PTAKI
Budowa:
Głowa – mała, okrągła, ruchliwa, na cienkiej szyi. U nasady dzioba otwory nozdrzy zewnętrznych. Duże ocz, za nimi otwory uszne.
Tułów – opływowy kształt ciała. Kończyny przednie przekształcone w skrzydła, właściwą powierzchnię lotną stanowią lotki, umieszczone na przednim nadgarstku, śródręczu i palcach, na ramieniu brak lotek. Kończyny tylne: 3 palce skierowane do przodu, jeden do tyłu. Typy kończyn: pływna, pływno – chodząca, chodząca, do siedzenia na grzędzie, chwytna.
Skóra – naskórek ptaków jest zrogowaciały, ale skóra jest cienka i elastyczna. Gruczoły: łojowy i kuprowy, którego wydzielina służy do namaszczania piór. W warstwie podskórnej: mięsnie skórne z włóknami poprzecznie prążkowanymi, które poruszają grupami piór oraz warstwa tłuszczowa, czyli zapas tłuszczu, który chroni przez urazami i utratą ciepła. U niektórych pewne okolice ciała nagie. Występują twory skórne na głowie i szyi, czyli grzebienie, korale. Występują także plamy lęgowe, czyli pola pozbawione piór po stronie brzusznej podczas wysiadywania jaj.
Twory rogowe:
Pochwy rogowe pokrywające dziób – różne w zależności od pobieranego pokarmu. Woskówka – miękki unerwiony oraz guz jajowy – ułatwia przebicie skorup, wykluwającym się pisklętom. Typu dziobów: filtrujący, sondujący, łapiący owady, miażdżący ziarno, rozrywający mięso-tnący, wiercący dziury-kujący.
Pazury – na ostatnich członach palców kończyn tylnych ( u niektórych na przednich)
Ostrogi – pochwy rogowe na stożkowatych wyrostkach kostnych
Łuski rogowe – występują na palcach kończyn tylnych. Ich kształt, liczba i ułożenie są różne. Brak u ptaków mających skoki i palce upierzone.
Pióra – rozwój przy udziale skóry właściwej, są odpowiednikami łusek. Pokrywają całe ciało, chronią przed utratą ciepła i umożliwiają lot. Rozmieszczone są nierównomiernie. Wśród piór wyróżniamy:
Pióra konturowe – tworzą powierzchnie lotne: lotki skrzydeł, są osadzone zwykle tylko na dłoni i przedramieniu, sterówki, tworzące ogon, są wachlarzowato osadzone na skróconej części ogonowej. Pióro konturowe zbudowane jest z dutki, stosiny(promyki z haczykami, gałązka, promyki z listewkami) oraz chorągiewki.
Pióra puchowe – ma krótką oś, wyrasta z niej pęk cienkich, wiotkich promieni. Ich promyki nie mają haczyków. Zapewniają doskonałą izolację termiczną.
Pióra nitkowate – Dutka, stosina, brak chorągiewki. Pióra te występują pojedynczo, np. u nasady dzioba, rzęsy, nozdrza.
SZKIELET
Przystosowania do lotu są widoczne w budowie szkieletu. Jest on lekki i mocny. Kości są puste w środku, wypełnione powietrzem, są to kości pneumatyczne. Czaszka składa się z tych samych kości co czaszka gada, ale są one zrośnięte, tworząc cienka i lekką puszkę. Szczęki są bezzębne, dzięki czemu jest możliwe właściwe położenie środka ciężkości. Odcinek szyjny kręgosłupa jest bardzo długi i ruchliwy. Odcinki: piersiowy, lędźwiowy i krzyżowy kręgosłupa są zrośnięte w jedną sztywną belkę. Wolne kręgi ogonowe pozwalają na manewrowanie ogonem. Żebra łącza kręgosłup z mostkiem. Każde z nich składa się z dwóch części, ruchomo połączonych pod kątem 90*. Do mostka są przytwierdzone mięsnie piersiowe, poruszające skrzydłami. Powierzchnię przyczepu tych mięśni zwiększa wysoki grzebień mostka. Posiadają kość kruczą, jest ona tym większa, im ptak jest lepszym lotnikiem. U ptaków w kończynie przedniej, najbardziej zmieniona jest dłoń. Na kciuku kilka piórek tworzy tzw. skrzydełko. Skrócone kości palców II i III tworzą podstawę przyczepu lotek pierwszego rzędu, pozostałe kości palców zanikły. Miednica jest otwarta, nie tworzy obręczy, gdyż ptaki składają bardzo duże jaja. W kończynie tylnej, kości stępu i śródstopia zrosły się w jedną kość skokową. Skok pozostaje nieopierzony, tylko pokryty łuskami lub tarczkami rogowymi.
UKŁAD NERWOWY
Mózgowie ptaków odznacza się dobrze rozwiniętym kresomózgowiem i doskonale rozwiniętym, obficie pofałdowanym móżdżkiem, który odpowiada za koordynację ruchów i właściwe funkcjonowanie zmysłu równowagi. Rdzeń kręgowy biegnie w kanale kręgowym.
NARZĄD WZROKU
Jest to najlepiej rozwinięty narząd. Występuje plamka ślepa, jest to miejsce gdzie nerw wzrokowy opuszcza gałkę oczną i biegnie w stronę mózgu. Pozbawiona jest fotoreceptorów oraz plamka żółta jest to miejsce największej rozdzielczości widzenia związanej z największym zagęszczeniem czopków. Oczy są duże, umiejscowione po bokach czaszki w dużych oczodołach, ze zdolnością do podwójnej akomodacji. W oku występuje grzebień, jest ono osłonięte powiekami (dolna, górna i migawka). W oczodole dwa gruczoły: Hardera (trzeciej powieki) i łzowy.
Grzebień w oku: reguluje ciśnienie w gałce ocznej, dostarcza substancji i płynów odżywczych, lepsze rozpoznanie i widzenie ruchomych przedmiotów.
NARZĄD SŁUCHU I RÓWNOWAGI
Zbudowany z trzech części:
Przewód słuchowy zewnętrzny
Ucho środkowe
Ucho wewnętrzne (w nim błędnik błoniasty wypełniony endorfiną
UKŁAD POKARMOWY
Ptaki maja bezzębne szczęki, pokryte pochwami rogowymi. W połowie przełyku leży obszerne jego rozszerzenie – wole. Służy ono do przenoszenia pokarmu lub wstępnego rozmiękczania ziarna. Młodszym dają białkową wydzielinę z wola, zwaną ptasim mleczkiem. Żołądek ptaków składa się z dwóch części – gruczołowej i mięśniowej ( dobrze rozwinięta u tych grup, które jedzą ziarno lub inny twardy pokarm roślinny. Wewnątrz żołądka mięśniowego zawsze znajdują się specjalne, małe połykane kamyczki, które służą do rozcierania pokarmu, niejako zastępując zęby.
UKŁAD ODDECHOWY
Płuca ptaków są małe, sztywne i nieruchome. Są utkane z naczyń włosowatych i najdrobniejszych oskrzelików. Dzięki odpowiednim połączeniom z workami powietrznymi, stale przepływa przez nie strumień powietrza. W płucach ptaka w ogóle nie zalega zużyte powietrze. Na dolnym końcu tchawicy ptaków leży narząd tylko im właściwy – krtań dolna, aparat do wydawania dźwięków. Rezonans długiej tchawicy powoduje, że głosy ptaków są tak silne w stosunku do ich wielkości.
UKŁAD KRWIONOŚNY
Serce ptaków jest czterodziałowe i do krążenia ogólnego wychodzi z niego prawy łuk aorty. Krew żylna uchodzi do prawego przedsionka, a następnie przepływa do prawej komory, skąd wypływa do płuc. Z płuc krew wraca do lewego przedsionka, a następnie lewej komory, z której uchodzi aorta. Żyła główna dolna przenosi krew od kończyn przez układ wrotny nerek. Erytrocyty i trombocyty zawierają jądro komórkowe. Układ krwionośny umożliwia utrzymywanie stałej temperatury ciała ptaków, która wynosi 39, 5°C.
UKŁAD WYDALNICZY
Ptaki nie maja pęcherza moczowego – nie jest im potrzebny. Mocz spływa moczowodami do kloaki. Niektóre wytwarzają łzy w postaci zagęszczonej solanki. Ptaki są pierwotnie urikoteliczne, co znaczy, że ich nerki usuwają z krwi azotowe produkty przemiany materii i wydalają je jako kwas moczowy, zamiast mocznika czy amoniaku. Kwas moczowy jest wydalany jednocześnie z kałem jako półstała wydalina. Nerka zbudowana jest z warstwy korowej ( czerwonej) i rdzennej (żółtej).
UKŁAD ROZRODCZY
Ptaki są jajożyworodne. Samice ptaków maja tylko jeden, lewy jajnik i jajowód łączący się z kloaką. Składają jaja większe niż gady, ale za to mniejsza ilość. Samice ptaków muszą latać nosząc w sobie dojrzewające jajo. Po złożeniu jaja ptaki zaczynają je wysiadywać, rozwój zarodków rozpoczyna się równocześnie i pisklęta wylęgają się wszystkie naraz. Pisklęta gniazdowników lęgną się nagie, ślepe i całkowicie bezradne – rodzice karmią je i chronią przez dłuższy czas. Pisklęta zagniazdowników są okryte puchem, widzą i są zdolne podążać za matką.
Rząd: KURAKI
Obejmuje gatunki lądowe, grzebiące, zamieszkujące wszystkie strefy klimatyczne, na całym świecie, poza niektórymi wyspami. Ptaki te przypominają z wyglądu kurę, są jednak masywniejsze, mają mocny dziób i spore pazury, co umożliwia im wyszukiwanie pokarmu w glebie. Odżywiają się nasionami, owocami i małymi zwierzętami. W grupie tej obserwuje się znaczny dymorfizm płciowy, samce są większe i barwniejsze. Grzebiące gnieżdżą się na ziemi, pisklęta są zagniazdownikami.
Gatunki występujące w Polsce:
Bażant
Kuropatwa
Przepiórka
Głuszec
Cietrzew
Głuszec - siedlisko: drzewostany iglaste, mieszane. Pożywienie: pokarm roślinny, nasiona, szpilki, pąki. Rozmnażanie: Jaja znoszone są przez samicę - głuszkę w miesiącach kwietniu i maju w gniazdach, wykonanych w formie wgłębień w ziemi pośród trawy, paproci i borowin. Wysiadywane są przez nią przez kolejne 4 tygodnie, mają wielkość jaj kurzych oraz posiadają małe ciemne plamki. Dojrzałość płciowa w drugim roku życia. Wygląd: Ubarwienie samca czarne, na piersi zielonkawy metaliczny połysk. Posiada szare cętki, na grzbiecie i skrzydłach barwa brązowa, na ogonie widoczne białe plamy, a także czerwona plama nad okiem. Samica jest koloru ciemnobrunatnego, na górze prążki w kolorze biało rdzawym, wyraźniejsze na spodzie. Górna część dzioba zakulona ku dołowi obu płci dziób ulega latem złuszczeniu, a jesienią odzyskuje poprzednią grubość i wytrzymałość. Szyja długa, ogon długi i prosty.
Cietrzew – siedlisko: unika zwartych drzewostanów, na wiatrołomach, pożarzyskach, halach i terytoriach bagiennych obfitych w jagody. Pożywienie: pączki drzew, jagody, nasiona, owoce, pisklęta – owady. Rozmnażanie: dojrzałość płciowa pod koniec pierwszego roku życia, samica po dwóch latach. Kura składa 6 – 14 jaj, wysiaduje przez 26 – 28 dni. Ochrona: ściśle chroniony, tokowiska w promieniu do 500m podlegają ochronie strefowej od 1 lutego do 31 maja. Wygląd: Długość ciała cietrzewia wynosi około 60 cm. Cietrzewie mają mocną budowę ciała. Ich pióra pokrywają nogi aż do nasady palców. Niezwykle strojna jest szata godowa samców. Głowa, szyja, dolna część grzbietu i lirowato rozwidlony ogon są czarne z niebieskim połyskiem, pokrywy skrzydeł, znaczone białymi pasami oraz spód ciała są brunatnoczarne, kuper - biały, nagie miejsce wokół oczu (tzw. róża) - czerwone. Samica (cieciorka) jest rdzawa, w ciemne i białe upstrzenia. Gatunki: kura Bankiwa, bażant łowny, paw.
Kuropatwa – siedlisko: pola uprawne poprzecinane miedzami, kępami drzew i krzewów oraz łąkami i pastwiskami. Pożywienie: pokarm roślinny i owady. Rozmnażanie: 10 -20 jaj, wysiaduje 23 – 25 dni, młode są samodzielne. Ochrona: gatunek łowny. Wygląd: Dorosłe ptaki mają szarą głowę, rdzawą twarz oraz pręgowane boki. Samce na brzuchu mają dodatkowo dużą, brązowa plamę w kształcie podkowy. Ogon jest krótki, rdzawy.
Rząd: BLASZKODZIOBE
rząd ptaków pływających obejmujący 2 rodziny: skrzydłoszpony i kaczkowate, liczący 150 gatunków. Najbardziej charakterystycznymi cechami blaszkodziobych są: połączenie 3 przednich palców nóg błoną pławną oraz dziób, którego krawędzie są od wewnątrz opatrzone podwójnym rzędem blaszek rogowych lub ząbków. Blaszki te stanowią, w połączeniu z grubym, mięsistym językiem, zaopatrzonym w podobne blaszki po obu stronach, aparat filtrujący przy pobieraniu pokarmu.
Gatunki:
Kaczka krzyżówka
Kaczka domowa
Gęś gęgawa
Łabędź niemy
Płaskonos
Gęś gęgawa – siedlisko: Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudnodostępne. Pożywienie: żywi się głównie trawą, ale spasa też liście, młode pędy, i zboże oraz różne owoce. Rozmnażanie: Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 białych jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 27-29 dni przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu. Gdy matka schodzi z gniazda przykrywa jaja puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 lub 2 dniach. Wygląd: W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi.
Łabędź niemy – siedlisko: jeziora, stawy hodowlane, starorzecza, glinianki, torfianki, zbiorniki wiejskie i miejskie. Pożywienie: pokarm roślinny, ale ze sporym dodatkiem małży, ślimaków i larw owadów. Rozmnażanie: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając 5 do 9 jaj w kwietniu lub maju. Jaja wysiadywane są przez okres 35 dni tylko przez samicę, podczas gdy samiec pozostaje w pobliżu broniąc w razie potrzeby gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. Zdolność do lotu uzyskują po około 4 – 5 miesiącach. Dwu i trzyletnie młode wprawdzie próbują budować już gniazdo, ale dojrzałość osiągają w 4 roku życia. Wygląd: Samiec i samica są śnieżnobiało upierzone. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest czerwonopomarańczowy dziób oraz duża czarna narośl u jego nasady, większa u samca w okresie godowym. W okresie godowym obie płci z wygiętą w kształcie litery S szyją i nastroszonymi skrzydłami wykonują rytualny taniec na wodzie krążąc wokół siebie.
Płaskonos – siedlisko: rozległe, płytkie i zarastające śródlądowe zbiorniki wodne. Pożywienie: Odżywia się planktonem roślinnym i drobnymi bezkręgowcami wodnymi odcedzanymi szerokim dziobem. Rozmnażanie: Samica składa 8-12 jaj, które wysiaduje sama przez ok. 27 dni. Wygląd: ł. Samiec w upierzeniu godowym ma zieloną, połyskującą głowę, białą pierś, rdzawe boki i ciemnobrązowy grzbiet. Samica brązowobrunatna. Charakterystyczną cechą obu płci jest długi, spłaszczony, łyżkowaty dziób.
Rząd: DRAPIEŻNE
Obejmuje gatunki drapieżne prowadzące dzienny tryb życia, zamieszkujące cały świat. Wiele gatunków jest kosmopolitycznych. Charakteryzują się ostrymi, zakrzywionymi szponami, silnym, haczykowato zagiętym dziobem opatrzonym w tzw. woskówkę, zróżnicowaną wielkością (długość ciała od 15 do 130 cm), dymorfizmem płciowym (samica zazwyczaj większa od samca), przeważnie szarą, brązową lub czarną kolorystyka upierzenia.
Myszołów zwyczajny – siedlisko: Otwarte tereny w pobliżu lasu lub z śródpolnymi zadrzewieniami. Pożywienie: Otwarte tereny w pobliżu lasu lub z śródpolnymi zadrzewieniami. Rozmnażanie: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg w kwietniu, składając 3 do 4 jaj białych mniej lub bardziej upstrzonych szarofioletowymi, żółtawymi, rdzawymi i ciemnobrązowymi plamami. Jaja wysiadywane są przez okres około 30 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 45 dniach. Wygląd: Samica nieco większa od samca, ale obie płci ubarwione jednakowo. W zależności od podgatunku i odmiany barwnej (polimorfizm wewnątrz podgatunku) ubarwiony od jasnokremowego po ciemnobrunatny. Często występuje szary nalot. Wierzch ciemniejszy, u jaśniejszych osobników na spodzie widoczne blade poprzeczne prążki. Dziób ciemny, nogi żółte. Szerokie, zaokrąglone skrzydła trzyma w locie lekko uniesione na kształt litery V, a ogon ma rozłożony.
Orzeł przedni – siedlisko: gęste lasy i góry, rzadko odwiedzane przez człowieka. W górach z półkami skalnymi i innymi wysoko położonymi punktami. Pożywienie: Potrafi upolować młodą kozicę górską, lecz najczęściej poluje na świstaki, choć te są dosyć rzadkie. Chwyta też gryzonie. Rozmnażanie: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając dwa jaja w marcu lub kwietniu. Jaja wysiadywane są okres około 42 dni przez samicę. Pisklęta opuszczają gniazdo po niemal 3 miesiącach. Wygląd: Samica znacznie większa, ale obie płci ubarwione identycznie. U osobników dorosłych grzbiet brunatny, głowa i kark jaśniejsze o złotawym odcieniu. Spód jaśniejszy. Spód jaśniejszy. Lotki i końce sterówek czarne, nasada ogona szara. Nogi żółte. Dziób czarny, zakrzywiony, przystosowany do łapania ciężkich zwierząt. Pomagają też w tym silne mięśnie nóg i pazury ostrzejsze od pazurów kota. Skrzydła długie i szerokie, w locie ślizgowym i podczas krążenia lekko uniesione, na końcach widoczne palczasto rozłożone lotki. Osobniki młodociane są wyraźnie ciemniejsze, z dużymi białymi plamami na skrzydłach i ogonie.
KAINIZM - jest to zabijanie i pożeranie młodszych i słabszych piskląt ( bracia i siostry) przez starsze i silniejsze, w celu pozbycia się konkurencji do pokarmu.
Rząd: DZIĘCIOŁOWATE
Gatunki:
Dzięcioł zielony – siedlisko: zamieszkuje obrzeża przesiedlonych lasów mieszanych i liściastych, szczególnie w dolinach rzecznych. W starych liściastych drzewostanach, w parku, gdzie rosną drzewa o miękkim drewnie, zwłaszcza topole, osiki i wierzby. Pożywienie: żywi się zbieranymi na ziemi owadami, głównie różnymi gatunkami mrówek i ich larwami. Rozmnażanie: Jaja wysiadywane są przez okres około 19–20 dniach przez obydwoje rodziców. Początkowo nagimi pisklętami, gniazdownikami, opiekują się oboje rodzice. Opuszczają one gniazdo po około 21 dniach, są jeszcze potem dokarmiane przez rodziców w ciągu 4–6 tygodni. Szybko stają się jednak samodzielne. Wygląd: Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Wierzch głowy, potylica oraz zajady czerwone, natomiast wokół oka czarna plama. Samica ma czarne zajady i mniejszą czerwoną czapeczkę. Wierzch ciała jasnozielony, brzuch i ogon szarozielony, kuper żółty. Od tych barw upierzenia wzięła się jego nazwa gatunkowa. Na lotkach i sterówkach barwa brunatna. Długi ruchomy język zaopatrzony jest w przedniej części w zadziorki. Okolice oczu są czarne, a tęczówki niebieskie. Dziób i nogi ciemnoszare.
Dzięcioł duży – siedlisko: Stare lasy liściaste, iglaste (sosnowe) lub mieszane z domieszką osiki. Pożywienie: gąsienice motyli, mrówki, chrząszcze, zimą i jesienią również duża ilość nasion sosnowych oraz świerkowych i owoców. Rozmnażanie: jaja wysiadują obydwoje rodzice przez okres 12–13 dni, licząc od złożenia ostatniego jaja. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w dziupli 21 do 25 dni i są wtedy bardzo hałaśliwe. Wygląd: Kuper, ogon, skrzydła, grzbiet i wierzch głowy czarne. U samca na tylnej części głowy (potylicy) jaskrawoczerwona, poprzeczna pręga, której brak u samicy. Tęczówki oczu są czerwone. Czarny pas ciągnie się od dzioba w kierunku piersi. Drugi otacza górną część szyi. Dolna część brzucha i podogonie w kolorze jaskrawoczerwonym oddzielają się wyraźnie od białego spodu. Na szyi dwie białe plamy, podobnie na barkach oraz skrajnych sztywnych sterówkach. Ma mocny, dłutowaty ciemnoszary dziób i szare nogi. Czepne nogi dostosowane są do siadania na pionowych pniach, dwa palce są skierowane ku przodowi, a dwa ku tyłowi.
Rząd: SOWOWATE
Głowa duża, okrągła z oczami osadzonymi frontalnie i otoczonymi charakterystycznie ułożonymi piórami (szlara). Dziób silnie zakrzywiony. Większość sów prowadzi nocny tryb życia. Mają doskonale rozwinięty wzrok i słuch, latają bezszelestnie. Oczy sowy wyłapują nawet najmniejsze ilości światła. Sowy są drapieżne. Żywią się gryzoniami, nietoperzami, małymi ptakami i owadami. Sowy są w stanie w ciemności złowić biegnącą mysz. Gnieżdżą się głównie w dziuplach, szczelinach skalnych i w zabudowaniach. Wydają osobliwe, hukające i jękliwe głosy. Sowy są rozpowszechnione na wszystkich kontynentach.
Pójdźka – siedlisko: Najczęściej w pobliżu osiedli ludzkich, w śródpolnych zadrzewieniach, sadach, parkach, alejach, starych zabudowaniach. Pożywienie: Głównie owady oraz niewielkie gryzonie, rzadziej drobne ptaki lub płazy. Rozmnażanie: Samica składa 4 do 5 jaj. W przeciwieństwie do innych sów, pójdźka zaczyna wysiadywanie dopiero po złożeniu ostatniego jaja, w związku z czym młode rozwijają się jednocześnie i nie ma między nimi różnic w wielkości. Jaja wysiadywane są przez okres około 28 dni wyłącznie przez samicę. Wygląd: Brak dymorfizmu płciowego. Krępa sylwetka, głowa duża i spłaszczona, ogon krótki. Szlara jest kolista, barwy szarej, ciemniejsza w okolicy dzioba, z wyraźniej zaznaczonymi długimi, białymi brwiami. Oczy żółte. Wierzch ciała brązowoszary pokryty kolistymi kremowymi lub białymi cętkami, które są najmniejsze na głowie, zaś największe na skrzydłach. Spód biały albo kremowy, pokryty podłużnymi, brązowymi plamami. Lotki i sterówki brązowe z jasnymi plamkami, które układają się w poprzeczne pasy. Nogi długie, skok obficie opierzony, podczas gdy palce znacznie słabiej.
Płomykówka – siedlisko: Osiedla ludzkie, w pobliżu pól i łąk, równiny z zadrzewieniami, wrzosowiska i pola. Pożywienie: Prawie wyłącznie drobne gryzonie: norniki, myszy, ryjówki aksamitne. Rozmnażanie: Podczas zalotów samiec odbywa loty tokowe połączone z „klaskaniem” skrzydłami i ściga samicę. Oboje wydają przy tym skrzeczące i chrapliwe dźwięki. W lęgu zazwyczaj 4 do 8 jaj, składane w odstępach dwudniowych. Jaja wysiaduje tylko samica przez okres około 30–34 dni. Samica nie opuszcza gniazda, karmi ją samiec, który wielokrotnie w ciągu nocy przynosi pożywienie. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo, ale samice są nieco większe od samców. Sylwetka smukła, skrzydła długie i wąskie, nogi długie i opierzone. Szlara w kształcie serca, wokół oczu rdzawa, na zewnątrz bieleje. Oczy czarne. Wierzch szarobrązowy z nielicznymi drobnymi plamkami. Lotki i sterówki jasnobrązowe w poprzeczne ciemne pasy. Spód żółtobrązowy z drobnymi plamkami.
Rząd: GOŁĘBIE
Gatunki:
Grzywacz – siedlisko: lasy liściaste i mieszane parkach, ogrodach, polach, łąkach, cmentarzach, kępach wysokich drzew, śródpolnych zadrzewieniach i alejach. Pożywienie: Pokarm głównie roślinny – nasiona traw, zbóż i krzewów, jagody, owoce drzew - buczyny i żołędzie, a także młode liście. Rozmnażanie: 2 jaja. Jaja wysiadywane przez oboje rodziców przez ok. 17–19 dni. Pisklęta wykluwają się ślepe i nagie o szaroniebieskiej skórze, czasem tylko są pokryte żółtym lub pomarańczowym puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po 3–4 tygodniach, lotne są po 30 dniach. Wygląd: Upierzenie ciemno-popielate o niebieskim odcieniu, z metalicznie zielonymi bokami szyi, której przedzielają dwie białe plamy (z daleka widoczne i od których wzięły swą nazwę), które razem z białymi przepaskami na przegubach skrzydeł są cechą charakterystyczną tylko dla tego gatunku. Skrzydła są ciemnostalowe, ale brzegi białe pióra. Gardło i jasnopopielata pierś różowawe pierś z jasno-rdzawym nalotem. Oko jasnożółte, z asymetryczną źrenicą. Dziób czerwony. Ogon od spodu jest jasnoszary szary, a na wierzchu ciemnoszary z czarnym końcem.
Skalny – siedlisko: Skalne ściany zarówno na morskich wybrzeżach, jak i równinach czy górach. Forma miejska synantropijna, licznie zamieszkuje miasta. Pożywienie: Różnego rodzaju nasiona i owoce (w mieście odpadki), również żołędzie, jagody oraz drobne ślimaki. Rozmnażanie: Samica składa 2 białe jaja z lekkim, zielonkawym połyskiem. Jaja są wysiadywane przez okres ok. 17 dni przez oboje rodziców, lecz udział samicy jest znacznie większy. Młode wykluwają się po 16–19 dniach, opuszczają gniazdo po 35–37 dniach. Wygląd: Obie płci ubarwione są jednakowo. Upierzenie mają niebieskawoszare z niebieskofioletowymi plamami o metalicznym połysku na bokach szyi, na wierzchu ramieniowej części skrzydeł dwa podłużne ciemne pasy. Biały kuper. Skrzydła od spodu białe, z wąskim, ciemnym tylnym brzegiem, co jest dobrze widoczne w locie. Na końcu ogona ciemny pasek. Oczy czerwone, dziób wąski, ciemnoszary z białą woskówką.
Synogarlica turecka (sierpówka) – siedlisko: najczęściej w miastach, na obszarach luźniejszej zabudowy, ale i na wsiach. Szczególnie w miejscach występowania drzew iglastych, służących za miejsce nocowania. Pożywienie: Nasiona, owoce traw i roślin zielnych oraz chwastów, resztki pokarmu człowieka. Rozmnażanie: Zazwyczaj 3 do 4 lęgów w roku. aja wysiadywane są przez okres 14 do 15 dni przez oboje rodziców. Pisklęta, rzekome gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 20 dniach, kiedy to stają się lotne. Okryte są żółtawoszarym puchem. Wygląd: Ma smukłą sylwetkę z długim ogonem. Brak dymorfizmu płciowego w ubarwieniu i wielkości. Upierzenie szaro-kremowe, wierzch z brązowawym odcieniem, pierś i brzuch płowo-żółte z różowawym nalotem. Głowa od góry jest brązowoszara, a pozostała część szaroróżowa. Na karku czarna pół-obroża z białym obramowaniem górnej krawędzi, zwana też "sierpem”, od którego wzięła się nazwa gatunkowa tego ptaka. Na spodzie ogona szeroki, biały końcowy prążek, a nad nim zajmujące połowę ogona czarne sterówki. Boki ciała niebieskoszare. Nogi czerwone, tęczówki czerwonożółte, dziób czarny, choć na końcu czerwonawo-biały.
Rząd: BRODZĄCE
Gatunki:
Bocian biały – siedlisko: tereny trawiaste, stepy, sawanny, tereny uprawne tereny bagienne, wilgotne lub okresowo zalewane łąki i pastwiska, okolice jezior i laguny. Pożywienie: Żywi się owadami, głównie pasikonikami i chrząszczami, ale również jaszczurkami, wężami, pisklętami i wyjątkowo małymi zającami. Rozmnażanie: Jaja składane w odstępach dwudniowych. Wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 33-34 dni przez obydwoje rodziców, ale nocą zawsze samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po 55-64 dniach; w wieku 70 dni są już prawie samodzielne, lecz dojrzałość płciową uzyskują dopiero po 2–7 latach. Wygląd: Upierzenie białe z wyjątkiem czarnych lotek. Nogi i dziób czerwone. Szyja długa, w locie wyciągnięta do przodu. Skóra wokół oczu czarna, tęczówka ciemnobrązowa lub szara. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym, czyli wykorzystując powierzchnię swoich skrzydeł i wznoszące, ciepłe prądy powietrzne. Siłą własnych mięśni lata niechętnie i tylko na niewielkie odległości. Sposób lotu jak u bociana czarnego, do wzbicia się w powietrze musi oddać parę podskoków. Odlatuje stadami w sierpniu i wrześniu, a wraca w marcu i kwietniu. Głównie można usłyszeć jego klekot, gdy wróci na gniazdo lub w czasie godów, kiedy wygina szyję tak, że głowę kładzie na plecach. Umie też pogwizdywać.
Bocian czarny – siedlisko: Rozległe, stare, podmokłe drzewostany w pobliżu wód i bagien, również lasy górskie. Preferuje zwłaszcza stepy i lasostepy. Pożywienie: Głównie żaby i drobne ryby jak pstrągi potokowe, piskorze, ślizy i karasie. Rzadziej łapie mniejsze ssaki (głównie gryzonie), płazy, gady oraz większe bezkręgowce, wyjątkowo pisklęta innych ptaków. Rozmnażanie: Jaja składane w odstępach dwudniowych wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres 35-45 dni przez obydwoje rodziców. Wygląd: Upierzenie czarne z metalicznym, zielonkawym i purpurowym połyskiem. Brzuch, pokrywy podogonowe i pierś białe. Dorosłe ptaki mają dziób, skórę wokół oczu i nogi czerwone, natomiast u ptaków młodocianych te części ciała są zielonoszare i bladoróżowe. Spód skrzydeł tylko biały na barkówkach. Samica i samiec podobnie upierzone. Z uwagi na słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. W locie ma wyciągniętą szyję, nogi sięgające za ogon.
Rząd: SIEWKOWATE
Małe lub średniej wielkości ptaki ze stosunkowo dużą głową, krótką szyją, krótkodziobe, błona pławna między palcami słabo rozwinięta. W upierzeniu elementy czarne, białe i brązowe. Obie płci podobne lub samiec nieco większy. Gniazdują na ziemi. W zniesieniu 2-4 jaja nakrapiane maskująco, wysiadywanie 18-38 dni.
Gatunki:
Kulik – siedlisko: wilgotne łąki słabo użytkowane rolniczo, bagna, rozległe pola i stepy w pobliżu wody. Pożywienie: owady, pająki, mięczaki, skorupiaki, ale zjada również drobne kręgowce, a jesienią także owoce (głównie jagody) i nasiona. Rozmnażanie: Jaja wysiadywane są przez okres 26-30 dni przez obydwoje rodziców. Zachowują przy tym szczególną czujność. Pisklęta, zagniazdowniki, opuszczają gniazdo po kilku dniach, jednak nadal pozostają pod opieką rodziców. W tym czasie są oni agresywni i hałaśliwi. Wygląd: Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, jednak samice większe od samców i mają dłuższe dzioby. W upierzeniu przeważa kolor szarobrązowy. Wierzch ciała okryty ciemnymi, podłużnymi lub okrągłymi plamami. Spód białawy, również w górnej części pokryty ciemnymi plamami. Kuper biały. Ogon jasnobrązowy z poprzecznym, ciemnym prążkowaniem. Bardzo charakterystyczny długi, wygięty łukowato ku dołowi ciemny dziób o jaśniejszej nasadzie. Nogi czarne. Młode osobniki mają odcień brunatny. W locie widać dobrze biały kuper oraz szarobrunatny, prążkowany poprzecznie ogon. Wśród brodźców odznacza się najdźwięczniejszym głosem.
Rybitwa białoczelna – siedlisko: Wybrzeża mórz i brzegi rzek oraz wyspy w ich nurcie. Pożywienie: Ryby oraz lądowe i wodne bezkręgowce m.in. skorupiaki, mięczaki i owady. Rozmnażanie: Jaja wysiadywane są przez okres 20-24 dni najpierw tylko przez samicę, potem zastępuje ją samiec. Przez pierwszy okres po wykluciu jeden z partnerów zostaje i ogrzewa młode, podczas gdy drugi wyrusza szukać dla nich pokarmu. Co jakiś czas ptaki zamieniają się rolami. Wygląd: To najmniejsza rybitwa, wielkości jerzyka, a mniejsza od rybitwy rzecznej. Ma krępą sylwetkę. Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym czoło jest białe (biała plama klinowato ciągnie się do oka), kantarek i wierzch głowy (czapeczka) czarne, grzbiet i skrzydła popielate, II i III lotka dłoniowa długich i wąskich skrzydeł jest czarna. Reszta ciała biała. Dziób smukły, żółty z czarnym końcem, nogi krótkie, żółtopomarańczowe. W upierzeniu spoczynkowym od sierpnia wierzch głowy ciemnobrązowy z białymi plamkami, większa część czoła biała bez czarnego kantarka, a brunatny kark przemieszany z białymi piórkami. Dziób czarny. Wokół oka widać szaroczarną plamę.
Rząd: WRÓBLOWATE
Wróblowate wykazują wielkie zróżnicowanie w wielkości i wadze ciała, od 4 do 1500 g. Cechą charakterystyczną są 4 palce umieszczone na jednym poziomie, 3 do przodu i 1 do tyłu. Budowa anatomiczna bardzo podobna u większości rodzin. Samce zazwyczaj jaskrawiej ubarwione od samic. Wiele gatunków wyróżnia się urozmaiconym śpiewem.
Rodziny i gatunki:
Krukowate:
Kruk – siedlisko: obrzeża dużych kompleksów leśnych liściastych i iglastych, gdzie starodrzew przeplata się z bujnymi łąkami, zadrzewienia śródpolnymi, w pobliżu rzek i zbiorników wodnych, pól poprzecinanych kępami wysokich drzew, poręb, skalistych wybrzeży i zboczy. Pożywienie: Wszystkożerny, jednak głównie pokarm zwierzęcy – drobne ssaki, żaby i inne płazy, jaszczurki, inne gady, ptaki, w tym ich młode i jaja, owady, dżdżownice, robaki, ślimaki, szczególnie zimą i w górach często padlina, również odpadki ze śmietników. Rozmnażanie: Od złożenia pierwszego jaja tylko samica siedzi na jajach ok. 20-23 dni. W tym czasie samiec ją dokarmia. Rodzice wspólnie dokarmiają swoje potomstwo. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po ok. 5-6 tygodniach (ok. 40 dniach). Młode osiągają dojrzałość płciową przeważnie po 3 latach. Wygląd: Obie płcie ubarwione jednakowo i tej samej wielkości. Upierzenie czarne z metalicznym połyskiem. Młode ptaki nie mają purpurowego połysku na głowie i grzbiecie. Duży, masywny, mocny czarny dziób ma pod spodem "brodę" utworzoną z dłuższych piór. Głowa duża, na podgardlu charakterystycznie nastroszone pióra. Długi, klinowaty ogon. Nogi są czarne.
Wrona – siedlisko: doliny rzek, obrzeża jezior, małe laski w pobliżu łąk i terenów wilgotnych, obrzeża wszelkich lasów i zadrzewień śródpolnych. Pożywienie: wszystkożerna, jednak głównie pokarm zwierzęcy- drobne ssaki, ptaki, owady, dżdżownice, ślimaki i inne bezkręgowce, również padlina, nasiona, owoce i odpadki ze śmietników. Rozmnażanie: Od złożenia pierwszego jaja samica siedzi na jajach ok. 18-21 dni. Rodzice otaczają potomstwo troskliwą opieką. Gdy partnerka siedzi na jajach lub opiekuje się młodymi samiec niestrudzenie dostarcza pokarm. Po pewnym czasie gdy te podrosną matka również zaczyna przynosić im pożywienie. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po ok. 5 tygodniach. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo. Grzbiet i brzuch popielate, natomiast górna część piersi, głowa, skrzydła i ogon czarne z metalicznym połyskiem. Dziób czarny, masywny, nieco zakrzywiony. Tęczówki oczu są ciemnobrązowe. Tworzy wieloletnie pary. W porównaniu z gawronem ma masywniejszy dziób, bardziej zaokrągloną sylwetkę, płaskie czoło i całkowicie odsłonięte nogi.
Kawka – siedlisko: głównie parki i miasta, czasem również ruiny, skały i obrzeża drzewostanów. Pożywienie: Głównie dżdżownice, pędraki, gryzonie, odpadki. Rozmnażanie: 5 – 6 jaj; Od złożenia pierwszego jaja trwa przeważnie 17-19 dni. Pisklęta osiągają samodzielność po ok. 30 dniach, lecz na noc wracają jeszcze do gniazda. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie czarne, a boki szyi, głowy i karku szare. Na głowie czarna "czapka". Tęczówki mlecznobiałe, widoczne z daleka, tworzące silny kontrast z ciemnym upierzeniem.
Orzechówka – siedlisko: Rozległe drzewostany iglaste, bory głównie świerkowe przede wszystkim w tajdze i w górach. Pożywienie: Głównym pokarmem są nasiona sosny syberyjskiej, a tam gdzie ona nie rośnie – orzechy laskowe, bukiew,, żołędzie, nasiona z szyszek, różne mięsiste owoce. Rozmnażanie: W marcu składa 2–4 jaja. d złożenia pierwszego jaja trwa zwykle od 17 do 19 dni i nawet jeżeli jest kilkustopniowy mróz, pisklęta rozwijają się normalnie. Samica praktycznie nie schodzi z jaj. Wygląd: Ptak wielkości gołębia o dużej głowie. Obie płci ubarwione jednakowo. Upierzenie czekoladowobrązowe, na tym tle liczne białe plamki w kształcie kropelek. Skrzydła zaokrąglone, szerokie, czarnobrązowe z zielonkawym metalicznym połyskiem. Wierzch głowy jednolicie ciemnobrązowy, podobnie, jak końce lotek. Kuper i pokrywy podogonowe białe. Ogon czarny z zielonkawym lub niebieskawym połyskiem, końcówki sterówek białe. Duża głowa.
Sojka – siedlisko: Występuje licznie w lasach liściastych i mieszanych o bogatej strukturze, ale również w niewielkich lasach pomiędzy polami i łąkami. Pożywienie: Sójka odżywia się bezkręgowcami, jajami i pisklętami ptaków, nasionami (szczególnie żołędzie) oraz owocami. Rozmnażanie: od koniec kwietnia lub w maju, w odstępach jednodniowych, samica składa 5-7 jaj. Wysiadywanie trwa od złożenia pierwszego lub drugiego jaja przez 16-17 dni. Oboje rodzice opiekują się lęgiem i utrzymują stały kontakt głosowy, ale koło gniazda raczej się nie odzywają. Wygląd: Dobrze rozpoznawalny nawet z daleka po niecodziennym połączeniu ciemnej i jasnoczerwono brązowej barwy z niebiesko-czarnym prążkowanym skrzydełkiem. Obie płci ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Większość upierzenia brązowa o pastelowym, różowym odcieniu. Kuper i dolne pokrywy ogona białe. Na zaokrąglonych skrzydłach charakterystyczne lusterka: białe oraz niebieskie z czarnym prążkowaniem. Czoło białe z czarnym kreskowaniem, od dzioba gruby czarny wąs, boki głowy są czerwonobrązowe. Sterówki i końce skrzydeł czarne. Ma brązowe tęczówki.
Drozdy:
Kos – siedlisko: lasy z bujnym podszytem, parki, ogrody i inne obszary z drzewami lub krzewami. Pożywienie: Bezkręgowce – robaki, mięczaki, zwłaszcza dżdżownice, ślimaki i owady, które wygrzebuje ześciółki, opadłych liści lub trawy, czereśnie, truskawki, czerwona porzeczka. Rozmnażanie: Samica składa 3–6 wysmukłych jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 12–14 dni przez samicę. Średnio co godzinę przylatuje samiec, pozwalając jej na chwilę odpoczynku i zdobycie pożywienia. Wygląd: Samiec jednolicie, błyszcząco czarny z wyróżniającym się żółtym dziobem z czarnym końcem, jesienią staje się brązowy, starsze osobniki mają dziób pomarańczowy (zwłaszcza wiosną). Podobnego koloru jest obrączka oczna. Pełni on funkcje sygnalizacyjne pomiędzy porozumiewaniem się pomiędzy osobnikami tego samego gatunku. Wokół oka ma nagą żółtą obrączkę, a sama tęczówka jest ciemnobrązowa. Samica oliwkowobrązowa z niewyraźnymi brązowymi plamkami na szarym spodzie i rozjaśnieniem na podgardlu, dziób brązowy, na gardzieli różowy odcień. U obu płci nogi ciemnobrązowe. Młode podobne do samicy, ale bardziej brązowe i więcej nakrapiane na spodzie ciała. Mają początkowo ciemny dziób, który żółty staje się dopiero w drugim roku życia. Niedojrzałe samce są matowoczarne. Rozróżnienie zatem płci i wieku w terenie nie przysparza większych problemów. Obie płci mają podobną wielkość.
Kwiczoł – siedlisko: Skraje wilgotnych lasów łęgowych, zwłaszcza topolowych, zadrzewione brzegi rzek i inne niewielkie zadrzewienia. Pożywienie: Odżywia się drobnymi bezkręgowcami wyszukiwanymi w ziemi, głównie owadami i ich larwami oraz dżdżownicami, a także nasionami i owocami. Rozmnażanie: Samica składa 5–6 jaj. Samica wysiaduje jaja przez 12–14 dni. Wygląd: Obie płci ubarwione podobnie, samce jedynie nieco intensywniej. Charakterystyczne, trójbarwne upierzenie: szara głowa i kark, brązowy grzbiet i wierzch skrzydeł oraz czarnobrunatny ogon. W locie widoczny biały spód skrzydeł, wyraźnie odcinający się od szarego kupra i ciemnego ogona. Pierś żółtawa lub pomarańczowa, brzuch biały. Na piersi i bokach gęste czarne kreskowanie, plamy mają kształt grotów. Dziób u samców w szacie godowej żółty, a w szacie spoczynkowej ciemnieje na czubku i z wierzchu, upodabniając do dziobów samic i młodych. Wokół oczu i dzioba zaczernienie, różnej wielkości i intensywności.
Podróżniczek – siedlisko: miejsca wilgotne, nadbrzeżne zarośla, zakrzewione, podmokłe łąki, skraje lasów i parki. Pożywienie: Owady, jesienią uzupełnione przez jagody. Rozmnażanie: Jeden do dwóch lęgów w roku. Składa 5 do 7 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 13 do 14 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po 13 do 14 dniach. Karmione są owadami i innymi małymi zwierzętami. Wygląd: Wyraźny dymorfizm płciowy w upierzeniu – samiec w okresie godowym ma jaskrawoniebieską plamę na podgardlu i piersi obwiedzioną czarną i rdzawą obwódką. Spód ciała biały, kremowa brew, wierzch ciała brunatny, przy ogonie rdzawe plamy. W okresie spoczynkowym podgardla obu podgatunków bieleją. Samice mają natomiast brązowy wierzch ciała, biały spód z czarną przepaską na piersi, kremowym podgardlem i wąsem.
Sikory:
Bogatka – siedlisko: Różnorodne lasy, zadrzewienia polne, często w sąsiedztwie człowieka. Pożywienie: owady, pająki i inne bezkręgowce oraz pokarm roślinny. Rozmnażanie: Jaja wysiadywane są przez okres 13-14 dni przez samicę. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 15-21 dniach. Przez 3 tygodnie przebywania potomstwa w gnieździe samiec pomaga partnerce w jego dokarmianiu. Rodzina przebywa ze sobą jeszcze przez 3 kolejne tygodnie. Wygląd: obie płci bogatki ubarwione są niemalże jednakowo, ale jednak występują różnice w upierzeniu. Samiec wyróżnia się szerszym i dłuższym (wychodzącym od gardzieli po ogon) czarnym paskiem na żółtej piersi i brzuchu oraz błyszczącą czarną głową i karkiem. Samice mają bardziej matową głowę i czarny pasek na spodzie ciała kończy się już na wysokości nóg. Obie płci są zbliżonej wielkości. Wierzch ciała oliwkowy, a pokrywy skrzydłowe szaroniebieskie z białym prążkiem. Spód żółty z czarną, podłużną pręgą (szerszą u samca niż u samicy). Skrzydła i ogon są czarnoszare, a na lotkach widać poprzeczną białą pręgę. Bogatki mają czarne dzioby, ciemnobrązowe tęczówki oczu i szaroniebieskie dość długie i silne nogi, dzięki którym poruszają się zręcznie pomiędzy gałązkami.
Uboga – siedlisko: Widne zarośla, lasy liściaste i mieszane. Pożywienie: Drobne owady, głównie gąsienice i owadzie jajeczka, pająki oraz inne bezkręgowce, także pokarm roślinny. Rozmnażanie: 6 – 10 jaj. Samica wysiaduje jaja 2 tygodnie. Młode, gniazdowniki, są karmione przez oboje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po 18-19 dniach. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo i podobnej wielkości. Upierzenie na wierzchu i skrzydłach brązowoszare, od spodu beżowobiałe. Na głowie obu płci błyszcząca na granatowo czarna czapeczka ograniczona jest tylko do wierzchołku głowy, jedynie na podbródku widać maleńki czarny śliniaczek o ostrych krawędziach. Dziób krótki, czarny. Na pokrywach skrzydłowych nie ma przejaśnień. Ma ciemnoszary ogon, czarny dziób i tęczówki oczu oraz jasnoniebieskie nogi.
Czubatka – siedlisko: lasy iglaste i mieszane. Pożywienie: owady i ich larwy, pająki oraz inne bezkręgowce. Rozmnażanie: 5 -6 jaj. Od złożenia przedostatniego jaja trwa ok. 15–18 dni i zajmuje się nim tylko samica. W tym okresie jej partner ją karmi. Młode, gniazdowniki, opuszczają dziuplę po 20–22 dniach. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo, dość pospolicie, ale charakterystycznie. Na głowie charakterystyczny, sterczący i zaostrzony czarno-biały czubek (zbudowany z biało obrzeżonych piór). Na głowie widnieje niepowtarzalny czarno-biały rysunek. Policzki białe z czarną kreską i białymi obrączkami, na podgardlu szeroki czarny śliniak. Wierzch ciała beżowobrązowy, skrzydła i ogon szarobrązowe, brązowawy bok ciała. Spód jaśniejszy, beżowobiały. Tęczówki oczu są brązowe.
Modra – siedlisko: prześwietlone, słoneczne lasy liściaste i mieszane oraz wszelkie zadrzewienia. Pożywienie: owady, pająki i inne drobne bezkręgowce oraz nasiona. Rozmnażanie: Od połowy kwietnia składa 7-13 jaj. Jaja wysiadywane są przez 12-14 dni przez samicę. Pisklęta, gniazdowniki, opuszczają gniazdo po 17-18 dniach. Wygląd: Obie płci ubarwione jednakowo i zbliżonej wielkości, choć samica ma bardziej matowe i mniej wyraziste barwy głównie na czole i skrzydłach. Niebieska barwa piór samca jest bardziej szafirowa i jaskrawa, a u samicy szarawa. Wierzch głowy niebieski (czapeczka bledsza u samic), biało obrzeżony (czapeczka samicy może być trochę bledsza), jej szczyt z przodu jest jaśniejszy. Skrzydła i ogon jasnoniebieskie podobnie jak wierzch głowy, grzbiet żółtozielony, spód ciała, pierś i brzuch, żółty z czarnym paskiem pośrodku. Na lotkach znajduje się biały poprzeczny pasek. Czarny wąski pasek oczny sięga od dzioba aż na tył głowy i na karku łączy się. Czoło i policzki białe. Dziób jest czarny, tęczówki oczu są ciemnobrązowe, a nogi szaroniebieskie. Czarny podbródek przedłuża się w czarne linie na bokach głowy, które łączą się, tworząc obrożę. Na karku jasna plamka.
Wikłacze:
Wróbel domowy – siedlisko: Osiedla ludzkie i ich najbliższe otoczenie. Pożywienie: Głównie nasiona zbóż, chwastów, drzew i krzewów, a wiosną drobne owady. Rozmnażanie: Od 2 do 4 lęgów w roku. Od kwietnia do sierpnia składa po 5–6 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 13–14 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 17 dniach. Wygląd: Krępy, o stosunkowo dużej głowie i mocnym dziobie. U samca wierzch ciała brązowy z ciemniejszymi paskami, spód szary. Policzki szare, oddzielone brązową pręgą od szarego wierzchu głowy. Na podgardlu czarny śliniak. Nogi brązowe lub różowe. Samice o szarobrązowym upierzeniu, na grzbiecie paskowanym, bez wyraźnych cech charakterystycznych. Nad okiem nie zawsze wyraźna jaśniejsza brew. Nogi różowe, dziób szary.
Mazurek – siedlisko: Otwarte pola uprawne, parki, sady i ogrody, także w miastach. Pożywienie: Głównie nasiona zbóż, chwastów, drzew i krzewów, a wiosną drobne owady. Rozmnażanie: 2 lęgi w roku. Od kwietnia do czerwca składa po 4–6 jaj. Obydwoje rodziców przez okres 13–14 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po ok. 15–16 dniach. Wygląd: Najpewniejszą cechą rozpoznawczą jest czarna plamka na białym policzku (wróbel ma policzek jednolicie szary). Poza tym mazurek ma brązowy wierzch głowy (wróbel – szary), a na skrzydłach dwie białe pręgi (u wróbla pręga jest tylko jedna). Obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch ciała ciemnobrązowy z paskowaniem, spód jednolicie brązowoszary. Wokół szyi biała obroża, na podgardlu mały czarny śliniaczek (u wróbla jest on dużo większy). Dziób czarny, nogi jasnobrązowe.
Jaskółki:
Brzegówka – siedlisko: Otwarte przestrzenie w pobliżu miejsc dogodnych do gniazdowania i założenia kolonii - koryta rzek z wysokimi, piaszczystymi brzegami. Pożywienie: Drobne owady, zwykle związane ze środowiskiem wodnym, chwytane w locie. Rozmnażanie: Samica znosi 5-6 czystobiałych jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 16 dni przez obydwoje rodziców. Wygląd: Brak dymorfizmu płciowego. Wierzch ciała bladobrunatny, spód biały z brunatną przepaską w górnej części piersi. Gładki ogon jest lekko rozwidlony, a skrzydła wąskie, choć o szerokiej podstawie. Młode ubarwione podobnie jak osobniki dojrzałe, choć ich brązowe pióra w górnej części ciała mają żółtawe brzegi (delikatny łuskowaty wzór).
Dymówka – siedlisko: występuje niemal wyłącznie w pobliżu ludzkich siedzib. Pożywienie: drobne owady (błonkówki, chrząszcze, muchówki). Rozmnażanie: 4 – 5 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 14 do 16 dni przez oboje rodziców, choć głównie przez samicę. Wygląd: Smukły, niewielki, niebiesko-czarny ptak o ceglastoczerwonym czole i podgardlu (pod którym metalicznie ciemnoniebieski pasek) oraz kremowobiałym spodzie ciała. Silnie wcięty ogon, widełki są najdłuższe u starych samców - do 7,5 cm głębokości. Skrzydła dość długie i wąskie, ostro zakończone. Słaby dymorfizm płciowy - obie płci ubarwione jednakowo, samice mają jedynie nieco krótsze zewnętrzne sterówki. Wierzch czarny z granatowym połyskiem, na piersi czarna obwódka, tej samej barwy obwódka na szyi. Mały, czarny dziób. Nogi drobne, czarne. Na spodniej stronie ogona białe plamy.
Oknówka – siedlisko: Pojawia się na najbardziej zurbanizowanych terenach - zamieszkuje osiedla ludzkie. Pożywienie: Drobne owady chwytane w locie. Rozmnażanie: 5 – 6 jaj. Jaja wysiadywane są przez okres 12 do 14 dni przez obydwoje rodziców. Potem karmią swe potomstwo owadami. Wygląd: Brak dymorfizmu płciowego - obie płci tego samego rozmiaru. Ogon znacznie mniej wcięty niż u dymówki. Upierzenie - wierzch ciała czarny z metalicznym połyskiem, spód, brzuch i kuper biały (nad ogonem znajduje się duża prostokątna biała plama), szare podgardle. Ma czarny dziób i ciemnobrązowe oczy.
Łuszczaki:
Zięba – siedlisko: wszelkie typy zadrzewień. Pożywienie: Zjada głownie nasiona oraz owoce jagodowe, jabłek śliwek, porzeczek i gruszek. Rozmnażanie: 3 – 6 jaj. Samica wszystkie czynności wykonuje sama. Wysiadywanie rozpoczyna się po złożeniu ostatniego jaja. Trwa ona 11-15 dni. Wygląd: Samiec w upierzeniu godowym ma niebieskoszarą głowę i kark, plecy rdzawe, a kuper zielonkawy. Spód ciała jest brązoworóżowy. Na skrzydłach ma dwie białe pręgi — jedną szeroką, drugą wąską. Zewnętrzne sterówki są wyraźnie białe. Jesienią po drugim pierzeniu głowa samca jest brązowa, lecz do wiosny brązowe brzegi piór wycierają się, a ich szary środek staje się widoczny, co powoduje niebieskoszare zabarwienie głowy. Samica zięby nie jest tak barwnie upierzona — podobnie jak młode jest szarobrązowa. Wnętrze paszczy piskląt jest karminowoczerwone, o coraz intensywniejszym zabarwieniu ku środkowi, zajady zaś są białawe.
Gil – siedlisko: Wilgotne, gęste lasy iglaste i mieszane. Pożywienie: Głównie nasiona drzew i krzewów leśnych. Rozmnażanie: 4 – 5 jaj. Od zniesienia ostatniego jaja trwa od 12–14 dni i jest wykonywane tylko przez samicę. Po wykluciu oboje partnerzy karmią swoje potomstwo. Wygląd: . Ptak o krępej sylwetce, wydatnej piersi i dużej głowie. Dziób czarny, gruby, krótki, mocny i stożkowaty. Tęczówki oczu i nogi są brązowe. U obu płci czarny wierzch głowy, biały kuper i długi, niebieskoczarny ogon, różowobrązowy spód. Skrzydła długie, czarne ze skośną białą pręgą (wraz z białym kuprem są elementami obecnymi u tych ptaków niezależenie od wieku i płci). Dymorfizm płciowy jest mocno zaznaczony, choć obie płci są jednakowej wielkości. U samca policzki i pierś jaskrawoczerwona, grzbiet (płaszcz) niebieskawopopielaty. Dorosłe samce mają zawsze czarną czapeczkę obejmującą twarz podczas gdy młodociane - brązową. U samicy pierś bledsza, brązowo-różowa, grzbiet brązowoszary.