Renesans

1. Nazwa epoki.

Renesans = odrodzenie → ludzie uważali, że odrodzili naukę i sztukę po średniowieczu. Odrodzenie ludzkości czyli wznoszenie się na wyższy poziom.

1. Ramy czasowe.

1. początek

• Włochy – XIV wiek,

• Europa – ok. XV wiek,

• Polska – II połowa XV wieku (XVI w. – złoty wiek),

1. koniec – wiek XVI.

1. Związki odrodzenia z antykiem.

1. "odrodzenie" idei i wartości istotnych w antyku (np. ważny był człowiek i jego rozwój, doskonalenie siebie i poszerzanie wiedzy, a nie tak jak w średniowieczu wiara w Boga),

2. twórcy czytali dzieła antyczne w oryginale i czerpali z niego zarówno wiedzę, jak i wenę do tworzenia własnych utworów,

3. ludzie nawiązywali do piękna i proporcji, które były w starożytności.

1. Ideał człowieka.

1. wszechstronnie uzdolniony,

2. każdy powinnien być intelektualistą,

3. dworzanin powinien znać język łaciński i grekę,

4. człowiek musi znać poetów i historyków,

5. idealne życie – spokojne życie na wsi.

1. Antropomorfizm – człowiek w centrum – jego pozycja jest wyjątkowa.

2. Humanizm – światopogląd, stawiający w centrum człowieka i jego potrzeby. Człowiek staje się podmiotem filozofii, sztuki i nauki.

3. Poeta doctus – poeta wykształcony.

4. Theatrum mundi – teatr świata.

5. Deus Artifex – Bóg Artysta.

6. Non omnis moriar – nie wszystek umrę (motyw nieśmiertelności, motyw sławy pośmiertnej).

7. Exegi monumentum – wybudować pomnik.

8. Fortuna – toposem fortuny nazywamy wątki w literaturze, w których pojawia się motyw nieubłagalnego losu.

9. Arkadia – fikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia – ziemski raj, symbol wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski.

10. Homo viator – człowiek podróżujący.

11. Sokół noweli – wyróżniony dominujący motyw występujący w dobrze skomponowanej noweli.

12. Powieść szkatułkowa – typ powieści, której fabuła składa się z kilku odrębnych opowiadań, połączenie których daje pełny obraz fabuły, a każde z opowiadań pojawia się w tekście w sposób nieprzypadkowy (np. fabuła powieści dotyczy historii A, ale jeden z jej bohaterów opowiada historię B, w którym występuje drugi bohater, opowiadający historię C)

13. Petrarkizm – tendencja literacka, polegająca na naśladowaniu twórczości renesansowego poety włoskiego Francesco Petrarki jako wzorca poezji miłosnej.

14. Reformacja – zapoczątkowana przez Marcina Lutra w 1517 roku w Wittenberdze. Ruch zmierzał do zreformowania Kościoła, co w rzeczywistości doprowadziło do powstania odłamów protestanckich.

15. Irenizm – kierunek w teologii chrześcijańskiej dążący do zgody między wyznaniami.

16. Makiawelizm – pogląd, zgodnie z którym najwyższą racją jest racja stanu, ma ona władze nad jednostką i prawo poświęcać jej dobro w imię dobra państwa.

17. Utopia – założenie o istnieniu form doskonałych.

18. Horacjanizm – nawiązywanie w poezji do motywów poezji Horacego.

19. Klasycyzm renesansowy – światopogląd renesansowy, świat jako doskonałe dzieło sztuki, które cechuje się niezwykłym ładem, prostotą i harmonią.

20. Stoicyzm – kierunek filozofii starożytnej, którego wyznawcy uznawali za cnotę, najwyższe i jedyne dobro, rozumiane jako życie zgodne z zasadami rozumu rządzącego światem, głosili, że warunkiem szczęścia i prawdziwej wolności jest panowanie nad sobą, zobojętnienie wobec cierpień i niepowodzeń. Dla stoików najważniejsze było uczciwe i moralne postępowanie.

21. Epikureizm – nakazuje człowiekowi wierzyć świadectwu zmysłów, cieszyć się życiem i korzystać z jego radości. Epikurejczycy odrzucają wiarę w siły pozaziemskie, głoszą pochwałę życia na ziemi.

22. Tyrteizm - poezja wzywająca do boju i pobudzającą do walki w obronie kraju znajdującego się w niebezpieczeństwie.

23. Hymn – uroczysta i podniosła pieśń pochwalna o apostroficznym charakterze wypowiedzi, komponowana na cześć bóstwa, szczególnej osoby, wydarzenia, ojczyzny, a także idei. W literaturze

średniowiecznej miał charakter niemal wyłącznie religijny.

1. Pieśń – gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką, od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej. Nowożytny kształt pieśni jako wiersza wywodzi się z utworów Horacego i ód greckich. U Horacego stała się samodzielną formą literacką.

2. Utwór parenetyczny – utwory piśmiennicze kształtujące i propagujące wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych.

3. Sonet – kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach, rymowanych zwykle abba abba i dwóch trójwierszach. Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a dwie ostatnie zwrotki zawierają refleksję na jego temat.

4. Fraszka – krótki utwór liryczny, zazwyczaj rymowany lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej (satyrycznej). Często kończy się wyraźną puentą.

5. Tren – utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze starogreckiej poezji funeralnej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty.

6. Dramat – podstawowym wyznacznikiem dramatu jako rodzaju było jego przeznaczenie do wystawiania na scenie. Dramat opiera się na dialogach oraz monologach poszczególnych bohaterów. Ważnym elementem dramatu są didaskalia, które stanowią uzupełnienie oraz wskazówkę – koncentrującą się na emocjach bohaterów, ale i na miejscu akcji. Jeśli chodzi o budowę dramatu, ta dzieli się na sceny oraz akty. W dramatach starożytnych istotne były także kwestie należące do chóru, który poprzez pieśń wprowadzał odbiorcę i pomagał mu w danej sytuacji.

7. Sielanka – utwór poetycki, przedstawiający w sposób wyidealizowany uroki życia wiejskiego. Wysnuta z piosnek pasterskich stała się świadomie kreowanym obrazem utęsknionej, szczęśliwej natury – zdaniem badaczy gatunek jest specyficznym wytworem kultury miasta i ujawnia znużenie światem cywilizacji. Idylla odsłania beztroskie, spokojne i pogodne życie, spełnione przez miłość. Sielanka ma najczęściej kształt lirycznego monologu, poprzedzonego lub przeplecionego opisem bądź dialogiem.

8. Nowela z sokołem – teoria opisująca klasyczną kompozycję noweli, w której ma występować centralny motyw, stanowiący szczególnie wyróżniony ośrodek kompozycyjny. W dobrze skomponowanej noweli występuje wyróżniony dominujący motyw (sokół noweli), najczęściej konkretny przedmiot, któremu nadane jest specjalne, symboliczne znaczenie. Punktem kulminacyjnym jednowątkowej fabuły, w każdej fazie której pojawia się ten motyw, jest odmiana losu bohatera.

9. Mikołaj Sęp – Szarzyński jako poeta przełomu.

1. renesans

• miłość do życia, podkreślanie faktu, iż jego przemijanie nie umniejsza jego wartości,

• przedstawienie walki dobra ze złem, z szatanem, lecz nie sięga przy tym do straszliwych obrazów, pełnych grozy, strachu i śmierci, tak typowych dla baroku,

• pojmuje człowieka jako istotę godną, szlachetną i silną, wartą uwagi chociażby ze względu na trud, jaki podejmuje, walcząc z własnymi słabościami,

1. barok

• barokowy styl obrazowania, ozdobność wypowiedzi, ich gwałtowność i uczuciowość, rozbudowane, długie i skomplikowane tytuły sonetów,

• zanikanie renesansowego światopoglądu, trwoga wynikająca z faktu, iż świat doczesny jest bardzo znikomy i zmienny a człowiek w nim żyjący jest bardzo samotny i słaby,

• motywy szatana, śmierci, przemijalności i marności rzeczy doczesnych.

1. Motywy tematyczne literatury renesansowej.

1. wieś

• Mikołaj Rej – „Żywot człowieka poczciwego”,

• Jan Kochanowski – „Pieśń świętojańska o sobótce”,

1. śmierć

• Jan Kochanowski – „Treny”,

1. patriotyzm

• Piotr Skarga – „Kazanie o miłości ku ojczyźnie”,

1. poeta i poezja

• Jan Kochanowski – „Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”,

1. obraz życia

• Mikołaj Sęp – Szarzyński – „O wojnie, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”,

1. Bóg

• Giovanni Mirandola – „Mowa o godności człowieka”,

1. miłość

• Boccaccio – „Sokół”.

• 
  

1. Giovanni Mirandola – „Mowa o godności człowieka”. (141)

1. atrybuty i określenia Boga

• architekt,

• artysta,

• twórca,

• mędrzec,

• ojciec,

• DEUS ARTIFEX – BÓG ARTYSTA,

1. człowiek idealny

• wolny,

• nieograniczony,

• korona stworzenia,

• indywiduum,

1. inne stworzenia

• ograniczony,

• hierarchia,

• naśladują człowieka.

1. Mikołaj Rej – „Rok na cztery części podzielon” („Żywot człowieka poczciwego”).

Najpiękniejszą pora roku jest wiosna – pełna wesołych zabaw, momentów spędzonych na świeżym powietrzu z żoną i dziećmi, pierwszych po zimie prac w ogrodzie. Trzeba wyrwać chwasty, przygotować grządki na nowe nasiona i sadzonki, obciąć obumarłe gałązki drzew. Wymienione nazwy roślin, warzyw, ziół oddają realistyczny obraz ogrodu. Przydomowe grządki są wielką uciechą pańskiego oka, poletkiem pracy własnych rąk i symbolem życia całej rodziny szlacheckiej. Rej zwraca uwagę na pracę chłopów, odpowiednie do niej zachęcanie (są tez chłopi leniwi i gnuśni), nagradzanie efektów. W domostwie trzeba uważać na czystość, ponieważ ład i porządek domu odzwierciedlają cnoty człowieka.

1. Boccaccio – „Sokół”.

1. ekspozycja (zawiązanie akcji)

• Federigo popada w ubóstwo i osiada na prowincji z sokołem,

• przyjaźń Federiga z synem Giovanny,

1. rozwój akcji

• choroba syna,

• prośba Giovanny o sokoła dla syna,

1. perypetia (nagła odmiana losu, przełom)

Zjedzenie sokoła przez Giovannę i Federiga,

1. rozpoznanie

Giovanna dowiaduje się, co stało się z sokołem,

1. punkt kulminacyjny (największe napięcie)

Śmierć syna,

1. rozwiązanie akcji

Ślub Giovanny i Federiga,

1. fabuła „Sokoła” ma budowę dramatyczną.

1. Mikołaj Sęp – Szarzyński – Sonet III („O wojnie, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”).

1. w pierwszej strofie wyrażona zostaje tragiczna wizja ludzkiego życia,

2. poeta stwierdza, że spokój daje człowiekowi szczęście, ale życia na ziemi, niestety, w żaden sposób nie da się opisać w kategoriach spokoju – życie jest ciągłą walką, niekończącym się zmaganiem z przeciwnościami, ze złem, z „ciemnością”,

3. niewprawny człowiek musi prowadzić tę wojnę bez szans, dlatego przerażony jest własną słabością i perspektywą porażki,

4. bardzo silnie podkreślony dualizm ciało-dusza skazuje człowieka na nieustającą walkę z samym sobą – jedynym gatunkiem w takiej sytuacji jest Bóg,

5. apostrofa do Boga to wyraz ufności w moc Najwyższego, w jego miłosierdzie – „wątły” człowiek szuka w nim oparcia,

6. Sęp kończy ten utwór wezwaniem do „możnego Pana” i tu również wydziela apostrofę w postaci ostatniego dwuwiersza,

7. trzy czterowersowe strofy pokazujące dramat egzystencji ludzkiej, rozdarcie wewnętrzne człowieka kończą się optymistyczną puentą – nawet taką walkę, byle z dobrym sprzymierzeńcem, da się wygrać.

1. Piotr Skarga – „Kazanie o miłości ku ojczyźnie” („Kazania sejmowe”).

Kazanie rozpoczyna się od stwierdzenia, że na świecie nie ma nic trwałego. Tak jak ludzkie ciało zapada na choroby, tak i królestwa bywają przez nie toczone, ale można im przeciwdziałać dzięki pomocy Boskiej. Aby wyleczyć niemoc królestwa, trzeba poznać jego choroby. Polskę trawi sześć chorób:

1. „nieżyczliwość ludzka ku Rzeczypospolitej i chciwość domowego łakomstwa”,

2. „niezgody i roztyrki sąsiedzkie”,

3. „naruszenie religiej katolickiej i przysada heretyckiej zarazy”,

4. „dostojności królewskiej i władzej osłabienie”,

5. „prawa niesprawiedliwe”,

6. „grzechy i złości jawne, które się przeciw Panu Bogu podniosły i pomsty od niego wołają”.

Pan Jezus odchodząc dał nam dwa przykazania: abyśmy się wzajemnie miłowali i pokój między sobą zachowywali. Jeden nakaz wynika z drugiego, a obowiązkiem naszym jest szerzenie miłości i pokoju. Szeroka (np.: pomiędzy królami) miłość i zgoda prowadzi do pokoju i szczęścia na całym świecie.

Zobowiązani jesteśmy miłować przede wszystkim ojczyznę, bo ona jest naszą matką, która nam uchowała wiarę katolicką i obroniła nas od herezji. To ona dała nam również wolność i pokój, dzięki której nie cierpimy pod rządami tyranów. Wszystkie nieszczęścia powodujemy sami, nie egzekwując praw. Opływamy w dostatki – dary ojczyzny.

Ojczyzna jest podobna do okrętu, który niesie wszystkich z rodzinami i majątkiem, każdy jest za niego na równi odpowiedzialny i powinien być gotów oddać zdrowie i życie, by go bronić, podobnie jak czynili to biblijni monarchowie. U nas jednak każdy patrzy przede wszystkim na swoje dobra, zamiast myśleć o ojczyźnie. Przecież jak ona zatonie, to i my pójdziemy na dno z całym dobytkiem. Ponadto jeden stan uciska drugi. Nawet poganie wiedzą (z samego rozumu), że czasem trzeba swoje poświęcić by chronić ogółu.

Powinniśmy brać przykład z pogan, którzy potrafią miłować ojczyznę i troszczyć się o nią, mimo że nie czeka ich za to zapłata w niebie. Nie powinniśmy najmować się za pieniądze do obrony kraju, bo przyjaciel kupiony za pieniądze jest niepewny, poza tym cnota nie powinna pracować dla zysku.

1. Jan Kochanowski – „Do gór i do lasów”.

1. człowiek renesansu

• człowiek poszukujący,

• otwarty na świat,

• kształci się,

• carpe diem,

• rozległa wiedza,

• duże doświadczenie,

• wyjątkowy,

• korona stworzenia,

• gra rolę w teatrze świata,

• celem człowieka – doskonalenie,

• porównany do Prometeusza,

• wolny,

1. życiorys zgodny z wierszem

• zwiedzał świat,

• był studentem,

• rozważanie pójścia do klasztoru,

• szlachcic,

1. fraszka autobiograficzna.

1. Jan Kochanowski – „O żywocie ludzkim”.

1. podmiot liryczny

• mędrzec,

• nauczyciel, który objawia prawa rządzące światem i człowiekiem,

• mimo że występuje w roli kogoś, kto wie więcej, to jednocześnie identyfikuje się z adresatami swojego utworu (z każdym człowiekiem), gdyż tak jak oni podlega prawom, o których mówi,

1. budowa

• składa się z ośmiu wersów, każdy po jedenaście głosek (5+6),

• występują rymu parzyste, żeńskie, dokładne,

• poeta posłużył się niewyszukanymi środkami artystycznymi (anaforą, wyliczeniem, porównaniem), dzięki czemu uzyskał wiersz o spokojnej tonacji pasujący do poruszanej tematyki,

• najważniejsze jest tu przekazanie górującej nad utworem tezy o niepewności ludzkiego losu

1. wszystko, co człowiek myśli i czyni jest błahostką, niczym wielkim, nic nie jest pewne, niczego nie można zaplanować,

2. koniec wiersza ukazuje człowieka jako marionetkę, kierowaną przez nieznaną siłę, bezwolną, mniemająca wpływu na swoje życie.

1. Jan Kochanowski – „Na lipę”.

1. podmiot liryczny

• lipa,

• drzewo jest świadkiem przeżyć związanych z miejscem, którego jest ona centrum,

• zwraca się do „gościa”, czyli każdego z czytelników (człowiek zmęczony, który potrzebuje

wytchnienia),

1. liryka inwokacyjna – uosobiona lipa zaprasza, by spocząć w swoim cieniu (antropomorfizacja),

2. wiersz ten nie tyle jest zaproszeniem, co pochwałą, swoistym hołdem złożonym przez poetę lipie,

3. w opisie najważniejszą rolę pełnią liczne epitety: „chłodne wiatry”, „wonnego kwiatu”, „pracowite pszczoły”, „cichym szeptem”, „słodki sen” – to dzięki zagęszczeniu epitetów odczuwamy przedstawione miejsce jako przestrzeń sielską, swojską, bezpieczną; inne sielskie atrybuty to śpiewające ptaki, kwiaty, miód; panuje tu arkadyjska atmosfera błogości,

4. utwór kończy się ostatecznym wyniesieniem lipy do rangi mitologicznej jabłoni rodzącej złote jabłka – nie ma znaczenia, że lipa nie daje owoców, ale dla swego pana jest niezwykle cenna, to związek z człowiekiem czyni ją tak wyjątkową, że wartą uwiecznienia w wierszu.

1. Jan Kochanowski – „Na dom w Czarnolesie”.

1. utwór o charakterze religijnym,

2. wiersz składa się z ośmiu wersów, każdy po jedenaście głosek (5+6),

3. występują najczęstsze u Kochanowskiego rymy parzyste, żeńskie, dokładne,

4. fraszka poważna, utrzymana w tonie intymnego wyznania,

5. wiersz rozpoczyna się apostrofą do Boga, jako władcy ludzkiego życia – zwrot poety jest pełen pokory, choć dom w Czarnolesie jest efektem jego pracy, to szczęście jakiego tam doznaje zależy od Boga, dlatego podmiot zwraca się do Niego z prośbą o dalsze błogosławieństwo,

6. poeta przeciwstawia wszelkie bogactwa tego świata, najpiękniejsze domy swojej posiadłości, w której zaznał tyle szczęścia – nie bogactwo okazuje się najważniejsze, ale „gniazdo ojczyste”, miejsce związane z tożsamością poety.

1. Jan Kochanowski – Fraszka XIV („Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”). (147)

1. charakter jest patriotyczny i pouczający,

2. każda zwrotka zawiera 4 wersy,

3. każdy wers ma 12 sylab,

4. powtórzenia tworzą rytm,

5. stado Boże – nawiązanie do Biblii,

6. nie pojawiają się nazwiska – apel uogólniony.

1. Jan Kochanowski – Pieśń V („O spustoszeniu Podola przez Tatarów”).

1. ma charakter patriotyczny, jest rodzajem apelu podmiotu lirycznego do rodaków,

2. w pierwszym wersie występuje apostrofa do rodaków,

3. dalej podmiot obrazuje sytuację, w jakiej znaleźli się Polacy po klęsce w wojnie z Tatarami w roku 1575. Wyraża swój smutek i rozpacz z powodu spustoszenia ziemi podolskiej, a także pojmania i pohańbienia tych, którzy dostali się w ręce Tatarów,

4. podmiot liryczny wyraża się o Tatarach bardzo negatywnie, nazywając ich "psami bisurmańskimi" oraz posługując się metaforą stada owiec (Polaków), napadanego przez wilki (Tatarów),

5. nastawienie podmiotu do wroga

• negatywne,

• chce, aby te emocje udzieliły się adresatom i skłoniły ich do odwetu,

• uważa on, że jest jeszcze czas, aby stanąć mężnie do walki, ale aby to uczynić, szlachta musiałaby zaprzestać swego biesiadowania, porzucić wygody, okazać męstwo, odwagę oraz wyłożyć fundusze na wojnę,

1. tuż za zachętą do walki dostrzegamy wytykanie przez podmiot liryczny rodakom ich braku zainteresowania sprawami kraju, krótkowzroczności oraz opieszałości w działaniu,

2. ostatnia zwrotka ukazuje gorzką i przykrą refleksję na temat Polaków – poeta przestrzega przed powtarzaniem starych błędów, jednocześnie krytykuje fakt, iż Polacy nie potrafią wyciągać wniosków z historii,

3. budowa

• utwór tworzy dwanaście zwrotek – każda jest czterowersowa, zaś każdy z wersów ma po jedenaście sylab, zatem budowa tej pieśni jest regularna,

• występują w niej rymy typu aabb,

• charakter i forma patriotycznego apelu poeta uzyskał poprzez zastosowanie licznych apostrof oraz wykrzyknień i pytań retorycznych.

1. Jan Kochanowski – Pieśń IX („Nie porzucaj nadzieje”). (164)

1. utwór o tematyce refleksyjno-filozoficznej,

2. widać wyraźne wpływy poglądów stoików,

3. pierwsze dwa wersy przekonują nas do tego, aby zachować nadzieję, bez względu na to, w jakiej życiowej sytuacji jesteśmy,

4. podmiot liryczny przekonuje, że po każdym niepowodzeniu czy też nieszczęściu nadchodzi nowy, lepszy dzień, który może wszystko zmienić,

5. kolejne zwrotki przynoszą opis przemian zachodzących w przyrodzie w czasie wiosny – zimą drzewa utraciły wszystkie liście, ale wraz z przyjściem wiosny wszystko na nowo pokrywa się pięknymi barwami i budzi się do życia → obrazowe przedstawienie sytuacji człowieka, którego losy uzależnione są od zmiennych humorów Fortuny,

6. odwołanie się do świata przyrody wskazuje na łączność człowieka z naturą – jedynie życie w harmonii ze światem przyrody może przynieść nam szczęście, każdy dzień może zwiastować człowiekowi odmianę jego losu: na lepszy bądź też na gorszy,

7. ostatnia zwrotka pieśni przynosi optymistyczne nastawienie do życia i jego zmiennych losów – podmiot liryczny wskazuje drogę, którą należy podążać, aby „nie zginąć”, doradza on, aby zaufać Stwórcy, który może odwrócić to, co postanowiła Fortuna,

8. budowa

• składa się z ośmiu wersów, każdy po jedenaście głosek (5+6),

• występują rymu parzyste, żeńskie, dokładne,

• utwór ten jest raczej ubogi pod względem występującej w nim ilości środków stylistycznych.

1. Jan Kochanowski – „Serce roście patrząc na te czasy!”. (160)

1. pierwszy wers to rodzaj wykrzyknienia, będącego wyrazem zachwytu podmiotu lirycznego nad otaczającą go przyrodą – podmiot wzywa adresatów do cieszenia się, zgodnego z powiedzeniem "w górę serca",

2. dalsze wersy pierwszej zwrotki pokazują proces przemian zachodzących w przyrodzie,

3. po części opisowej dotyczącej przyrody następuje część refleksyjna – poeta nawiązuje tu do filozofii stoickiej,

4. autor prezentuje następnie dwie przeciwstawne postawy ludzkie

• jedna z nich to postawa człowieka szczęśliwego, o czystym sumieniu, które jest warunkiem wewnętrznego spokoju – osoba taka jest wesoła, otwarta na innych, po prostu szczęśliwa, nie potrzebuje ona ani wina, ani muzyki, ani śpiewu towarzyszącego zabawom, aby być zadowolonym z życia,

• drugą postawę reprezentuje osoba, którą „gryzie mól zakryty”, czyli wszelkie winy ciążące na sumieniu – właśnie owe wewnętrzne rozterki sprawiają, że jest to osoba smutna, ponura, pozbawiona wewnętrznej radości,

1. w zakończeniu swym utwór prezentuje połączenie filozofii stoickiej z elementami filozofii epikurejskiej – poeta uważa, iż należy zachować zasadę umiaru, ale z wykorzystaniem okazji i czasu na zabawę.

1. Jan Kochanowski – Pieśń XXIV („Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”). (143)

1. tytuł: wyjątkowy poeta, który ma talent,

2. teza: poeta o podwójnej naturze – duchowa i ziemska, nie umiera (ocali go poezja),

3. argumenty:

• zamienią się w łabędzia,

• ptak poświęcony muzom – nieśmiertelny,

• ptak krąży nad światem – mieszkańcy,

• poznają poezję,

1. wnioski:

• nie należy płakać na pogrzebie,

• duchowość – poezja jest nieśmiertelna,

1. liryka autotematyczna i bezpośrednia.

1. Jan Kochanowski – „Hymn” („Czego chcesz od nas, Panie”). (157)

1. człowiek

• wdzięczny Bogu,

• przyjaciel z Bogiem,

• szczęśliwy,

1. typ liryki

• apostroficzna,

• religijna,

1. Bóg

• hojny,

• dobrotliwy,

• wszechwiedzący,

• antropomorfizm,

1. kształt artystyczny

• anafory,

• powtórzenia,

• epitety,

• apostrofy,

• wyliczenia,

• pytania retoryczne,

• wykrzyknienia,

1. świat

• personifikacja,

• piękny,

• spokojny,

• „deus artifex” – Bóg artysta,

• uporządkowany,

• harmonijny,

1. renesans

• afirmacja świata,

• klasycyzm renesansowy

• harmonia,

• nawiązania do antyku (hymn),

• uporządkowanie,

• harmonia świata,

• ład,

• światopogląd: wszystko poukładane.

1. Jan Kochanowski – Tren V.

1. Bóg jako sadownik, który przyciął rosnącą dopiero oliwkę,

2. Urszula odeszła za szybko (Urszula jako oliwka),

3. pojawia się wątek literatury antycznej, mitologiczny (Persefona) i śródziemnomorski (oliwka),

4. poeta doctus.

1. Jan Kochanowski – Tren VII.

1. apostrofa i pytania retoryczne do ubrań,

2. ubrania przypominają podmiotowi o bólu od straconej córki,

3. zdrobnienia – aby wyrazić miłość do ludzi,

4. miał być posag, a jest trumna.

1. Jan Kochanowski – Tren VIII.

1. apostrofa do Urszuli,

2. mimo wielu ludzi w domu, Kochanowski czuje pustkę,

3. wyliczenia – co robiła Urszula w domu, kiedy jeszcze żyła.

1. Jan Kochanowski – Tren IX. (166)

1. apostrofa do Mądrości (personifikacja) – człowiek zapomina o bólu, niczego się nie boi, zachowuje wewnętrzną harmonię – dzięki Mądrości,

2. Kochanowski próbował zgłębić mądrość przez całe życie – myślał, że potrafi przezwyciężyć ból, ale się pomylił,

3. stoicyzm – kryzys filozofii, bo poeta ma kryzys światopoglądowy.

1. Jan Kochanowski – Tren X. (167)

1. „Gdzie jesteś?”,

2. zwątpienie w istnienie Boga – apogeum bólu,

3. prośba do Urszuli, aby się odezwała,

4. cztery możliwe wyjścia, gdzie teraz znajduje się Urszula:

• raj,

• Hades,

• czyściec,

• reinkarnacja (słowik).

1. Jan Kochanowski – Tren XI. (168)

1. teza interpretacyjna: życie jest kruche i nieprzewidywalne,

2. Jan Kochanowski nawiązuje do wzorców i motywów średniowiecza poprzez memento mori i vanitas.

3. tren jest nawiązaniem do śmierci jego córki, co ukazuje, że życie jest kruche i zabiera ludzi niezależnie od ich wieku – nawiązanie do Fortuny.

1. Jan Kochanowski – Tren XIV („Sen”).

1. podsumowanie trenów,

2. przynosi pocieszenie i upomnienie,

3. dotyczy przede wszystkim spraw ziemskich oraz problemu przywrócenia pierwotnego ładu i spokoju związanych z przeżyciami człowieka,

4. najdłuższy tren, składający się z trzech obszernych strof pisanych sylabowcem trzynastozgłoskowym (7+6),

5. zmęczony całonocnym czuwaniem wypełnionym lamentami i modlitwami znużony ojciec chwilowo traci rozeznanie, przysypia; sytuacja ta przedstawiona jest w ten sposób, że ani czytelnik, ani nawet sam podmiot nie wiedzą, czy faktycznie wizje, które mają się pojawić są snem, czy jawą,

6. do Jana przemawia jego matka,

7. pojawia się opis córki Kochanowskiego - przychodzi do ojca prosto z łóżeczka, do którego została poprzedniego dnia położona. Z poprzednich trenów wiadomo, że owym łóżeczkiem jest trumna. Dziecko jest nawet ubrane zgodnie z opisem stroju trumiennego zawartego w trenie VII, dziewczynka, która obecnie się ukazuje, nie ma żadnych oznak wpływu śmierci na jej ciało, wygląda jak żywa,

8. matka poczyna objaśniać, że wołania Jana doszły krain, w których przebywają umarli i zostały usłyszane, oraz że ona, ze względu na młody wiek dziewczynki, wzięła na siebie obowiązek spełnienia prośby syna, ukojenia jego żalu i udzielenia mu napomnienia,

9. filozoficzna wyodrębniona została w oddzielnej, ostatniej strofie. Nie porusza ona kwestii stoicyzmu czy, ogólnie, humanizmu. Mówi raczej generalnie o sytuacji kryzysu,

10. Tren XIX stanowi kres metafizycznej i ogólnofilozoficznej drogi poety-ojca-filozofa. Po długotrwałej żegludze po morzu zwątpienia i rozpaczy wprowadza poetę na spokojne wody nowego ładu i ukojenia.

1. Jan Kochanowski – Treny.