Gonady : Układ rozrodczy (męski i żeński) składa się z gonad (jądra i jajniki) oraz z dróg wyprowadzających gamety. Każda gonada pełni podwójną funkcję: (1) wytwarza gamety (plemniki, komórki jajowe) i (2) zawiera komórki dokrewne produkujące i wydzielające hormony płciowe. Jądro : Tkanka łączna tworzy torebkę otaczającą jądro (błona biaława) i przegrody dzielące miąższ jądra na zraziki. Zraziki zbudowane są z licznych, mocno poskręcanych kanalików nasiennych, pomiędzy którymi znajduje się niewielka ilość tkanki łącznej (przestrzeń śródmiąższowa) zawierającej naczynia, włókna nerwowe i komórki dokrewne (Leydiga). Kanalik nasienny : otoczony jest błoną graniczną – cienką warstwą tkanki łącznej zawierającej kurczliwe komórki mioidne (ich skurcz powoduje wypchnięcie plemników do początkowych odcinków dróg wyprowadzających). Ścianę kanalika tworzy wielowarstwowy “nabłonek” plemnikotwórczy, w skład którego wchodzą: (1) różnicujące się komórki plemnikotwórcze i (2) komórki Sertolego. Komórki plemnikotwórcze mają kształt kulisty, słabo rozwinięte organelle i układają się w “nabłonku” zgodnie z przebiegiem różnicowania (od obwodu, gdzie znajdują się najmniej zróżnicowane, do światła). Spermatogeneza : Proces różnicowania i dojrzewania komórek plemnikotwórczych nosi nazwę spermatogenezy. Dzieli się go na trzy etapy:(1) spermatocytogeneza – jej celem jest wytworzenie spermatocytów. Leżące na obwodzie kanalika spermatogonie intensywnie się dzielą, część z nich przekształca się w spermatocyty I rzędu (2) mejoza - spermatocyty I rzędu poprzez I podział mejotyczny przekształcają się w spermatocyty II rzędu. Te z kolei przechodzą II podział (wyrównawczy), w wyniku którego powstają haploidalne spermatydy.(3) spermiogeneza – jej celem jest przekształcenie typowej komórki (spermatyda) w wysoko wyspecjalizowany i unikatowy morfologicznie plemnik. W trakcie tego procesu aparat Golgiego spermatydy wytwarza akrosom (pęcherzyk zawierający enzymy trawienne), jądro komórkowe ulega spłaszczeniu i znacznemu zagęszczeniu, wyrasta witka (budowa aksonemy i mechanizm ruchu identyczny jak w migawce, p. tkanka nabłonkowa), wokół jej początkowego odcinka gromadzą się mitochondria, a w końcowym etapie zostaje odrzucona cała zbędna już reszta cytoplazmy. Dojrzały plemnik : zbudowany jest z (1) główki zawierającej jądro komórkowe oraz umieszczony na jego przednim biegunie spłaszczony akrosom, oraz (2) witki, w której wyróżnia się kolejno 3 odcinki: (a) wstawkę, w której aksonemę otaczają podłużnie biegnące włókna białkowe oraz mankiet ze spiralnie ułożonych mitochondriów, (b) najdłuższy odcinek główny, w którym zamiast mitochondriów aksonemę i włókna otacza osłonka włóknista i (c) odcinek końcowy zbudowany wyłącznie z aksonemy otoczonej błoną komórkową. Komórki Sertolego : to wysokie komórki sięgające od podstawy do światła “nabłonka” plemnikotwórczego. Posiadają liczne wypustki cytoplazmatyczne, którymi otaczają sąsiadujące komórki plemnikotwórcze. Komórki te wspomagają i kontrolują proces spermatogenezy, pełniąc funkcje odżywcze, fagocytując odrzuconą cytoplazmę spematyd, produkując czynniki regulujące poziom hormonów płciowych na terenie kanalika oraz – pośrednio lub bezpośrednio częstotliwość podziałów komórek plemnikotwórczych. Łacząc się ze sobą strefami zamykającymi, wytwarzają tzw. barierę krew-jądro, zapobiegającą atakowi układu immunologicznego na dojrzewające plemniki. Komórki Leydiga rozsiane są w niewielkich grupach w przestrzeni śródmiąższowej. Mają typowe cechy komórek steroidogennych (p. gruczoły dokrewne), zawierają specyficzne tylko dla nich białkowe kryształki Reinkego. Produkują i wydzielają główny męski hormon płciowy, testosteron. Jajnik : Jajnik zbudowany jest z łącznotkankowego zrębu, w którym - w części obwodowej (korowej) znajdują się pęcherzyki jajnikowe zawierające komórki jajowe (oocyty) na różnych etapach dojrzewania oraz struktury wytworzone z pęcherzyków po owulacji (ciałko żółte, ciałka białawe), a w części centralnej (rdzennej) liczne naczynia krwionośne. Pęcherzyki jajnikowe : Kolejne etapy dojrzewania komórki jajowej wiążą się z rozwojem otaczających ją struktur pęcherzyka jajnikowego i stopniowym zwiększaniem jego rozmiarów.(1) Pęcherzyk zawiązkowy (30-40 μm) zbudowany jest z oocytu zatrzymanego w profazie pierwszego podziału mejotycznego oraz jednej warstwy otaczających go płaskich komórek pęcherzykowych. W każdym jajniku jest wiele tysięcy pęcherzyków zawiązkowych, i tylko ich niewielka część wchodzi w dalsze etapy rozwoju w trakcie okresu rozrodczego.(2) Pęcherzyk pierwotny i jego kolejne stadium, (3) pęcherzyk wzrastający bezjamisty charakteryzują się szybkim rozwojem tworzących je struktur: (a) oocyt zwiększa swoje rozmiary, a na jego powierzchni pojawia się osłonka przezroczysta (zona pellucida) – warstwa glikoproteidów zawierająca m.in. receptory dla plemników; (b) otaczające komórki pęcherzykowe zwiększają swoją wysokość, a następnie namnażają się tworząc wokół oocytu kilka pokładów (warstwa ziarnista); (c) fibroblasty i włókna kolagenowe skupiają się wokół pęcherzyka, tworząc osłonkę pęcherzyka (theca folliculi). W jej wewnętrznej warstwie (theca interna) fibroblasty przekształcają się w komórki dokrewne o charakterze steroidogennym – produkują one androgeny, które przez komórki warstwy ziarnistej są przekształcane w estrogeny, żeńskie hormony płciowe.(4) Pęcherzyk wzrastający jamisty zawiera oocyt o maksymalnych rozmiarach (ok. 150 μm), a pomiędzy komórkami warstwy ziarnistej pojawiają się przestrzenie wypełnione płynem, które stopniowo łączą się ze sobą, tworząc jamę pęcherzyka.(5) Pęcherzyk dojrzały (Graafa) charakteryzują największe rozmiary (do 1,5 cm) i duża jama wypełniona płynem. Komórki warstwy ziarnistej zostały zepchnięte na obwód pęcherzyka, również na obwodzie (na tzw. wzgórku jajonośnym) znajduje się otoczony nimi oocyt, który przechodzi I podział mejotyczny. Osłonka pęcherzyka jest dobrze rozwinięta. W trakcie owulacji ściana pęcherzyka pęka, a oocyt wraz z kilkoma warstwami otaczających komórek pęcherzykowych (wieniec promienisty) wydostaje się do jajowodu. Ciałko żółte : Po owulacji pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte – twór o wysokiej aktywności dokrewnej. Ściana pęcherzyka zapada się, a komórki warstwy ziarnistej i osłonki pęcherzyka namnażają się i powiększają, tworząc lite utkanie. Z uwagi na pochodzenie, wyróżniamy dwa typy komórek: ziarnisto-luteinowe i osłonkowo luteinowe. Oba typy mają cechy komórek steroidogennych i produkują główne żeńskie hormony płciowe: estrogeny i progesteron.Pod koniec cyklu menstruacyjnego ciałko żółte ulega degeneracji. W przypadku zajścia w ciążę, ciałko żółte rozrasta się (tzw. ciałko żółte ciążowe) i utrzymuje przez okres ok. 4 miesięcy. Jego funkcję dokrewną przejmuje następnie łożysko, a ciałko żółte degeneruje. Degenerujące ciałko żółte przekształca się w łącznotkankową bliznę zbudowaną głównie z włókien kolagenowych – ciałko białawe. Tkanka nerwowa : --Tkanka nerwowa składa się z wysoko wyspecjalizowanych komórek nerwowych zwanych neuronami oraz komórek podporowych zwanych glejowymi. ---Neurony wytwarzają sieć połączeń mających na celu: ---Przetwarzanie i zapamiętywanie informacji ---Wysyłanie odpowiednich sygnałów od komórek efektorowych ---Dzięki temu układ nerwowy umożliwia szybkie i precyzyjne komunikowanie się między oddalonymi od siebie okolicami organizmu. Cytologia komórki nerwowej:Neurony charakteryzują się wysoką aktywnością metaboliczną bo stale potrzebują dużo energii do utrzymywania gradientów elektrochemicznych Neurony spoczywają na rusztowaniu utworzonym przez komórki glejowe. Są to drobne komórki o różnych kształtach. Wyróżniamy: Makroglej:Komórki gwiaździste (astrocyty) uczestniczą w odżywianiu neuronów i usuwaniu ich produktów przemiany materii oraz tworzeniu bariery krew- mózg ----Komórki skąpowypustkowe (oligodendrocyty) biorą udział w tworzeniu osłonki mielinowej włókien nerwowych -------Mikroglej tworzy układ odpornościowy mózgu ---Komórki nerwowe mają bardzo różny kształt. Komórka składa się: Z ciała komórki (perykarionu) zawierającego jądro komórkowe i większość organelli komórkowych ---I wypustek: ---Krótkie rozgałęzione drzewkowato wypustki nazywamy dendrytami. ----A odchodząca od bieguna komórki jedną długą wypustkę rozgałęziającą się dopiero na końcu nazywamy neurytem albo aksonem. ---Dendryty przewodzą bodźce elektryczne do komórki a akson – od komórki. ---Synapsa to połączenie między aksonem jednej komórki nerwowej a drugą komórką nerwową ( jej ciałem aksonem lub dendrytem) umożliwiające bezpośrednią komunikację między komórkami nerwowymi. Występują synapsy nerwowo- mięśniowe przewodzące impulsy z nerwu do mięśnia. W synapsie zakończenie aksonu tworzy zgrubienie (kolbka synaptyczna) ściśle dopasowana do powierzchni komórki docelowej, ale oddzielone od niej wąską szczeliną zwaną szczeliną synaptyczną. Błona komórkowa po obu stronach szczeliny synaptycznej zawiera swoiste białka błonowe oraz receptory biorące udział w przekazywaniu impulsów nerwowych. W zakończeniu aksonu widoczne są pęcherzyki synaptyczne zawierające substancje przekaźnikową. ---Po dojściu impulsu elektrycznego do kolbki synaptycznej z pęcherzyków synaptycznych na drodze egzocytozy uwalnia się przekaźnik do szczeliny synaptycznej. Cząsteczki przekaźnika przenikają przez szczelinę i łączą się z receptorami na błonie komórkowej neuronu docelowego powodując dalsze przekazanie impulsu elektrycznego. Tak działa synapsa chemiczna, która przewodzi sygnały tylko w jednym kierunku tj. od aksonu do sąsiedniej komórki. ---Występują również synapsy elektryczne gdzie błony komórkowe sąsiadujących komórek ściśle do siebie przylegają, które łączą się ze sobą połączeniami komunikującymi. Takie połączenia łączą głównie komórki mięśnia sercowego i mięśni gładkich. Synapsy te przewodzą bodźce dwukierunkowo. ----Włókno nerwowe jest aksonem pokrytym osłonkami. Włókna nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym (mózgowie i rdzeń kręgowy) leżą w pęczkach tworzących szlaki nerwowe a w obwodowym układzie nerwowym ich pęczki nazywamy nerwami. Mamy dwa typy osłonek: Schwanna (funkcja izolacyjna, wspomaga metabolicznie otaczany akson) oraz mielinowa (funkcja ochronna, zwiększa tempo przewodzenia impulsów nerwowych). Osłonka Schwanna (neurolemma) występująca we włóknach obwodowego układu nerwowego zbudowana jest z komórek zwanych lemmocytami, które wytwarzają cytoplazmę. Włókna nerwowe posiadające tylko neurolemmę nazywamy włóknami bezrdzennymi (bez osłonki). Osłonka mielinowa otacza włókna nerwowe w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym. Włókna te nazywamy włóknami rdzennymi (z osłonką). Osłonka ta jest owinięta spłaszczoną cytoplazmą lemmocytu (w obwodowym układzie nerwowym) lub komórki glejowej zwanej oligodendrocytem ( w ośrodkowym układzie nerwowym) wokół włókna nerwowego. Osłonka mielinowa jest zbudowana głównie z licznych warstw błony komórkowej. Między fragmentami osłonki stworzonej przez komórki są miejsca bez osłonki zwane przewężeniami Ranviera. Tkanka mięśniowa : Tkanka mięśniowa składa się z długich cienkich komórek skupionych w pęczki. Zespoły pęczków łączą się tworząc mięśnie, czyli narząd ruchu. Pełnią role silników zamieniających energię chemiczną na energię mechaniczną i ciepło. Przejawem energii mechanicznej jest skurcz mięśnia polegający na skracaniu się komórek mięśniowych pod wpływem bodźca nerwowego. Występuje w trzech różnych postaciach: Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana :Zbudowana jest z długich walcowatych komórek o kształcie pałeczek zwanych włóknami. Cytoplazmę komórek mięśniowych nazywamy sarkoplazmą, ich błonę komórkową sarkolemmą, a siateczkę śródplazmatyczną siateczką sarkoplazmatyczną. Komórki te są wielojądrowe. Głównym składnikiem cytoplazmy są miofibryle czyli włókienka kurczliwe biegnące równolegle do osi długiej włókna. Pojedyncze miofibryle ich pęczki i całe komórki wykazują poprzecznie prążkowane tj. naprzemienne występowanie poprzecznych jasnych i ciemnych prążków. Miofibryle składają się z powtarzających się odcinków zwanych sarkomerami. Na granicach sarkomerów znajdują się prążki Z, do których przyczepiane są filamenty cieknie zbudowane z białka aktyny. Między cząstkami Z sąsiednich miofibryl znajdują się łączące je filamenty pośrednie zbudowane z białka desminy. Stabilizują one położenie miofibryli względem siebie i usprawniają skurcz wszystkich miofibryli komórki. Sarkomer składa się z prążka Z połowy prążka I (jasny, izotropowy) prążka A (ciemny, anizotropowy) połowy prążka I i prążka Z. W prążku I znajdują się tylko filamenty aktyny, w prążku A filamenty aktyny i filamenty grube zbudowane z białka miozyny. W połowie prążka A znajduje się przejaśnienie zwane prążkiem H, a w prążku tym znajdują się tylko filamenty miozyny. Gładka siateczka sarkoplazmatyczną jest bardzo rozbudowana i otacza każdą miofibryle. Dookoła prążka I i prążka A znajdują się oddzielone układy siateczki. Każdy składa się z dwóch płaskich zbiorników połączonych kanalikami. Dwa oddzielone układy są oddzielone wąską przestrzenią, w której znajduje się uwypuklenie błony komórkowej zwane kanalikiem T. Układ zawierający kanalik T i dwa przylegające do siebie zbiorniki siateczki śródplazmatycznej nazywamy triadą. Budowa ta ułatwia szybkie przekazywanie impulsu do skurczu. Z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej zbudowane są mięśnie szkieletowe, które przytwierdzają się do kości za pomocą ścięgien. Kurcząc się poruszają one układem dźwigni, jakie tworzą kości i stawy. Skurcz tych mięśni pozostaje pod kontrolą układu nerwowego i jest zależny od naszej woli oprócz kilku mięśni. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana sercowa : Komórki te są jedno lub dwujądrowe i mają kształt nieregularnych walców, które łączą się w długie łańcuchy.
W miejscu połączenia tych komórek występuje ciemna płytka zwana wstawką. Komórki tworzą też boczne odgałęzienia łączące się z sąsiednim łańcuchem komórek. Wstawka składa się desmosomów (ma na celu łączenie sąsiednich komórek z siłą przewyższającą siłę skurczu) i połączeń komunikujących (zapewniają szybkie przechodzenie impulsów elektrycznych między komórkami). Mięsień sercowy kurczy się automatycznie z częstością średnią około 70 razy na minutę niezależnie od naszej woli. Skurcz mięśnia sercowego jest wzbudzany i regulowany przez rozrusznik układu bodźco- przewodzącego, którym jest węzeł zatokowy położony w prawym przedsionku. Stąd impulsy elektryczne docierają do mięśni przedsionków pobudzając je do skurczu. Następnie pobudzenie biegnie do węzła przedsionkowo- komórkowego i odchodzącego od niego pęczka Hisa, który rozgałęzia się w mięśniach obu komór. Tkanka mięśniowa gładka :Komórki tkanki mięśniowej gładkiej zwane miocytami mają kształt wrzecionowaty. Komórki te mają jedno jądro leżące w środku komórki. Nici aktyny i miozyny są ułożone nieregularnie, dlatego nie mają one prążków. Pomiędzy miocytami znajdują się połączenia komunikujące, które ułatwiają rozprzestrzenianie się pobudzenia. Skurcz mięśni gładkich odbywa się wolniej, dzięki czemu są one zdolne do skurczów długotrwałych przy stosunkowo niedużym zużyciu energii. Skurcze mięśni są niezależne od naszej woli i są regulowane przez układ nerwowy autonomiczny. Mięśnie gładkie występują w ścianach naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, dróg moczowych, macicy i innych narządach Tkanka nabłonkowa : ---Komórki tkanki nabłonkowej stanowią główną masę nabłonka, a ilość substancji międzykomórkowej jest bardzo skąpa. Nabłonki są układem ściśle przylegających komórek tworzących błony pokrywające powierzchnię zewnętrzną ciała oraz wyścielające jamy ciała, naczynia i przewody. Rola nabłonków: ---Mechaniczna ochrona tkanek leżących pod nabłonkiem (naskórek pokrywający ciało) ----Izolowanie różnych środowisk od siebie, dzięki czemu zachowane są różnice chemiczne i fizyczne między tymi środowiskami -----Bierze udział we wchłanianiu substancji odżywczych i wymianie gazowej i wydalania zbędnych produktów przemiany materii (np. w nerkach, płucach) -----Bierze udział w wydzielaniu licznych związków chemicznych (hormonów, enzymów i innych) produkowanych lub modyfikowanych w komórkach nabłonkowych ----Zdolność do odbierania bodźców, wchodzą w skład narządów zmysłów Podział nabłonków ze względu na: ----Rolę: powierzchniowe (pokrywające, wyściełające), wydzielnicze (gruczołowe), zmysłowe -----Kształt: płaskie, sześcienne, walcowate ------Liczbę warstw: jednowarstwowy, wielowarstwowy Błona podstawna: ------Ściśle połączone ze sobą komórki nabłonkowej leżą na podłożu tkanki łącznej właściwej, oddzielone od niej strukturą zwaną błoną podstawną. Za pomocą błony podstawnej nabłonek: -----Łączy się z podłożem mechanicznie, co jest ważne dla nabłonków, na które działają siły mechaniczne (np. naskórek) ------Transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki łącznej. Jest to sposób odżywiania nabłonka, który nie ma naczyń krwionośnych ----Zachowuje kształt swoich komórek ------Ważnym składnikiem chemicznym błony podstawowej jest białko zwane kolagenem typu IV. Błona podstawna ma różną budowę i grubość ze względu na rodzaj nabłonka. Nabłonki szczelne mają grubą w pełni wykształconą błonę podstawną. Nabłonki przepuszczające (nerki, jelita) błona podstawna jest cienka i ma liczne otwory. Specjalizacja powierzchni komórek nabłonkowych :---W celu wykonywania swoich funkcji komórki wykształcają na swojej powierzchni specjalne struktury: ----Powierzchnia wolna pokryta jest warstwą białek i wielocukrów tworzących glikokaliks. Na powierzchni wolnej komórki nabłonkowe wykształcają wypustki w postaci mikrokosmków, rzęsek i witek. Mikrokosmki znajdują się na powierzchni nabłonków pełniących funkcje wchłaniania, ich rola polega na zwiększeniu powierzchni chłonnej komórki. Rzęski (jajowód, tchawica) i witki (plemniki) są wypustkami ruchomymi. Ich rola polega na ułatwieniu transportu wzdłuż nabłonka (np. komórki jajowej z jajowodu do macicy) -----Powierzchnia boczna wytwarzająca specjalne połączenia zamykające, przylegające i komunikujące. Połączenia te spajają komórki między sobą i służą przekazaniu jonów i cząsteczek między sąsiadującymi komórkami. -----Na powierzchni podstawnej komórki nabłonkowe mogą wytwarzać wgłębienia i struktury spajające je z podłożem. Klasyfikacja morfologiczna nabłonków : Jednowarstwowy płaski zbudowany z komórek wydłużonych leżących równolegle do powierzchni błony podstawnej. Jest przystosowany do pełnienia funkcji filtracyjnych, biernego transportu gazów i transportu substancji przez egzo i endocytozę. Wyściela naczynia krwionośne, jamy ciała, pęcherzyki płucne i kłębuszki nerkowe. ---Jednowarstwowy sześcienny zbudowany jest z komórek sześciennych ułożonych na podobieństwo kostek bruku. Pełni funkcje wydzielnicze lub funkcje czynnego transportu jonów. Występuje w częściach wydzielniczych wielu gruczołów i w kanalikach nerkowych. ----Jednowarstwowy walcowaty zbudowany z komórek wydłużonych ułożonych prostopadle do błony podstawnej. Pełni role wydzielania i wchłaniania. Wyściela przewód pokarmowy od żołądka do odbytu. -----Wielorzędowy składa się z jednej warstwy komórek o różnych wysokościach i jądrach ułożonych na różnych poziomach co sprawia wrażenie wielowarstwowości. Niektóre nabłonki mają na swojej powierzchni rzęski i nazywamy go wtedy nabłonkiem migawkowym. Występują w drogach oddechowych, jajowodzie i najądrzu. ------Wielowarstwowy płaski składa się z 6- 20 warstw komórek. Komórki warstwy powierzchownej są płaskie, głębsze warstwy nabłonka zbudowane są z komórek sześciennych a warstwa podstawna z komórek walcowatych. Liczba warstw komórek i grubość nabłonka zależy od sił mechanicznych na niego działających (im większe siły tym grubszy nabłonek). Warstwy tego nabłonka stale się złuszczają, a ich miejsce zajmują komórki pochodzące z warstw głębszych. Pełni rolę ochronną i oddziela tkankę łączną od środowiska zewnętrznego. Pokrywa on powierzchnię ciała, jamę ustną, przełyk, odbytnicę i pochwę. ----Wielowarstwowy walcowaty składa się z kilku warstw komórek a warstwa powierzchowna jest zbudowana z komórek walcowatych. Wyściela on spojówkę oka i duże przewody wprowadzające gruczołów wewnątrzwydzielniczyc --Przejściowy jest nabłonkiem wielowarstwowym sześciennym i składa się z 3- 6 warstw komórek. Powierzchowna warstwa komórek nie jest przepuszczalna dla wody. Wyściela drogi moczowe. Może zmieniać grubość w zależności od stopnia wypełnienia moczem pęcherza moczowego. Nabłonek gruczołowy : ----Gruczoły są strukturami wydzielniczymi składającymi się z nabłonkowych komórek receptorowo- wydzielniczych. Komórki wydzielnicze mają receptory z pomocą, których reagują na bodźce zewnętrzne (nerwowe lub hormonalne) zwiększając lub zmniejszając wydzielanie. Wydzielanie jest procesem, w którym z substratów dostających się do komórki są syntezowane związki, przechowywane w pęcherzykach wydzielniczych a następnie na sygnał wydzielane poza komórkę. Występują w dwóch postaciach, jako: ---Zgrupowania komórek tworzących zespoły zajmujące wspólne terytorium nazywanych gruczołami zwartymi. Mają kształt zrazikowy tzn. skupienia komórek nabłonka gruczołowego rozdzielone są tkanką łączną, w której przebiegają przewody wyprowadzające. ----Pojedyncze komórki rozproszone wśród innych komórek nabłonkowych nazywamy gruczołami rozproszonymi. -----Gruczoły zewnątrzwydzielnicze (egzokrynowe) to gruczoły mające przewody wyprowadzające. Części wydzielnicze mogą mieć kształt cewek lub pęcherzyków. Na powierzchni komórek pęcherzyków i cewek leżą zwykłe komórki mioepitelialne. Ich rola polega na kurczeniu się i na wciskaniu wydzieliny do przewodów odprowadzających. -----Gruczoły wewnątrzwydzielnicze (endokrynowe, dokrewne) skupienia komórek wydzielniczych pozbawione przewodów wyprowadzających i uwalniające swe wydzieliny bezpośrednio do krwi. Wyróżniamy trzy sposoby wydzielania: Merokrynowe (ekrynowe) występuje w gruczołach endokrynowych i niektórych egzokrynowych (np. gruczołach ślinowych i małych potowych). Dochodzi do połączenia się pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny. Ten sposób nie zmienia budowy komórki. ---Apokrynowe jest sposobem wydzielania tylko niektórych gruczołów egzokrynowych (np. potowych dużych i gruczołu mlekowego). Polega na połączeniu się dużych pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i odrywanie się szczytowej części komórki wraz z pęcherzykami. Powoduje to skracanie się komórki. ---Holokrynowe ten sposób wydzielania istnieje tylko w gruczole potowym. Polega na przemianie całej komórki w wydzielinę i jej wydaleniu. Komórki gruczołu cały czas dzielą się i nowe komórki przesuwają się do środka. W ten sposób zostaje zachowana ciągłość wydzielania. Ze względu na drogi rozchodzenia się wydzieliny wyróżnia się: Zewnętrzne (egzokrynowe) Wydzielina przechodzi do przewodów odprowadzających i przez nie wydostaje się na zewnątrz ciała (gruczoły potowe) lub do światła różnych narządów (trzustka). -----Wewnętrzne (endokrynowe) Wydzielina przedostaje się do krwi, która ją rozprowadza po całym organizmie. ----Wewnętrzne parakrynowe wydzielina przedostaje się do płynu tkankowego a z nimi do pobliskich komórek. Wewnętrzne autokrynowe wydzielina opuszcza komórkę i działa na tę samą komórkę Tkanka łączna : Wytwarza przez rozmieszczone w niej luźno ułożone komórki bardzo dużą ilość substancji międzykomórkowej, która stanowi główną masę decydującą o rodzaju i właściwościach tkanki łącznej. Substancja międzykomórkowa składa się z istoty podstawowej i włókien. -----Dzięki takiej budowie tkanka łączna łączy różne tkanki, stanowi zrąb wielu narządów a także nadaje kształt narządom jako tkanka łączna ich torebek. W istocie międzykomórkowej krąży płyn tkankowy (z krwi do tkanki i z powrotem) a wraz z nim substancje odżywcze i metabolity. Stwarza to system transportowy za pomocą, którego substancje docierają do wszystkich części narządów zawierających tkankę łączną. Istota międzykomórkowa działa także jak filtr zatrzymujący wiele szkodliwych cząsteczek. Funkcje tkanki łącznej: Stanowi zrąb i ochronę mechaniczną tkanek i narządów ----Transportuje substancje odżywcze i produkty metabolizmu -----Broni organizm przed obcymi cząstkami Włókna tkanki łącznej : Kolagenowe zbudowane z białka zwanego kolagenem. W tych włóknach występuje kolagen typu I. Włókna układają się w wiązki leżące wzdłuż działania sił mechanicznych na tkankę. Cechuje je duża wytrzymałość na rozrywanie. Kolagen jest białkiem stabilnym a jego odnowa jest powolna. Kolagen jest rozkładany przez enzym kolagenozę produkowany przez histiocyty. Włókna są produkowane przez fibroblasty. -----Siateczkowe (retykulinowe, srebrochłonne) zbudowane z kolagenu typu III i są cieńsze od włókien kolagenowych. Budują one zrąb wielu narządów wewnętrznych oraz wchodzą w skład błon podstawnych. -----Sprężyste są bardzo podatne na rozciąganie (mogą zwiększyć swoją długość do 50% a następnie wrócić do długości wyjściowej). Włókna te zbudowane są z glikoproteiny zwanej elastyną oraz białka zwanego mikrofibryną. Występują tam gdzie jest ważna sprężystość (tętnice, płuca) Istota podstawowa: Jest rodzajem żelu wiążącego znaczne ilości wody i podtrzymującego komórki i włókna. Zbudowana jest z glikozaminoglikanów (długie łańcuchy dwucukrów), które łączą się z białkami tworząc makrocząsteczki zwane proteoglikanami. W jej skład wchodzą również glikoproteiny. ---Glikozaminoglikany to: kwas hialuronowy, siarczany chondroityny, siarczan dermatynu, siarczan heparanu, heparyna i siarczan keratanu. Makrocząsteczki proteoglikanów wiążą wodę co pozwala na przemieszczanie się dużych cząsteczek i komórek. Glikoproteiny istoty podstawowej to fibronektyna i laminina, odgrywają one role w przyleganiu komórek do podłoża. Komórki tkanki łącznej: Fibroblasty najliczniejsze komórki łącznej właściwej. Wytwarzają włókna kolagenowe, siateczkowe i sprężyste oraz proteoglikany istoty międzykomórkowej. Są to komórki osiadłe, chociaż mają zdolność ruchu. ---Miofibroblasty komórki mające cechy fibroblastów oraz włókienka kurczliwe czyli zdolność do skurczu. Występują one w ścianie naczyń włosowatych, gdzie biorą udział w rozszerzaniu ich światła. ----Histiocyty powstają w szpiku kostnym a następnie przechodzą do krwi jako monocyty. Po kilku dniach krążenia we krwi przedostają się przez ściany małych żył lub naczyń włosowatych do tkanki łącznej właściwej gdzie dojrzewają i występują jako histiocyty. W tkance łącznej właściwej przebywają kilka miesięcy i pełnią rolę makrofagów. Komórki te występują we wszystkich narządach organizmu. -----Komórki tuczne (mastocyty) wywodzą się z komórek szpiku. Występują one w tkance łącznej właściwej wielu narządów (głównie wzdłuż naczyń krwionośnych), zwłaszcza błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Komórki te wydzielają: heparynę (silny środek przeciwkrzepliwy), histaminę (powoduje rozszerzanie małych żył i zwiększa przepuszczalność naczyń krwionośnych) oraz wiele innych związków. Czynne substancje wydzielane i uwalniane przez te komórki działają przede wszystkim miejscowo czyli jest wydzielanie parakrynowe. ----Komórki plazmatyczne (plazmocyty) komórki powstają z limfocytów B. Należą do układu odpornościowego naszego organizmu. Pod wpływem bodźca antygenowego produkują one immunoglobuliny (przeciwciała). Występują w tkance łącznej właściwej w miejscach narażonych na kontakt z antygenami (np. przewód pokarmowy).-----Komórki napływowe są to stałe składniki tkanki łącznej właściwej. Komórki te są komórkami obronnymi organizmu. Powstają w szpiku kostnym, skąd przechodzą do krwi gdzie przebywają różnie długo a następnie przechodzą do tkanki łącznej właściwej. Są to: limfocyty ( komórki układu odpornościowego, wielokrotnie migrujące w czasie swojego życia między krwią i tkanką łączną), granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, komórki żerne fagocytujące m.in. bakterie, obficie występują w stanach zapalnych), granulocyty kwasochłonne (eozynofile, obficie występują w alergii i chorobach pasożytniczych, fagocytują m.in. kompleksy antygen- przeciwciało i produkują histaminę- enzym rozkładający histaminę) oraz granulocyty zasadochłonne. Rodzaje tkanki łącznej : Włóknista zwarta zubożana jest z małej ilości komórek, istoty podstawowej i dużej ilości włókien wzajemnie się przeplatających i zgrupowanych w pęczki. Tkankę tę dzielimy na: Zwartą o tkaniu regularnym tu pęczki włókien są ułożone równolegle do siebie. Występują w ścięgnach, więzadłach, podwięziach i rozcięgnach. ----Zwartą o tkaniu nieregularnym pęczki włókien są ułożone w różnych kierunkach. Występują w warstwie siateczkowatej skóry właściwej i torebkach narządów. ---Tłuszczowa zawiera dużą liczbę komórek a bardzo mało włókien istoty podstawowej. Komórki te zawierają dużo tłuszczu w postaci trój glicerydów. Jest głównym rezerwatem energii dla organizmu. Metabolizm tej tkanki pozostaje pod wpływem regulacji nerwowej i hormonalnej. Występuje w tkance podskórnej i w otoczeniu wielu narządów np. nerek i serca. Oprócz tego, że stanowi ona rezerwę energetyczną (starcza na ok. 40 dni), pełni również rolę izolacyjną i ochrania delikatne narządy. Wyróżniamy dwa rodzaje: Tłuszczowa żółta komórki te zawierają jedną dużą kroplę tłuszczu. Stanowi ona większość tkanki tłuszczowej w naszym organizmie. ----Tłuszczowa brunatna komórki te zawierają wiele małych kropelek tłuszczu w cytoplazmie. Tkanka ta pojawia się w ostatnich dwóch miesiącach życia płodowego i po okresie niemowlęctwa ulega powolnemu zanikowi (inwolucji). Jej główna rola polega na produkcji ciepła. Zwierzęta zapadające w sen zimowy mają bardzo dużo tej tkanki w organizmie. ----Chrzęstna zwana także chrząstką zalicza się do tkanek podporowych. Z chrząstki zbudowany jest szkielet zarodka. W trakcie rozwoju płodowego i po urodzeniu zmienia się on w tkankę kostną. W organizmie dojrzałym chrząstka pozostaje w niewielu miejscach: na powierzchniach stawowych, w zakończeniach żeber, uchu, nosie i w drogach oddechowych (utrzymując kształt tych narządów przyczynia się do ich dobrego funkcjonowania). Chrząstka składa się z komórek leżących zwykle po dwie w jamkach istoty międzykomórkowej zbudowanej z włókien i istoty podstawowej o konsystencji gumy. Wyróżniamy trzy rodzaje: ----Chrząstkę szklistą chrząstka ta występuje najczęściej. W chrząstce tej włókna kolagenowe zbudowane z kolagenu typu II i ułożone są bardzo regularnie.----Chrząstkę sprężystą chrząstka ta zawiera głównie włókna sprężyste i bardzo mało włókien kolagenowych typu II. ----Chrząstkę włóknistą zawiera bardzo dużo włókien kolagenowych zbudowanych z kolagenu typu I, ułożonych w równoległe pęczki. ------Kostna składa się z komórek kostnych i twardej, zbitej istoty międzykomórkowej zbudowanej części organicznej tzw. osteoidu i części nieorganicznej (soli wapnia i fosforu). Należy do tkanek podporowych, tworzy szkielet organizmu, ochraniający narządy wewnętrzne oraz rolę dźwigni, do których przyczepiają się mięśnie, co pozwala na ruch ciała. Jest rezerwuarem wapnia. Komórki tkanki kostnej: osteoblasty czyli komórki kościotwórcze wytwarzają składniki organiczne kości i leżą na powierzchni nowo powstałej kości; osteocyty leżą wewnątrz istoty międzykomórkowej w jamkach i łączą się wypustkami (leżącymi w kanalikach) ze sobą, układ ten pozwala na wymianę substancji odżywczych między osteocytami; osteoklasty czyli komórki kościogubne są rodzajem mikrofagów niszczących kości. Istota międzykomórkowa kości składa się z osteoidu i substancji nieorganicznej. Osteoidu składa się z włókien kolagenowych zbudowanych z kolagenu typu I oraz organicznej istoty bezpostaciowej zbudowanej z proteoglikanów i białek niekolagenowych. Substancja nieorganiczna zbudowana jest z kryształów hydroksypatytu. Wyróżniamy dwa rodzaje: ------Kostna grubowłóknista czyli splotowata jest to pierwszy rodzaj tkanki kostnej pojawiający się w rozwoju. Ma dużo osteoidu i osteocytów w porównaniu z substancją nieorganiczną. Włókna kolagenowe leżą w grubych nieregularnych pęczkach. U człowieka dorosłego tkanka ta występuje w bardzo niewielu miejscach. ---Kostna drobnowłóknista czyli blaszkowata jest dojrzałą postacią tkanki kostnej i wchodzi w skład kości. Zbudowana jest z blaszek kostnych, zbudowanych z nielicznych włókien kolagenowych, substancji organicznej i nieorganicznej. Wyróżniamy dwa rodzaje kości: kość gąbczastą i kość zbitą. Kość gąbczasta zbudowana jest z blaszek tworzących beleczki ułożone w zależności od sił działających na kość. Między beleczkami jest szpik kostny. Kość ta tworzy nasady i przynasady kości i wypełnia wnętrze kości płaskich. Kość zbita tworzy trzony kości długich i część zewnętrzną kości płaskich. Jednostką strukturalną kości jest system Haversa czyli osteon. Jest to układ blaszek kostnych tworzących rurki leżące jedna w drugiej. Są to tzw. blaszki systemowe. W środku osteonu znajduje się kanał Haversa zawierający naczynia krwionośne i nerw. Naczynia krwionośne różnych osteonów łączą się za pomocą bocznych odgałęzień biegnących w kanałach Volkmanna. W blaszkach kostnych leżą jamki kostne z osteocytami łączących się ze sobą za pomocą wypustek leżących w kanalikach kostnych. Między poszczególnymi osteonami leżą blaszki kostne międzysystemowe. Od zewnątrz kość zbita jest pokryta blaszkami okalającymi zewnętrznymi a od strony jamy szpikowej leżącej w środku kości blaszkami okalającymi wewnętrznymi. Zewnętrzna powierzchnia pokryta jest okostną zbudowaną z tkanki łącznej właściwej w powierzchnia wewnętrzna od strony jamy szpikowej śródkostną. Powłoka zewnętrzna ciała : Powłoka zewnętrzna ciała składa się z skóry i tkanki podskórnej. Rola powłoki zewnętrznej: ---Chroni ustrój przed szkodliwymi wpływami zewnętrznymi (mechanicznymi, chemicznymi i biologicznymi). Dzięki warstwie zrogowaciałej naskórek jest odporny na uderzenia, ucisk itd. Dzięki obecności melaniny naskórek pochłania promieniowanie UV zapobiegając uszkodzeniom DNA (mutacjom) w komórkach leżących głębiej. Naskórek stanowi barierę dla większości związków chemicznych, wirusów, bakterii czyli zapewnia odporność miejscową. W obronie tej biorą udział też komórki żerne, plazmocyty i komórki tuczne skóry właściwej. Naskórek też pełni inne funkcje immunologiczne: keratynocyty i komórki Langerhansa mogą prezentować antygeny limfocytom T pomocniczym i produkować cytokiny włączające inne komórki do odpowiedzi immunologicznej -----Chroni ustrój przed utratą wody (uszkodzenie naskórka np. przez oparzenie powoduje utratę wody przez parowanie, odwodnienie organizmu i nawet śmierci) i elektrolitów -----Bierze udział w regulacji temperatury ciała przez rozszerzenie (oddaje więcej ciepła) lub obkurczanie (oddaje mniej ciepła) łożyska naczyniowego i wydzielanie potu (parując oddaje ciepło do środowiska zewnętrznego i chroni przed przegrzaniem) ----Jest narządem zmysłowym, którego rola polega na odbieraniu bodźców środowiska zewnętrznego za pośrednictwem licznych zakończeń nerwowych (dotyk, ciepło, zimno, ucisk, ból) ----Bierze udział w wydzielaniu ochronnie działających lipidów, mleka, łoju, potu itp.----Bierze udział w wydalaniu wraz z potem wody i niektórych metabolitów np. mocznika ----Jest miejscem syntezy witaminy D3 (cholekalcyferol), która powstaje pod wpływem naświetlania promieniami ultrafioletowymi -----Nadaje ciału barwę (melanina, warstwa rogowa i gra naczyniowa) i kształt Skóra: Jest najbardziej zewnętrzną częścią powłoki ciała, która w otworach naturalnych przechodzi w błonę śluzową. ----Powierzchnia skóry wynosi około 15-20 tysięcy cm². W niektórych miejscach skóra jest pofałdowana np. na małżowinie ucha, napletku, wargach sromowych dużych i nozdrzach zewnętrznych. ----Grubość skóry waha się od 300 µm do 4mm. Najgrubsza skóra występuje na podeszwach stóp i na dłoni (3mm), na grzbiecie i karku (4mm). Grubość jest zależna od wieku człowieka, płci i od wykonywanego zawodu. ----Skóra składa się z naskórka i skóry właściwej, pod którą spoczywa tkanka podskórna. pH skóry wynosi 5,2-5,5. ----Naskórek jest powierzchniową warstwą nabłonkową pozostającą w kontakcie ze środowiskiem zewnętrznym. Wrastanie tej warstwy w głąb daje początek gruczołom potowym, mieszkom włosowym i innym przydatkom skóry. Naskórek ma różną grubość zależnie od miejsca występowania, przy czym na jego powierzchni występuje warstwa keratyny, gruba w skórze grubej i cienka w skórze cienkiej. ----Skóra właściwa leży pod naskórkiem i stanowi warstwę o charakterze podporowym, zawiera przydatki skóry i naczynia krwionośne. Skóra właściwa jest zbudowana z dwóch części: bardziej powierzchownej warstwy brodawkowatej o luźniejszym utkaniu i leżącej głębiej bardziej zbitej warstwie siateczkowatej, tworzącej główną część skóry właściwej. -----Tkanka podskórna leży najgłębiej. Jej grubość i skład wykazuje znaczną zmienność, zazwyczaj jednak gdy jest gruba buduje ją głównie tkanka tłuszczowa, poprzedzielana przegrodami włóknistymi a gdy jest cienka może składać się tylko tkanki łącznej właściwej luźnej. Grubość tkanki podskórnej zależy od okolicy ciała, stopnia odżywienia, płci i charakteru wykonywanej pracy. ----W tkance podskórnej mieści się podskórna sieć tętnic i żył (splot podskórny), od której odchodzą w górę naczynia tworzące kolejną sieć na granicy między tkanką podskórną a skórą właściwą (splot skórny). Odchodzące od niego drobniejsze naczynia przechodzą przez skórę właściwą i rozgałęziając się po drodze do przydatków skóry, tworzą leżący powierzchownie splot podbrodawkowy. Od tego splotu odchodzą ku górze pętle naczyń włosowatych, wchodzące do brodawek skóry i osiągające granicę skórno-naskórkową. Naczynia krwionośne nie wnikają do naskórka. -----Powierzchnia naskórka nie jest gładka, posiada wklęśnięcia i wyniosłości. Blaszki jasnej zbudowanej z proteoglikanów i lamininy. Komórki podstawne naskórka przyczepiają się do blaszki gęstej za pomocą półdesmosomów. Od półdesmosomów odchodzą białka zakotwiczające, które przechodzą przez blaszkę jasną. Układ krwionośny: Jest głównym układem przenoszącym tlen i dwutlenek węgla, substancje odżywcze i produkty przemiany materii, komórki obronne, hormony i wiele innych ważnych substancji. Typy krążenia krwi: Obwodowe krążenie to przenosi utlenioną krew z lewej komory serca tętnicami do wszystkich narządów i tkanek ciała
i z powrotem krew odtlenowną żyłami do prawego przedsionka serca. ----Płucne krążenie to przenosi odtlenowaną krew z prawej komory serca tętnicami płucnymi do płuc i z powrotem utlenowaną krew żyłami płucnymi do lewego przedsionka serca. ----Wrotne krążenie to polega na połączeniu ze sobą dwóch sieci naczyń włosowatych poprzez żyłę. Jest ono niezależne od akcji serca. Serce : Jest workiem mięśniowo- łącznotkankowym pełniącym funkcję pompy, która uruchamia krew. Zbudowane jest z 4 jam: dwóch przedsionków (otrzymują krew z żył krążenia obwodowego i płucnego) oraz dwóch komór (tłoczą krew do tętnic krążenia obwodowego i płucnego). Ściana serca zbudowana jest z trzech warstw: ----Nasierdzia (blaszka trzewna osierdzia) znajduje się na zewnątrz ----Mięsień sercowy znajduje się w środku ----Wsierdzie znajduje się od wewnątrz i ma bezpośredni kontakt z krwią. Szkielet serca: Zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej zbitej i służy jako wzmocnienie mechaniczne i miejsce ustalenia mięśni. Składa się on z: ---Przegrody błoniastej międzykomorowej (tworzy przegrodę między prawą i lewą komorą) -----Pierścieni włóknistych (tworzą przegrodę między przedsionkami i komorami i otaczają ujścia przedsionkowo- komorowe) -----Trójkątów włóknistych (znajdują się w miejscu zetknięcia pierścieni włóknistych) Wsierdzie: Wyściela wszystkie 4 jamy serca i jest przedłużeniem błony wewnętrznej dużych naczyń odchodzących od serca. Składa się z: ----Śródbłonka nabłonek jednowarstwowy płaski. ----Podśródbłonkowej warstwy luźnej tkanki łącznej ---Warstwy mięśniowo- sprężystej (miocyty gładkie, włókna kolagenowe i sprężyste) gruba. ---Warstwa podwsierdziowa (łącząca wsierdzie ze śródsierdziem) zawiera włókna kolagenowe, liczne naczynia krwionośne i komórki tkanki tłuszczowej Śródsierdzie : Zbudowane z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca i małej ilości tkanki łącznej właściwej luźnej z naczyniami krwionośnymi tworzących mięsień sercowy. To najgrubsza warstwa serca. -----Grubość śródsierdzia jest większa w ścianie komór niż przedsionków. W przedsionku mięśnie mają przebieg łukowaty (między łukami wsierdzie styka się z nasierdziem). -----W ścianie komór mięśnie ułożone są w warstwy. Warstwa podwsierdziowa tworzy mięśnie brodawkowate sterczące do światła serca i napinające płatki zastawek serca (przyłączają się do nich za pomocą strun ścięgnistych). Grubsze warstwy mięśnia sercowego mają przebieg spiralny i powodują opróżnianie komór z krwi. Nasierdzie: Zbudowane jest z tkanki łącznej właściwej z licznymi naczyniami krwionośnymi i nerwami pokrytej nabłonkiem surowiczym (nabłonek jednowarstwowy płaski) zwany mezotelium. Osierdzie: Łącznotkankowy worek, w którym znajduje się serce. Składa się z: ----Warstwy surowiczej od strony serca zbudowanej z tkanki łącznej i pokrytej nabłonkiem surowiczym -----Warstwy zewnętrznej zbudowanej z tkanki łącznej właściwej Zastawki serca : Są zbudowane z części środkowej będącej przedłużeniem pierścienia włóknistego pokrytej zewnątrz wsierdziem. ----Zastawki przedsionkowo- komorowe lewa i prawa znajdują się między przedsionkami i komorami, zapobiegają cofaniu się krwi z komór w czasie ich Skórczu. Lewa jest zwana dwudzielną (ma dwa płatki), prawa trójdzielną (ma trzy płatki) . ------Zastawka tętnicy płucnej (między prawą komorą a tętnicą płucną) i zastawka aortalna (między lewą komorą a aortą) zapobiegają się cofaniu krwi do komór na końcu ich skurczu. Układ przewodzący serca : Serce kurczy się niezależnie od naszej woli bijąc około 70razy na minutę. Rytmiczne skurcze przedsionków i komór serca są niezależne od pobudzenia nerwowego. Są one wynikiem impulsów powstających w samym sercu. Natomiast włókna układu autonomicznego mogą kontrolować prędkość bicia serca (układ przywspółczulny zwalnia a współczulny przyśpiesza skurcze serca). ----Bodźce wywołujące skurcz mięśnia sercowego powstają w węźle zatokowo- przedsionkowym. Od niego zależy rytm skurczu przedsionków jest on rozrusznikiem serca impulsy następnie rozprzestrzeniają się wzdłuż komórek mięśniowych przedsionka do węzła przedsionkowo- komorowego. Węzeł ten inicjuje skurcz bocznych części komór a impuls przechodzi dalej pęczkiem Hisa oraz prawą i lewą jego odnogą zwanych również włóknami Purkiniego. W ten sposób impuls dociera do najdalszych części mięśni komór. -----Układ ten jest zbudowany z komórek mięśniowych podobnych do komórek mięśnia sercowego. Różnią się one tym że nie maja wstawek, mają bardzo niewiele miofibryli i nie mają prążkowania. Naczynia krwionośne : Składają się z trzech warstw: Błony wewnętrznej jest ona pokryta śródbłonkiem (nabłonek jednowarstwowy płaski) leżącym na błonie podstawnej. Pod nią leży warstwa włókien kolagenowych i sprężystych (czasami tworzących błonę sprężystą wewnętrzną) . -----Błony środkowej zbudowanej z komórek mięśniowych gładkich i włókien sprężystych . ----Błony zewnętrznej (przydanki) zbudowana jest głównie z włókien kolagenowych, czasami zawiera miocyty gładkie. Zawiera również naczynia naczyń zaopatrujące naczynia w krew. Tętnice :Dzielimy je na trzy rodzaje: Tętnice sprężyste to aorta i jej główne odgałęzienia oraz tętnica płucna. ---Mają one cienką ścianę i dużą średnicę. ---Błona wewnętrzna jest gruba, składa się ze śródbłonka, podśródbłonkowej tkanki łącznej i grubiej błony sprężystej wewnętrznej.----Błona środkowa jest najgrubszą błoną, składa się z błon sprężystych, między którymi leżą miocyty gładkie. ---Błona zewnętrzna zwykle grubsza niż błona wewnętrzna. Tętnice mięśniowe średniego kalibru: Błona wewnętrzna ma trzy warstwy śródbłonek z błoną podstawną, warstwę pośrednio (włókna kolagenowe sprężyste i miocyty gładkie), błoną sprężystą wewnętrzną (włókna sprężyste). ----Błona środkowa składa się z 30-40 warstw mięśni gładkich ułożonych okrężnie. ----Błona zewnętrzna oddzielona jest od błony środkowej błoną sprężystą zewnętrzną. Tętniczki i małe tętnice : Błona wewnętrzna składa się ze śródbłonka i cienkiej warstwy podśródbłonkowej. ----Błona środkowa składa się z kilku (1-4) warstw miocytów gładkich. ----Błona zewnętrzna cienka. Naczynia włosowate : Stanowią ok. 99%masy krwionośnego układu naczyniowego. W skład ich ściany wchodzi śródbłonek z błoną podstawną oraz perycyty czyli komórki przydanki. Wyróżnia się trzy rodzaje naczyń włosowatych: Ciągłe komórki śródbłonka ściśle do siebie przylegają, błona podstawna jest ciągła. Naczynia te są trudno przepuszczalne. -----Porowate mają liczne pory w cytoplazmie komórek śródbłonka. Błona podstawna często zawiera otwory (jest nieciągła). Są dobrze przepuszczalne (śledziona, szpik kostny). -----Zatokowe maja odstępy między komórkami śródbłonka i pory w cytoplazmie tych komórek a błoną podstawną ma wiele otworów. Są bardzo przepuszczalne (wątroba, śledziona, szpik kostny, gruczoły wydzielania wewnętrznego). Żyły : Od tętnic różnią się tym, że mają większe światło i cieńszą ścianę, duże żyły mają zastawki. -----Żyły duże wysłane są ciągłym śródbłonkiem. Warstwa podśródbłonkowa i błona środkowa są cienkie. Błona środkowa zbudowana jest z miocytów gładkich i tkanki łącznej właściwej. Błona zewnętrzna zbudowana jest z tkanki łącznej właściwej i nielicznych miocytów gładkich. ------Żyły średnie zbudowane z trzech błon, których środkowa jest najcieńsza(miocyty gładkie i tkanka łączna) a zewnętrzna najgrubsza (tkanka łączna właściwa).------Żyły małe i żyłki małe są zbudowane tak jak średnie a żyłki jak naczynia włosowate zatokowe. Zastawki żylne :Zastawki to są sfałdowania wewnętrznej błony żyły, których zrąb składa się z tkanki łącznej właściwej zawierającej dużo włókien kolagenowych i sprężystych pokrytych śródbłonkiem. Nie ma w nim miocytów gładkich, które skupiają się u nasady zastawek, naprężając je lub zwalniając. Szczególnie dużo zastawek jest w żyłach dolnej części ciała. Zapobiegają one cofaniu się krwi żylnej. Układ oddechowy : Na układ oddechowy składają się 1. Część przewodząca a) Jamy nosowe b) Zatoki przynosowe c) Gardło d) Tchawica e) Drzewko oskrzelowe 2. Część oddechowa a) Oskrzeliki oddechowe b) Przewody pęcherzykowe c) Pęcherzyki płucne. Krtań : Łączy gardło z tchawicą. Zrąb krtani utworzony jest przez płytki chrzęstne połączone ze sobą wiezadłami i mięśniami. Mięśnie krtani są mięśniami szkieletowymi. W błonie śluzowej krtani z wyjątkiem fałdów głosowych występują dość obficie gruczoły surowiczo – śluzowe. Błona śluzowa krtani jest wysłana nabłonkiem dróg oddechowych ze zmienną liczbą komórek kubkowych. Fałdy głosowe i językowe powierzchni nagłośni są okryte nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym. Fałdy głosowe wewnątrz nich występują pęczki włókien elastycznych tworzących struny głosowe i wiązki mięśni szkieletowych. Tchawica : Rura wzmocniona 15 – 20 niepełnymi pierścieniami chrzęstnymi, dzięki którymi jej światło jej jest stale szerokie i nie zapada się. Tchawicę wyściela nabłonek wielorzędowy walcowaty migawkowy, leżący na wyjątkowo grubej błonie podstawnej pod którym znajduje się blaszka właściwa błony śluzowej. Jest to nabłonek dróg oddechowych: ---- Komórki migawkowe – są najliczniejsze; mają na wolnej powierzchni kilkaset migawek, których synchronizowany ruch przesuwa w kierunku gardła śluz ze związanymi zanieczyszczeniami. Mają kształt walcowaty a ich jądra znajdują się w połowie wysokości komórek. W strefie ponadjądrowej znajdują się liczne mitochondria, duże lizosomy i AG. ---- Komórki kubkowe – zajmują cała szerokość nabłonka. Są odpowiedzialne za wytwarzanie powierzchownej warstwy śluzu. W wąskiej części podstawnej leży jądro komórkowe otoczone ER szorstkim i licznymi mitochondriami nad nim AG. Część szczytowa rozszerzona obfituje w duże śluzowe ziarna wydzielnicze. ---- Komórki podstawne – uważa się za macierzyste dla większości innych typów komórek tego nabłonka. Mają piramidalny kształt. --- Komórki szczoteczkowe – duża ilość mikrokosmków na wolnych powierzchniach, spełniają funkcję sensoryczne --- Komórki ziarniste – niewielkie, leżą przy podstawie nabłonka. Występują w nich liczne ziarnistości, wydzielają hormony bombenzynę i serotoninę regulują czynności wydzielnicze komórek kubkowych i gruczołów błony śluzowej oraz napięcie błony mięśni gładkich oskrzeli i oskrzelików. ---Komórki Langerhansa – komórki prezentujące antygen, spotykane rzadko, występują najliczniej w naskórku. Końce ramion chrząstek tchawiczych połączone są zbitym więzadłem włóknisto – kolagenowym zawierającym włókna sprężyste i pęczki komórek mięśniowych gładkich. Komórki te tworzą mięsień tchawicy i mogą powodować zwężanie światła tchawicy. Tylna ściana tchawicy zwana ścianą błoniastą reguluje zatem średnicę światła i zapobiega niepożądanemu poszerzaniu się tchawicy. Pierścienie chrzęstne połączone są ze sobą więzadłami obrączkowymi utworzonymi z włókien kolagenowych przechodzących w ochrzęstną. Przydanka łącznotkankowa zawierająca skupiska komórek tłuszczowych łączy tchawicę z sąsiednimi tkankami i narządami. Drzewo oskrzelowe : Tchawica dzieli się na dwa oskrzela główne, które rozgałęziając się tworzą drzewo oskrzelowe stanowiące rusztowanie dla miąższu płucnego. Oskrzela główne wchodzą do płuc dzielą się na mniejsze oskrzela, oskrzela płatowe z których dwa wchodzą do płuca lewego a trzy do prawego. W wyniku podziału każdego z pięciu oskrzeli płatowych powstają oskrzela segmentowe, które dzielą się oskrzela międzypłacikowe. Dalsze rozgałęziania – oskrzeliki. Nabłonek wyścielający oskrzela jest typowym nabłonkiem dróg oddechowych. Blaszka właściwa błony śluzowej jest zbudowana z tkanki łącznej luźnej z licznymi włóknami sprężystymi. Na granicy blaszki właściwej błony śluzowej i błony podśluzowej oskrzeli znajduje się blaszka sprężysta zbudowana z włókien elastycznych oraz warstwa mięśni gładkich. W błonie podśluzowej gruczoły oskrzelowe są umiejscowione pomiędzy płytkami chrzęstnymi i pod nimi. Wydzielina surowicza tych gruczołów zawiera lizozym i glikoproteiny. Nabłonek wielorzędowy przechodzi w dwurzędowy a następnie w jednowarstwowy walcowaty. Blaszka właściwa błony śluzowej staje cieńsza. Oskrzeliki – ściana nie zawiera płytek chrzęstnych ani gruczołów. Składa się z nabłonka, blaszki właściwej błony śluzowej, błony Reisessena (pęczki skrzyżowanych komórek mięśni gładkich) i włóknistej przydanki. Nabłonek jest początkowo jednowarstwowy walcowaty z migawkami w miarę zwężania staje się sześcienny. Oskrzeliki końcowe – mają nabłonek jednowarstowowy sześcienny i komórki Clara. Oskrzelik końcowy tworzy grono płucne otoczone cienką warstwą tkanki łącznej luźnej z licznymi włóknami sprężystymi. Oskrzeliki oddechowe : Mają ścianę utworzoną z nabłonka jednowarstwowego sześciennego z komórkami Clara oraz z pęcherzyków płucnych. Oskrzeliki oddechowe przechodzą w przewody pęcherzykowe. Każdy przewód pęcherzykowy kończy się lejkiem płucnym. Ślepe rozszerzenia przewodów pęcherzykowych zbudowane wyłącznie z pęcherzyków płucnych nazywane są woreczkami pęcherzykowymi. Pęcherzyki płucne : Poszczególne pęcherzyki oddzielone są od siebie przegrodami międzypęcherzykowatymi, których zrąb jest zbudowany z tkanki łącznej luźnej z fibroblastami oraz makrofagami leżącymi wśród sieci włókien kolagenowych i sprężystych. Pęcherzyki kontaktują się ze sobą otworkami zwanymi porami międzypęcherzykowymi. Światło pęcherzyków wyściela nabłonek zbudowany z trzech rodzajów komórek 1. Pneumocyty I – charakteryzują się silnie spłaszczoną cytoplazmą. Głównym zadaniem jest umożliwienie szybkiego transportu gazów przez płaskie części cytoplazmy 2. Pneumocyty II – zaokrąglone, o kulistym kształcie i silnie zabarwione jądro, w cytoplazmie obserwuje się liczne mitochondria ER. Ciałka blaszkowate są ziarnami wydzielniczymi są wypełnione koncentrycznymi układami gęstych blaszek fosfolipidowo – białkowych. Produkty wydzielnicze są uwalniane w wyniku egzocytozy przez powierzchnię komórki. tworzy się podwójna warstwa. Pierwsza hydrofilna ruga hydrofobowa. Surfaktant stabilizuje strukturę pęcherzyka zapobiega zapadaniu ich, pełni rolę regulatora wilgotności. 3. Pneumocyty III – pełnią funkcję chemoreceptorów a budową przypominają komórki szczoteczkowe nabłonka dróg oddechowych. Występują również makrofagi płucne pochodzące ze szpiku kostnego Bariera powietrze-krew. Wymiana gazowa pomiędzy powietrzem zawartym w pęcherzykach płucnych a krwią odbywa się w miejscach, gdzie ściana naczynia włosowatego ściśle przylega do ściany pęcherzyka. Rejony te noszą nazwę bariery powietrze-krew i składają się z trzech warstw:(1) cytoplazma pneumocytu I typu(2) zespolone blaszki podstawne pęcherzyka i naczynia włosowatego(3) cytoplazma komórki śródbłonka naczynia włosowatego.U człowieka grubość bariery powietrze-krew nie przekracza 1 μm. Makrofagi pęcherzykowe. Na wewnętrznej powierzchni pęcherzyków płucnych osadzają się i przebywają tam przez pewien czas makrofagi. Pochłaniają one najdrobniejsze cząstki pyłów, które przedostają się na teren pęcherzyków płucnych pomimo mechanizmu oczyszczania dróg oddechowych. Makrofagi eliminują także nadmiar surfaktantt. Układ trawienny : Składa się z przewodu pokarmowego (jama ustna z językiem i zębami, jama gardłowa, przełyk, żołądek, jelita) oraz dużych gruczołów układu trawiennego: gruczołów ślinowych, wątroby, trzustk Jama ustna : Jest początkową częścią przewodu pokarmowego w której znajduje się język, gdzie następuje mechaniczne rozdrabnianie pokarmu przez żucie jego nawodnienie oraz początkowe trawienie i formowanie kęsów. Dokonuje się tu recepcja smaku pokarmu. Jama ustna jest wysłana błoną śluzową, która się składa z nabłonka i łącznotkankowej blaszki właściwej błony śluzowej. Błona śluzowa tych okolic jamy ustnej które biorą udział w żuciu pokarmu jest pokryta wielowarstwowym nabłonkiem płaskim rogowaciejącym. Pozostała część błony śluzowej jamy ustnej pokryta jest wielowarstwowym nabłonkiem płaskim nierogowaciejącym. Nabłonek leży na błonie podstawnej ciągłej, pod którą znajduje się tkanka łączna właściwa blaszki właściwej błony śluzowej. Na podniebieniu miękkim i na wewnętrznej powierzchni policzków znajduje się błona podśluzowa. W błonie śluzowej właściwej i w błonie podśluzowej całej jamy ustnej z wyjątkiem podniebienia twardego i dziąseł znajduje się części wydzielnicze i przewody odprowadzające gruczołów śluzowych, surowiczych imieszanych śluzowo – surowiczych. Gruczoły śluzowe – gruczoły cewkowe, składające się z części wydzielniczej i przewodu wyprowadzającego. Część wydzielnicza zawiera komórki śluzowe. Ich jądra są zniekształcone i leżą u podstawy komórek. Części wierzchołkowe cytoplazmy są wypełnione pęcherzykami śluzu. Między śluzem a jądrem znajdują się struktury cytoplazmatyczne szorstka i gładka ER i AG oraz mitochondria. Gruczoły surowicze – gruczoły pęcherzykowe. Ich komórki wydzielnicze mają typową budowę komórek syntetyzujących białka na zewnątrz. Cytoplazma jest zasadochłonna, ponieważ zawiera rozbudowaną szorstką ER, a w jej części wierzchołkowej znajdują się liczne pęcherzyki wydzielnicze zawierające białko. Jądra są okrągłe i leżą w środku komórki. Język : Składa się z trzonu mięśniowo – łącznotkankowego i nasady. Pokryty jest błoną śluzową, która na jego górnej powierzchni tworzy liczne uwypuklenia – brodawki. Boczna i dolna powierzchnia języka jest pokryta typową błoną śluzową mającą wielowarstwowy nabłonek płaski nierogowaciejący. Brodawki znajdują się na całej górnej powierzchni języka:1. Brodawki nitkowate – są najliczniejsze, a ich długość może dochodzić do 3 mm. pokryte są wielowarstwowym nabłonkiem płaskim rogowaciejącym, leżącym na tkance łącznej błony śluzowej. Znajdują się w nich liczne receptory dotyku. Biorą udział w mechanicznym rozdrabnianiu pokarmu oraz odbierają bodźce dotykowe. 2. Brodawki liściaste – znajdują się na górno bocznej, tylnej powierzchni języka tworząc szeregi. Poszczególne brodawki oddzielają rowki. Pokryte są wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, który może mieć cienką warstwę rogową. W nabłonku znajdują się kubki smakowe. 3. Brodawki grzybkowate – występują na tylno górnej powierzchni języka. Pokryte są wielowarstwowym nabłonkiem płaskim nierogowaciejącym. W nabłonku bocznym ścian brodawek znajdują się kubki smakowe. 4. Brodawki okolone – leżą w jednym szeregu wzdłuż bruzdy granicznej języka. Otacza je rowek i wał błony śluzowej. Pokryte są wielowarstwowym nabłonkiem płaskim nierogowaciejącym. W nabłonku na bocznej ścianie brodawek znajdują się liczne kubki smakowe.Komórki mięśniowe języka są komórkami mięśni poprzecznie prążkowanych, szkieletowych. Układają się w trzech kierunkach: podłużnym, poprzecznym, dolnogrzbietowym. Między komórkami mięśniowymi znajduje się tkanka łączna właściwa luźna śródmięsnej i omięsnej, która podtrzymuje naczynia krwionośne i nerwy. Między komórkami mięśniowymi znajdują się także części wydzielnicze gruczołów Ebnera. Przełyk :Błona śluzowa i podśluzowa wytwarzają liczne fałdy. Światło przełyku jest wysłane wielowarstwowym nabłonkiem płaskim nierogowaciejącym. Blaszka właściwa błony śluzowej jest zbudowana z tkanki łącznej właściwej mającej niewiele komórek i rzadkie grudki limfatyczne. Pod właściwą błoną śluzową znajduje się blaszka mięśniowa błony śluzowej składająca się z kilku warstw miocytów gładkich. Błona podśluzowa zawiera tkankę łączną właściwą z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi. Błona mięśniowa składa się z wewnętrznej warstwy okrężnej i zewnętrznej podłużnej komórek mięśniowych. W górnym odcinku przełyku mięśnie są poprzecznie prążkowane zależne od woli w środkowym mieszane poprzecznie prążkowane i gładkie, a w dolnym tylko gładkie. Przydanka od zewnątrz przełyk jest pokryty tkanką łączną właściwą czyli przydanką łączy ona przełyk z otoczeniem. W ścianie przełyku znajdują się gruczoły śluzowe. Żołądek jednokomorowy : Narząd workowaty, składający się trzonu, dna, części wpustowej i części odźwiernikowej. Ściana żołądka tworzy na powierzchni liczne pola żołądkowe, w których obrębie widać liczne dołki żołądkowe. Do dołków uchodzą gruczoły. Błona śluzowa pól i dołów jest pokryta nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. W błonie śluzowej występują trzy typy gruczołów – właściwe, wpustowe, odźwiernikowe. Znajdują się one w blaszce właściwej błony śluzowej o otoczone są tkanką łączną właściwą luźną, zawierają nieliczne włókna siateczkowe i kolagenowe, fibroblasty które układają się dookoła gruczołów oraz nerwy i naczynia krwionośne. Występują tu pojedyncze miocyty gładkie i limfocyty. Gruczoły żołądkowe właściwe : Występują w błonie śluzowej trzonu i dna żołądka. Są długimi cewkowymi, rozgałęziającymi się gruczołami. Gruczoł składa się z dna i ujścia. ---Komórki główne są najliczniejsze, znaleźć je można w szyjce i dnie gruczołów. Mają zasadochłonną cytoplazmę, owalne jądra oraz zawierają w wierzchołkowych częściach cytoplazmy liczne pęcherzyki wydzielnicze – ziarenka zymogenu. Wydzielają białka pepsynogen i lipazy. U niemowląt podpuszczkę. ---- Komórki okładzinowe występują głównie w górnej części szyjki gruczołu. Są dużymi piramidowymi komórkami o wyraźnie kwasochłonnej cytoplazmie. Na wolnej powierzchni komórek znajdują się głębokie wpuklenia. Powierzchnia tych wpukleń daje liczne wypustki cytoplazmatyczne podobne do mikrokosmków. Podstawna powierzchnia komórek wytwarza również liczne wgłobienia. Są to cechy komórek pompujących jony. ---Komórki śluzowe ujścia i szyjki są komórkami syntetyzującymi i wydzielającymi śluz. Poza śluzem syntetyzują w nadmiarze histony H2, które we wszystkich komórkach jądrowych służą do uporządkowanego upakowania DNA. ---Komórki dokrewne należą do układu APUD. Leżą one na błonie podstawnej nabłonka głównie w szyjce gruczołu. Mają okrągłe, centralnie położone jądro, otoczone rąbkiem jasnej cytoplazmy, w której znajdują się ziarnistości wydzielnicze charakterystyczne dla komórek produkujących hormony polipeptydowe. Komróki te wydzielają też serotoninę oraz gastrynę. Blaszka mięśniowa błony śluzowej:Leży pod gruczołami błony śluzowej i składa się z dwóch warstw miocytów gładkich: wewnętrznej o okrężnym przebiegu komórek i zewnętrznej o przebiegu podłużnym. Skurcze tych mięśni zmieniają ukształtowanie powierzchni żołądka i wyciskają wydzielinę gruczołów ku powierzchni żołądka. Błona podśluzowa:Składa się z tkanki wewnętrznej zbitej. Zawiera liczne włókna kolagenowe oraz limfocyty, granulocyty kwasochłonne i komórki tuczne. Znajduje się tu wiele tętniczek doprowadzających krew do sieci naczyń włosowatych błony śluzowej oraz sploty żylne. Występuje także sieć gęsta naczyń limfatycznych. Błona mięśniowa:Wchodzą w skład niej trzy grube warstwy miocytów gładkich o przebiegu skośnym, okrężnym, podłużnym. Granice między warstwami są zatarte. Warstwa wewnętrzna ma skośny przebieg miocytów i znaleźć ją można głównie we wpuście i wzdłuż krzywizny większej żołądka a nie ma jej w okolicy krzywizny mniejszej. Warstwa środkowa ma okrężny przebieg miocytów. Okolica odźwiernikowa jest stosunkowo gruba tworzy mięsień zwieracz odźwiernika. Zewnętrzna warstwa o podłużnym przebiegu miocytów jest gruba we wpuście skąd rozchodzi na trzon i dno żołądka. Nie ma jej w odźwierniku. Błona mięśniowa pozwala po rozkurczeniu na wypełnieniu żołądka, zapewnia mieszanie się pokarmu z sokiem żołądkowym, przesuwa trawioną treść pokarmową do dwunastnicy. Żołądek wielokomorowy : U bydła składa się z trzech przedżołądków żwacza, czepca i ksiąg oraz żołądka właściwego trawieńca. Ściana przedżołądków składa się z błony śluzowej, tkanki podśluzowej, błony mięśniowej i błony surowiczej. Błona śluzowa wysłana jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, mającym zrogowaciałą warstwę powierzchniową. Blaszka właściwa błony śluzowej wytwarza brodawki łącznotkankowe wpuklające się do nabłonka. Nie zawiera ona gruczołów ani skupień tkanki limfatycznej. Błona śluzowa jest odgraniczona od tkanki podśluzowej przez blaszkę mięśniową błony śluzowej tylko w obrębie ksiąg. W innych przedżołądkach warstwa ta nie występuje. Żwacz : Błona śluzowa ma duże makroskopowe wyniosłości stożkowate w kształcie języków –kosmki żwacza. Są one pokryte zrogowaciałym nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Blaszka właściwa śluzówki wypełnia wnętrze kosmków i zawiera pętle naczyń włosowatych. Blaszka ta przechodzi w tkankę podśluzową. Może zawierać pojedyncze komórki mięśni gładkich. Filary podłużne żwacza są pokryte błoną śluzową a wnętrze ich wypełniają mięśnie gładkie o różnym ułożeniu. W części środkowej występuje cienka blaszka mięśniowa pochodząca od warstwy zewnętrznej błony mięśniowej żwacza której włókna biegną w kierunku pionowym. Po obu stornach tej blaszki znajdują się grube pokłady mięśni gładkich, stanowiące przedłużenie warstwy wewnętrznej błony mięśniowej żwacza, które biegną podłużnie wzdłuż filaru. Czepiec : Błona śluzowa tworzy fałdy o różnej wysokości przebiegające w różnych kierunkach zwane listewkami czepca, które łączą się ze sobą zamykają przestrzenie o kształcie wielobocznym. Są to tzw. komórki czepca. Na ścianach i wolnym brzegu listewek znajdujących się w obrębie dna czepca spotyka się stożkowate brodawki ze zrogowaciałym nabłonkiem. W części wierzchołkowej każdej listewki znajduje się beleczka mięśniowa zbudowana z komórek mięśniowych gładkich biegnących wzdłuż długiej osi listewki. W czepcu odbywa się mieszanie i rozdzielanie treści pokarmowej. Podczas rozszerzenia czepca zostaje do niego wessana treść pokarmowa ze żwacza natomiast przy jego skurczu wraca on do żwacza. Rynienka przełykowa ma budowę podobną do reszty czepca. Ściana jej zawiera liczne włókna sprężyste. W błonie śluzowej nie spotyka się gruczołów. Na dnie rynienki błona śluzowa tworzy szereg fałdów podłużnych na których przed wejściem do ksiąg znajdują się zrogowaciałe brodawki. Fałdy te przechodzą w blaszki ksiąg i kierują między nie treść pokarmu. Blaszka mięśniowa błony śluzowej rynienki jest najlepiej wykształcona. Księgi : Na wewnętrznej powierzchni ściany ksiąg znajdują się wysokie, płaskie uwypuklenia zwane blaszkami ksiąg. Wśród blaszek rozróżnia się większe i mniejsze. Na ich powierzchni błona śluzowa tworzy brodawki. W ścianie ksiąg występuje blaszka mięśniowa błony śluzowej której komórki mięśniowe wnikają do blaszek gdzie przebiegają wzdłuż obu ich powierzchni. Wytwarzając większe skupienia w obrębie wolnego brzegu zwane wałem brzeżnym. Większe blaszki ksiąg otrzymują również mięśnie z błony mięśniowej. Biegną one w środku blaszek od ich podstawy w kierunku wolnej krawędzi, krzyżując się z komórkami mięśniowymi blaszki mięśniowej błony śluzowej. Mięśnie te dzieli od blaszki mięśniowej błony śluzowej cienka tkanka podśluzowa. Trawieniec : W trawieńcu rozróżnia się w obrębie błony śluzowej okolicę gruczołów właściwych żołądka i okolicę odźwiernikową oraz nie mającą większego znaczenia funkcjionalnego strefę graniczną, która zawiera oprócz gruczołów wpustowych także gruczoły właściwe żołądka i odźwiernikowe. Jelito cienkie : Jest najdłuższym odcinkiem przewodu pokarmowego, łączącym żołądek z jelitem grubym. Wyróżniamy:-- jelito cienkie bezkrezkowe, czyli dwunastnicę, która została omówiona wcześniej;-- jelito cienkie krezkowe -jelito czcze i kręte. Nabłonek jelitowy : nabłonek pokrywający kosmki i krypty zawiera kilka typów komórek : 1 – enterocyty – komórki z brzeżkiem szczoteczkowym których zadaniem jest wchłanianie produktów trawienia i przekzywanie ich do naczyń krwionośnych i limfatycznych. 2 – komórki kubkowe – wydzielają śluz 3 – komórki dokrewne – produkują hormony dokrewne 4 – komórki niezróżnicowane – odpowiedzialne za regeneracje nabłonka 5 – komórki Panetha – produkują substancje antybakteryjne i antypasożytnicze. Ściana jelita cienkiego jest zbudowana od wewnątrz z warstw: błona wewnętrzna: - błona śluzowa; - błona podśluzowa; błona środkowa: -mięśniówka wewnętrzna - okrężna; - mięśniówka zewnętrzna - podłużna; błona zewnętrzna --otrzewna lub łącznotkankowa przydanka.
Błona śluzowa razem z podśluzowa tworzą fałdy okrężne, któ¬re są najwyższe w dwunastnicy, z tym że brak ich w opuszce, ich wysokość i gęstość stopniowo maleje w kierunku jelita grubego, obejmują ok. 4/5 obwodu jelita. Pod mi¬kroskopem można stwierdzić, że błona śluzowa wytwarza palczaste struktury zwane kosmkami jelitowymi, pokryte nabłonkiem jelitowym (komórki walcowate, kubkowe i APUD). Komórki walcowate posiadają na swoim szczycie palczaste pofałdowania zwane mikrokosmkami. Fałdy okrężne zwiększają powierzchnię wchłaniania jelita z 0,3 do 0,4 m2 do l m2, kosmki do ok. 10 m2, a mikrokosmki do ok. 200 m2. Nabłonek ma ogromną zdolność selektywności - przepuszcza do wnętrza organizmu substancje w ta¬kiej formie, w jakiej organizm może je przyswoić. Nabłonek podlega nieustannej wy¬mianie poprzez złuszczanie starych i zajmowanie ich miejsca przez nowe komórki. Spoczywa na siatce włókien kratkowych. Błona śluzowa ma własną mięśniówkę - tzw. muscularis mucosae. Wewnątrz kosmka przebiega naczynie tętnicze, naczynie żylne oraz chłonne, zwane też mleczonośnym, kończące się ślepo w pobliżu szczytu kosmka. Ponadto w kosmku znajdują się włókna mięsne gładkie, odchodzące od muscularis mucosae, dzięki ich skurczom kosmki mogą się poruszać, kurczyć -jest to pompa powodująca przepływ chłonki (mleczu). W błonie śluzowej leżą prymitywne narządy limfatyczne - grudki chłonne.
Grudki chłonne dzielimy na samotne, występujące w całym jelicie, i skupione, zwane kępkami Peyera . Te ostatnie występują tylko w jelicie krętym. Leżą one wzdłuż brze¬gu krezkowego, osią długą równolegle do osi długiej jelita. Mają wrzecionowaty kształt, długość od 3 do 5 cm, szerokość ok. 1-2 cm. Grudki chłonne oplata sieć naczyń chłon¬nych nieprzechodzących przez nie (odkrycie Teichmanna).
W błonie podśluzowej znajduje się splot uzwojony Meissnera. Błona mięśniowa tworzy dwie warstwy: okrężną , grubszą, położoną wewnętrznie, oraz warstwę podłużną, leżącą zewnętrznie. Po¬między warstwami leży splot uzwojony Auerbacha. Mięśniówka gładka jest zbudowana z włókien tzw. typu trzewnego. Komórki tych włókien są połączone mostkami łączącymi, którymi rozprzestrzeniają się impulsy ge¬nerowane przez komórki rozrusznikowe. Komórki te, znajdujące się głównie w żołąd¬ku, mają zdolność powolnej spoczynkowej depolaryzacji. Dzięki tej własności jelito wykonuje ruchy nawet po jego wycięciu. Wyróżniamy następujące ruchy jelita:
• wahadłowe - warunkowane naprzemiennymi skurczami i rozkurczami mięśniów-ki podłużnej - mieszają zawartość jelita;
• odcinkowe (segmentalne) - polegają na skurczu mięśniówla okrężnej w kilku sąsiednich odcinkach jelita, co prowadzi do powstania pierścieniowatych zwężeń - funkcja jak wyżej;
• robaczkowe, czyli perystaltyczne - polegają na skurczach całej mięśniówki jelita. Powstaje zwężenie poprzedzone rozszerzeniem przyjęcia. Skurcze te przesuwają się w stronę jelita grubego z szybkością 2-3 cm/s, ich zadaniem jest przesuwanie treści jelita (tzw. skurcze propulsywne).Jak już wcześniej wspomniano, jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego oraz jelita krętego. Dwunastnica jest określana jako jelito bezkrezkowe, natomiast jelito czcze i kręte nazywamy jelitem krezkowym.
JELITO KREZKOWE - JELITO CZCZE l KRĘTE (Jejunum et iteum)
Jelito czcze i kręte są po dwunastnicy, następnymi odcinkami jelita cienkiego, two¬rzącymi tzw. jelito krezkowe. Jelito czcze stanowi ok. 2/5 długości, a kręte ok. 3/5 długości jelita cienkiego. Nie ma wyraźnej granicy pomiędzy nimi. W zwłokach z regu¬ły nie zawierają treści. Położenie: Obie części jelita krezkowego leżą wewnątrzotrzewnowe, zawieszone są na długiej krezce, tworząc liczne pętle. Uważa się, że pętle jelita czczego leżą w górnej części piętra jelitowego, głównie po stronie lewej, a pętle jelita krętego w dolnej części piętra jelitowego, głównie po stronie prawej. Jelito kręte uchodzi do jelita grubego na grani¬cy kątnicy i okrężnicy wstępującej. Jest zamknięte zastawką krętniczo-kątniczą.
Długość samego jelita jest różna i waha się od 3 do 11 m. W zwłokach długość jelita cienkiego wynosi przeciętnie 6-8 m. Przyjmuje się, że jelito czcze to 2/5 początkowe, a kręte 3/5 końcowe jelita cienkiego. Budowa:Ściana jelita cienkiego, idąc od wewnątrz, jest zbudowana z czterech warstw: -błony śluzowej; - błony podśluzowej - błony mięśniowej - wewnętrznej, okrężnej, i zewnętrznej, podłużnej; -otrzewnej.
W jelicie cienkim wyróżniamy brzeg krezkowy - miejsce przyczepu krezki oraz leżący naprzeciwko brzeg wolny. W świetle jelita czczego i krętego widoczne są liczne fałdy okrężne, których wysokość i gęstość ułoże¬nia stopniowo maleje w miarę przesuwania się w kierunku jelita grubego. Ponadto w bło¬nie śluzowej widoczne są liczne grudki chłonne samotne, a w jelicie krętym dodatkowo grudki chłonne skupione, ułożone osią długą wzdłuż długiej osi jelita, naprzeciwko przyczepu krez¬ki. Ich szerokość wynosi ok. 1-2 cm, a długość ok. 3-4 cm. Jelito grube : Wśród odcinków jelita grubego wyróżniamy:- Kątnicę albo jelito ślepe z wyrostkiem robaczkowym .
Okrężnicę - która składa się z następujących części:- okrężnica wstępująca ; -zgięcie wątrobowe albo prawe , - okrężnicę poprzeczną ; -zgięcie śledzionowe albo lewe -okrężnicę zstępującą ; -okrężnicę esowatą .Odbytnicę albo prostnicę .
BUDOWA ŚCIANY JELITA GRUBEGO : Nie posiada kosmków – błona śluzowa zajęta jest przez głębokie i regularne krypty jelitowe(Są cewkowymi wgłębieniami nabłonka do blaszki właściwej błony śluzowej, które sięgają do blaszki mięśniowej błony śluzowej. Krypty jelitowe są miejscem niezwykle intensywnych podziałów mitotycznych komórek nabłonka. W okolicach dna krypty znajduje się jedna lub kilka komórek macierzystych pluripotencjalnych.) w których jest bardzo dużo komórek kubkowych (śluzowych), natomiast nie ma komórek Panetha. Występują także komórki walcowate (wchłaniają wodę i sole), k. macierzyste i dokrewne (substancja P, somatostatyna, chromogranina).
Budowa ściany jelita grubego jest analogiczna do budowy ściany jelita krętego. Zasadniczą różnicą jest nierównomierne rozłożenie mięśniówki o przebiegu podłuż¬nym. W jelicie grubym mięśniówka podłużna z wyjątkiem wyrostka robaczkowego i prostnicy tworzy trzy skupienia zwane taśmami . Taśmy te są widoczne na zewnątrz poprzez otrzewną. Wyróżniamy taśmę wolną , sieciową i krezkową .Taśmy są krótsze o 1/6 od długości jelita grubego, co powoduje wystąpienie charakterystycznych uwypukleń okrężnicy, oddzielonych wcięciami półksiężycowatymi . Ze względu na przyczynę ich powstania, zarówno wypuklenia, jak i wcię¬cia półksiężycowate, biegną od jednej taśmy do drugiej, czyli obejmują ok. 1/3 obwodu jelita. W świetle jelita grubego widoczne są fałdy półksiężycowate , które odpowiadają leżącym na zewnątrz wcięciom. Fałdy półksiężycowate rów¬nież obejmują ok. 1/3 obwodu jelita. Na wyrostku robaczkowym i prostnicy nie ma wypukleń, wcięć ani fałdów półksiężycowatych. Błona śluzowa jelita grubego nie two¬rzy fałdów - wymienione fałdy półksiężycowate są zbudowane z całej grubości ściany jelita, czyli z błony śluzowej, błony podśluzowej, mięśniówki podśluzowej, mięśniówki okrężnej i otrzewnej. W błonie śluzowej jelita grubego nie spotykamy też kosmków. Widoczne są natomiast nieliczne grudki chłonne samotne . Dużą ilość tkanki chłonnej obserwuje się jedynie w błonie śluzowej wyrostka robaczkowego, stąd nawet mówi się o grudkach chłonnych skupionych w tym narzą¬dzie.
W tych odcinkach jelita grubego, które posiadają taśmy, na zewnątrz występują tzw. przyczepia sieciowe . Są to uwypuklenia otrzewnej wy¬pełnione tkanką tłuszczową. Przyczepiają się do ściany jelita wzdłuż taśmy wolnej. Przyczepki sieciowe występują wyłącznie na jelicie grubym. Odbytnica : Budowa:Odbytnica jest końcowym odcinkiem przewodu pokarmowego. Rozpoczyna się w przedłużeniu okrężnicy esowatej, począwszy od wysokości trzonu kręgu S3. Kończy się odbytem. Przepona miedniczna dzieli odbytnicę na dwie części:
• część górną, bańkę odbytnicy - część miedniczna odbytnicy
• część dolną, kanał odbytowy - część odbytową .
Bańka odbytnicy ma długość od 12 do 15 cm, szerokość 3-6 cm, a w wymiarze strzałkowym mierzy od l ,5 do 8 cm. Pojemność bańki odbytnicy wynosi przeciętnie około 500 ml. Kanał odbytowy ma długość około 3 cm, kształt szczeliny ustawionej w płaszczyźnie strzałkowej i kończy się otworem odbytowym, czyli odbytem.
Odbytnica leży w miednicy mniejszej, podotrzewnowo, do przodu od kości krzyżo¬wej i guzicznej, dostosowana do nich swoimi krzywiznami. Wyróżniamy dwie krzywi¬zny ustawione w płaszczyźnie strzałkowej: krzywiznę krzyżową oraz krzywiznę kroczową, dopasowaną do kości guzicznej, skierowa¬ną ku tyłowi. Z przodu odbytnica jest pokryta częściowo przez otrzewną, która jest przedłużeniem krezki esicy i schodzi z przedniej ściany odbytnicy na tylną powierzch¬nię pęcherza moczowego (u mężczyzn), wyścielając zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe. U kobiet otrzewna z przedniej ściany odbytnicy scho¬dzi na tylną ścianę trzonu macicy, część nadpochwową szyjki macicy i tylne sklepienie pochwy, wyścielając zagłębienie odbytniczo-maciczne. Odbytnica jest otoczona wiotką tkanką łączną, która łączy się z blaszką trzewną powięzi miednicy. Do tyłu od odbytnicy, a do przodu od kości krzyżowej, znajduje się przestrzeń zaodbytnicza. W przestrzeni tej znajduje się wiot¬ka tkanka łączna, przez którą przebiegają naczynia tętnicze i żylne krzyżowe boczne, krzyżowe środkowe, miedniczne odcinki pni sympatycznych oraz gałęzie splotów krzy¬żowych. Do boku od bańki odbytnicy znajdują się przestrzenie przyodbytnicze, zawierające tkankę łączną i nerwy splotów krzyżowych.
U mężczyzny bańka odbytnicy przylega ku przodowi do tylnej ściany pęcherza mo¬czowego i styka się bezpośrednio z leżącymi tutaj pęcherzykami nasiennymi i nasieniowodami w przestrzeni zwanej trójkątem odbytniczo-pęcherzowym. Istotny jest takt, iż odbytnica nie przylega bezpośrednio do gruczołu kro¬kowego. Otaczająca odbytnicę z przodu tkanka łączna grubieje i tworzy przegrodę odbytniczo-pęcherzową , ustawioną w płaszczyźnie czołowej. Przegroda ta dochodzi ku dołowi do środka ścięgnistego krocza. Odbytnica jest również wygięta w płaszczyźnie czołowej, wykazując 3-4 niestałe wygięcia. Układ moczowy : Nerka: Nerka zbudowana jest z bardzo licznych, ciasno upakowanych rurek nabłonkowych (kanalików nerkowych), którym towarzyszy gęsta sieć włosowatych naczyń krwionośnych. Kanaliki nerkowe ułożone są w sposób uporządkowany, w znacznej części równolegle do siebie, co sprawia, że na terenie nerki można wyodrębnić dwie strefy: 1korę nerki – zlokalizowaną obwodowo i zbudowaną z dwóch rodzajów obszarów:- labiryntu, w którym znajdują się ciałka nerkowe (p. dalej) i kanaliki nerkowe o krętym przebiegu;- promieni rdzennych, w których biegną kanaliki nerkowe o przebiegu prostym.2rdzeń nerki – zlokalizowany głębiej, skupiający kanaliki nerkowe o przebiegu prostym. Nefron : Jednostką strukturalną i czynnościową nerki jest nefron – pojedynczy kanalik nerkowy o zróżnicowanej odcinkowo budowie, rozpoczynający się specjalnym tworem naczyniowo-nabłonkowym - ciałkiem nerkowym - i uchodzący do kanalika zbiorczego (cewki zbiorczej). Nerka zawiera ok. miliona nefronów. Ciałko nerkowe : Ciałko nerkowe, kulisty twór o średnicy ok. 200 μm, składa się z (1) kłębuszka naczyniowego, (2) nabłonkowej torebki Bowmana, od której odchodzi kanalik proksymalny. Kłębuszek naczyniowy tworzy kilkadziesiąt pętli naczyń włosowatych o ścianie okienkowej. Do naczyń tych krew doprowadzana jest przez tętniczkę doprowadzającą, a odprowadzana przez tętniczkę odprowadzającą. Wspólne miejsce dojścia i wyjścia tętniczek nosi nazwę bieguna naczyniowego ciałka nerkowego. Torebka Bowmana otacza kłębuszek i utworzona jest przez dwie warstwy (blaszki) nabłonkowe: zewnętrzną (ścienną) i wewnętrzną (trzewną), pomiędzy którymi znajduje się szczelinowata przestrzeń, łącząca się ze światłem kanalika proksymalnego. Blaszka ścienna utworzona jest przez nabłonek jednowarstwowy płaski, a blaszkę trzewną budują podocyty – komórki z licznymi wypustkami, którymi szczelnie otaczają naczynia kłębuszka. Miejsce odejścia kanalika proksymalnego od torebki Bowmana nosi nazwę bieguna moczowego (kanalikowego) ciałka nerkowego. W ciałku nerkowym zachodzi proces ultrafiltracji: osocze krwi przefiltrowuje się z naczyń krwionośnych do przestrzeni wewnątrz torebki Bowmana, tworząc tam mocz pierwotny (pramocz), który zawiera praktycznie wszystkie składniki osocza z wyjątkiem wysokocząsteczkowych białek. W procesie tym osocze przechodzi kolejno przez:(1) okienka w komórkach śródbłonkowych(2) zespolone blaszki podstawne śródbłonka i podocytów(3) szczeliny pomiędzy wypustkami podocytów. Te trzy elementy tworzą tzw. barierę filtracyjną ciałka nerkowego. Kanalik proksymalny : Budują go sześcienne komórki przystosowane do procesów wchłaniania i transportu substancji przez błonę komórkową. Na powierzchni zwróconej do światła kanalika mają brzeżek szczoteczkowy, w cytoplazmie liczne organelle, a w części dolnej prążkowanie przypodstawne. Komórki te wchłaniają i przekazują do otaczających kanalik naczyń włosowatych znaczną część wody i większość substancji zawartych w moczu pierwotnym. Proces ten nosi nazwę resorbcji zwrotnej i powoduje, że substancje użyteczne dla organizmu nie są tracone, natomiast w moczu pozostają tylko substancje przeznaczone do wydalenia. Kanalik pośredni : Jest to najcieńszy odcinek nefronu, którego ścianę tworzą spłaszczone komórki o cytoplazmie ubogiej w organelle. Kanalik dystalny : Budują go niższe komórki sześcienne posiadające prążkowanie przypodstawne, ale bez brzeżka szczoteczkowego. Posiadają one w błonie komórkowej, podobnie jak komórki kanalika pośredniego, liczne białka transportujące jony. Kanaliki dystalne, współpracując z biegnącymi równolegle naczyniami włosowatymi oraz z kanalikami pośrednimi i cewkami zbiorczymi (p. dalej), poprzez transport jonów i wody ze światła do naczyń uczestniczą w stopniowym zagęszczaniu moczu. Kanalik zbiorczy : Jest to kanalik zbierający mocz z wielu nefronów, uchodzą do niego kanaliki dystalne. Cewki zbiorcze przebiegają początkowo w promieniach rdzennych, następnie w rdzeniu nerki i uchodzą do kielichów nerkowych. Utworzone są przez nabłonek jednowarstwowy sześcienny, który zmienia się stopniowo w walcowaty. W cewkach zbiorczych dokonuje się ostateczne zagęszczenie i zakwaszenie moczu. Aparat przykłębuszkowy : Kanalik dystalny nefronu zawsze przebiega obok macierzystego ciałka nerkowego i styka się z tętniczką doprowadzającą. W tym miejscu tworzy się aparat przykłębuszkowy, który budują dwa główne elementy składowe:(1) komórki ziarniste (nabłonkowate) – przekształcone komórki mięśniowe gładkie tętniczki, które produkują i wydzielają białko reninę – substancję podnoszącą ciśnienie krwi,(2) komórki plamki gęstej – przekształcone komórki ściany kanalika dystalnego, które monitorują skład jonowy i szybkość przepływu moczu.Aparaty przykłębuszkowe chronią nerkę przed zaburzeniami ultrafiltracji wynikającymi z nadmiernego spadku ciśnienia krwi.