• Część ogólna prawa karnego materialnego i prawa wykroczeń.

Akty prawne

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) ( art.1-52)

• Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń ( Dz.U.2007 nr 109 poz. 756 z późn. Zm) ( art.1-41)

Pojęcie przestępstwa i wykroczenia.

Przestępstwo jest to czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek przez ustawę obowiązująca w chwili jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy, o znamionach określonych w ustawie.

Definicja przestępstwa

czyn człowieka – jest to zewnętrzne zachowanie się osoby fizycznej sterowane jego wolą .

Nie są czynami i nie podlegają dalszemu karnoprawnemu wartościowaniu:

• ruchy refleksyjne (odruchy bezwarunkowe), nad którymi sprawca nie mógł zapanować;

• ruchy człowieka, przy których organizm ludzki jest jedynie narzędziem w rękach drugiej osoby;

• ruchy (lub ich brak) pod wpływem przymusu absolutnego (vis absoluta);

bezprawny – to taki czyn, który jest sprzeczny z obowiązującymi przepisami prawa

zabroniony, czyli zagrożony karą przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (karalny)

zawiniony – w art. 1 § 2 kk wskazano, że przestępstwem może być jedynie czyn zawiniony Pod pojęciem wina rozumiemy personalną zarzucalność popełnionego czynu. Stawiamy zatem komuś zarzutu, iż w konkretnej sytuacji osoba ta postąpiła niewłaściwie (działanie) lub nie postąpiła właściwie (zaniechanie). Granice tej zarzucalności określa ustawa poprzez wskazanie przesłanek winy i okoliczności ją wyłączających

społeczna szkodliwość czynu w stopniu większym niż znikomy (element stopniowania tego pojęcia dotyczy jedynie przestępstw)

Okoliczności, które decydują o stopniu społecznej szkodliwości czynu zostały określone
w art. 115 § 2 kk.

Pojęcie przestępstwa i wykroczenia.

Wykroczenie jest to czyn człowieka, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia i zagrożony karą aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany, wypełniający znamiona ustawowe, bezprawny, zawiniony, społecznie szkodliwy, o znamionach określonych w ustawie.

Kryteria rozgraniczenia przestępstw i wykroczeń:

1) kryterium zagrożenia karnego:

za wykroczenie sąd może orzec kary: 1) karę aresztu od 5 do 30 dni, 2) karę ograniczenia wolności w wymiarze 1 miesiąca, 3) karę grzywny w granicach od 20 do 5000 zł, 4) karę nagany (której nie można orzec za czyn o charakterze chuligańskim),

natomiast za przestępstwo w kk przewidziane są następujące kary: 1) kara dożywotniego pozbawienia wolności, 2) kara 25 lat pozbawienia wolności, 3) kara pozbawienia wolności w wymiarze od 1 miesiąca do 15 lat, 4) kara ograniczenia wolności od 1 miesiąca
do 12 miesięcy, 5) kara grzywny wymierzana w stawkach dziennych;

Kryteria rozgraniczenia przestępstw i wykroczeń:

2) kryterium społecznej szkodliwości czynu - zarówno przestępstwa, jak i wykroczenia są czynami społecznie szkodliwymi (art. 1 § 2 kk i art. 1 § 1 kw). Ustawodawca uznał, że nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma (art. 1§2 kk).

Klauzuli tej nie zawiera natomiast kodeks wykroczeń, gdyż wykroczenia generalnie różnią się od przestępstw niższym stopniem społecznej szkodliwości czynu. Nie oznacza to jednak, że każde konkretne wykroczenie wykazywać musi niższy stopień tej szkodliwości od każdego z czynów należących do kategorii przestępstw. Do wykroczeń nie odnosi się też kwestia stopniowania społecznej szkodliwości czynu z uwagi na to, że większość wykroczeń to czyny o małej lub wręcz znikomej zawartości społecznego niebezpieczeństwa. Wykroczenia są czynami na ogół „drobnymi”, chociaż stanowią istotne społeczne zagrożenie ze względu na masowość ich występowania.

Kryteria rozgraniczenia przestępstw i wykroczeń:

3) w przypadku czynów przepołowionych, czyli określonych kategorii przestępstw lub wykroczeń przeciwko mieniu, w których wartość strat decyduje o kwalifikacji czynu jako przestępstwo lub wykroczenie (w kodeksie wykroczeń - art. 119, 120, 122 i 124 kw)
- podstawowym kryterium rozgraniczającym wykroczenia od przestępstw jest wysokość wyrządzonej szkody, czyli kwota powyżej 250 zł (dotyczy to kradzieży, przywłaszczenia, zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia rzeczy niezdatnej do użytku, jak też paserstwa umyślnego oraz nieumyślnego rzeczy pochodzących z kradzieży lub z przywłaszczenia, natomiast w przypadku dopuszczenia się przez sprawcę kradzieży leśnej, czyli wyrębu drzewa
w lesie- art. 290 § 1 kk- kwotą rozgraniczającą przestępstwo od wykroczenia jest kwota 75 zł),

Kryteria rozgraniczenia przestępstw i wykroczeń:

4) kryterium odrębności procesowej - organami orzekającymi w sprawach o wykroczenia, jak i przestępstwa są: sądy powszechne i sądy wojskowe, procedurę zaś regulują odrębne kodeksy

Ustawowe znamiona

Ustawowe znamiona przestępstwa (wykroczenia) są to elementy czynu, czyli zespół cech charakterystycznych przestępstwa (wykroczenia), które jako opisane w ustawie karnej są konieczne, a zarazem wystarczające do uznania danego czynu za przestępstwo (wykroczenie).

Ustawowe znamiona

- przedmiot ochrony przestępstwa (wykroczenia),

- strona przedmiotowa przestępstwa (wykroczenia),

- podmiot przestępstwa (wykroczenia),

- strona podmiotowa przestępstwa (wykroczenia).

Przedmiot ochrony przestępstwa (wykroczenia)

Trzy rodzaje przedmiotów ochrony:

- ogólny przedmiot ochrony -podstawowe stosunki społeczno - ekonomiczne chronione przez prawo; są to dobra których obrona jest zadaniem całego prawa karnego;

- rodzajowy przedmiot ochrony - to dobro prawnie chronione przez grupę przepisów karnych z reguły zamieszczonych w jednym rozdziale kk, odnajdziemy go w nazwie tytułu rozdziału z części szczególnej kodeksu karnego

- indywidualny (zwany też bezpośrednim) - to konkretne dobro chronione przez konkretny przepis i określone bezpośrednio przez konkretny przepis

Podmiot przestępstwa (wykroczenia)

Podmiot przestępstwa (wykroczenia) musi posiadać określone cechy:

• podmiotem przestępstwa (wykroczenia) jest osoba fizyczna,

• w przewidzianym przez ustawodawcę wieku, czyli taka, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat i jest poczytalna albo ukończyła 15 lat i jest poczytalna (wówczas może odpowiadać na zasadach określonych w kk za szczególnie niebezpieczne przestępstwa wymienione w art. 10 kk),

• poczytalna (w znaczeniu stanu psychicznego, czyli taka, która jest zdolna do rozumienia znaczenia czynu i kierowania swoim postępowaniem, a więc taka, której można przypisać winę w chwili popełnienia czynu),

- indywidualnie określona (zgodnie z zasadą indywidualizacji odpowiedzialności karnej).

Strona przedmiotowa przestępstwa (wykroczenia)

- zachowanie się sprawcy- jest ono określone w danym przepisie jako znamię czasownikowe;

Może ono polegać na:

-działaniu (zachowaniu aktywnym),

-lub zaniechaniu działania nakazanego w danej sytuacji (zachowaniu biernym)

- przedmiot czynu (przedmiot czynności wykonawczej) – to osoba lub rzecz, na który bezpośrednio skierowane jest zachowanie się sprawcy; przez przedmiot wykonawczy rozumie się zatem przedmiot materialny, na który sprawca oddziaływuje, dokonując danego przestępstwa.

Strona przedmiotowa przestępstwa (wykroczenia)cd

- okoliczności modalne:

- sposób popepełnienia czynu;

- czas;

• miejsce;

• środki, jakimi sprawca się posługiwał;

• sytuacja.

Strona przedmiotowa przestępstwa (wykroczenia)cd

- związek przyczynowo - skutkowy –występuje wtedy, gdy zachowanie sprawcy było warunkiem wystarczającym i koniecznym dla wywołania skutku tzw. typowego

-skutek - jako zmiana w świecie zewnętrznym spowodowana zachowaniem się sprawcy ;

Strona podmiotowa przestępstwa (wykroczenia)

- jest to stosunek sprawcy do czynu

1.strona podmiotowa umyślna, czyli umyślność - (por. art. 9 § 1 kk), która może występować jako:

a) umyślność w zamiarze bezpośrednim - sprawca chce popełnić czyn zabroniony, wie, że popełnia przestępstwo i chce go popełnić (ma świadomość i wolę).

b) umyślność w zamiarze ewentualnym - sprawca ma świadomość, że może popełnić przestępstwo, a wola występuje w postaci godzenia się.

Strona podmiotowa przestępstwa (wykroczenia)cd

2) strona podmiotowa nieumyślna, czyli nieumyślność - (por. art. 9 § 2 kk), która może występować jako:

a) nieumyślność świadoma – sprawca możliwość popełnienia czynu przewiduje, lecz przypuszcza, że go uniknie.

b) nieumyślność nieświadoma – sprawca możliwości popełnienia czynu nie przewiduje, choć mógł i powinien ją przewidzieć.

Strona podmiotowa przestępstwa cd

3) strona podmiotowa kombinowana (zwana inaczej mieszaną) - polega na tym, że sprawca popełnia przestępstwo umyślnie, w wyniku którego powstaje nieumyślny skutek.

Mówimy wówczas o umyślnym czynie sprawcy kwalifikowanym przez nieumyślny skutek (typ kwalifikowany przestępstwa przez następstwo czynu). Przepis art. 9 § 3 kk stanowi, że sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to sprawca przewidywał albo mógł przewidzieć

Podział przestępstw i wykroczeń

1) Ze względu na podmiot przestępstwa:

a) przestępstwa powszechne (ogólnosprawcze)- sprawcą może być każda osoba której można, przypisać winę; sprawca przestępstwa powszechnego jest w zasadzie określony w przepisie karnym słowem „kto”.

b) przestępstwa indywidualne - sprawca musi mieć jakąś szczególną cechę:

- indywidualne właściwe - ta szczególna cecha decyduje o bycie przestępstwa ,

- indywidualne niewłaściwe - cecha podmiotu stwarza typ kwalifikowany lub uprzywilejowany .

Podział przestępstw i wykroczeń

2) Ze względu na sposób realizacji (sposób zachowania się sprawcy):

a) przestępstwa popełnione z działania (np. art. 222 § l k.k. „narusza"),

b) przestępstwa popełnione z zaniechania (np. art. 144 § l k.k. „nie zgłasza się"),

c) przestępstwa popełnione z działania lub zaniechania (np. art. 148 k.k. „zabija").

Podział przestępstw i wykroczeń

3) Ze względu na skutek:

a) przestępstwa materialne (skutkowe) - skutek należy do znamion czynu zabronionego (np. art. 156 k.k. uszczerbek na zdrowiu),

b) przestępstwa formalne (bezskutkowe) polegają na samym zrealizowaniu znamion, skutek nie należy do nich (np. art. 233 § l k.k. zeznawanie nieprawdy lub zatajenie prawdy).

Podział przestępstw i wykroczeń

4) Ze względu na stronę podmiotową, którą określa sam przepis:

a) przestępstwa umyślne (np. art. 165 § l k.k.),

b) przestępstwa nieumyślne (np. art. 155 k.k.).

Podział przestępstw i wykroczeń

5) Ze względu na wagę przestępstwa (sankcję karną):

a) zbrodnia - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 (np. art. 280 § 2 k.k.),

b) występek - czyn zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc (np. art. 158 k.k.).

Podział przestępstw i wykroczeń

6) Ze względu na tryb ścigania:

- przestępstwa ścigane z urzędu - których zaistnienie obliguje organy ścigania do wszczęcia, prowadzenia i dążenia do ukarania sprawcy. O ile w ustawie tryb ścigania nie został oznaczony, przestępstwa te ścigane są z urzędu.

b) przestępstwa wnioskowe - których ściganie uzależnione jest od wniosku osoby pokrzywdzonej; złożenie wniosku powoduje, że postępowanie to czy się z urzędu:

- przestępstwa bezwzględnie wnioskowe - do których ścigania wymagany jest wniosek niezależnie od stosunków łączących sprawcę i pokrzywdzonego;

- przestępstwa względnie wnioskowe — to przestępstwa zasadniczo ścigane z urzędu, chyba że zachodzi między sprawcą a pokrzywdzonym stosunek „osoba najbliższa", co powoduje konieczność złożenia wniosku;

Podział przestępstw i wykroczeń

c) przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (prywatnoskargowe) - których ściganie jest prywatną sprawą pokrzywdzonego ze względu na charakter dóbr nimi naruszanych (np. art. 212 k.k. zniesławienie); jeżeli wymaga tego interes społeczny, prokurator może wszcząć lub przyłączyć się do już wszczętego postępowania, które toczy się wówczas z urzędu.

Podział przestępstw i wykroczeń

7) Ze względu na typ przestępstwa (dodatkowe znamiona):

a) przestępstwa typu podstawowego - są bazą wyjściową określającą znamiona ,

b) przestępstwa typu kwalifikowanego - zawierają dodatkowe znamiona zaostrzające sankcję ,

c) przestępstwa typu uprzywilejowanego - zawierają znamiona łagodzące sankcję

Formy stadialne popełniania przestępstw (wykroczeń)

Do form stadialnych przestępstwa zalicza się:

1) przygotowanie,

2) usiłowanie,

3) dokonanie.

Formy stadialne popełniania przestępstw (wykroczeń)

Do form stadialnych wykroczenia zalicza się:

1) usiłowanie,

2) dokonanie.

Formy stadialne popełniania przestępstw

Przygotowanie (art. 16 kk) - zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania.

Zasadą jest, że przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi

Formy stadialne popełniania przestępstw

Usiłowanie - (art. 13 kk) - jest to zachowanie podjęte w zamiarze popełnienia czynu zabronionego i zmierzające ku jego dokonaniu, które jednak nie następuje.

Zachowanie sprawcy może być uznane za usiłowanie tylko wtedy, gdy zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego.

Formy stadialne popełniania przestępstw

Rodzaje usiłowania:

a) udolne - dokonanie było możliwe, ale do

niego nie doszło z przyczyn niezależnych od sprawcy;

b) nieudolne - sprawca nie uświadamia sobie, że w istniejącej sytuacji dokonanie przestępstwa nie jest możliwe:

-ze względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa;

-ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Odpowiedzialność karna za usiłowanie przestępstwa:

a) sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa (art. 14 § l kk),

b) w przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzania (art. 14 § 2 kk),

c) nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (tzw. skuteczny czynny żal - art.15 § 1 kk),

d) jeżeli sprawca dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego, ale mu się to nie udało (tzw. nieskuteczny czynny żal), to wówczas sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 15 § 2 kk).

Odpowiedzialność karna za usiłowanie wykroczenia:

a) odpowiedzialność za usiłowanie zachodzi, gdy ustawa tak stanowi (art. 11 § 2 kk), czyli dotyczy wykroczeń określonych m. in. w art. 60, 119- 120, 122 § 1, 124 § 1, 132 - 134, 136 § 1 kw,

b) karę za usiłowanie wymierza się w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego wykroczenia (art. 11 § 3 kw),

c) nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (art. 11 § 4 kw).

Formy stadialne popełniania przestępstw (wykroczeń)

Dokonanie - zachodzi wówczas, gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpuje wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa (wykroczenia). Jest ono zasadniczą formą popełnienia przestępstwa (wykroczenia) i ostatnim stadium realizacji, które następuje wtedy, gdy czyn realizowany przez sprawcę wyczerpuje wszystkie ustawowe znamiona danego czynu zabronionego. W razie doprowadzenia czynu do stadium dokonania, wszystkie poprzednie stadia zostają pochłonięte i sprawca odpowiada jedynie za dokonanie.

Formy zjawiskowe popełniania przestępstw i wykroczeń.

Do form zjawiskowych zalicza się:

- sprawstwo,

- podżeganie,

- pomocnictwo.

Formy sprawstwa

a) sprawstwo (art. 18 § 1 kk) –

(in. jednosprawstwo, zwane też sprawstwem pojedynczym)- dotyczy sytuacji, w której jeden sprawca sam, osobiście wykonuje wszelkie czynności wykonawcze, sam podejmuje i wykonuje w całości czyn zabroniony (przestępstwo lub wykroczenie),

Formy sprawstwa

b) sprawstwo równoległe - polega na tym, że dwie lub więcej osób popełniają czyn zabroniony w tym samym miejscu i czasie, ale niezależnie od siebie (np. w czasie zamieszek, w trakcie trwania imprezy masowej, czy też w sytuacji, w której kilka osób nie porozumiewając się ze sobą, plądruje ten sam sklep, czy też wykorzystuje fakt wykolejenia się pociągu i niezależnie od siebie dokonuje kradzieży rzeczy).

Formy sprawstwa

c) współsprawstwo (art. 18 § 1 kk):

- sprawca wykonuje osobiście czyn zabroniony wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (osobami), co oznacza, że w popełnianiu czynu zabronionego biorą udział co najmniej dwie osoby,

- warunkiem współsprawstwa jest wyraźne lub milczące porozumienie współwykonawców, zawarte przed –

- popełnieniem przestępstwa, a najpóźniej w jego trakcie,

każda z osób wnosi istotny wkład w popełnienie czynu zabronionego,

Formy sprawstwa

d) sprawstwo kierownicze (art. 18 § 1 kk) - polega na kierowaniu czynem zabronionym przez inną osobę; brak jest znamion osobistego dokonania, kierujący musi mieć rzeczywistą możliwość faktycznego panowania nad rozwojem i przebiegiem bezprawnej akcji, od decyzji kierującego zależy rozpoczęcie i prowadzenie, a także ewentualne przerwanie akcji

Formy sprawstwa

e) sprawstwo polecające (art. 18 § 1 kk) - za sprawstwo odpowiada każdy, kto wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie czynu przestępczego.

Jest to zatem sytuacja, w której wyróżnić można trzy elementy:

1) sprawca poleca dokonanie czynu zabronionego,

2) osobie uzależnionej od siebie,

3) po obydwu stronach istnieje świadomość

uzależnienia.

Odpowiedzialność karna za sprawstwo (współsprawstwo) przy przestępstwach:

a) zasada indywidualizacji winy - art. 20 kk- każdy z działających odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności

b) czynny żal współsprawców - art. 23 § 1 i 2 kk:

- nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego,

- sąd może stosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do współdziałającego, który dobrowolnie starał się zapobiec czynowi zabronionemu.

c) art. 21 § 1 kk - okoliczności osobiste- wyłączające lub łagodzące albo zaostrzające odpowiedzialność karną uwzględnia się tylko do osoby, której dotyczą.

Formy zjawiskowe popełniania przestępstw i wykroczeń.

Podżeganie (art. 18 § 2 kk, art. 12 kw) - podżegaczem jest ten, kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.

Formy zjawiskowe popełniania przestępstw i wykroczeń.

Pomocnictwo (art. 18 § 3 kk, art. 13 kw) - pomocnikiem jest ten, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jej popełnienie,
w szczególności dostarczając narzędzia, środki przewozu, udziela rady albo informacji. Odpowiada za pomocnictwo również ten, kto wbrew prawnemu szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.

Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika przy przestępstwach:

1) podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swojego zamiaru,

2) kara za podżeganie i pomocnictwo wymierzana jest w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo,

- wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 19 § 2 kk). Jeżeli czynu zabronionego usiłowano tylko dokonać, podżegacz i pomocnik odpowiadają za usiłowanie (art. 22 § l kk).

- jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano dokonać, wówczas sąd w stosunku do podżegacza i pomocnika może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

- Przepis o czynnym żalu nie ma zastosowania do prowokatora, czyli do osoby, która nakłania inną osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego (art. 24 kk).

Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika przy wykroczeniach:

- odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo zachodzi wtedy, gdy ustawa tak stanowi i tylko w razie dokonania przez sprawcę czynu zabronionego (art. 14 § 1 kw),

- w kw karalność podżegacza i pomocnika dotyczy jedynie najpoważniejszych wykroczeń, określonych w artykułach: 51- 52, 56 - 57, 119 - 120, 122§1, 124, 133 - 134 i 136 § 1 kw,

- każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności i nieumyślności, niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających (art. 14 § 2 kw),

- karę za podżeganie lub pomocnictwo wymierza się w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego wykroczenia (art. 14 § 3 kw).

Zasady odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia.

- Odpowiedzialność za czyny zawinione (por. art. 1 kk i art. 1 kw)

- Obowiązywanie ustawy w czasie (por. art. 4 kk oraz art. 1 i 2 kw)

Określanie czasu popełnienia przestępstwa i wykroczenia

- Zasada terytorialności (por. – art. 5 kk i art. 3 kw, por. też art. 109 – 113 kk)

Określenie miejsca popełnienia przestępstwa i wykroczenia (por. art. 6 § 2 kk i art.4.§ 2 kw).

Pojęcie immunitetu

Immunitet jest to prawo niepodlegania temu, co ciąży na innych; przywilej nietykalności określonych osób przysługujący im ze względu na zajmowane stanowiska, pełnione funkcje itp.

Rodzaje immunitetów

- materialny i formalny (procesowy) – ze względu na możliwość karalności;

Immunitet procesowy: nie pozwala na ściganie, a z reguły także na tymczasowe

Immunitet materialny polega na uchyleniu karalności przestępstwa lub wprowadzeniu nieodpowiedzialności oznaczonym zakresie pozbawienie wolności osoby korzystającej z tej formy ochrony.

- trwały i nietrwały – ze względu na zakres czasowy;

Immunitet trwały chroni dana osobę z powodu czynu, którego dopuściła się w czasie pełnienia funkcji nie tylko w okresie jej sprawowania, ale także po jej ustaniu.

Immunitet nietrwały chroni określoną osobę z powodu czynu, którego się dopuściła tylko w czasie pełnienia oznaczonej funkcji

• bezwzględny i względny – ze względu na możliwość uchylenia zakazów wynikających z immunitetu.

Immunitet bezwzględny określa zakaz ścigania osoby z niego korzystającej, nie może być uchylony decyzja uprawnionego organu państwa.

Immunitet procesowy względny określa zakaz ścigania określonej osoby

korzystającej z immunitetu, może zostać uchylony decyzja oznaczonego organu, w ściśle określonych warunkach.

Rodzaje immunitetów krajowych:

- immunitet prezydencki:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 4, poz. 4) – art. 145,

- immunitet parlamentarny:

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 4) – art. 105 i 108,

Rodzaje immunitetów krajowych:

- immunitet sędziowski:

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 4) – art. 181,

- ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.) – art. 49,

- ustawa z 27 lipca 200 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 z późn. zm.) – art. 80 i 81,

- ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269) – art. 29 i 49,

Rodzaje immunitetów krajowych:

- immunitet prokuratorski:

-ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r., Nr 21, poz. 206 z późn. zm.) – art. 54 i 66,

- immunitet adwokacki:

- ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1058 z późn. zm.) – art. 7 i 8,

- immunitet radcowski:

ustawa o radcach prawnych art..11 ust.2

Rodzaje immunitetów krajowych:

- immunitet Rzecznika Praw Obywatelskich:

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 4) – art. 211,

- immunitet prezesa i pracowników NIK:

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, sprost. Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 4) – art. 206,

- Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jednolity: Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 z późn. zm.) – art. 18 i 88.

Rodzaje immunitetów zakrajowych:

- immunitet dyplomatyczny:

- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) – art. 578, 580, 581, 582, 583 i 584,

- immunitet konsularny:

- ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) – art. 579, 580, 582, 583 i 584,

Dokumenty tożsamości osób korzystających z immunitetów

Podejmując interwencje wobec osób objętych immunitetami należy pamiętać, że zobowiązane są one posiadać przy sobie aktualna legitymację potwierdzającą immunitet.

Obowiązek ten dotyczy tak przedstawicieli państw obcych, którzy maja legitymacje

wystawiane w języku państwa, na terenie którego pełnią swoje funkcje, jak i osoby pełniące funkcje w organach państwowych RP.

Dokumenty tożsamości osób korzystających z immunitetów

Dyplomaci, konsulowie i ich rodziny oraz inne osoby uprawnione otrzymują legitymacje w chwili przybycia do państwa obcego. Legitymacja jest ważna przez dwa lata

od daty wystawienia, po czym należy zwrócić ją do MSZ, które wystawia nowa. Jeżeli w ciagu tych dwóch lat osoba korzystająca z legitymacji przestaje pełnić swoją funkcję, winna niezwłocznie także zwrócić legitymację do MSZ. Legitymacje te różnią się barwą , każda funkcja ma przypisany inny kolor.

Dokumenty tożsamości osób korzystających z immunitetów

- Kolor różowy - legitymacja dyplomatyczna wydawana szefom i członkom personelu dyplomatycznego państw obcych.

- Kolor niebieski - legitymacja służbowa wydawana członkom personelu administracyjnego i technicznego misji dyplomatycznej państwa obcego.

- Kolor zielony - legitymacje wydawane kierownikom urzędów konsularnych oraz członkom personelu konsularnego państwa obcego w RP.

-Kolor żółty - legitymacje wydawane honorowym urzędnikom konsularnym.