Środowisko wychowawcze – przeszłość i teraźniejszość. Siły społeczne, ich istota oraz rola

w aktywizowaniu społeczeństwa.

Środowisko wychowawcze (definicje)

PRZESZŁOŚĆ

(Wroczyński) Józef Pieter (1712 – 1778), środowisko wychowawcze to złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przystosowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia. Pieter uważał, że termin środowisko wychowawcze powinien być zastąpiony środowiskiem ludzkim, (czyli, społecznym i kulturowym). Pomimo tego zachowuje On pojęcie środowiska wychowawczego, dlatego, że pomaga ono pojąć trafnie i poznać środowisko młodego człowieka, człowieka rozwijającego się i przystosowującego się do warunków życia, jemu tylko właściwych. W takim rozumieniu pojęcie środowiska wychowawczego odnosi się do warunków rozwojowych, jakie dorośli stwarzają dzieciom i młodzieży.

W rezultacie swych rozważań J. Pieter ustala trzy kręgi środowiskowe, a mianowicie:

1. środowisko okoliczne (okolica),

2. środowisko miejscowe (lokalne),

3. osobiste warunki środowiskowe (środowisko domowe).

(Wroczyński) Kazimierz Sośnicki (1883 – 1976), ogół sytuacji wychowawczych nazywamy środowiskiem wychowawczym. Przez sytuacje wychowawcze rozumie Sośnicki ogół warunków, które działając na jednostkę powodują u niej określone przeżycia psychiczne. Mianem środowiska wychowawczego określa więc Sośnicki całokształt wpływów i bodźców środowiskowych, zarówno celowo organizowanych (np. praca grupowa na lekcjach), jak i samorzutnych (np. pogrzeb). W takim jednak ujęciu zatrąca się sens pojęcia środowiska wychowawczego, ponieważ pojęcie środowisko wychowawczego zaczyna pokrywać się z pojęciem środowiska.

(Wroczyński) Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778).

Na przełomie XVIII/XIX wieku pojawiło się wiele dyskusyjnych wypowiedzi na temat WPŁYWÓW WARUNKÓW ŻYCIA W MIEŚCIE NA ROZWÓJ I WYCHOWANIE MŁODYCH LUDZI. Wyrażano pogląd, że: - miasto stwarza liczne zagrożenia dla biologicznego i psychicznego rozwoju dzieci i młodzieży,

- wieś stanowi bardziej korzystne środowisko wychowawcze.

Był jednym z tych, którzy zgadzali się z tym twierdzeniem:

- bronił on wartości spo­łecznych i naturalnych środowiska wiejskiego

- zalecał wychowy­wanie dzieci z dala od skupisk miejskich, bo uważał, że w środowisku pól odzyskują swe siły żywotne, które tracą wśród niezdrowej atmo­sfery miast gęsto zaludnionych.

(Wroczyński) Jędrzej Śniadecki (1768 – 1838), miał podobne poglądy na ten aspekt jak Rousseau i wieś uznawał za najbardziej wartościowe środowisko wychowawcze.

(Wroczyński) Stanisław Karpowicz (1864 – 1921), zalecał umieścić szkołę z daleka od wielkich miast, bo wielkie miasta nadmiarem wrażeń (…) powodują płytkość w myśleniu i uczuciach (chciał stworzyć obraz wzorowej szkoły).

(Wroczyński) Nadieżda Krupska (1869 – 1939)

-poświęciła wiele uwagi problemom pozaszkolnego środowiska wychowawczego

- jedna z jej prac, rozprawa Pt. „Wychowanie społeczne” (1922) ukazała jej poglądy na środowisko wychowawcze

i zadania szkoły w organizowaniu życia i aktywności młodzieży

- wg niej wychowanie społeczne polega na przekazywaniu dzieciom i młodzieży wiadomości o społeczeństwie i prawach rozwoju społecznego oraz na organizowaniu aktywnego współudziału młodej generacji w życiu społecznym

- WSPÓŁCZESNE WYCHOWANIE (dzięki Wielkiej Rewolucji Socjalistycznej – zintegrowanie dwóch elementów):

→ Teoretyczne

→ Praktyczne

Z rozważań teoretycznych na temat funkcji i roli szkoły w społeczeństwie komunistycznym wysnuwa Krupska wnioski praktyczne dotyczące szkoły, jako środowiska wychowawczego:

„Należy dążyć do tego — pisze — ażeby szkoła była powiązana nie tylko z życiem młodzieży, lecz również z życiem dorosłych, przede wszystkim z życiem klasy robotniczej". Należy stworzyć nową literaturę przeznaczoną dla dzieci i młodzieży, na tyle atrakcyjną, by zachęcić ich do czytania, ale i też by posiadała treści wychowawcze.

W pracach swych Krupska wiele uwagi poświęciła zmieniającej się funkcji rodziny, jako środowiska wychowawczego. Wskazuje na szczególną rolę szkoły i zakładów opiekuńczych, głównie domów dziecka, w związku z kształtowaniem się modelu rodziny socjalistycznej. Wskazuje na potrzebę ścisłej więzi szkoły z rodziną w procesie wychowawczym.

(Wroczyński) M.W. Krupienina

Pedagog powinien znać rolę bodźców środowiskowych w wychowaniu i umieć odpowiednio kształtować środowisko wychowawcze. Dla poznania roli środowiska w systemie wychowania komunistycznego niezbędna jest świadomość marksistowskiej koncepcji środowiska i jego wpływu na człowieka.

marksizm, klasycy marksizmu przyjęli założenie, że świat jest materialny i rządzi się prawami dialektyki. Celem marksizmu jest zbudowanie społeczeństwa bezklasowego.

Aleksander Kamiński (1903 – 1978)

Czołowy przedstawiciel środowiska wychowawczego. Podstawą środowiska jest dążenie do integracji pedagogicznej. Środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka (wraz z jego podłożem przyrodniczym i kontekstem kulturowym), tworzą je osoby, grupy społeczne i instytucje pełniące zadania wychowawcze, pobudzające jednostki i grupy dzieci, młodzieży, dorosłych do przyswojenia wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań społecznych odpowiadających ideałowi wychowawczemu społeczeństwa.

To właśnie zasady pedagogiczne mają odcedzać życiodajne soki od bezużytecznego szlamu. Jednym słowem, eliminować bezużyteczne elementy od tych wartościowych. W tym zdaniu zawiera się aktualność pedagogiki społecznej dzisiaj, w społeczeństwie nieustannie modernizującym się, będącym w ciągłym ruchu.

TERAŹNIEJSZOŚĆ

(Kawula) Stanisław Kawula (1939 -)

Środowisko wychowawcze tworzy:

- kulturę stosunków między ludźmi, kontakty, porozumiewanie się, umiejętność porozumiewania się

- świat symboli kulturowych, wartości materialne i duchowe, które są podstawą porozumiewania się między ludźmi.

Przemiany współczesnego środowiska wychowawczego; cechy:

- świat współczesny jest coraz mniejszy w subiektywnym odczuciu człowieka, w dobie elektronicznych mediów, rozwoju środków komunikacji, na skutek więzi współdziałania między narodami w zakresie powiązań gospodarczych.

- w tej sytuacji środowiskiem wychowania jest nie tylko to co dzieje się w bliski środowisku dziecka, ale i to co dociera do niego za pomocą multimediów.

- świat współczesny jest coraz bardziej zróżnicowany. To zróżnicowanie dotyczy: ekonomii, polityki, kultury, religii. Na skutek tego zróżnicowania w obrębie środowiska wychowawczego dominuje również zróżnicowanie; charakteryzuje je wielość i odmienność wpływów.

- polską rzeczywistość charakteryzują zjawiska typowe dla tzw. społeczeństwa przejściowego. Z jednej strony jest to bezrobocie, nietolerancja, rozpad rodziny, przestępczość. Z drugiej strony pozytywy – demokratyzacja decentralizacja. Mają one wpływ na charakterystyczne kształtowanie i funkcjonowanie współczesnego środowiska wychowawczego w Polsce.

- rozwój elektronicznych mediów i multimediów - stają się one ważnym elementem środowiska wychowawczego, stwarzają szanse rozwoju edukacji, ale i zagrożenia.

Słuszność podziałów miast i wsi staje się dziś dyskusyjna (w kontekście administracyjnym, wyróżnia się miasta, wsie małe i duże). Stopniowo zaczynają się zacierać różnice między wsiami a miastami (następuje wyrównanie się różnić zarówno społecznych jak i kulturowych w wyniku np. uprzemysłowienia wielu regionów kraju, środków lokomocji itd.). Różnice zaczynają się zacierać również dlatego, że ludzie mieszkający na wsi podejmują prace w zakładach przemysłowych w miastach.

Józef Pieter odrzuca administracyjne rozróżnienie wieś – miasto i wprowadza pojęcie kręgów środowiskowych. W każdym środowisku życia wychowanka możemy dostrzec czynniki, które oddziaływają na niego (wspólne lub zbieżne) a ich rola jest uzależniona od kręgu środowiskowego. Zasadę kręgów środowiskowych wyjaśnia J. Pieter posługując się składnikiem środowiska nazwanym tradycje kulturalne. „Mówić możemy słusznie o tradycjach kulturalnych danej rodziny, w której dziecko się wychowuje, o tradycjach kulturalnych mieszkańców domu, w którym mieszka, o tradycjach kulturalnych miejscowości lub dzielnicy miasta, w którym żyje, o tradycjach kulturalnych kraju, a nawet całej ludzkości.

W rezultacie swych rozważań J. Pieter ustala trzy kręgi środowiskowe, a mianowicie:

1. środowisko okoliczne (okolica), jest to całokształt warunków środowiskowych, właściwych otoczeniu pozamiejscowemu tego wychowanka. Zakres środowiska okolicznego: obejmuje większą przestrzeń, jak na przykład gmina czy dzielnica wielkiego miasta.

2. środowisko miejscowe (lokalne), oznacza całość warunków środowiskowych miejscowości, w której dane dziecko żyje i wychowuje się. Zakres środowiska miejscowego: obejmuje wieś lub małe miasto.

3. osobiste warunki środowiskowe (środowisko domowe), to całość tych osobistych warunków środowiskowych dziecka, które wiążą się bezpośrednio lub pośrednio ze strukturą rodziny i jej życiem. Jest to więc środowisko rodzinne, którego wpływ na życie i rozwój młodego osobnika ma największe znaczenie. Zakres środowiska domowego: obejmuje rodzinę, najbliższe otoczenie, największe znaczenie ma wpływ na życie młodego osobnika.

Środowisko wychowawcze:

1) naturalne (rodzina, grupa rówieśnicza, środowisko lokalne),

2) intencjonalne (przedszkole, szkoła, kościół, placówki wychowawcze).