WYKŁAD 09.02

Religia

Sacrum – święte, nadprzyrodzone

Profanum – świeckie, ziemskie

Religia – system wierzeń i rytuałów dotyczących sacrum.

Socjologia skupia się na tym, jak ludzie podchodzą do religii, a nie interpretacją zjawisk nadprzyrodzonych.

Rytuał – pojęcie wieloznaczne:

• Kontakt z nadprzyrodzonym – msza, modlitwa

• Mechaniczne powtarzanie – np. codzienne picie kawy rano

Durkheim, czyli religia w teorii funkcjonalistycznej

• Homo duplex – w każdym znajduje się pierwiastek świecki, egoistyczny, narcystyczny i święty – altruistyczny, skłonny do poświęceń

• Rodzimy się jako profanum, w trakcie życia, w wyniku życia społecznego, na profanum nakłada się sacrum. Stajemy się święci.

• Religia = Społeczeństwo

• Każdy, kto staje się członkiem społeczeństwa, staje się po trosze świętym. Musi się taki stać, żeby funkcjonować w społeczeństwie.

• Religia jest ponadjednostkowa i jest wytworem społeczeństwa. Nie ma tu pierwiastka boskiego, nadprzyrodzonego.

• Szukał, badał, jak powstała religia, szukał jej początków w rejonach prymitywnych, pierwotnych, w plemionach afrykańskich.

• Wyróżnił 2 formy rytuałów (totemizm):

  • Kult negatywny – religia wymaga powstrzymywania się od pewnych czynności, np. nie jedzenia pewnych potraw, ograniczenia seksu. Ma to prowadzić do tego, że religia zaczyna sprawować władzę, wprowadza hierarchię wartości.

  • Kult pozytywny – nakazywanie wykonywania rytuałów religijnych, w celach integracyjnych, integracji grupy i przekazywania tradycji.

• Rytuał może być też rozumiany jako zebranie grupy w jednym miejscu i spowodowanie, że wszyscy członkowie tej grupy będą robili to samo. Np. mecz piłki nożnej, koncert.

• Rola religii:

  • Inicjacja do życia we wspólnocie. Po przejściu pewnego rytuału religijnego dostaje się prawo do otrzymywania czegoś więcej, do czego wcześniej nie miało się dostępu, np. małżeństwo – zmienia się nasz status, zostajemy tak naprawdę uznani za dorosłych, możemy uprawiać seks.

  • Integracja zbiorowości

  • Kontrola społeczna – religia to narzędzie władzy i kontroli nad ludźmi, bo przyznaje zbawienie lub nie.

  • Kultywowanie tradycji

  • Wspieranie jednostek – funkcja psychologiczna – ma wspierać jednostkę, gdy ma ona wątpliwości.

  • Czyli: religia spaja, wspiera, integruje

Karol Marks, czyli religia w teorii konfliktu

• Religia to forma przemocy wywieranej na jednostkę

• Sprawia, że tracimy autonomię, ogranicza pole wyboru („Opium dla ludu”)

• Jest to moralne uzasadnienie nierówności społecznych

• Religia jest formą władzy nieuświadamianą, bo przyjęliśmy pewne wartości, nad którymi rzadko się zastanawiamy. Zostały nam one wpojone.

• Uzasadnia nierówność bogatych i biednych.

• Wzmacnia patriarchat, dominację mężczyzn. Nawet wizualizacja Boga – przeważnie zmaskulinizowana.

• Jest motorem konfliktów społecznych (np. Irlandia, b. Jugosławia), gdzie grupy podzieliły się według przynależności religijnej.

Formy religii

1. Animatyzm – wiara w nadprzyrodzoną siłę (mana). Jest ona rozprzestrzeniona, znajduje się wszędzie, w drzewach, kamieniach, ludziach. W Polinezji na przykład wierzono, że wodzowie byli tak przepełnieni siłą nadprzyrodzoną mana, że nie mogli dotykać ziemi i dlatego byli wszędzie noszeni.

2. Animizm – totemizm. Wierzymy, że są dwa światy – sacrum i profanum i miejsca, gdzie te światy się stykają ze sobą. Te miejsca to np. święty głaz, święte drzewo, wyobrażenia zwierzęcia.

   1. Totemizm – wiara, że nasza wiara wywodzi się od przodków. Typowe dla społeczeństw zbieracko-łowieckich. Np. legenda o Lechu, Czechu i Rusie. Spotkali się pod wielkim dębem, na którym siedział orzeł (obydwa elementy bardzo animistyczne).

3. Teizm

   1. Politeizm – np. hinduizm

   2. Monoteizm – np. chrześcijaństwo, islam

Magia a religia – Bronisław Malinowski

• Magia – gdy człowiek próbuje zapanować nad mocą nadprzyrodzoną, np. zaklęcia (to jest język magii).

• Religia – człowiek poddaje się sile nadprzyrodzonej, prosi o pomoc. Język religii – modlitwa.

Religia a zmiana społeczna

• Może wywołać zjawiska społeczne korzystne i niekorzystne dla rozwoju społeczeństwa, np. kolonializm – niekorzystny.

• Max Weber – religia może przyczynić się do specjalnych form społeczeństwa.

  • Np. kalwinizm, który zakładał, że człowiek ma przypisany sobie los. Bóg wie, co się z nim stanie i człowiek nie ma na swój los żadnego wpływu. Ważne jest to, co człowiek dostanie po śmierci. Warto poświęcić życie na zasługiwanie na nagrodę po śmierci. Kalwinista powinien być ascetą. Kalwiniści akumulowali w dzięki zasadzie ascezy kapitał (gromadzili, a nie wydawali, bo żyli w ascezie). Czyli – początek kapitalizmu – duża grupa zakumulowała duży kapitał i finansowała inne grupy – zmiana korzystna.

• Fundamentalizm - reakcja na zmianę społeczną, polegająca na „okopywaniu się” wokół bardzo starych tradycji i wartości.

Organizacja religii

1. Kościół

• Dobrze zintegrowany ze społeczeństwem

• Hierarchizacja i biurokratyzacja

• Uprawniona droga do prawdy religijnej

• Wysoka instytucjonalizacja praktyk religijnych

1. Sekta – odłam Kościoła

   • Obniżona integracja ze społeczeństwem (jak wszystko, co nowe)

   • Charyzmatyczne przywództwo – na nim się opiera

   • Niska instytucjonalizacja praktyk religijnych

   • Uprawniona droga do prawdy religijnej

   • Np. luteranie

2. Wyznanie – nie tworzy struktury, lub można powiedzieć, że ma strukturę płaską

   • Dobra integracja

   • Mniejsza hierarchizacja

   • Pluralizm

   • Nie przyjmuje, że ma monopol naprawdę religijną

   • Np. prezbiterianizm

3. Kult – małe, zamknięte grupy, odcięte od społeczeństwa

   • W opozycji do społeczeństwa, wyizolowane

   • Charyzmatyczne przywództwo

   • Np. kościół scjentologów, Krishna