POJĘCIE AGRESJI:

Z psychologicznego punktu widzenia agresja to:

• czyjeś zachowanie o charakterze gwałtownym

• łamiące zasady współżycia społecznego

RODZAJE AGRESJI

Kryterium sposobu wyrażania agresji

• agresja fizyczna (zachowania z użyciem środków i zmierzające do wywołania szkód o charakterze fizycznym)

• agresja werbalna (czyli słowna, inaczej symboliczna, mająca na celu wywołanie szkód o charakterze innym niż fizyczne)

Kryterium jawności i przedmiotu

• agresja o charakterze jawnym (przejawiająca się w dającym się zaobserwować działaniu) lub ukrytym (wyobrażenia/myśli/fantazje)

• skierowana do wewnątrz (autoagresja) lub...

• skierowana na zewnątrz, a ta może być:

• skierowana na ludzi

• skierowana na zwierzęta, rzeczy...

Kryterium celu

• agresja emocjonalna, ekspresyjna (autoteliczna) - zadanie cierpienia, sprawienie bólu to cel podstawowy

• ma charakter antyspołeczny

• agresja instrumentalna (służy innym celom);

• może mieć charakter antyspołeczny (pobicie w celu zabrania portfela) lub...

• może mieć charakter prospołeczny (gdy zmierza np. do pacyfikacji napastnika – zob. Łódź)

CZYNNIKI WYZWALAJĄCE AGRESJĘ:

Awersyjne (coś nieprzyjemnego, uznawanego za zagrożenie; prowadzą zazwyczaj do agresji emocjonalnej), np.:

• atak fizyczny

• atak słowny

• groźby

• zmiana warunków życiowych na gorsze

• Instrumentalne (uruchamiające zachowania agresywne dlatego, że dzięki nim można uzyskać określone korzyści), np.:

• chęć osiągnięcia satysfakcji (podłoże tego czynnika jest patologiczne)

• chęć podporządkowania sobie drugiej osoby/innych osób (w relacji emocjonalnej bądź zawodowej)

• Modelujące (obecność innych wpływa na zachowanie jednostki na zasadzie: „bo oni tak się zachowują” - dyfuzja odpowiedzialności);
  to podstawa agresji o charakterze zbiorowym

• osobną kwestią są zachowania agresywne z kategorii „bo mi na nie przyzwalają, bo im się to podoba, a z mojej strony to taka gra, sposób budowania pozycji...” (zob. cz. urojeniowe)

• Instrukcyjne (źródłem agresji, zachowania agresywnego „wezwanie” autorytetu – zob. mechanizm identyfikacji)

• Urojeniowe - podłożem patologiczny stan psychiki wynikający z:

-zaburzeń osobowościowych

-uzależnienia od środków odurzających

CZYNNIKI WZMACNIAJĄCE AGRESJĘ

• Zewnętrzne: występują, gdy dzięki zachowaniu agresywnemu jednostka:

• osiąga określoną korzyść

• otrzymuje nagrodę

• Wewnętrzne, tj. neutralizujące:

• wyrzuty sumienia

• poczucie winy

• Zastępcze - obserwowane są wzmocnienia stosowane wobec innych...

TEORIE AGRESJI

• TEORIE BIOLOGICZNE

Teoria etologiczna, Sheldon-za przyczynę zachowań agresywnych uznaje się tu cechy wrodzone. Pierwszym przedstawicielem tego podejścia był Sheldon

Stworzył koncepcję trzech budowy człowieka:
a)mezomorfik – silna, muskularna sylwetka, aktywny, agresywny w działaniu;
b)ektomorfik – smukła budowa, rozwinięty centralny układ nerwowy;
c)endomorfik – niski, krępy, z dużym brzuchem, charakteryzujący się zmiennością nastroju.

Teoria Etologiczna (Lorenz) – Konrad Lorenz Obserwował głównie zwierzęta, agresja jest jednym z czterech (obok seksualnego, głodu i ucieczki) podstawowych instynktów, agresja jest czynnikiem wyzwalającym ewolucję , jest wrodzona, dochodzi do eliminacji najsłabszych na przestrzeni lat/ wieków

• TEORIE PSYCHOLOGICZNE

Teoria Instynktu (Freud) walka między Erosem i Tanatosem, agresja jest wrodzona, człowiek musi się od czasu do czasu rozładować , instynkt śmierci, nie mamy na to wpływu

• TEORIE FRUSTRACJI

Dollard–agresja jest następstwem frustracji , frustracja zawsze prowadzi do agresji

siła agresji jest funkcją: 

• pobudzenia emocjonalnego, leżącego u podstaw zablokowanej czynności, której wykonanie jednostce w jakiś sposób uniemożliwiono; 

• wielkości przeszkody na drodze do realizacji celu; 

• sumy doznanych stresów.

(w późniejszym czasie , Miller, Berkowitz modyfikowali teorię Dollarda)

POJĘCIE PRZEMOCY

PRZEMOC – jest to zamach na swobody jednostki lub grupy,
w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele
lub w zakresie funkcji psychicznych.
PRZEMOC może mieć charakter instrumentalny (środek do realizacji określonych celów) lub bezinteresowny (poszukiwanie zadowolenia w znęcaniu się nad innymi) oraz indywidualny lub zbiorowy.

PRZEMOC I AGRESJA (WYKRES)

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE WYJAŚNIAJĄCE ZJAWISKO PRZEMOCY

• Syndrom wyuczonej bezradności – Dotyczy najczęściej osób marginalizowanych, osób długofalowo korzystających ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej jak osoby długotrwale bezrobotne, dotknięte ubóstwem, bezdomne czy niepełnosprawne

• Efekt „psychologicznej pułapki” – jest modelem opartym na teorii dysonansu poznawczego Festingera. Polega natym że ofiara przemocy jest przekonana że zbyt wiele zainwestowała w stworzenie a następnie utrzymanie związku małżeńskiego alby mogła tak łatwo porzucić. Czuje się odpowiedzialna za zaistniałą sytuacje i najczęściej sobie przypisuje winę za czyjeś agresywne zachowania. Dąży za wszelką cenę do poprawy relacji poprzez całkowite podporządkowanie się do wymagań partnera. Najczęściej nie ma efektu. Ofiara bierze na siebie wszystkie obowiązki , w pewnym momencie nie jest w stanie im sprostać, co utwierdza ja w przekonaniu o własnej nieporadności i zasłużonym gniewie partnera. To prowadzi do poczucia ze cokolwiek zrobi nie będzie to miało żadnego znaczenia

• Zjawisko „prania mózgu”: ( MANIPULACJA)

Zjawisko prania mózgu jest jednym z najsilniej działających mechanizmów przemocy psychicznej, stanowi jej istotę. Pranie mózgu jest próbą systematycznego wpływania na czyjeś poglądy, postawy i przekonania. Jest to szereg zabiegów stosowanych w celu zmiany przekonań, uczuć potrzeb, postaw, po to, aby osoba manipulowana działała zgodnie z oczekiwaniami osoby manipulującej. Pranie mózgu powoduje to, że u osoby doznającej przemocy zmienia się obraz własnej osoby: zaczynają postrzegać się za głupie i niezdolne, co pociąga za sobą fakt, że nie podejmują nowych, czy trudniejszych działań. Poza tym występuje stan nieustannego wyczerpania.

- izolacja - stopniowe odcinanie osoby doznającej przemocy od kontaktów z innymi ludźmi. Izolacja przejawia się krytykowaniem znajomych i rodziny partnera, wyrażaniem niezadowolenia z tego, że partner rozmawia przez telefon, kontaktuje się z osobami w pracy. Z czasem ofiara pod wpływem tych nacisków, zrywa wszelkie kontakty z rodziną , przyjaciółmi i znajomymi, odchodzi z pracy i jest zupełnie odcięta od zewnętrznych źródeł wsparcia, zdana wyłącznie na sprawcę przemocy.

-monpolizowanie uwagi - polega na tym, że wszystko co robi, myśli i jak się czuje stosujący przemoc ma być punktem odniesienia przy podejmowaniu działań przez ofiarę. Uniemożliwia to jej podjęcie jakichkolwiek działań niezgodnych z zasadą posłuszeństwa, nie będących pod kontrolą "strażnika". W konsekwencji takich działań osoba doznająca przemocy próbuje przewidzieć działania sprawcy i tym samym się na nie przygotować.

- wywoływanie lęku i depresji

-naprzemienne stosowanie kary i nagrody

-demonstrowanie wszechwładzy i przemocy

• Syndrom Sztokholmski -  stan psychiczny, który pojawia się u ofiar porwania lub u zakładników, wyrażający się odczuwaniem sympatii i solidarności z osobami je przetrzymującymi. Może osiągnąć taki stopień, że osoby więzione pomagają swoim prześladowcom w osiągnięciu ich celów lub w ucieczce przed policją. Syndrom ten jest skutkiem psychologicznych reakcji na silny stres oraz rezultatem podejmowanych przez porwanych prób zwrócenia się do prześladowców i wywołania u nich współczucia. Nazwa syndromu wiąże się z napadem na Kreditbanken w Sztokholmie, podczas którego napastnicy przez kilka dni (między 23 a 28 sierpnia 1973) przetrzymywali zakładników. Po złapaniu napastników i uwolnieniu przetrzymywanych przez nich osób, te ostatnie broniły przestępców pomimo sześciodniowego uwięzienia. W czasie przesłuchań odmawiały współpracy z policją. Wśród szczególnych przypadków syndromu sztokholmskiego wielu psychologów wymienia Nataschę Kampusch. Porwana w wieku 10 lat była więziona, bita i poniżana przez kolejne 8 lat. Przyznaje jednak, że dążyła do nawiązania swoistego rodzaju relacji ze swoim oprawcą Wolfgangiem Priklopilem, gdyż była to jedyna osoba z jaką miała kontakt przez osiem lat niewoli aż do 23 sierpnia 2006 roku, gdy udało się jej uciec. Wg niektórych psychologów ten przypadek wykracza pozan znacznie poza definicję syndromu sztokholmskiego i doradzają oni używanie terminu: syndrom Nataschy Kampusch.

• Cykle przemocy w rodzinie

• Zespół stresu pourazowego (PTSD)  rodzaj zaburzenia lękowego będący efektem przeżycia traumatycznego wydarzenia. Zaburzenie lękowe spowodowane przez stres o dużej sile, powodujący kryzys psychiczny, przekraczający ludzkie przeżywanie (wojna, zgwałcenie, przebywanie w obozie koncentracyjnym). Jest to opóźniona lub przedłużona reakcja.

Kto jest bardziej agresywny ? Mężczyźni czy kobiety ?

Weźmy pod uwagę poziom testosteronu u mężczyzn (więcej jest męźczyzn w więzieniach)

Agresja fizyczna- mężczyźni

Agresja werbalna- kobiety

Jednak Eagly i Steffen po dokonani przeglądu badań w 1986 z którego wynika że różnice między kobietami a mężczyznami nie są aż tak pewne a granica się zaciera

 Zapobieganie agresji:

1. Stosując kary, należy jednak pamiętać o tym, że: "Kara fizyczna stanowi wzór agresywnego zachowania ze strony karzącego mimo jego słusznych intencji.(...) Podobnie odebrane mogą być szybko podejmowane decyzje o pozbawieniu przyjemności, co powoduje blokadę potrzeby i niesie za sobą następny ładunek agresji

2. Chcąc zapobiec agresji frustracyjnej, musimy przede wszystkim ustalić i usunąć źródło frustracji. Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym powstawaniu agresji frustracyjnej w relacjach społecznych jest "stworzenie środowiska dającego dziecku poczucie bezpieczeństwa. 

3.  W redukowaniu agresji pomocne są też rożne techniki, podnoszące tolerancję na frustrację "cenny jest trening asertywności, podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji, także negatywnych, bez szkodzenia osobie, ku której są wyrażone"

4.W zapobieganiu agresji naśladowczej najistotniejszym czynnikiem jest zabezpieczenie dzieci przed wpływem modeli agresywnego zachowania się. Dlatego też dzieciom agresywnym należy ograniczyć dostęp do telewizji, filmów video a jednocześnie zmobilizować rodziców "do kontrolowania, co dzieci oglądają i do doboru programów dla dzieci 

5. Jeśli modele agresji występują w otoczeniu najbliższym dziecku należy je również izolować od zachowujących się agresywnie kolegów, znajomych, sąsiadów

6.Agresja naśladowcza to swoista forma nawyku. Silnie utrwalone nawyki stają się "drugą naturą, sąd też bardzo trudno je zmienić.

7.   Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej może być wykazanie Jej nieskuteczności, agresja "powinna zawsze pozostać bez sukcesu i powinna prowadzić do przykrości, niepowodzeń, strat". W tym przypadku dziecko musi się przekonać, że napadami złości i gniewu nic nie uzyska

8. W przypadku agresji patologicznej powinno zapewnić się jednostce właściwą opiekę lekarską, gdyż sarno oddziaływanie lekarskie nie przynosi wtedy pożądanych rezultatów. Często też zachodzi konieczność umieszczenia chorej osoby w zamkniętym zakładzie leczniczym w celu zapewnienia bezpieczeństwa otoczeniu chorej osoby

Do terapii zorientowanych humanistycznie nalezą: terapia rogerowska, aksjologiczna, decentracja interpersonalna. 

      Do technik wspomagających reedukację dzieci agresywnych zaliczyć możemy również psychorysunek, psychogimnastykę, muzykoterapię. 

Eksperyment Zing Yang Kuo (1961)

Umieścił szczura w jednej z klatce z małym kotem. Kot nie tylko nigdy (nawet kiedy podrósł) nie zaatakował szczura, ale się z nim zaprzyjaźnił. Ponadto kot ten w późniejszym czasie nie przegonił, nie atakował ani nie zabijał innych szczurów. Świadczy to, o tym, że serdeczny stosunek do jednego szczura zgeneralizował się na wszystkich przedstawiczieli tego gatunku.

(Teoria uczenia się)

Eksperyment Lewina, Dembo i Barkera (1941)

Pokazano dzieciom pokój wypełniony pięknymi zabawkami. Jedną grupę dzieci wpuszczono bez czekania. Dzieci po wejściu do pokoju zaczęły się bawić zabawkami. Drugą grupę wpuszczono po długim czasie oczekiwania. Dzieci zaczęłą niszczyć zabawki, rzucać nimi o ścianę, deptać i roztrzaskiwać

(Teoria frustracji)

Obserwowano ryby. Stwierdzono, że samce częściej atakują inne samce swojego gatunku niż samce innego gatunku. Usunięcie samców własnego gatunku nie spowodowało zniknięcia zachowań agresywnych. Tym razem zaobserwowano, że obiektem ataku były samice. Po ich usunięciu samce atakowały obiekty perzypominające ryby

(Teoria instynktu)