Strategia gminy Horyniec Zdrój

WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA

„ Strategia Gminy Horyniec – Zdrój”

Zarządzanie rozwojem regionalnym

Joanna Sienkiewicz

128637

Katarzyna Sierżęga

128638

Daniel Rzepka

124703

Rzeszów 2013

Charakterystyka Gospodarcza Gminy

Położenie

Gmina Horyniec – Zdrój jest gminą wiejską, położoną na północno-wchodnim krańcu województwa podkarpackiego, należy do powiatu lubaczowskiego. Horyniec − Zdrój położony z dala od wielkich i tłocznych aglomeracji oraz ruchliwych szlaków komunikacyjnych jest zaliczany do cichych i spokojnych miejsc na mapie Polski. Siedzibą gminy jest wieś Horyniec-Zdrój (do 30 grudnia 1999 pod nazwą Horyniec). Cała gmina ma status uzdrowiska.

Sołectwa

W skład gminy Horyniec- Zdrój wchodzą sołectwa: Dziewięcierz, Horyniec-Zdrój, Krzywe, Nowe Brusno, Nowiny Horynieckie, Podemszczyzna, Polanka Horyniecka, Prusie, Radruż, Werchrata, Wólka Horyniecka. Na terenie gminy można również sklasyfikować miejscowości bez statusu sołectwa, są to: Monasterz, Mrzygłody Lubyckie, Niwki, Świdnica. Rozkład powierzchni i ich procentowy udział w obszarze gminy kształtuje się następująco:

Lp. Sołectwo Powierzchnia w ha [%]
1 Horyniec 2474,04 12,2
2 Dziewięcierz 1476,33 7,3
3 Krzywe 226,54 1,1
4 Nowe Brusno 2085,82 10,3
5 Nowiny Horynieckie 526,37 2,6
6 Podemszczyzna 1624,42 8,0
7 Polanka Horyniecka 306,28 1,5
8 Prusie 815 4,0
9 Radruż 2281,43 11,2
10 Werchrata 5223,33 25,7
11 Wólka Horyniecka 838,08 4,1
12 Obręb geod. Stare Brusno 2423,04 12,2
Ogółem 20301,61 100,0

Tabela 1. 1 Powierzchnia gminy Horyniec-Zdrój w podziale na sołectwa.

Źródło: Opracowanie własne gminy Horyniec- Zdrój.

Własność nieruchomości

Struktura własnościowa gruntów na obszarze gminy Horyniec-Zdrój zdominowana jest przez 3 gestorów: Skarb Państwa, Gminę i osoby fizyczne.

Skarb Państwa - to przede wszystkim Administracja Lasów Państwowych (Nadle-śnictwa: Lubaczów, Narol i Tomaszów Lub.) i Agencja Nieruchomości Rolnych.

Struktura własnościowa gruntów w ujęciu ogólnym na terenie gminy przedstawia się następująco:

Lp. Właściciele gruntów Powierzchnia w ha [%]
1 Skarb Państwa 14 639 72,3
2 Mienie komunalne gminy 1 347 6,6
3 Osoby fizyczne (głównie rolnictwo indywidualne) 4 226 20,8
4 Inni właściciele 66 0,3
Ogółem 20 278 100,0

Tabela 1. 2 Struktura własności gruntów

Źródło: Opracowanie własne gminy

Gałęzie przemysłu

Gmina ta posiada charakter typowo rolniczy. Na jej terenie znajduje się ogółem 7479 ha użytków rolnych, w tym: gruntów ornych 5451 ha, łąk 688 ha i 1332 ha pastwisk. Gmina nie należy do zbyt zasobnych, ani gospodarczo dobrze rozwiniętych. Na ten stan złożyły się względy historyczne, zniszczenia i wyludnienia, będące następstwem wojny i walk z UPA, zaniedbania okresu PRL-u, jak i skutki transformacji ustrojowej ostatnich lat. Dopiero ostatnimi laty sytuacja w rolnictwie zaczęła ulegać pewnej poprawie. Dużym ograniczeniem dla działalności gospodarczej jest położenie gminy na terenie prawnie chronionym, ze względu na walory przyrodnicze. Na terenie gminy działa około 125 podmiotów gospodarczych, w większości należących do sektora prywatnego.

Rolnictwo

Dominują gospodarstwa chłopskie, drobnotowarowe, których łączna ilość wynosi 795 gospodarstw. Grunty uprawne od I-szej klasy w Werchracie i Nowinach Horynieckich do VI-tej w Wólce Horynieckiej. Wśród nich jest zaledwie kilka dużych gospodarstw powstałych na bazie dawnych zakładów „Igloopolu" i Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej. Tu przykładem dużego gospodarstwa rolnego może być Gospodarstwo Rolne Procajło, którego zakres obejmuje: zagospodarowanie płodów rolnych i ich przetwórstwo, gospodarstwo rolne produkcji roślinnej oraz gospodarstwo hodowli inwentarza żywego. Ponad to, wyżej wymienione gospodarstwo prowadzi ośrodek jazdy konnej, hipoterapi oraz stadninę koni, zarówno wystawowych jak i jeździeckie.

Najczęściej uprawianymi przez rolników roślinami są: owies, żyto i pszenica. W śladowych ilościach występują pola uprawne kukurydzy i gryki.

Również na terenie gminy rozwinięte są gospodarstwa pszczelarskie, które ze względu na bogactwo roślinne i brak zakładów przemysłowych mają tu doskonałe warunki do bytowania. Liczba pasiek jest stała i wynosi 30, z czego każde gospodarstwo pasieczne liczy od 25 do nawet 200 sztuk uli.

Górnictwo (kopalnictwo)

Bogactwem gminy są naturalne źródła wód mineralnych i złoża borowiny, mimo rozwoju uzdrowiska, ciągle jeszcze w niedostatecznym stopniu spożytkowane. Praktycznie nie wykorzystywane pozostają zasobne złoża wapieni i piaskowców, tylko w znikomym stopniu eksploatowane w kamieniołomach Starego Brusna.

Na terenie gminy znajdują się udokumentowane złoża:

- borowina (torf niski) w rejonie Podemszczyzny

- siarczkowe wody mineralne w Horyńcu-Zdroju

Są one zaliczane do surowców leczniczych i jako takie stanowią podstawę lecznictwa uzdrowiskowego w Horyńcu-Zdroju. Wskazane surowce mineralne dokumentowane były w latach 70-tych pod kątem rozwoju przemysłu materiałów budowlanych (szczególnie produkcji wapna i cementu), w którym to okresie nie funkcjonowało jeszcze pojęcie „prawnej ochrony krajobrazu". Tak można uznać, że zagadnienie wielkości zasobów surowców mineralnych w gminie ma charakter czysto teoretyczny, ponieważ podjęcie wydobycia na skalę przemysłową doprowadziłoby do trwałego wymazania części obszarów chronionych.

Jedyny czynny kamieniołom wapienia budowlanego w rejonie nieistniejącej wsi Stare Brusno, zaspokaja potrzeby lokalne w zakresie budownictwa oraz stanowi kontynuację funkcjonującej na tym terenie, od kilku wieków, twórczości ludowej (wyroby kamieniarskie: nagrobki, krzyże, pomniki, detale architektoniczne) w ramach słynnej „szkoły bruśnieńskiej" do II wojny światowej. Rozpatrywany w kategoriach: kontynuacji tradycji kamieniarskiej oraz promocji regionalizacji architektury, kamieniołom powinien funkcjonować i w przyszłości. Dla ochrony obu kopalin ustanowiono 2 obszary górnicze:

- obszar górniczy borowiny „Podemszczyzna"

- obszar górniczy wód mineralnych „Horyniec".

Przemysł drzewny

Gmina Horyniec- Zdrój w 57% pokryta jest przez lasy, iglaste oraz mieszane. 90% lasów stanowią lasy państwowe. Stąd pojawienie się na tym terenie przemysłu drzewnego, choć jest on mocno ograniczony przez ochronę prawną terenów leśnych. Jednak z biegiem czasu niektóre lasy wymagają przerzedzeń oraz rutynowych pielęgnacji, z takich miejsc pozyskiwane jest drzewo bardzo dobrej jakości . Głównie są to sosny, dęby, buki i graby. Drewno nie jest pozyskiwane w stopniu przemysłowym, jednak nie przeszkodziło to aby na terenie gminy powstały zakłady obróbki i przetwórstwa drewna. Największym z nich jest tartak i zakład przetwórstwa drzewnego w Werchracie, zatrudniający sezonowo nawet do 50-ciu pracowników i o zmianowym, ale 24-godzinnym czasie pracy. W okolicznych gminach powiatu lubaczowskiego znajdują się dwie duże fabryki mebli (Black, Red White oraz Gama), opierające swoje działanie na materiałach z tego właśnie zakładu. W 2013 roku gmina wyeksportowała do Niemiec około 10 000 sztuk sosny I-szej klasy.

Sanatoria i turystyka

Jak sama nazwa gminy wskazuje, jest ona gminą która posiada status uzdrowiska. Dzięki posiadanym zasobom leczniczych wód i borowiny, a także walorach turystyczno-rekreacyjnych stanowi punkt licznych odwiedzin kuracjuszy z całego kraju, jak i również z za granicy.

Początki zorganizowanej działalności uzdrowiskowej w Horyńcu – Zdroju można datować na koniec XIX w. W 1928 r. ostatni właściciel dóbr horynieckich Stanisław Karłowski uruchomił nowy zakład zdrojowy, który dziennie świadczył ok. 500 zabiegów dla kuracjuszy (szczególnie popularny wśród ludności żydowskiej). Po zniszczeniach UPA z okresu II wojny światowej uzdrowisko popadło w zapomnienie, aż do początku lat 60-tych. Od tego okresu baza lecznicza uzdrowiska systematycznie się powiększa:

Uzdrowisko Horyniec-Zdrój z racji usytuowania na mapie kraju, należało do mniej znanych uzdrowisk polskich. Podstawowy profil leczniczy uzdrowiska to choroby reumatyczne, schorzenia układu ruchu oraz niektóre choroby dermatologiczne i ginekologiczne. Aktualnie funkcje zarządcy Uzdrowiska Horyniec przejęła spółka z o.o. Uzdrowisko Horyniec – Zdrój.

Naturalne predyspozycje terenu gminy Horyniec- Zdrój położonej w całości na obszarze chronionego krajobrazu, do rozwijania turystyki, rekreacji i wypoczynku, są oczywiste i nie wymagają przytaczania szerszej argumentacji.

Z istniejących obiektów i urządzeń, do sfery turystyki, rekreacji i wypoczynku w poszczególnych miejscowościach zakwalifikować można:

Horyniec Zdrój:

- Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy „Dukat" - całosezonowy, dysponujący zapleczem noclegowym - 50 łóżek i zapleczem gastronomicznym 25 miejsc

- Zajazd Turystyczny „U Flisa" – całosezonowy, 140 miejsc konsumpcyjnych i 15 miejsc noclegowych

- Pensjonat „Centrum” – całosezonowy, 120 miejsc konsumpcyjnych i 40 noclegowych, kompleks gastronomiczny

- Pensjonat „Hetman": - 50 miejsc konsumpcyjnych i 21 miejsc noclegowych,

- „Gościniec pod lasem” oferujący 9 miejsc noclegowych, wraz z domkami letniskowymi,

- 8 gospodarstw agroturystycznych, które oferują wyżywienie i wypoczynek dla 36 osób

- Ośrodek „Amigo" prowadzący stadninę koni dla turystów oraz ośrodek żywieniowo-noclegowy dla 20 osób,

Werchrata:

- Sezonowe schronisko młodzieżowe w Szkole Podstawowej - czynne w okresie wakacyjnym – 30 miejsc noclegowych.

- Ośrodek oazowy przy Parafii Werchrata – 70 miejsc noclegowych, całodobowy

W sumie baza noclegowo-żywieniowa w gminie dla potrzeb obsługi ruchu turystycznego dysponuje:

Działalność gospodarcza średnich i małych przedsiębiorstw (Usługi)

Na terenie gminy nie działają podmioty gospodarcze znaczące w skali kraju lub województwa. Zaliczyć je można do małych i bardzo małych. Brak jest również podmiotów zagranicznych i obcych kapitałów inwestycyjnych. Z racji położenia w pasie granicznym z Ukrainą oraz wysokiej stopie bezrobocia, na terenie gminy w dużym stopniu nasilona jest działalność szarej i czarnej strefy rynku.

Poniższe tabele mogą scharakteryzować działalność gospodarczą w gminie:

sektor własność gm. Horyniec - Zdrój
liczba
publiczny państwowa 2
komunalna 10
prywatny krajowa 138
zagraniczna -
ogółem: 150 100,0 %

Tabela 1. 3 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane wg sektorów własności.

Źródło: Roczniki statystyczne województwa podkarpackiego

sekcja gm. Horyniec - Zdrój
liczba
przemysł 15
budownictwo 14
handel i naprawy 56
transport, gospodarka magazynowa - łączność 5
obsługa nieruchomości i firm 10
edukacja 4
ochrona zdrowia i opieka socjalna 14
Ogółem: 118

Tabela 1. 4 Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane wg wybranych sekcji .

Źródło: Roczniki statystyczne województwa podkarpackiego 2003

Przemysł obejmuje głównie wytwórnię wód mineralnych (przemysł spożywczy), produkcję kostki brukowej ozdobnej oraz płyt nagrobnych, a także piekarnie i produkcję okuć i balustrad żelaznych. W gałęzi budowniczej prym wiedzie firma remontowo- budowlana, która sezonowo zatrudnia bezrobotnych z obszaru całej gminy. Wszystkie mikro przedsiębiorstwa opierają się na zasadzie prywatnej jednoosobowej działalności gospodarczej, są to głównie sklepy w różnych branżach, stacje benzynowe, apteki, gabinet masażu, gabinet kosmetyczny i usługi fryzjerskie.

Największymi pracodawcami na terenie gminy Horyniec- Zdrój jest sektor publiczny, tj. Urząd Gminy, Szkoły jak i Sanatoria. Pozostałe gałęzie charakteryzuje sezonowość, a także niestabilna sytuacja gospodarcza.

Komunikacja

Drogi

Podstawowy układ drogowy gminy tworzą drogi publiczne 3-ch kategorii:

• wojewódzkiej - droga nr 867 Sieniawa – Hrebenne,

• powiatowej - 12 dróg,

• gminnej - 32 drogi.

Elementem nadrzędnym całego układu jest droga wojewódzka nr 867 Sieniawa –Hrebenne. Długość drogi w obszarze gminy wynosi 23,793 km. Podstawowym mankamentem funkcjonalnym drogi w obszarze gminy jest jej przebieg przez centrum uzdrowiska Horyniec - Zdrój i wynikający stąd kłopot, gdyż w przyszłości konieczna będzie budowa obwodnicy uzdrowiska. Szerokość pasa drogowego jest zmienna i waha się od 16,0 do 24,5 m. Jezdnia 1-pasmowa, z 2-ma pasami ruchu szerokości 7,0 m.

Ważna funkcjonalnie droga powiatowa nr 531 Płazów - Podemszczyzna (przez Nowe Brusno) wiążąca układy 2 dróg wojewódzkich nr 867 z 865 (Jarosław - Bełżec) na odcinku Nowe Brusno - Podemszczyzna ma charakter kamienny i jest słabo przejezdna.

W aspekcie urbanistycznym ramy układu drogowego gminy tworzą ciągi funkcjonalne 3 dróg:

- wojewódzka nr 867 Sieniawa – Horyniec Zdrój - Werchrata – Hrebenne,

- powiatowa nr 348 Narol - Wola Wielka – Werchrata,

- ciąg funkcjonalny Cieszanów - Horyniec

Układ tych dróg wiąże ze sobą 3 ośrodki gminne w woj. podkarpackim : Narol, Cieszanów i Horyniec, oraz 2 w woj. lubelskim : Bełżec i Lubycza Królewska, stanowiące bazy wypadowe na Roztocze Wschodnie dla ruchu turystycznego.

Ogólny stan dróg na terenie gminy jest zły, w niektórych miejscach drogi są nieprzejezdne dla pojazdów nieprzystosowanych. Najgorzej sytuacja ta wygląda zimną, ze względu na bardzo obfite opady śniegu, zalegające na drogach oraz tworzące się koleiny, zawieje i brak pobocza. Jedynymi działaniami podejmowanymi w zakresie poprawy stanu nawierzchni jest okresowe (pozimowe) uzupełnianie powstałych ubytków w jezdni oraz utwardzanie dróg gruntowych nasypami kamiennymi.

Linia kolejowa

Do gminy prowadzi linia kolejowa PKP. W chwili obecnej prowadzi ona tylko bezpośrednio do Horyńca- Zdroju, nie obejmuje ona pozostałych sołectw. W Werchracie znajduje się port przeładunkowy kolejowy polsko- ukraiński. Niestety ze względu na zlikwidowaną sieć trakcyjną, na trasie tej kursują jedynie pociągi spalinowe. Jeszcze kilka lat temu przez gminę dwa razy w ciągu dnia kursował pociąg relacji Przeworsk- Bełżec, jednak od czasu likwidacji sieci trakcyjnej, zlikwidowano również to połączenie kolejowe. W dni powszednie w ciągu dnia kursują 2 pociągi do Jarosławia i jeden bezpośredni do Rzeszowa. W weekendy i święta kursują jedynie dwa pociągi, jeden do Jarosławia w godzinach południowych oraz drugi do Rzeszowa wieczorem. W czasie wakacji, gdzie przypada szczyt turystyczny, uruchamiane jest dodatkowe połączenie o trasie Jarosław- Bełżec umożliwiające zwiedzenie roztocza wschodniego. Jednak linie kolejowe PKP co jakiś czas poruszają temat całkowitej likwidacji tego połączenia ze względu na małą liczbę osób podróżujących, co przynosi straty.

Komunikacja autobusowa

Z Rzeszowa (miasta wojewódzkiego) do Horyńca- Zdroju kursuje jeden autobus dziennie (rano). Ponad to z miasta powiatowego jakim jest Lubaczów, w dni powszednie kuruje 3 autobusy. Z miejscowości Horyniec do Rzeszowa również kursuje jeden bezpośredni autobus dziennie w godzinach porannych. Natomiast autobusy do miasta powiatowego oraz okolicznych miejscowości kursują jedynie w dni nauki szkolnej, rano i po południu. Również dwa razy w tygodniu kursuje autobus relacji Horyniec-Zdrój – Warszawa Centralna. Dzieci z sołectw dowożone są do szkół w Horyńcu- Zdroju autobusami szkolnymi opłacanymi przez Urząd Gminy. Na terenie gminy nie działają żadne połączenia komunikacji prywatnej.

Lotniska i lądowiska

Na terenie gminy znajduje się jedno lądowisko dla helikopterów należące do jednostki straży granicznej. Poza tym funkcje rezerwowego lądowiska pełni stadion gminny, który spełnia wszystkie wymogi przestrzenne do tego potrzebne. W infrastrukturze gminy nie znajduje się żaden aeroklub czy lotnisko.

Infrastruktura techniczna

Gospodarka wodna

Aktualny stan zaopatrzenia mieszkańców gminy w wodę jest zróżnicowany - od pełnego zwodociągowania, po studnie kopane. Do miejscowości które mają rozwiązane zagadnienie w systemie zbiorowych wodociągów komunalnych należą: Polanka Horyniecka, Nowe Brusno, Horyniec Zdrój, Wólka Horyniecka oraz Radruż. Częściowo rozwiązany problem zaopatrzenia w wodę mają miejscowości: Werchrata, Dziewięcierz, Podemszczyzna.

Zespół wsi: Nowe Brusno - Polanka jest zwodociągowany w oparciu o magistralę, która obejmuje 3 studnie wiercone ze stacją wodociągową, hydrofornią i zbiornikami wyrównawczymi.

Horyniec – Zdrój, Radruż i Wólka Horyniecka posiadają system wodociągów komunalnych oparty na grupowym ujęciu wód podziemnych w Horyńcu Zdroju . Ujęcie obejmuje 4 studnie wiercone o łącznej wydajności 36 m3 / h i stację wodociągową z hydrofornią i zbiornikami wyrównawczymi.

Woda ujmowana jest z pokładów 3-ciorzędowych w stanie surowym, praktycznie bez konieczności uzdatniania, charakteryzuje się bardzo dobrą jakością odpowiadającą wymaganiom stawianym wodzie pitnej. Stan zwodociągowania tych miejscowości można oceniać w granicach 95 % i uznać praktycznie za rozwiązane.

Z ujęcia komunalnego Horyńca Zdroju nie korzysta Dzielnica Lecznictwa Uzdrowiskowego, która posiada własne ujęcie wód podziemnych o wydajności 48 m3/h. W skład ujęcia wchodzą 2 studnie wiercone (1-na awaryjna).

Miejscowością która posiada fragmentarycznie rozwiązane zagadnienie zaopatrzenia mieszkańców w wodę w systemie wodociągowym jest Werchrata, są tam 2 studnie wiercone o łącznej wydajności 33,5 m3/h oraz hydrofornia. Podsumowując 96,4 % gospodarstw domowych na terenie gminy posiada dostęp do sieci wodociągowej.

Gospodarka ściekowa

Zagadnienie odprowadzania i oczyszczania ścieków na terenie gminy jest nierozwiązane. Kompleksowo ten problem rozwiązany jest w: Horyńcu – Zdroju, Wólce Horynieckiej, Monasterzu oraz Nowym Bruśnie. Częściowo w Dziewięcierzu, Werchracie i Podemszczyźnie. Pozostałe miejscowości nie mają systemu kanalizacji. Szacuje się, że dostęp do sieci kanalizacyjnej posiada 78% mieszkańców.

Konkretne działania związane z kompleksowym uregulowaniem gospodarki ściekowej podjęto jedynie na terenie Horyńca Zdroju - z uwagi na jego funkcję uzdrowiskową. W roku 1989 pomiędzy Horyńcem Zdrojem a Wólką Horyniecką wybudowano oczyszczalnię ścieków, składającą się z 4-ch biobloków 400 o łącznej wydajności 1600 m3 ścieków na dobę, a w latach następnych system kolektorów doprowadzających ścieki na oczyszczalnię. W chwili obecnej posiada ona przestarzałą infrastrukturę i wymaga całkowitej modernizacji.

Na terenie gminy działają ponadto małe oczyszczalnie w Nowym Bruśnie, Werchracie, Monasterzu i Podemszczyźnie.

Gospodarka odpadami komunalnymi

Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wszyscy mieszkańcy odprowadzają odpady według złożonych deklaracji. System naliczania opłat został uzgodniony przez radę gminy i przedstawia się następująco: od osoby zameldowanej w gospodarstwie domowym- 5 zł za odpady segregowane lub 10 zł za odpady mieszane.

Mieszkańcy mają obowiązek segregacji odpadów na: szkło białe, szkło kolorowe, makulatura, tworzywa sztuczne, metal, odpady naturalne (biodegradowalne) oraz pozostałe odpady komunalne. Dodatkowo raz w miesiącu zbierane są odpady wielkogabarytowe. Śmieci w gminie odbiera zakład z Jarosławia.

Problemem natomiast jest zamknięte już składowisko odpadów, któro uruchomione zostało w roku 1984 według ówcześnie obowiązujących norm środowiskowych, w sąsiedztwie oczyszczalni ścieków. Składowisko posiada w granicach ogrodzenia rezerwę terenową ok.1,5 ha, uszczelnione podłoże warstwą gliny, stosowaną neutralizację składowanych śmieci nadkładem piasku. Ze względu na położenie w granicach parku krajobrazowego oraz konieczność kosztownej modernizacji zostało zamknięte, jednak nadal jest problemem ekologicznym.

Gospodarka energetyczna

Gmina podlega pod Zakład Energetyczny Zamość, a dostęp do energii elektrycznej posiada 100% mieszkańców. Układ elektroenergetyczny gminy Horyniec – Zdrój obejmuje 2 niezależne od siebie układy: regionalny i lokalny. Układ regionalny obejmuje:

Układ regionalny prowadzony jest tranzytem przez północno-zachodnie obrzeże gminy i nie ma żadnych powiązań z układem lokalnym. Na terenie gminy konieczna jest modernizacja nielicznych już drewnianych słupów na maszty stalowe i słupy żelbetowe oraz na kilku odcinkach wymiana przewodów napowietrznych. Ogólnie rzecz ujmując w istniejącym stanie układ elektroenergetyczny gminy prezentuje dobry stan techniczny, wymagający sukcesywnej rozbudowy - relatywnie do urbanizacji obszaru.

Gazownictwo

Aktualnie na terenie gminy Horyniec-Zdrój brak jest sieci gazowniczej i wykorzystania gazu dla potrzeb komunalnych oraz bytowych mieszkańców. Północno-zachodnim obrzeżem gminy przebiega tranzytem gazociąg przesyłowy Szczutków - Komarów (woj. lubelskie) stanowiący podstawę zasilania układów gazowniczych kilku gmin lubaczowskich i lubelskich .

Na początku lat 90-tych władze samorządowe opracowały Program Gazyfikacji Gminy jednak do chwili nie został wdrożony do realizacji. Fakt ten, pomijając już negatywny wpływ na standardy bytowe mieszkańców, odbija się niekorzystnie na stanie środowiska, a szczególnie ochronie powietrza atmosferycznego na terenie Horyńca - Zdroju .

Społeczeństwo w internecie

Na terenie gminy funkcjonuje sieć bezpłatnego internetu radiowego, do którego dostęp może mieć każdy mieszkaniec, jeśli tylko zakupi odpowiednią antenę. Nadajniki rozmieszczone są w każdym sołectwie. Jednak zdecydowana część mieszkańców korzysta z płatnych form udostępniania internetu przez firmy telekomunikacyjne. Według szacunków około 70% mieszkańców gminy posiada dostęp do internetu, jednak wziąć trzeba pod uwagę, że pozostałe 30% to głównie osoby starsze, nie potrafiące korzystać z komputera.

Zasięg telefonii komórkowych i stacjonarnych.

99% mieszkańców gminy posiada dostęp do telefonu. W większości przypadków są to telefony komórkowe. Około 40% mieszkańców posiada jeszcze telefony stacjonarne. W Horyńcu-Zdroju znajduje się nadajnik, co oznacza, że na terenie całej gminy zasięg posiadają wszystkie dostępne na polskim rynku sieci komórkowe.

Administracja państwowa

W gminie Horyniec- Zdrój ze względu na położenie (sąsiedztwo z Ukrainą)znajduje się duży ośrodek straży granicznej wraz z całym kompleksem mieszkalno-bytowym. Ponad to są tu 2 szkoły: podstawowa i gimnazjum, urząd gminy, ośrodek zdrowia, komisariat policji oraz ochotnicza straż pożarna. Wszystkie budynki są zmodernizowane oraz znajdują się w jednej miejscowości- Horyniec-Zdrój.

Stan obiektów dziedzictwa kulturowego

Fatalny w skutkach dla szeregu obiektów dziedzictwa kulturowego i wyznaniowego był okres 1944-1950, w którym to w wyniku starć z UPA oraz bezpośrednio po ich zakończeniu uległy całkowitemu zniszczeniu 4 cerkwie w: Podemszczyźnie, Krzywem , Dziewięcierzu i Monasterzu, a większość pozostałych obiektów zostało rozgrabionym i zdewastowanych.

Obiekty sakralne:

Linia Mołotowa

Po ustaleniu linii demarkacyjnej z Niemcami Armia Czerwona przystąpiła w latach 1940-41 do budowy pasa umocnień - tzw. linii Mołotowa. Rejon Roztocza wchodził w skład Rejonu Umocnionego Rawa Ruska. W granicach gminy Horyniec-Zdrój zachowane są zgrupowania betonowych schronów, sumie zachowanych jest 23 betonowych schronów bojowych. Schrony stanowią obiekty 2-3-kondygnacyjne. Wyposażone były pierwotnie w 1-2 działa oraz 1-6 ciężkich karabinów maszynowych. Jeden z bunkrów jeszcze do 1997r. posiadał dobrze zachowaną armatę radziecką zabraną do Muzeum Wojska Polskiego.

Kapliczki i krzyże przydrożne

Kapliczki i krzyże przydrożne stanowią w uwarunkowaniach gminy Horyniec-Zdrój jeden z lepiej zachowanych elementów Dziedzictwa Kulturowego. Jest to tym bardziej cenne, że usytuowanie szeregu kapliczek lub krzyży jest dziś jedynym świadectwem przebiegu w przeszłości sieci drogowej lub usytuowania nieistniejących już układów osadniczych. Kapliczki i krzyże przydrożne na terenie gminy niemal wyłącznie stanowią wyroby „bruśnieńskiej szkoły kamieniarskiej", z lokalnych złóż wapienia prezentujące niejednokrotnie bardzo wysoki poziom artystyczny. Do rzadkości należą krzyże drewniane lub żelazne.

Cmentarze

Na terenie gminy znajduje się łącznie 17 cmentarzy - w tym:

Byłe cmentarze greko-katolickie w Werchracie, Prusiu i Dziewięcierzu użytkowane są od okresu powojennego jako katolickie. Wszystkie cmentarze z wyjątkiem wojennych stanowią wielkie nagromadzenie nagrobków i krzyży kamiennych, niektórych bardzo bogatych pod względem plastycznym i na wysokim poziomie artystycznym.

Ogrody

Z dawnych założeń ogrodowych współcześnie zachowane są tylko 2. W miarę kompletnie zachowany jest ogród pałacowy w Horyńcu Zdroju i relikty parku dworskiego w Podemszczyźnie.

Ogrody o układzie geometrycznym, 1-osiowym, rozplanowane zostały w XVIII w. i częściowo przebudowane w XIX w. Naturalne przedłużenie głównej osi parkowej stanowiły zbiorowiska leśne i gaje. Do parku geometrycznego od strony południowej kolejno przylegały: kwatery użytkowe, parter wodny i park krajobrazowy. Założenie ogrodowe od strony południowej zamykał folwark.. Parter wodny tworzyły 2 stawy spięte kanałem z mostkiem, na osi poprzecznej ogrodów. Współcześnie zachowany jest były park geometryczny i parter wodny. Nie istnieje część krajobrazowa. Zachowana część ogrodów parkowych stanowi aktualny park Sanatorium Bajka.

Pałac Ponińskich

Powstał w latach 1905-1912 przez Aleksandra Ponińskiego. Dwór posiadał rozległe podziemia, które prowadziły daleko poza obwarowania. Przez pewien czas pałac był siedzibą PGR-u, a od 1969 roku mieści się w nim sanatorium Metalowiec – obecnie sprywatyzowana Bajka. Pałac otacza XVIII-wieczny park z dwoma niewielkimi stawami.

Teatr Dworski

Budynek wzniesiony w latach 1843–1846 przez Piotra Ponińskiego. Po zniszczeniach I wojny światowej odbudowany w 1935 r. Ponownie zniszczony w 1946 r. przez UPA i odbudowany dopiero w 1973 r. Obecnie mieści się tu Gminny Ośrodek Kultury kino "Roztocze" oraz ośrodek informacji turystycznej.

Kościół Zdrojowy

Zbudowany został w 1818 r. jako kaplica dworska, potem służył do końca II wojny światowej jako cerkiew greckokatolicka. W 1947 r. przejęta przez Kościół rzymskokatolicki. W 1984 r. została znacznie rozbudowana i zamieniona na kościół pw. bł. Jakuba Strzemię. Pierwotna, klasysystyczna kaplica z czterokolumnowym portykiem i herbem fundatorów – Stadnickich – nad drzwiami stanowi obecnie front kościoła. Przy wejściu na teren kościelny znajduje się trójłukowa dzwonnica; zachował się też jeden krzyż bruśnieński z dawnego przykościelnego cmentarza grzebalnego.

Kościół i klasztor franciszkanów

Barokowy kościół jest jednonawowy, z nieco węższym prezbiterium i sklepieniem kolebkowym. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na stojącą w ołtarzu głównym, rokokową, pokrytą zlotem rzeźbę patronki świątyni - Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Na chórze umieszczono Szreniawę - herb fundatorów kościoła, Stadnickich. 2,5-metrowej grubości ściany kościoła i klasztoru, otaczający je mur i fosa, w przeszłości wypełniona wodą, świadczą o obronnym charakterze zespołu klasztornego.

Cerkiew

Cerkiew ta należy do najstarszych i najlepiej zachowanych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce. Zbudowana została z drewna jodłowego i dębowego przez cieśli wykorzystujących doświadczenia ciesielstwa późnogotyckiego. W niespokojnych czasach XVII wieku cerkiew − oprócz funkcji religijnych − odgrywała rolę warowni, w której mogli się schronić mieszkańcy podczas najazdów tatarskich. Na przedcerkiewnym cmentarzu, otoczonym murem, stoi kilka kamiennych krzyży oraz krypta właścicieli Radruża − Andruszewskich. 21 czerwca 2013 r. została wpisana na listę UNESCO, wraz z 15 innymi cerkwiami drewnianymi Polski i Ukrainy.

Charakterystyka społeczna i przyrodnicza

Ludność

Gmina Horyniec- Zdrój liczy 4976 mieszkańców, jej powierzchnia wynosi 203,03 km2, co daje nam gęstość zaludnienia na poziomie 25 osób/kilometr2. Najmniej zaludnione są wsie położone w głębi Roztocza, jak Werchrata i Prusie, gdzie na l km2 terenu przypada odpowiednio 11 i 10 osób. Wśród miejscowej ludności żyje bardzo nieliczna społeczność ukraińska. Zamieszkuje ona w kilku małych wioskach i przysiółkach gminy. Jednak nie stanowią oni przedmiotu sporów czy waśni wśród ludności, gdyż tereny gminy Horyniec- Zdrój są mocno zasymilowane z ludnością ukraińską, ze względu na dawne zażyłości i wspólną historię.

Lp. Sołectwo Razem
Kobiety
1 Horyniec-Zdrój 1250
2 Dziewięcierz 123
3 Krzywe 27
4 Nowe Brusno 292
5 Nowiny Horynieckie 51
6 Podemszczyzna 85
7 Polanka Horyniecka 75
8 Prusie 46
9 Radruż 116
10 Werchrata 335
11 Wólka Horyniecka 152
OGÓŁEM 2495 2481

Tabela 2‑1 Ludność gminy Horyniec – Zdrój w rozbiciu na sołectwa

Źródło: Dane Referatu Ewidencji Ludności w Urzędzie Gminy Horyniec - Zdrój

W przypadku tej gminy liczba mieszkańców systematycznie rosła do początku lat 90-tych. O ile w 1983 r. wynosiła np. 4.981 osób, to w roku 1995 już 5.585 osób, w tym Horyniec - Zdrój 2.545 osób, a reszta gminy 3.040 osób. Od połowy lat 90-tych liczba mieszkańców gminy weszła w fazę regresu i w 1998 r. wynosiła już tylko 5.441 osób, w tym Horyniec-Zdrój 2.610 osób i reszta gminy 2831 osób. W chwili obecnej liczba mieszkańców zmalała już poniżej 5 000 i ciągle maleje ze względu na niski przyrost naturalny i ciągłą emigrację.

Podział na grupy wiekowe

Lp. Grupy wiekowe Mężczyźni Kobiety Ogółem
1 Przedprodukcyjna 681 650 1331
2 Produkcyjna 1520 1300 2820
3 Mobilna 1010 885 1895
4 Nie mobilna 510 415 925
5 Poprodukcyjna 280 545 825
6 Na 100 osób produkcyjnych przypada osób nieprodukcyjnych 63 92 76
Ogółem 2481 2495 4976

Tabela 2‑2 Ludność gminy według grup wiekowych

Źródło: Dane Referatu Ewidencji Ludności w Urzędzie Gminy Horyniec - Zdrój

Ruch ludności

Głównymi przyczynami emigracji ludności w gminie jest brak jakichkolwiek alternatywnych miejsc pracy na terenie gminy, bardziej przedsiębiorczy mieszkańcy emigrują zarobkowo poza gminę i zagranicę, a osiedla nabierają charakteru hotelowego, ze smutną perspektywą nawet do całkowitego wyludnienia w niedalekiej przyszłości niektórych z nich. Ponad to, systematyczny spadek przyrostu naturalnego, upadek sektora uspołecznionego, czyli rolnictwa sprawia, że gmina charakteryzuje się

powolnym wyludnieniem, a już na dzień dzisiejszy, dominacją ludzi w wieku poprodukcyjnym. Przykładowe dane migracyjne:

Rynek pracy

Pod względem ogólnym sytuację na gminnym rynku pracy w zakresie poziomu zatrudnienia obrazuje zestawienie poniżej:

1. Zatrudnieni w gospodarce narodowej..............................630...................................................36,0%

2. Zatrudnieni w rolnictwie.................................................447...................................................39,9%

3. Bezrobotni.....................................................................537....................................................24,1%

Ogółem :.........................................................................1614...................................................100,0%

Przytoczone zestawienie potwierdza znane fakty, że:

Lp. Dział gospodarki narodowej Liczba zatrudnionych %
1. Przemysł i drobna wytwórczość 44 7,1
2. Handel i usługi 120 19,1
3. Administracja publiczna 105 16,8
4. Edukacja 93 14,8
5. Ochrona zdrowia 264 42,2
Razem: 630 100

Tabela 2‑3. strukturę zatrudnienia w poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej

Źródło: Dane Referatu Ewidencji Ludności w Urzędzie Gminy Horyniec - Zdrój

W strukturze zatrudnienia w poszczególnych działach gospodarki narodowej charakterystyczna jest pozycja ochrony zdrowia, legitymująca się ponad 40 procentowym udziałem zatrudnienia, co odzwierciedla rangę lecznictwa uzdrowiskowego dla gospodarki gminnej. Sfera budżetowa oraz ochrona zdrowia skupiają blisko 75% zatrudnionych w gospodarce narodowej, co potwierdza praktycznie brak na terenie gminy innych gałęzi gospodarczych (z wyjątkiem handlu i usług). Bardzo duży udział sfery budżetowej i ochrony zdrowia w strukturze zatrudnienia dowodzą o nierównomiernym rozkładzie zatrudnienia i bezrobocia na obszarze gminy, wynikającym z przesłanek obiektywnych, np. skupienie zatrudnienia w Horyńcu-Zdroju, z uwagi na lokalizację tutaj ośrodka administracyjnego oraz lecznictwa uzdrowiskowego, słabe zainteresowanie mieszkańców gminy rozwojem turystyki i wypoczynku oraz małych zakładów produkcyjnych i usługowych.

Bezrobotni Ilość osób [%]
Mężczyźni 308 57,4
Kobiety 229 42,6
Ogółem 537 100

Tabela 2‑4. Struktura bezrobotnych wg płci

Źródło: Dane Referatu Ewidencji Ludności w Urzędzie Gminy Horyniec – Zdrój

Wykształcenie bezrobotnych w gminie przedstawia się następująco:

Wykształcenie Mężczyźni Kobiety Razem
Wyższe 0 12 12
Średnie i policealne 82 86 168
Zasadnicze zawodowe 153 88 241
Podstawowe 71 43 114
Ogółem 308 229 537

Tabela 2‑5 Struktura bezrobotnych wg wykształcenia

Źródło: Podstawowe informacje z Narodowego Spisu Powszechnego

Wykształcenie

Strukturę wykształcenia w gminie charakteryzuje następująca tabela:

Rodzaj wykształcenia Liczba osób Procentowo
wyższe 124 6,32 %

średnie razem

(policealne, średnie zawodowe i średnie ogólnokształcące)

 689 35,12 %
zasadnicze zawodowe 403 20,55%
podstawowe ukończone 669 34,10%
podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 77 3,91%
mężczyźni
wyższe 52 5,35%

średnie razem

(policealne, średnie zawodowe i średnie ogólnokształcące)

 314 32,40%
zasadnicze zawodowe 266 27,45%
podstawowe ukończone 312 32,20%
podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 25 2,60%
kobiety
wyższe 72 7,25%

średnie razem

(policealne, średnie zawodowe i średnie ogólnokształcące)

 375 37,76%
zasadnicze zawodowe 137 13,80%
podstawowe ukończone 357 35,95%
podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 52 5,24%

Tabela 2‑6 Struktura wykształcenia w gminie

Źródło: Podstawowe informacje z Narodowego Spisu Powszechnego

Szkolnictwo

W Gminie Horyniec- Zdrój znajdują się dwie placówki szkolne: Szkoła Podstawowa im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Horyńcu Zdroju oraz Szkoła Podstawowa wraz z przedszkolem w Werchracie. Szkoła Podstawowa w Horyńcu-Zdroju jest największą z dwóch szkół podstawowych w Gminie Horyniec-Zdrój. Swoim zasięgiem obejmuje miejscowość Horyniec-Zdrój oraz jedenaście okolicznych wsi. W strukturze mieści się sześcioklasowa szkoła podstawowa, oddział przedszkolny, świetlica szkolna oraz stołówka. Jest równocześnie administratorem pełnowymiarowej hali sportowej. Łącznie zapewnia kształcenie, wychowanie i opiekę 279 dzieciom w wieku 5-13 lat. Dodatkowo w Horyńcu- Zdroju działa jeden punkt przedszkolny liczący 36 dzieci oraz żłobek, gdzie uczęszcza regularnie 12 dzieci w wieku 3-5 lat. Natomiast gimnazjum liczy 233 uczniów w tym 121 uczniów jest dowożonych z całego terenu gminy.

Negatywnym zjawiskiem jest zmniejszanie się liczby uczniów corocznie, pomimo tego iż w roku 2012 zlikwidowano placówkę szkolną w Nowym Bruśnie, a dzieci obecnie dojeżdżają do szkół w Horyńcu- Zdroju. Negatywnie na poziom nauki wpływa również brak szkoły średniej w gminie, przez co uczniowie muszą dojeżdżać do szkół średnich w Lubaczowie.

W szkołach uczniowie uczą się trzech języków: angielskiego, niemieckiego oraz rosyjskiego, z czego zdecydowana większość (78%) wybrało język angielski jako obowiązkowy, natomiast jak dodatkowy język rosyjski (12%). Zaledwie 10% uczniów uczęszcza na zajęcia języka niemieckiego.

Komputeryzacja

W szkole podstawowej znajduje się pracownia zaopatrzona w 42 komputery podłączone do szerokopasmowego internetu, co daje nam 6,6 osoby/jeden komputer. Natomiast w gimnazjum uczniowie korzystają z 38 komputerów, co daje wynik 6,1 osoby/jeden komputer. W Gminnej Bibliotece Publicznej znajdują się 4 stanowiska komputerowe, podłączone do internetu, ogólnodostępne dla mieszkańców.

Koła, zespoły artystyczne i kluby sportowe

Gminny Ośrodek Kultury w Horyńcu-Zdroju jest samorządową instytucją kultury obejmującą swoją działalnością teren Gminy Horyniec-Zdrój. Działając na rzecz środowiska lokalnego pełni funkcje organizatora imprez muzycznych, teatralnych, sportowych, jednocześnie umożliwia rozwijanie indywidualnych zainteresowań i umiejętności dzieci i młodzieży w kołach i zespołach artystycznych. GOK prowadzi Punkt Informacji Turystycznej oraz wypożyczalnię rowerów.

Na terenie gminy we współpracy z Gminnym Ośrodkiem Kultury działa 9 związków kulturowych, a są to:

Na terenie gminy działają również 3 kluby sportowe: piłki nożnej, tenisa ziemnego i lekkoatletyki.

Religia

Ze względu na zaszłości historyczne na terenie gminy znajdują się cerkwie prawosławne, a ludność ukraińska zamieszkująca te tereny jest tego wyznania. Jednak patrząc na ogół społeczeństwa 97% mieszkańców deklaruje wyznanie rzymskokatolickie. Pozostałe 3 % to osoby wyznania prawosławnego. Nie odnotowano na terenie gminy innych wyznań i odłamów religijnych.

Pomoc Społeczna

Na terenie gminy działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Horyńcu – Zdroju. Przyznawanie świadczeń i pomocy w zakresie działania ośrodka określa ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 r. Pomaga on rodzinom lub osobom w trudnej sytuacji życiowo- materialnej.

Swoją działalność prowadzi również Środowiskowy Dom Samopomocy, do zadań którego należy rozwijanie u uczestników umiejętności z zakresu samodzielnego funkcjonowania w środowisku społecznym, tj.: motywowanie do nawiązywania kontaktów społecznych, kształtowanie umiejętności współpracy i komunikowania się w grupie, dbania o zdrowie, higienę i wygląd zewnętrzny, rozwijanie zainteresowań uczestników.

Uwarunkowania środowiska naturalnego

Środowisko przyrodnicze gminy wyróżnia się bogactwem i różnorodnością gatunków. Szczególnie interesujące pod tym względem są środkowe partie Roztocza, któro na skutek wysiedleń ludności po II wojnie światowej, uległy fizycznej likwidacji szeregi wsi i osiedli, a na gruntach nastąpiła naturalna sukcesja lasu. Podobny proces obserwuje się współcześnie na części gruntów dawnych PGR-ów.

Pod względem geobotanicznym obszar gminy leży w obrębie prowincji niżowo-wyżynnej środkowoeuropejskiej, na pograniczu dwu okręgów fitogeograficznych: Lubaczowsko-Cieszanowskiego i Roztocza Południowego, co ogólnie odpowiada podziałowi fizyczno-geograficznemu. W obrębie Płaskowyżu Tarnogrodzkiego występuje roślinność typowa dla pasa kotlin podgórskich, na Roztoczu dominuje roślinność charakterystyczna dla pasa wyżyn. Środowisko przyrodnicze poszczególnych okręgów uzależnione jest od stopnia wykorzystania rolniczego gruntów, warunków klimatycznych, glebowych i stosunków wodnych danego obszaru.

Terytorium gminy charakteryzuje się stosunkowo dużym stopniem zalesienia. W obrębie gminy lasy zajmują ponad 60 % powierzchni terenu.

Flora

Zbiorowiska roślinne gminy cechuje duża różnorodność. Występuje tu wiele gatunków roślin bardzo rzadkich, często reliktowych i podlegających ochronie. Oprócz typowych dla tej części kraju gatunków środkowoeuropejskich, spotyka się rośliny północne, górskie, syberyjskie i stepowe, a m.in. czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołkowaty, przetacznik górski, lulecznicę kraińską i sałatnicę leśną.

Wśród zbiorowisk leśnych Roztocza występują głównie lasy i bory świeże oraz lasy i bory mieszane.

Drzewostan tych lasów tworzy głównie sosna. Naturalne dla tego regionu są żyzne buczyny karpackie (forma podgórska) o odmianie roztoczańskiej. Porastają one wyższe partie wzniesień oraz liczne tu wąwozy i parowy. Rozległe połacie takich buczyn spotyka się w rejonie Nowin Horynieckich (Las Buczyna) oraz Werchraty. Pośród żyznych lasów liściastych pojawiają się zespoły typowo gradowe, m.in. w okolicach Nowin Horynieckich. W nielicznych skupiskach zachowały się drzewostany jodłowe. Duża część roztoczańskich lasów rośnie na gruntach porolnych, część z nich powstała z samosiewów.

Zbiorowiska roślinne gminy cechuje duża różnorodność. Występuje tu wiele gatunków roślin bardzo rzadkich, często reliktowych i podlegających ochronie. Oprócz typowych dla tej części kraju gatunków środkowoeuropejskich, spotyka się rośliny północne, górskie, syberyjskie i stepowe, a m.in. czosnek niedźwiedzi, żywiec gruczołkowaty, przetacznik górski, lulecznicę kraińską i sałatnicę leśną.

Ogólnie na stwierdzono obecność 1350 gatunków roślin, w dużej mierze o charakterze reliktowym.. Występuje tu 31 gatunków drzew, 53 gatunki krzewów, 100 gatunków roślin rzadkich. Wśród roślinności rzadkiej i chronionej występują między innymi: zanokcica skalna, skrzyp zielony, widłak wroniec, parzydełko leśne, starzec gajowy, wilczomlecz migdałolistny, czosnek siatkowaty, obuwik pospolity, wawrzynek wilczełyko, paprocie: żebrowiec, pióropusznik strusi, języcznik zwyczajny.

Fauna

Na terenie gminy w ścisłym związku z florą występuje liczna zwierzyna leśna, wiele ptaków, ssaków i gadów, a także 316 gatunków zwierząt podlegających ochronie.

Wśród rzadkich gatunków świata zwierzęcego wymieńmy popielicę, orzesznicę, żołędnicę, koszatkę, wydrę, łasicę, gronostaja, daniela. Spotkać można także ryjówkę malutką (najmniejszy ssak w Polsce, waży 4 gramy). Ptaki reprezentowane są przez pliszkę górską, bociana czarnego, kruka, dzięcioła białogrzbietnego i trójpalczastego, myszołowa, orlika krzykliwego, sowę i pustułkę. Z płazów i gadów spotyka się salamandrę, traszkę, jaszczurkę zwinkę, zaskrońca, padalca i gniewosza. Z gatunku ssaków spotkać w lasach możemy łosia, wilki, dziki, sporadycznie niedźwiedzie oraz bobry, które na dobre zadomowiły się na terenie gminy po ponownym wprowadzeniu do środowiska w 1978 roku.

Geologia

Podstawę skorupy budują skały górnokredowe ( opoki , gezy i margle). W strefie krawędziowej występują utwory trzeciorzędowe. Utwory czwartorzędowe cienką pokrywą zalegają w miejscowościach zachodnich gminy. Główne typy rzeźby to zrównanie wierzchowinowe , ostańce , krawędzie , padoły i doliny. W części północnej wśród gleb przeważają rędziny i pararędziny brunatne, spotykane nieliczne czarnoziemy w rejonach Werchraty. Na pozostałym terenie jest większe urozmaicenie, przy czym największą powierzchnię zajmują piaszczyste gleby bielicowe właściwe.

Meteorologia

Gmina Horyniec-Zdrój leży na pograniczu dwu krain klimatycznych: regionu Wyżyny Lubelskiej obejmującej Roztocze i subregionu Kotliny Sandomierskiej obejmującej tereny Płaskowyżu Tarnogrodzkiego. Klimat tej pozostaje pod wyraźnym wpływem oddziaływania wyżyn i bardzo odczuwalnych wpływów kontynentalnych, wyróżnia się nieco ostrzejszym klimatem, dłuższą i bardziej mroźną zimą, a dla równowagi także dłuższym i ciepłym latem. Charakteryzuje się on najniższą w kraju liczbą dni z układami niżowymi, najmniejszym zachmurzeniem i najdłuższym nasłonecznieniem.

Ciekawostką jest, że na terenie gminy występują najchłodniejsze zimy w regionie Podkarpacia, najniższa odnotowana temperatura, na umieszczonej w gminie stacji metrologicznej, wynosiła – 34 stopnie (luty 2012). Pokrywa śnieżna utrzymuje się stosunkowo długo - średnio 172 dni.

Wiatry - dominują zachodnie, a następnie północno - zachodnie. Najmniej wiatrów przypada na kierunek północny i północno - wschodni. W rejonie Horyńca Zdroju występuje bardzo duża liczba ciszy - średnio 33%. W obrębie dolin ze względu na okresy dużej ciszy, występują mgły i dłuższe stagnacje powietrza chłodnego o znacznej wilgotności względnej.

Występujące w rejonie gminy warunki klimatyczne są szczególnie korzystne dla turystyki i wypoczynku. Powietrze jest tu czyste, nasycone dużą ilością tlenu produkowanego przez rozległe lasy. Przeważające w tych stronach drzewostany sosnowe wytwarzają tzw. fitoklimat, przesycony oparami olejków eterycznych, niezwykle cenny dla zdrowia.

Wody

Przez gminę przepływają cieki wodne takiej jak: „Papiernia”, która swoje źródło posiada na Ukraińskiej stronie granicy, „Świdnica”, „Rata” oraz „Brusienka”. W Podemszczyźnie znajdują się liczne stawy hodowlane, które są własnością prywatną. Istnieją również zbiorniki retencyjne w okolicznych lasach. Żadna z powyższych form wodnych nie stanowi zagrożenia powodziowego.

Tereny chronione prawnie

Cały obszar Gminy Horyniec - Zdrój objęty jest prawną ochroną krajobrazu. Około 1/3 obszaru, zajmująca południowo-zachodnią część gminy, położona jest w granicach Roztoczańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. W gminie Horyniec – Zdrój obszar ten zajmuje powierzchnię 7.356 ha, tj. około 36% powierzchni całej gminy. Pozostałe 2/3 gminy przynależy do Południoworoztocznskiego Parku Krajobrazowego.

Obok ochrony krajobrazu, prawna ochrona środowiska przyrodniczego w gminie

Horyniec – Zdrój obejmuje również:

- dąb szypułkowy w miejscowości Wólka Horyniecka o pierśnicy 600 cm,

- dąb szypułkowy w miejscowości Świdnica o pierśnicy ponad 400 cm,

- grusza polna o obwodzie 260 cm oraz dąb szypułkowy o obwodzie 440 cm

- 4 ostańce skalne w Monasterzu

Ścieżki rowerowe

Na terenie gminy wytyczono trzy ścieżki przyrodniczo-kulturowe: „Za Niwą”, „Horyniec - Nowiny Horynieckie”, „Dębisko-Kruszyna”, a także Szlak rowerowy ,,Nad Brusienką” oraz dwa szlaki turystyczne: zielony im. Brata Alberta i niebieski „Po bunkrach Linii Mołotowa”.

Ochrona Środowiska

Powietrze atmosferyczne

Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (Dz. U. Nr 15. póz. 92) teren całej gminy Horyniec – Zdrój , należy do „obszarów specjalnie chronionych", z uwagi na:

- uzdrowisko Horyniec - Zdrój

- obowiązujące strefy ochrony uzdrowiskowej

- Południoworoztoczański Park Krajobrazowy.

Obszary specjalnie chronione charakteryzują się około 2-krotnie zaostrzonymi normami dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza, w stosunku do pozostałych terenów.

Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Horyniec-Zdrój są procesy spalania paliw stałych - głównie węgla - dla potrzeb bytowo-grzewczych gospodarstw domowych. W związku z zaprzestaniem od 1993 r. wydobywania siarki przez Kopalnię „Basznia" (metodą wytopu podziemnego), nie występuje już główne źródło zanieczyszczeń powietrza - kotłownia kopalniana.

Stopień zanieczyszczenia powietrza charakteryzują przede wszystkim :

Emitowany jest do powietrza głównie przy spalaniu zasiarczonego węgla w paleniskach domowych i kotłowniach CO. Dla obszarów specjalnie chronionych norma zanieczyszczenia wynosi 11 mg /m3 (dla pozostałych obszarów 32 mg /m3).

W gminie stężenie to kształtuje się na poziomie od 5 do 7 mg/m3

Dopuszczalna norma dla obszarów specjalnie chronionych wynosi 30 mg /m3 (dla pozostałych obszarów 50 mg /m3).

W gminie Horyniec poziom ten wynosi od 11 do 14 mg/m3

Pył emitowany jest do atmosfery wraz ze spalinami pochodzącymi ze spalania paliw stałych. Średnie stężenie pyłu w okresie grzewczym jest 3-4 razy wyższe niż w okresie letnim. Norma średniorocznego stężenia pyłu zawieszonego dla obszarów specjalnie chronionych wynosi 40 mg /m3 (dla pozostałych obszarów 50 mg /m3).

W gminie stężenie to kształtuje się między 18, a 23 mg/m3

Zgodnie z normą średnioroczny opad pyłu dla obszarów specjalnie chronionych nie powinien przekraczać 40 t /km2 (dla pozostałych obszarów 200 t /km2).

Średnioroczny opad pyłu w Horyńcu Zdroju wynosi od 56 do 59 t/km2 i stale przekraczają dopuszczalną normę.

Stan czystości wód powierzchniowych

Z wód powierzchniowych występujących na terenie gminy Horyniec – Zdrój, systematycznie badany był przez służby sanitarno-epidemiologiczne tylko zbiornik wodny na potoku Radrużka w Horyńcu-Zdroju. Przyczyną zanieczyszczeń wód zbiornika jest potok Radrużka, do którego odprowadzane są ścieki bytowo-gospodarcze z nie skanalizowanej wsi Radruż.

Na ogólną liczbę 27 badań stwierdzono:

- w 2 przypadkach (8%) I klasę czystości,

- w 15 przypadkach (55%) II klasę czystości,

- w 7 przypadkach (26%) III klasę czystości,

- w 3 przypadkach (11%) wody pozaklasowe NON.

Za główną przyczynę zanieczyszczeń w/w cieków - z uwagi na przyźródłową lokalizację punktów kontrolno-pomiarowych, należy upatrywać ładunki zanieczyszczeń niesionych z wodami opadowymi z nawożonych pól.

Ochrona przed hałasem

Na terenie gminy brak zagrożeń ze strony hałasu przemysłowego. Podstawowym źródłem zagrożeń hałasem jest transport samochodowy związany z główną arterią komunikacyjną gminy - drogą wojewódzką nr 867 relacji Sieniawa -Hrebenne (przez Horyniec-Zdrój), oraz linia kolejowa Medyka – Bełżec. Jednak na dzień dzisiejszy gmina nie podjęła żadnych działań związanych z ochroną przed hałasem na terenie gminy, gdyż teren ten uchodzi za bardzo spokojny i cichy w opinii mieszkańców i turystów.

Analiza SWOT

Edukacja i strefa społeczna

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

  • Duży zasób niewykorzystanej siły roboczej

  • Wzrost poziomu kwalifikacji i wykształcenia

  • Wzrost poziomu życia mieszkańców na przestrzeni ostatnich 5 lat

  • Duże bezrobocie

  • Odpływ wykwalifikowanej kadry

  • Odpływ młodzieży z terenu gminy

  • Nierozwinięty rynek pracy

  • Brak szkoły średniej
SZANSE ZAGROŻENIA

  • Powstanie nowych miejsc pracy

  • Zwiększenie nakładów na rozwój szkolnictwa

  • Podnoszenie kwalifikacji lub przekwalifikowanie zawodowe

  • Współpraca w wyższymi władzami w zakresie problemów społecznych

  • Profilaktyka zdrowia mieszkańców

  • Narastanie bezrobocia i zjawisk o charakterze patologicznym

  • Słaba aktywność społeczeństwa

  • Starzenie się społeczeństwa

  • Plan likwidacji posterunku policji

  • Ujemna migracja

Gospodarka

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

  • Duży udział gruntów rolnych w całości powierzchni gminy

  • Wolne tereny i obiekty dla potencjalnych inwestorów

  • Istniejące połączenie kolejowe z Ukrainą

  • Przejście graniczne z Ukrainą 2 km od terenu gminy

  • Konkurencyjne ceny gruntów

  • Możliwość korzystania z funduszy UE

  • Mały rynek zbytu

  • Mała ilość inwestorów zewnętrznych

  • Strefa chroniona prawnie przed zanieczyszczeniami

  • Duży udział szarego i czarnego rynku w gospodarce
SZANSE ZAGROŻENIA

  • Brak bliskości dużych aglomeracji miejskich

  • Utworzenie legalnej strefy wymiany przygranicznej

  • Zainteresowanie agroturystyką

  • Zainteresowanie produktami ekologicznymi

  • Nieopłacalność produkcji rolnej

  • Brak rozwiązań bezrobocia ze strony państwa

  • Chęć likwidacji linii kolejowej

Infrastruktura techniczna

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

  • Zorganizowany odbiór odpadów

  • Dobra sieć wodociągowa

  • Czysta woda bez konieczności uzdatniania

  • Zły stan techniczny dróg

  • Brak parkingów

  • Niedostateczne oświetlenie ulic

  • Brak miejsca bazarowo-targowego

  • Brak oznaczeń dróg, ulic i zabytków

  • Słaby dostęp do komunikacji państwowej

  • Brak pełnego systemu kanalizacji i wodociągów

  • Emisja CO2 do atmosfery- opalanie węglem w całej gminie
SZANSE ZAGROŻENIA

  • Wykorzystanie funduszy strukturalnych UE

  • Realizacja projektów partnerskich z Ukrainą

  • Współpraca z władzami wyższego szczebla

  • Zmiany w strukturze zarządczej obiektami

  • Wzmożenie ruchu drogowego

  • Nieuregulowane cieki wodne

  • Brak obwodnicy w przypadku ruchu granicznego

  • Planowana budowa gazociągu (gminy nie stać na inwestycję w takiej skali, a mieszkańców na płatność rachunków za gaz)

Kultura i turystyka

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

  • Duże walory krajobrazowe i przyrodnicze

  • Unikalne zabytki

  • Parki i Rezerwaty Przyrody

  • Bogata kultura regionalna

  • Naturalne zasoby lecznicze

  • Sprzyjający mikroklimat

  • Brak działań promocyjnych gminy

  • Niezadowalający stan placówek kultury i oświaty

  • Zły stan techniczny sanatorium KRUS oraz placówek noclegowych

  • Brak zadowalającego zaplecza gastronomicznego

  • Brak środków finansowych w budżecie gminy na realizację działań
SZANSE ZAGROŻENIA

  • Rozwój turystyki w miejscach spokojnych, dalekich od aglomeracji

  • Rozwój baz: noclegowej i gastronomicznej

  • Budowa akwenu wodnego spełniającego wymogi sanitarne

  • Wykorzystanie walorów turystyki

  • Podniesienie jakości świadczonych usług sanatoryjnych

  • Niesprzyjająca polityka władz gminy

  • Zanik rzemiosła rodzinnego

  • Konkurencja ze strony innych obiektów sanatoryjnych w kraju

Strategiczne kierunki rozwoju

Poprawa stanu obiektów lecznictwa sanatoryjnego

Sanatorium to jako jedyne w gminie posiada przyłącz gazociągu, który jest niewykorzystany z powodu braku środków. Z kolei obiekt ten jest głównym producentem zanieczyszczeń atmosfery w gminie w sezonie grzewczym. Liczne osoby odwiedzające uzdrowisko skarżą się na stan techniczny pokoi oraz żywienie, co zniechęca ich do ponownego pobytu.

Poprawa stanu infrastruktury technicznej

W chwili obecnej w gminie brak jest oznaczeń głównych obiektów zabytkowych, ścieżek rowerowych i szlaków turystycznych, przez co przybywający turyści zdani są na wiedzę własną. Nie ma również oznaczenia dróg dojazdowych do miejscowości oraz obiektów dziedzictwa kulturowego. Sezonowo (wiosną i zimą) nie można dojechać do niektórych zabytków z powodu braku utwardzonej drogi dojazdowej za które odpowiedzialna jest gmina.

Fundusz: Regionalny Program Województwa Podkarpackiego

Promocja Gminy jako uzdrowiska

Promocja obejmowałaby wydanie katalogów sanatoryjnych opisujących walory gminy: turystyczne i uzdrowiskowe. Dostępne byłyby w poszczególnych sanatoriach, urzędzie gminy oraz wysyłane do kuracjuszy którzy już odwiedzili gminę Horyniec- Zdrój. Również uzdrowisko promowałoby się w czasopismach branżowych, na targach wystawienniczych oraz innych uzdrowiskach Polski na zasadzie współpracy. Obecnie istnieją jedynie płatne foldery informacyjne o gminie, które dostępne są na miejscu w sanatoriach i lokalnych sklepach, a także prowadzona jest strona internetowa. Należy jednak zaznaczyć, że znaczna część kuracjuszy odwiedzających gminę to osoby starsze, nie potrafiące korzystać z komputera.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Znaczenie polityki i strategii gminy dla rozwoju lokalnego
projekt Marketing terytorialny Horyniec Zdrój
strategia gminy
strategia rozwoju gminy, gospodarka przestrzenna
Wyklady wszystkie, Studia - Gospodarka Przestrzenna, Licencjat, Strategia Rozwoju Gminy
Strategia zr c3 b3wnowa c5 bconego rozwoju gminy Kocmyrz c3 b3w
Strategia Rozwoju Gminy Sitkówka Nowiny
strategia rozwoju gminy (13 str), Ekonomia
Strategia rozwoju gminy-wykłady, Studia - Gospodarka Przestrzenna, Licencjat, Strategia Rozwoju Gmin
Strategia rozwoju miasta Jastrzębie Zdrój 2015
Gospodarka lokalna i strategia rozwoju gminy J G 001
Strategia Rozwoju Gminy na lata 04 2020
Strategia rozwoju gminy ulez
Czynniki sukcesu strategii rozwoju lokalnego (na przykładzie strategii rozwoju gminy Bieruń)
strategia rozwoju gminy, gospodarka przestrzenna

więcej podobnych podstron