ius- prawo system prawny sąd nauka prawa
iuris- sytuacja prawna jednostki
quo iure- jakim prawem(podstawą prawną)
ipso iure – z mocy prawa(z samego prawa)
ipso facto- z samego faktu
ubi societas ibi ius- gdzie społeczeństwo tam prawo
fontes iuris- źródła prawa
fontes iuris oriundi- źródła powstania prawa
fontes iuris cognoscendi- źródła poznania prawa
ex nihilo- z niczego
mos maiorum- obyczaj przodków
longa consuetudo- długi zwyczaj
consuetudines loci- zwyczaje miejscowe
consuetudines approbatae- zwyczaje przyjęte aprobowane
consuetudines in scriptis redactae- zwyczaje spisane zredagowane w piśmie
summum ius- summa iniuria- najwyższe prawo najwyższą krzywdą
summa summarum- wziąwszy wszystko pod uwagę(Plautus)
in summa- razem w ogóle w całości
adiuvandi iuris civilis gratia- pretorskie wyjaśnianie przepisów prawa cywilnego
supplendi iuris civilis gratia- pretorskie uzupełnienie istniejących luk w prawie cywilnym
corrigendi iuris civilis gratia- pretorskie poprawianieprzepisów prawa cywilnego
ius publicum- prawo publiczne
Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat- Prawem publicznym jest prawo które dotyczy pomyślności państwa
ius privatum- prawo prywatne
Privatum ius est quod ad singulorum utilitatem spectat- Prawem prywatnym jest to prawo które dotyczy interesów poszczególnych osób
Ius est ars boni et aequi- prawo jest sztuką stosowania dobra i słuszności Celsus(II w) Ulpian Kodeks Justyniana(VI w)
ius civile- prawo cywilne obywatelskie
ius canonicum- prawo kanoniczne zakonne
ultrisque iuris- oboje praw(cywilne i kanoniczne)(doctor utriusque iuris- doktor obojga praw)
ius cogens- przepisy bezwzględnie obowiązujące wiążące
ius dispositivum- przepisy względnie obowiązujące wiążące
ius particulare- prawo partykularne oddzielne
ius universale- prawo powszechne ogólne
error- błąd
ignorantia- nieznajomość
ignorantia iuris nocet- nieznajomość prawa szkodzi
ignorantia iuris non exculpat- nieznajomość prawa nie uwalnia nie tłumaczy
ignorantia facti non nocet- nieznajomość faktu nie szkodzi
glossa- komentarz objaśnienie przypisek dopisek
glossa marginalis- glosa na marginesie
glossa interlinealis- glosa między wierszami
glossa ordinaria- glosa zgodna z prawem uporządkowany zbiór najważniejszych glos
ius ducale- prawo książęce
lex ducalis- ustawa książęca
forum- jarmark plac miejsce sąd rynek
forum Romanum- rynek Rzymu
forum competens- sąd uprawniony właściwy
forum contractus- miejsce zawarcia czynności prawnej
forum delicji commissi- miejsce popełnienia czynu przestępczego
forum dommicili- miejsce stałego zamieszkania
forum originis- miejsce urodzenia
forum rei sitae- miejsce położenia przedmiotu sporu(rzeczy)
forum solutionis- miejsce uwolnienia od zobowiązania
forum soluti contractus- miejsce uwolnienia się od kontraktu
forum hereditatis- miejsce ostatniego zamieszkania przed śmiercią
forum liberum- sąd który można wybrać
loca forensia- miejsce sprawowania sądu
census fori- wykaz sądów
privilegium fori- przywilej sądowy dla poszczególnych stanów
(np wojskowych duchownych)
praescriptio fori- np zarzut niewłaściwości sądu
actor sequitur forum rei- powód idzie na forum pozwanego dla powoda sądem właściwym jest sąd miejsca zamieszkania pozwanego
formula processus- formuła procesu
Ecclesia vivat lege Romana- Kościół posługuje się żyje prawem rzymskim
causae spirituals- sprawy duchowe wiary
causae saeculares- sprawy świeckie
lex perfecta- norma prawna z sankcją nieważności
lex plusquam perfecta- norma z sankcją nieważności i karną(represyjną)
lex minus quam perfecta- norma prawna opatrzona sankcją karną
lex imperfecta- norma pozbawiona sankcji
praeter legem- działanie niesprzecznym z prawem ale i prawem nieprzewidzianym
contra legem- wbrew ustawie
iuxta legem- zgodnie z ustawą
ratio legis- cel ustawy racja uzasadnienie ustawy
ubi eadem legis ratio ibi eadem dispositio- gdzie taki sam cel tam takie samo uregulowanie(ustawa)
per analogiam- przez podobieństwo analogię
analogia legis- wnioskowanie z ustawy
analogia iuris- wnioskowanie z całego systemu prawa
a contrario- z przeciwieństwa
praesumptio facti- domniemanie faktyczne relacja wynikająca z doświadczenia życiowego
praesumptio iuris tantum- domniemanie wyłącznie prawne np niewinności dobrej wiary ojcostwa
praesumptio iuris ac de iure- domniemanie prawne niewzruszalne
praesumpatio hominis vel facti- domniemanie faktycznie z zeznań ludzi
lex generalis- ustawa ogólna
lex specialis- ustawa specjalna przepis szczegółowy
lex retro non agit- ustawa(prawo) nie działa wstecz
desuetudo- wygaśnięcie ustawy przez nieużywanie
lex posterior derogat legi priori- prawo stanowione później należy stosować przed prawem ustanowionym wcześniej(w przypadku równej mocy)
lex specialis derogat legi generali- prawo szczególne należy stosować przed prawem ogólniejszym
lex posteriori generalis non derogat legi priori speciali- przepis ogólno późniejszy nie uchyla przepisu wcześniejszego szczególnego
de lege lata- o ustawie obowiązującej
de lege ferenda- o ustawie która ma być uchwalona
erga omnes- wobec wszystkich
Inter partes- między stronami
da mihi fatum dabo tibi ius- daj mi fakt a dam ci prawo
iura novit curia- sąd zna prawo
sensu stricte- w ścisłym znaczeniu
sensu largo- w szerszym znaczeniu
clara non sunt interpretanda- jasne teksty nie podlegają wykładni
ex definitione- co wynika z definicji
qui suo iure utitur neminem laedit- nikogo nie krzywdzi ten kto korzysta ze swojego prawa
prior tempore potior iure- pierwszy w czasie lepszy w prawie pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa
expressis verbis- wypowiedziane wyraźnie słowami
superfluum- coś ponad zbędne powtórzenia
numerus clausus- określona liczba liczba zamknięta ograniczona
prima facie- na pierwszy rzut oka
genius- rzeczy oznaczone rodzajowo gatunkowo
species- rzeczy oznaczone indywidualnie niezamienne
genus perire non censetur- rzeczy oznaczone co do gatunku nie giną gatunek nie ginie
inter vivo- między żyjącymi
mortis causa- na wypadek śmierci
causa solvendi- celem jest zwolnienie z obowiązania na osobie dokonującej przysporzenia
causa donandi- cele jest czynnoś przysparzająca na czyjąś rzecz bez ekwiwalentu na swoją
causa obligandi vel acquirendi- celem jest nabycie prawa lub korzyści majątkowej dokonującego przysporzenia
ubi loqui potuit et debuit- gdzie mógł i powinien mówić
ad incertas personas- do niepewnych osób(oferty)
per facta concludentia- przez zaistnienie pewnych faktów
ad solemnitatem- pod rygorem nieważności
ad probationem- dla celów dowodowych
ad eventum- dla wywołania określonych skutków prawnych
reservatio mentalis- zastrzeżenie dokonane w myśli niezgodność oświadczenia woli z wolą
essentialia negotii- przedmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej
naturalia negotii- przedmiotowo nieistotne składniki treści czynności prawnej
accidentalia negotii- podmiotowo istotne składniki treści czynności prawnej które nie wpływają na istotę tej czynności
negotium claudicans- czynność prawna kulejąca dokonana przez osobę do tego niezdolną nieupoważnioną ważna od potwierdzenia właściwej osoby
dies a quo- termin początkowy
dies ad quem- termin końcowy
computatio civilis- sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba- komutacja rzymska
computatio a momento ad momentum- sposób liczenia czasu bardzo dokładny(określona godzina)
ex tunc- od samego początku zawarcia z mocą wsteczną
ex nunc- od teraz od zaraz od tej pory
ex contractu- z umowy
ex delicto- z czynu niedozwolonego(deliktu)
verba legis- brzmienie ustawy
res- rzecz
res omnium communes- rzeczy wspólne wszystkim ludziom
superficies solo cedit- co ponad powierzchnią przypada gruntowi
iura in re aliena- prawa na rzeczy cudzej
action in rem- powództwa o ochronę praw na rzeczy wobec wszystkich(erga omnes) lub wobec konkretnej osoby(inter partes)
ius possidendi- prawo do posiadania rzeczy
ius utendi(abutendi fruendi)- uprawnia do użytkowania używania rzeczy
ius fruendi- uprawnia do pobierania pożytków i przychodów z rzeczy
ius abutendi- uprawnia do dyspozycji faktycznej prawo zużycia zmniejszenia rzeczy
ius disponendi- prawo rozporządzania dysponowania rzeczą
ius infinitum- prawo nieograniczone niczym
nemo plus iuris ad(in) alium transferre potest quam ipse habet- nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada
solo consensu- samym porozumieniem z samego porozumienia
accessio possessionis- doliczenie posiadania
accesio temporis- doliczenie czasu
in statu usucapiendi- w sytuacji prowadzącej do zasiedzenia
lege non distinguente- ustawa nie czyni zróżnicowania
dominium directum- własność zwierzchnia
dominium utile- własność użytkowa
condominium pro indivisio- współwłasność niepodzielna
rei vindicatio- wystąpienie o zwrot rzeczy(skarga wydobywcza)
actio negatora- skarga o naruszenie posiadania zwrot rzeczy przy naruszeniu wykonania prywatnej własności
non facere pati- znosić nie czynić ten kto ma grunt obciążony prawem innego
confussio- połączenie ruchomości z nieruchomościami
ususfructus- użytkowanie służebność osobista polegająca na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytku bez naruszania jej substancji
quasi-ususfructus- użytkowanie podmiotu zużywalnego z obowiązkiem zwrotu w takiej samej ilości i jakości po ustaniu użytkowania
civiliter- korzystanie z umiarem zgodnie z prawem cywilnym po obywatelsku
servitus in faciendo consistere nequit- służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu (facere) ale na zaniechaniu – nieczynieniu
pignus antichreticum- zastaw antychretyczny pożytki idą na spłatę kapitału z możliwością zaspokojenia się zastawnika z pożytków które przynosi rzecz obciążona
corpus- faktyczne posiadanie władanie rzeczą
animus rem sibi habendi animus posiddendi- wola posiadania dla siebie
nemo sibi ipse causa possessionis mutare potest- nikt sam dla siebie nie może zmienić przyczyny posiadani
possessio vitiosa- non vitiosa- posiadanie wadliwe niewadliwe
animus possidendi pro alieno- wola posiadania dla drugiego
precario dans- accipiens- umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie
beneficium possessionis- dobrodziejstwo posiadania
cautio damni infecti- kaucja za szkodę która będzie wyrządzona stypulacja gwarancyjna odszkodowawcza
traditio corporalis- wręczenie wydanie rzeczy forma przeniesienia posiadania
longa manu traditio- przekazanie posiadanie przez wskazanie bez fizycznego zetknięcia z nią
constitutum possessorium- przeniesienie posiadania bez przekazania
traditio brevi manu- przeniesienie posiadania na dzierżyciela
traditio symbolica- symboliczne przeniesienie własności
nemini deneganda- nikomu nie można odmówić
conditio sine qua non- warunek bez którego niemożliwe…
ex lege- wg ustawy z mocy prawa