości lub częściowo. Zwłoka w spłacie może być powodem utraty płynności i oznacza stratę dla banku. O ryzyku kredytowym można mówić w sensie stricto i dotyczy ono udzielanych kredytów, pożyczek, skupowanych wierzytelności, otwartych linii kredytowych oraz gwarancji i poręczeń. Natomiast w znaczeniu sensu largo będzie ono dotyczyło również nabywanych przez bank instrumentów dłużnych wyemitowanych przez inne podmioty, pozagiełdowych instrumentów pochodnych, gdyż są źródłem ryzyka kontrahenta. Pojawienie się nowych rodzajów ryzyka i zmian zachodzących w tym obszarze prowadzi do ciągłych przekształceń w klasyfikacji ryzyka.

Rodzaje ryzyka kredytowego

· ryzyko straty albo wypłacalności – wiąże się z niepewnością co do przyszłej sytuacji finansowej kredytobiorcy i obejmuje niebezpieczeństwo, że wynikająca z umowy kredytowej spłata kredytu nie zostanie uregulowana w całości bądź zostanie uregulowana jedynie częściowo (ryzyko czyste);

· ryzyko zabezpieczenia – określa niebezpieczeństwo, które wynika z ryzyka samego zabezpieczenia przyjętego w celu ograniczenia tego ryzyka (np uszkodzenia lub zniszczenia nieubezpieczonego przedmiotu zabezpieczenia);

· ryzyko zmiany stopy procentowej – dotyczy ryzyka, że w okresie spłaty kredytu rozpiętość między rynkową stopą procentową a stopą procentową uwzględnioną dla kredytu zmniejsza się bądź nawet procent rynkowy wzrasta powyżej uzgodnionej stopy procentowej; dotyczy ono kredytów o stałym lub o ograniczonej wysokości oprocentowaniu;

· ryzyko kursu walutowego – uwzględnia niebezpieczeństwo, że wartość spłaconego kredytu zmniejsza się z powodu zmiany kursu walutowego; dotyczy kredytów dewizowych;

· ryzyko wartości pieniądza – odnosi się do niebezpieczeństwa, że realna wartość zwróconego kredytu zmniejsza się wskutek inflacji;

· ryzyko płynności – wiąże się z niebezpieczeństwem spłaty niezgodnej z terminem, tzn. brakiem dopasowania terminów zapadalności i wymagalności aktywów i pasywów.

Podział ryzyka kredytowego

Ze względu na źródła powstania:

- zewnętrzne – niezależne od przedsiębiorstwa

- wewnętrzne – zależne od przedsiębiorstwa

Najważniejsze czynniki ryzyka zewnętrznego:

- wielkość podaży pieniądza,

- poziom stóp procentowych banku centralnego,

- kursy walutowe

Ze względu na rodzaj elementów bilansu ryzyko kredytowe można podzielić na:

- ryzyko aktywne,

- ryzyko pasywne.

Ryzyko aktywne wiąże się z udzieleniem kredytu i występuje w momencie zaprzestania spłaty przez pożyczkobiorcę płatności kredytowych w ustalonej w umowie wysokości i terminie. Ryzyko aktywne dotyczy także operacji pozabilansowych, w której przedsiębiorstwo stanowi stronę czynną np. poręczeń, gwarancji.

Ryzyko pasywne wiąże się z refinansowaniem, czyli pozyskiwaniem przez podmiot środków finansowych na prowadzenie działalności gospodarczej. Stanowi ono zagrożenie wcześniejszego wycofania przez deponenta ulokowanych środków lub zagrożenie nieuzyskania kredytów refinansowych. Dotyczy to także sytuacji uzyskania środków na niekorzystnych warunkach np. przez gwałtowną zmianę oprocentowania. W tym zakresie podmiot stanowi stronę pasywną więc jego możliwości oddziaływania na ryzyko są ograniczone.

Ze względu na zakres przedmiotowy ryzyko można podzielić na ryzyko:

- pojedynczego kredytu – ryzyko indywidualne,

- portfela – łączne zaangażowanie kredytowe podmiotu.

Pojedyncze ryzyko jest funkcją wysokości możliwej straty i prawdopodobieństwa jej wystąpienia. Można je ograniczyć przez: analizę wiarygodności kredytowej przed udzieleniem kredytu, ograniczenie wysokości kredytu, zabezpieczenie kredytu, monitorowanie wiarygodności kredytowej po udzieleniu kredytu.

Łączne ryzyko zależy od wysokości pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i współzależności między pojedynczymi kredytami. Polityka kontrolowania łącznego ryzyka kredytowego polega na:

- dywersyfikacji ryzyka,

- ubezpieczeniu przed ryzykiem,

- transferze ryzyka,

-prowadzeniu odpowiednich przedsięwzięć organizacyjnych i kadrowych.

Ze względu na moment wystąpienia zdarzenia kredytowego:

- ryzyko przedrozliczeniowe (pre-settlement risk),

- ryzyko rozliczeniowe (settlement risk)

Ryzyko przedrozliczeniowe to ryzyko poniesienia straty z tytułu niewywiązania się przez partnera ze zobowiązania w trakcie trwania transakcji (zaprzestanie obsługi kredytu czy wypłat odsetek od obligacji, niedokonanie płatności z tytułu transakcji terminowej – np. depozytu futures).

Ryzyko rozliczeniowe – ryzyko powstające w momencie wymiany strumieni pieniężnych, trwające od chwili dokonania płatności na rzecz partnera do chwili otrzymania świadczenia wzajemnego. Źródłem takiego ryzyka może być niewypłacalność partnera, problemy z płynnością czy przyczyny natury operacyjnej. Ryzyko to jest szczególnie istotne na rynku walutowym, gdy wzajemne płatności dokonywane są w różnych walutach a strony transakcji działają w różnych strefach czasowych. Ograniczaniu lub eliminacji ryzyka rozliczeniowego mogą służyć takie rozwiązania jak system rozliczeń brutto w czasie rzeczywistym (RTGS – Real Time Gross Settlement) albo rozliczenia saldami netto, bądź to dwustronne bądź wielostronne.

Czynniki generujące ryzyko kredytowe

- zewnętrzne (niezależne od banku)

- wewnętrzne (zależne od jakości podejmowanych w banku decyzji).

Utrudnienia zewnętrzne

Szereg czynników niezależnych od banku, pochodzących z jego makro otoczenia ma znaczący wpływ na strukturę i jakość portfela kredytowego. Zarządzanie tymi elementami jest bardzo trudne, czasami wręcz niemożliwe; potrzebna jest więc świadomość ich istnienia i przewidywania ich wpływu na stan aktywów.

- okres ekonomicznej niepewności (recesja i inflacja)

- niejasność i niestabilność reguł gry rynkowej, a czasem nawet ich brak

- powiązania kapitałowe i organizacyjne zacierają się w spółkach

- wśród klientów banku zawsze może znaleźć się klient nieuczciwy

Utrudnienia wewnętrze

- brak właściwej strategii działania banku

- brak zasad polityki kredytowej przygotowanej w formie pisemnej

- niezadawalający poziom analizy ekonomicznej przedsiębiorstw

- powierzchowna analiza zdolności kredytowej klienta

- brak identyfikacji siedziby i charakteru kredytobiorcy

- mało wiarygodna sprawozdawczość finansowa

- sporadyczne kontakty z klientami

- nadmierne zaufanie do jakościowych elementów oceny kredytowej

- niekompletna dokumentacja kredytowa

- brak doświadczonych inspektorów kredytowych, kadry kierowniczej.

nadmierna centralizacja bądź decentralizacja pełnomocnictw kredytowych

· często niskie wynagrodzenie inspektorów kredytowych

· brak odpowiedniego nadzoru kredytowego

· niewłaściwe systemy przeglądu portfela kredytowego

· słaba kontrola dokumentacji kredytowej

· brak właściwej klasyfikacji aktywów oraz zasad tworzenia rezerw celowych na długi

· nadmierne zaufanie do prawnych form zabezpieczenia kredytu

· brak możliwości kontroli i analizy źródeł spłaty

· nadużycia wewnętrzne oraz zewnętrzne

· niewłaściwe procedury rachunkowości kredytowej

· brak kontroli wewnętrznej

Zarządzanie ryzykiem kredytowym

Niezwykle ważna jest umiejętność zarządzania ryzykiem kredytowym, czyli procesem, który obejmuje następujące etapy:

· identyfikacja ryzyka

· pomiar ryzyka

· sterowanie ryzykiem/ograniczanie ryzyka

· kontrola ryzyka kredytowego

· następstwa występowania ryzyka

· rozwój narzędzi wspierających identyfikację i pomiar ryzyka,

· sposób finansowego pokrycia potencjalnych i faktycznych strat z tytułu ponoszonego ryzyka kredytowego.

· transakcja kredytowa podlega wszechstronnej ocenie ryzyka kredytowego, której wyrazem jest rating wewnętrzny lub ocena scoringowa,

• pomiar ryzyka kredytowego transakcji kredytowych dokonywany jest na etapie rozpatrywania wniosku o udzielenie transakcji oraz cyklicznie w ramach monitorowania z uwzględnieniem zmieniających się warunków zewnętrznych oraz zmian sytuacji finansowej kredytobiorców,

• ocena ryzyka kredytowego ekspozycji istotnych ze względu na poziom ryzyka lub jej wartość jest poddawana dodatkowej weryfikacji przez służby oceny ryzyka kredytowego, niezależne od służb biznesowych,

• warunki transakcji kredytowej oferowane klientowi zależą od oceny poziomu ryzyka kredytowego generowanego przez tę transakcję,

• decyzje kredytowe mogą być podejmowane jedynie przez osoby do tego uprawnione,

• ryzyko kredytowe jest zdywersyfikowane w szczególności pod względem obszarów geograficznych, sektorów gospodarki, produktów oraz klientów,

• oczekiwany poziom ryzyka kredytowego jest zabezpieczany poprzez przyjmowane przez Bank zabezpieczenia, marże na ryzyko kredytowe pobierane od klientów oraz odpisy (rezerwy) z tytułu utraty wartości ekspozycji kredytowych.

Każdy bank stosuje własną politykę zarządzania ryzykiem kredytowym, gdyż stanowi ona przewagę konkurencyjną banku. Oceny ryzyka dokonuje się w różnych bankach w zróżnicowany sposób, więc zasady zarządzania ryzykiem również są objęte tajemnicą bankową podobnie jak projekty nowych produktów czy polityka bezpieczeństwa. Pozyskiwanie i przetwarzanie wszelkich informacji o kliencie jest elementem polityki zarządzania ryzykiem, ponieważ banki dążą do uzupełnienia brakujących danych o kliencie w oparciu o dane już dostępne.

Metoda ratingów wewnętrznych

Metoda wewnętrznych ratingów (ang. Internal Ratings-Based Approach - IRB) stanowi obok metody standardowej jedną z dwóch metod, jakie banki mogą stosować do oceny rozmiarów ryzyka kredytowego w Nowej Umowie Kapitałowej.

O ile jednak w metodzie standardowej pomiaru ryzyka kredytowego waga ryzyka jest uzależniona od ratingu nadanego przez zewnętrzną agencję, zaś w przypadku braku takiego ratingu stosuje się sztywną wagę ryzyka (100%), o tyle w metodzie wewnętrznych ratingów banki same szacują wielkość wymaganego kapitału regulacyjnego na podstawie wyliczanego przez nie ryzyka kredytowego portfeli.

Oznacza to, że w podejściu IRB bank sam wyznacza rzeczywisty profil ryzyka klienta w oparciu o modele wewnętrzne i na tej podstawie wyznacza wymogi kapitałowe.

Ocena parametrów ryzyka odbywa się w ramach funkcjonującego w banku systemu ratingowego. Proces wyznaczania adekwatności kapitałowej w metodzie IRB obejmuje:

• Przyporządkowanie ekspozycji bankowych do jednej z klas aktywów,

• Nadanie poszczególnym ekspozycjom wartości parametrów ryzyka,

• Zastosowanie funkcji ważenia aktywów ryzykiem,

• Odniesienie wyniku do funduszy własnych banków.

Nowa Umowa Kapitałowa (Bazylea II) proponuje następującą ogólną segmentację należności:

• ekspozycje wobec podmiotów korporacyjnych,

• ekspozycje wobec państw,

• ekspozycje wobec banków,

• ekspozycje detaliczne,

• ekspozycje kapitałowe.

Dla każdej klasy ekspozycji NUK określa: zestaw parametrów ryzyka, funkcje pozwalające na wyliczenie wag ryzyka dla ekspozycji oraz zestaw wymogów minimalnych, których spełnienie warunkuje możliwość stosowania podejścia IRB dla danej klasy aktywów. Każda ekspozycja oceniana jest ze względu na ryzyko kredytowe przez nią generowane.

Ocena ryzyka ekspozycji dokonywana jest w czterech wymiarach, które są wyznaczane przez następujące parametry ryzyka:

• PD - prawdopodobieństwo niewypłacalności dłużnika w horyzoncie 1 roku (ang. Probability of Default),

• LGD - strata w wyniku niewypłacalności (ang. Loss Given Default); parametr ten przedstawia jakość kredytu,

• EAD - rozmiar ekspozycji kredytowej w przypadku niewypłacalności (ang. Exposure at Default),

• M - termin rozliczenia (ang. Maturity).

Wyliczenie powyższych parametrów pozwala na kompleksową ocenę ryzyka związanego z posiadana ekspozycją. Adekwatność kapitałową w metodach wewnętrznych ratingów wylicza się z następującego wzoru:

kapitał regulacyjny = kwota kredytu * waga ryzyka (EAD, PD, LGD, M * 8%)

Dla wielu kategorii aktywów przewidziano dwa warianty w ramach podejścia opartego na wewnętrznych ratingach:

• Metodę podstawową (ang. foundation IRB),

• Metodę zaawansowaną (ang. advanced IRB).

W podstawowej metodzie IRB banki same szacują parametr PD, pozostałe wskaźniki są określane przez krajowe władze nadzorcze, m.in. wielkość LGD do wyliczania wymogu kapitałowego. W zaawansowanej metodzie IRB banki szacują wszystkie parametry ryzyka.

Tradycyjne metody szacowania ryzyka kredytowego

Według tradycyjnego podejścia, szacując ryzyko kredytowe oraz klasyfikując ekspozycje kredytowe banki w Polsce wykorzystują do tego celu dwa niezależne kryteria

- terminowość regulowania kapitału lub odsetek

- sytuację ekonomiczno-finansową dłużnika

Kryteria te zwykle są oceniane punktowo, a przygotowanie decyzji kredytowej następuje w toku oceny formalnoprawnej i merytorycznej

Kategoria	Terminowość regulowania	Tworzenie rezerw
Normalne	<1 miesiąca	0%
Pod obserwacją	<3 miesięcy	1,5%
Poniżej standardu	<6 miesięcy	Co najmniej 20%
Wątpliwe	<12 miesięcy	Co najmniej 50%
Stracone	>12 miesięcy	Co najmniej 100%

Przedmiotem wstępnej oceny formalnoprawnej jest zbiór następujących dokumentów:

- potwierdzających uprawnienia kredytobiorcy do prowadzenia działalności gospodarczej

- zaświadczenie z urzędu skarbowego o niezaleganiu z regulowaniem zobowiązań podatkowych oraz zaświadczeń z ZUS

- w przypadku kredytów w walucie wymienialnej – zezwolenie dewizowe

Sprawozdania finansowe GUS

- F-02 z załącznikami za rok ubiegły

- sprawozdania finansowe F-01 za rok bieżący

Kryterium terminowości regulowania rat kapitałowych lub odsetek ze względu na swój wymierny, czasowy charakter i jednoznaczność interpretacyjną uważane jest niekiedy za obiektywne wręcz ilościowe. Ma ono bowiem ściśle określone miary horyzontu czasowego.

Ocena sytuacji ekonomiczno-finansowej jest dokonywana za pośrednictwem mierników

- ilościowych

- jakościowych

- dostępnych ocen uznanych agencji ratingowych

KNF przywiązuje większe znaczenie do kryteriów ilościowych, co w praktyce w punkotwej relacji oceny zdolności relacji oceny zdolności kredytowej przekłada się na stosunek jak 2:1 (ilościowe vs jakościowe)

Ocena czynników jakościowych (soft facts)

- charakterystyka branży i jej perspektywy rozwojowe

- przedsiębiorstwo

- zarządzanie przedsiębiorstwem

- współpraca z bankiem

Zabezpieczenie kredytu

Zabezpieczenie kredytu ogranicza straty kredytowe w procesie egzekucji (ustanawiane jest na wypadek, gdyby z jakiegoś powodu kredytobiorca nie był w stanie spłacić kredytu); rodzaj zabezpieczenia zależy od wysokości kredytu, okresu spłaty oraz wielkości ryzyka; wśród zabezpieczeń kredytu stosuje się np. weksel in blanco wystawiony przez kredytobiorcę (weksel tego typu daje kredytodawcy prawo do dochodzenia należności z całego majątku kredytobiorcy),

Zabezpieczenia osobiste kredytów

- poręczenie według prawa cywilnego

- poręczenie wekslowe -

- weksel własny

- gwarancja bankowa

- przelew (cesja) wierzytelności

- przejęcie długu

- przystąpienie do długu

- ubezpieczenie

Zabezpieczenia osobiste

- zastaw na zasadach ogólnych i zastaw rejestrowy

- przewłaszczenie na zabezpieczenie

- hipotekę

- blokadę środków na rachunku bankowym

- kaucję

Segmentacji portfela kredytowego

Kryteria segmentacji portfela kredytowego

Portfel kredytowy możemy podzielić ze względu na:

1) sektor (finansowy, niefinansowy)

2) rodzaj kredytobiorcy (korporacyjni, detaliczni)

3) rodzaj produktu kredytowego

4) zabezpieczenie

5) utrata wartości aktywów

6) branża i region

Determinanty dochodowości kredytu

W dużych bankach oferowane jest kilkadziesiąt, bądź setki produktów, kilka z nich ma znaczenie dominujące i zapewnia ponad 90% dochodów.

Na poziom zysku wytwarzanego przez bank wpływają czynniki

znajdujące się pod kontrolą banku:

- struktura prowadzonej działalności

- wielkość dochodów kreowanych przez bank

- jakość aktywów, zwłaszcza kredytów

-kontrola kosztów

Zewnętrzne (bank nie ma na nie wpływu)

-poziom stóp procentowych,

-ogólne warunki gospodarowania,

-polityka fiskalna państwa, konkurencja

-system prawny.

Wyniki finansowe banku można oceniać według struktury podmiotowej (klientów), rodzajów operacji oraz jednostek organizacyjnych tzw. centrów zysku.

Strategia osiągania zysku polega na aktywnym wykorzystaniu czynników wpływających na optymalizację wyniku finansowego w długim okresie działalności. Przedmiotem sterowania może być wielkość wygospodarowanego zysku lub jego część, która pozostaje po uwzględnieniu obowiązkowych obciążeń, czyli zysk do podziału określany jako zysk netto.

Dochodowość produktów otrzymujemy wówczas, gdy od ceny sprzedawanego wyrobu odejmiemy koszty zmienne. Analiza dochodowości zawiera model dochodowości oparty na przychodach i kosztach generowanych przez klienta. Umożliwia ona ocenę bieżącej wartości klienta oraz jej predykcję, a także przygotowanie strategii marketingowej dla klienta, dopasowanej do jego wartości w kolejnych etapach życia w relacji z bankiem.

Celem oceny klientów jest określeniem jaki efekt finansowy dają dokonywane z nim transakcje. Ocena klientów ma za zadanie odpowiednie przypisanie wszystkich kosztów i przychodów wynikających z kontaktów z klientami.

Analiza dochodowości operacji bankowych obejmuje kalkulację:

-opłacalności produktów i usług bankowych

- opłacalności klientów.

Kalkulacja produktów i usług bankowych opiera się na marży odsetkowej. Można ją rozpatrywać jako:

- różnicę między przychodami, a kosztami

- marżę procentową, czyli relację pomiędzy zyskiem a aktywami dochodowymi

- rozpiętość odsetkowa

Marża bankowa – wynagrodzenie z tytuły wykonywanych operacji bankowych, będącym różnicą między ceną sprzedaży, a ceną zakupu środków pieniężnych