Diagnoza dziecka i środowiska wychowawczego

Diagnoza – ogólne założenia pedagogiczne

- encyklopedia Britannica określa diagnozę jako zebranie danych, zrobienie użytku z mających znaczenie i pominięcie danych bez znaczeń oraz podanie ostatecznego sądu. Diagnoza taka często wymaga zdolności umysłowych najwyższego rzędu,

- Stefek Ziemski określa diagnozę jako: opis możliwie wielostronny cech i objawów badanego zjawiska uzyskany w drodze obserwacji, badań specjalnych, a także eksperymentów mających na celu zebranie danych dotyczących badanego przedmiotu i jego otoczenia. Stanowią one podstawę dalszych rozumowań prowadzących do diagnozy.

Diagnoza zatem to rozpoznanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.

Czynności diagnostyczne: zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, czyli oceny objawów, określenie na ich podstawie badanego stanu rzeczy.

Diagnozy cząstkowe:

1. Diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna, typologiczna, nozologiczna, identyfikacyjna.

2. Diagnoza genetyczna, kauzalna.

3. Diagnoza znaczenia, celowościowa, teologiczna.

4. Diagnoza fazy.

5. Diagnoza prognostyczna, rozwojowa.

Schemat diagnozy rozwiniętej:

Diagnoza identyfikacyjna

Diagnoza

Genetyczna Diagnoza znaczenia Diagnoza fazy

Diagnoza prognostyczna

Diagnoza przyporządkowująca – polega na przyporządkowaniu pewnego zespołu objawów jakiejś uznanej jednostki klasyfikacyjnej. Obserwacja przypadku i jego badanie mają na celu przede wszystkim nazwanie zaburzenia, co ma duże znaczenie dla dalszego postępowania.

Diagnoza nozologiczna jest czynnością rozpoczynającą cały proces diagnozowania, jest wstępnym określenie, badanego stanu rzeczy wymagającym dalszego uściślenia ( dokładny opis cech zjawiska, ustalenie jego fazy rozwoju, podanie wyjaśnień przyczynowych i celowościowych oraz określenie przewidywanego, dalszego rozwoju).

Diagnoza genetyczna – to taki rodzaj rozpoznania i oceny sytuacji, gdzie w postępowaniu diagnostycznym i ostatecznie sformułowanej diagnozie położony jest nacisk na genezę zjawiska czyli jego źródło. Jest to diagnoza rozkładająca złożone, badane zjawisko na proste składniki, szukająca wyjaśnienia uwarunkowania przyczynowego spostrzeganych objawów na podstawie zebranych danych o wcześniejszych fazach owego zjawiska oraz na podstawie wiedzy o ogólnych prawidłowościach przyczynowych zjawisk tej dziedziny.

Diagnoza znaczenia – jej zadanie polega na wyjaśnieniu znaczenia dla danego układu, np. organizmu, występujących objawów patologicznych oraz ustalenia stopnia ich szkodliwości. Ten rodzaj diagnozy pozwala na wskazanie wzajemnego splotu przyczyn i skutków na wykrycie i zrozumienie mechanizmu zaburzenia z jednoczesnym rozpoznaniem czynników szczególnie znaczących. To rodzaj diagnozy, który pojmuje funkcjonowanie psychiki człowieka całościowo w połączeniu z wpływem warunków zewnętrznych różnego typu.

Diagnoza fazy – określa stadium choroby czy zaburzenia, określa etap rozwoju badanego zjawiska. Po rozpoznaniu gatunku bądź typu choroby, ustala się na podstawie wstępnych objawów fazę choroby lub innego badanego zjawiska (wstępną, rozwiniętą, końcową itp.); określenie poziomu zaawansowania ma ogromne znaczenie przy doborze metod terapeutycznych. Znajomość fazy rozwojowej i typowych dla tej fazy zachowań pozwala na ustrzeżenie się od błędnego postawienia diagnozy.

Diagnoza prognostyczna – określa przypuszczalny rozwój zjawiska, diagnoza oparta jest na znajomości ogólnych prawidłowości rządzących danym procesem, a doświadczenie specjalisty i znajomość praw rządzących daną dziedziną rzeczywistości pozwala przewidzieć dalszy rozwój procesu będącego przedmiotem diagnozy. W diagnozie tej ważne jest uwzględnienie i określenie stopnia czynników stymulujących bądź hamujących przebieg danego procesu, czyli rozeznanie w warunkach rozwojowych dziecka i ich ewentualnych przyszłych zmian, w czynnikach wewnętrznych, które mogą stanowić oparcie dla działań korekcyjnych itp.

Ze względu na typy pytań jakie stawiamy rzeczywistości wyróżniamy:

- diagnozy opisujące poznanie rzeczywistości na podstawie badań empirycznych i studiów teoretycznych literatury, z danego przedmiotu – diagnozy poznawcze (np. gdy pytamy o funkcjonowanie instytucji na danym terenie). Odpowiedź na pytanie: „jak jest?” – chodzi o wykrycie zgodności lub niezgodności faktu z teorią oraz sprawdzenie danej teorii z teoriami alternatywnymi,

- diagnozy decyzyjne – gdy stawiamy pytania wymagające odpowiedzi ułatwiającej lub rozstrzygającej podjęcie decyzji „Co należy uczynić aby było jak być powinno?”, „Co jest możliwe do zrobienia?”

Proces diagnozowania poszukuje odpowiedzi na kilka pytań:

- „Jak jest?” – odpowiedzi opisowe,

- „Dlaczego tak jest?” – odpowiedzi wyjaśniające,

- Dlaczego będzie tak, a nie inaczej?” – przewidywanie następstw,

- Co zrobić aby uzyskać pożądany stan?”- korekcja.

Diagnoza = hipoteza+ jej weryfikacja

Etapy diagnozy pedagogicznej:

1. Opis diagnostyczny - zestawienie danych empirycznych i stanów rzeczywistych, które podlegają obserwacji. Powinien być wyczerpujący, jasny, prezentujący sytuacje, zjawiska w sposób uporządkowany, wyrażony w kategoriach empirycznych. Dobór faktów, relacjonowanych w opisie może być selektywny. Opis spełnia funkcję uzasadniająca i wyjaśniającą hipotezy początkowe.

2. Oceny cząstkowe:

- właściwe – zawierają wiele aspektów emocjonalnych, stanowią subiektywny wkład do opisu stanów rzeczy,

- utylitarne (instrumentalne) – cechą ich jest intersubiektywność lub interpersonalność, można ją osiągnąć dzięki interpersonalnemu kryterium oceny – celowi temu służą m.in. narzędzia diagnostyczne. Ocena – porównanie poznanego stanu rzeczy z naszym wyobrażeniem o nim, o tym jak może być. Poznanie różnic w rzeczywistości od postulowanego teoretycznego modelu

1. Konkluzja (globalna ocena) analizowanej sytuacji, stanu, zjawiska pozwala na wskazanie właściwego kierunku postępowania oraz uzasadnia potrzebę podjęcia działań. Wynikiem badań jest ocena ogólna, która może służyć projektowaniu działań przekształcających, np. środowisko, uzasadniać obranie danego kierunku działania, np. ratownictwa, profilaktyki.

3 typy diagnoz wg Lesława Pytki:

1. Diagnoza opisowa – konstatująca – polega na możliwie dokładnym, szczegółowym opisie cech i mechanizmów regulujących dany typ zachowania z punktu widzenia norm i standardów społecznych.

2. Diagnoza projektująca – to program ewentualnych zmian, jakich należy dokonać w celu przywrócenia równowagi funkcjonalnej (homeostazy) jednostki z jej otoczeniem społecznym.

3. Diagnoza sprawdzająca (weryfikująca) – ma na celu sprawdzenie wdrożonych do realizacji programów interwencyjnych tj. opiekuńczych, wychowawczych, resocjalizacyjnych itp.

Podstawowe techniki diagnostyczne

Obserwacja to osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w ich naturalnym przebiegu, pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Etapy:

1. Postrzeganie.

2. Gromadzenie.

3. Interpretowanie.

Obserwacja dotyczy faktów, zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstanie i przebieg.

Obserwacja powinna być: celowa, planowa, selektywna, dokładna, obiektywna.

Celowość – jasno określony cel.

Planowość – prowadzenie wg ściśle określonego planu:

- czas trwania i poszczególne etapy obserwacji,

- sposoby obserwowania,

- sposoby rejestrowania wyników,

- wpływ warunków w jakich odbywa się obserwacja na jej wyniki,

- zagwarantowanie codziennych warunków aby wykluczyć sytuacje nadzwyczajne,

- określenie zasad interpretacji zgromadzonego materiału.

Selektywność – wybiórczość obserwowanych zjawisk. Uwzględnianie istotnych cech, pomijanie wszystkiego co nie powstaje w związku z zasadniczym przedmiotem badań. Selekcja obejmuje także dobór osób badanych (np. wiek, płeć, zdolności, poziom rozwoju umysłowego). Selekcji podlega również miejsce, w którym możemy dokonać obserwacji oraz czas.

Dokładność (fotograficzność):

- wierna (aby obserwowane zjawiska nie były zniekształcone przez obecność obserwatora),

- wnikliwa (zaobserwowanie szczegółów),

- wyczerpująca (uwzględnia współzależności faktów).

Obiektywność – postrzeganie i rejestrowanie tego, co jest przedmiotem obserwacji niezależnie od osobistych doświadczeń, subiektywnych postaw lub oczekiwań obserwatora. Pozwala rozgraniczyć postrzeżenia od ich interpretacji.

Typ obserwacji ze względu na sposób zbierania informacji:

- bezpośrednia – analiza faktów obserwowanych przez badającego bez przyrządów, rejestracja jest dokonywana w trakcie obserwacji, co wyklucza retrospektywny opis, bada się spontaniczne, reaktywne zachowanie w warunkach życia codziennego,

- kontrolowana – prowadzona w oparciu o uprzednio przygotowane narzędzie, systematyzujące zbiór danych (kwestionariusze, schematy, normy, skale),

- niekontrolowana swobodna – bez użycia narzędzi systematyzujących, ma niskie walory diagnostyczne, daje ogólną wiedzę o obiekcie, może stanowić wstęp do obserwacji kontrolowanej.

- jawna – badani są poinformowani o roli obserwatora, wiedzą o tym, że są obserwowani, ale nie znają jej celu i przedmiotu,

- ukryta – badani nie mają świadomości iż są przedmiotem obserwacji, stąd też nie znają jej celu i przedmiotu,

- potoczna – występująca w życiu codziennym, niezaplanowana, bez świadomie postawionego celu, może być podstawą obserwacji naukowych,

- naukowa – spełniająca wszelkie wymogi: celowości, planowości, wyczerpywalności, aktywności, obiektywności itp. Służy planowemu poznaniu rzeczywistości.

Typy obserwacji ze względu na sposób zbierania informacji:

- neutralna (naturalna) – obserwacja zjawisk w ich naturalnym przebiegu, obserwator jest osobą z zewnątrz, co powoduje niebezpieczeństwo modyfikacji zachowania,

- aranżowana – badający jest organizatorem obserwowanych zdarzeń, które następnie poddaje obserwacji, najczęściej jest osobą w naturalny sposób powiązaną z podmiotem obserwacji, co eliminuje modyfikacje zachowań poddanych obserwacji, może też być osobą z zewnątrz. Różni się od eksperymenty tym, że nie wprowadza zmian w sytuację, a jedynie prowokuje jej wystąpienie.

- uczestnicząca – badający jest uczestnikiem obserwowanych zdarzeń, pełni rolę członka badanej grupy, może mieć charakter jawny (zachowania nie są w pełni naturalne, konieczność akceptacji badacza), ukryty (badani nie modyfikują swojego zachowania, istnieje zagrożenie identyfikacji z grupą – mogą powstać więzi emocjonalne, utrata obiektywności).

Typy obserwacji ze względu na zastosowanie i swoiste cechy:

- obserwacja ciągła – prowadzona przez dłuższy czas, prowadzona za pomocą dzienniczków obserwacyjnych (znajdą się w nim opisy kolejnych zmian rozwojowych i epizodów zachowania, zapisy dokonywane są z dnia na dzień, a zarejestrowany materiał poddawany analizie jakościowej. Zapisy mają charakter selektywny – rejestracja nowych zdarzeń pojawiających się w ciągłości zachowania badanego). Istnieje tu ciągły kontakt między obserwowanym a obserwującym.

Dzienniczki obserwacyjne są metodą otwartą, można wyróżnić:

- dzienniczki o szerokim zakresie – rejestracja nowych faktów,

- dzienniczki tematyczne – uwzględniają zjawiska znamienne dla danej dziedziny rozwoju.

Dzienniczki obserwacji są wykorzystywane w badaniach podłużnych, których główny cel ma charakter normatywny, polegający na wykrywaniu charakterystycznych cech zachowania się, np. ogółu jednostek lub praw rozwojowych. Mogą być stosowane do badań ciągłości rozwoju i wzajemnej zależności różnych czynników, które ten rozwój wyznaczają.

- obserwacja fotograficzna – bardzo dokładna, obiektywna,

- próbki zdarzeń,

- próbki czasowe.

Podstawowe techniki diagnostyczne – ankiety i kwestionariusze

ANKIETA	KWESTIONARIUSZ
Gromadzenie materiału badawczego w sposób pośredni (np. poczta, radio).	Bezpośrednie gromadzenie materiału (badacz sam przeprowadza badanie oraz obserwuje zachowanie badanych).
Pytania zadawane ustnie i wymagają ustnych odpowiedzi notowanych przez badacza.	Arkusz z wydrukowanymi pytaniami, na które osoby badane odpowiadają pisemnie.
Wiąże się raczej z ubocznymi zagadnieniami przeprowadzanych badań.	Pytania dotyczą zasadniczej problematyki.
Pozostawia swobodę odpowiedzi.	Pytania odpowiednio skategoryzowane – wybór spośród gotowych odpowiedzi.
Zbiór pytań otwartych, zawiera kilka lub kilkanaście pytań.	Badania zakrojone na mniejszą skalę.
Badacz nastawiony jest na ogólną orientację zagadnień, które go interesują. Są częścią próbnych badań ukierunkowujących dalsze badania.	Pytania są starannie dobrane, skategoryzowane. Posiadają specjalny klucz stanowiący podstawę interpretacji otrzymanych wyników (zawierają znacznie więcej pytań niż ankiety).

Kiedy należy decydować się na badanie ankietowe?

• Gdy stanowią ważne uzupełnienie zastosowanych równolegle innych technik badawczych.

• Gdy inne metody są niemożliwe do uwzględnienia (wysokie koszty, złożoność problemu.

• Gdy badaniami obejmujemy dużą liczbę osób.

• Materiał daje się łatwo obliczyć statystycznie.

• Gdy zależy nam na osobliwych opiniach osób badanych w określonych sprawach.

Etapy konstruowania ankiet i kwestionariuszy:

1. Postawienie problemu: Jaki jest CEL badań? Informacje, które zamierza się zdobyć podczas badania określają podstawowy cel – czyli wyznaczają główny problem, jaki planuje rozwiązać. Dotyczą informacji o tym, co czują, myślą, czynią osoby badane, jakie reprezentują stanowiska w różnych kwestiach.

2. Formułowanie pytań – im lepiej dany problem został sprecyzowany i uszczegółowiony, tym łatwiej o właściwy dobór i sformułowanie pytań ankietowych. Pomocne w formułowaniu pytań jest badanie pilotażowe. Polega ono na stawianiu najczęściej pytań otwartych a uzyskane na nie odpowiedzi są podstawą do formułowania pytań dla badań zasadniczych.

3. Ułożenie metryczki – ankiety i kwestionariusze oprócz pytań związanych z główną problematyką badań wymagają pytań odnośnie wstępnych informacji o osobie badanej takich jak: wiek, płeć, pochodzenie społeczne, wykształcenie, zawód itp.

4. Ułożenie instrukcji – przygotowanie wstępnego wyjaśnienia poprzedzających odpowiedzi osób badanych na postawione im pytania. W wyjaśnieniu tym badacz informuje: kto przeprowadza badania, jaki jest cel badań(czego się oczekuje po zgromadzonych odpowiedziach), jak należy odpowiadać na poszczególne pytania, w jakim stopniu gwarantuje się anonimowość.

5. Badania próbne – badania kontrolne – mają dać odpowiedzi czy skonstruowana ankieta lub kwestionariusz stanowi wystarczająco zobiektywizowane narzędzie badań (czy zamieszczone badania są jednakowo rozumiane, czy instrukcja umożliwia poprawne odpowiedzi, czy pytania dostatecznie różnicują otrzymane wypowiedzi). Badania te wymagają starannego przygotowania formularzy z pytaniami oraz właściwego doboru osób 25-30. Osoby te pochodzące z tego samego środowiska, co osoby objęte późniejszymi badaniami zasadniczymi.

6. Protokół – po przeprowadzeniu badań prowadzący sporządza protokół badań. Uwzględnia się w nim zachowanie osób badanych, ich stosunek do badań, ogólną atmosferę, miejsce, czas, liczbę osób.

7. Przygotowanie ostatecznej wersji ankiety i kwestionariusza – oparte jest o analizę badań próbnych. Gdy badania próbne dowiodły konieczność przeredagowania pytań należy badania powtórzyć.

Rodzaje pytań ankietowych i kwestionariuszowych:

1. Pytania otwarte (wolne) – pozostawiają osobom badanym swobodę wypowiedzi – umożliwiają bardziej osobiste, pogłębione wyznania. Są w stanie zwrócić uwagę badacza na nowe aspekty zagadnień. Pozwalają ustalić hierarchię wyższości problemów w jakiej badane osoby postrzegają problematykę.

2. Pytania zamknięte – przewidują gotowe odpowiedzi, uprzednio przemyślane przez badającego (mogą być: alternatywne – 2 możliwości odpowiedz, tak lub nie, możliwa jest też odpowiedź nie wiem, nie mam zdania; dysjunktywne – wykluczające – wymagają wyboru spośród więcej niż 2 odpowiedzi. Wylicza się różne, przemyślane odpowiedzi, z których osoba badana wybiera jedną, najbardziej zgodną z jej wewnętrznym przekonaniem; koniunktywne – wymagają wyboru spośród podanych odpowiedzi, więcej niż jednej).

3. Pytania półotwarte – mają charakter skategoryzowanych (zamkniętych) jak i pytań pozostawiających swobodę wypowiedzi (otwartych). Po wyliczeniu możliwych wypowiedzi pozostawia się wolne miejsce na „inne” – nie sugerując o jakie chodzi.

4. Pytania filtrujące – wyłączają osoby nie mające nic do powiedzenia w danej sprawie. Pytanie takie poprzedza pytanie zasadnicze (np. czy znasz nowy regulamin studiów?).

5. Pytania kontrolne – pełnią rolę kontroli otrzymanych wypowiedzi, są zbieżne z treścią innych pytań („Jeżeli tak to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany?”)

W konstruowaniu ankiet można odwołać się do dialogów, opowiadań, obrazków, fotografii, rysunków itp. Używa się ich w miejscu tradycyjnego pytania. Osoba badana ustosunkowuje się do nich poprzez wybór skategoryzowanych uprzednio odpowiedzi (kafeterii) lub za pomocą swobodnych wypowiedzi.

KAFETERIA – zestawy możliwych odpowiedzi.

Eksperyment pedagogiczny

Eksperyment jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości (wychowawczej) polegającą na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian pod jego wpływem.

Eksperyment a obserwacja, eksperyment różni się od obserwacji:

- bardziej złożoną strukturą,

- staranniej opracowanym zmysłem badawczym,

- posługiwaniem się większą i różnorodną ilością narzędzi badawczych,

- koniecznością istnienia generalnej koncepcji wiążącej w celową jedność różnorodne poczynania badawcze.

POCZĄTEK KONIEC

Zmienna niezależna

Grupa eksperymentalna grupa eksperymentalna

Samoocena Samoocena

Wizja przyszłości Wizja przyszłości

Asertywność Asertywność

Zmienna zależna

Zmienna pośrednicząca

Zmienna zależna – naleśnik

Zmienna niezależna – woda mąka, jaja, mleko, olej

Zmienna pośrednicząca – patelnia i kucharz

Wskaźniki – jaka mąka, jakie jajka, np. z biedronki

Eksperyment to obserwacja osobliwego rodzaju. Polega na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Może być on zastosowany w dowolnym czasie i można go powtórzyć wielokrotnie. Badacz nie musi czekać na pojawienie się interesujących go zdarzeń, jak to ma miejsce w obserwacji.

Eksperyment pedagogiczny – charakter jego polega na wprowadzeniu wybranego układu specjalnie przez nas wybranego czynnika w celu uzyskania pożądanych zmian układu lub w celu sprawdzenia jakie zmiany w obserwowanym układzie zajdą pod wpływem tego nowego czynnika (zmiennej niezależnej).

Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo – skutkowych między zmienną niezależną, a elementami badanego układu.

Użyteczność eksperymentu pedagogicznego – można w sposób wysoce prawdopodobny sprawdzić praktyczną przydatność różnych pomysłów w zakresie usprawnienia działalności dydaktycznej i wychowawczej nauczycieli czy wychowawców:

- stanowi źródło inspiracji,

- bezpośrednia łączność z praktyką pedagogiczną.

Techniki:

1. Technika grup równoległych.

2. Technika czterech grup.

3. Technika rotacji.

4. Technika jednej grupy.

1. Technika grup równoległych – zakłada ona podczas prowadzenia eksperymentu:

- dwie grupy – eksperymentalna i kontrolna, grupy w miarę równoważne, jak najbardziej zbliżone do siebie; E – 30 uczniów, K – 30 uczniów,

- określone czynniki eksperymentalne (zmienne niezależne) uruchomione tylko w grupie eksperymentalnej,

- badania początkowe i końcowe mające na celu kontrolę zmiennych zależnych, a nierzadko zmiennych pośredniczących.

Pomiar początkowy Pomiar końcowy

E E

K K

Podobne w obu grupach, np. zmienne zależne: poczucie własnej wartości, asertywność, tolerancja.

Zmienna niezależna: warsztaty dotyczące tolerancji

Zmienna pośrednicząca: osoba prowadząca, sala.

2. Technika czterech grup – technika Salomona – oprócz grupy eksperymentalnej i kontrolnej łącznie z badaniami wstępnymi i końcowymi uwzględnia się dodatkową grupę eksperymentalną i kontrolną, w których przeprowadza się jedynie badania końcowe (z badań wstępnych celowo się rezygnuje).

Technika grup równoległych Technika czterech grup

PP PK PP PK

E+ E+ E+ E+

K+ K+ E+ E+

K+ K+

K+ K+

3. Technika rotacji – technika krzyżowa – każda z uwzględnionych spełnia na przemian funkcje grupy eksperymentalnej, a następnie kontrolnej lub od kontrolnej zaczynając kończąc na eksperymentalnej.

4. Technika jednej grupy – stanowi sama dla siebie układ odniesienie. Nie przewiduje się grupy kontrolnej. Polega na wprowadzeniu określonej zmiennej niezależnej do jednej grupy oraz badań wstępnych i końcowych.

Rozmowa i wywiad

Wywiad – jest sposobem gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami (w procesie komunikacji przez zadawanie pytań), które mogą udzielać informacji na interesujący badacza temat. Jest rozmową z respondentem prowadzoną wg określonych dyspozycji z zachowaniem pewnych reguł jej poprawności. Służy do zbierania danych empirycznych głównie jakościowych, np. fakty, wyobrażenia, sądy, opinie, postawy, uczucia. Stanowi podstawę opisu rzeczywistości jak i jej wyjaśnienia (analiza zależności).

Rozmowa - może być definiowana analogicznie jak wywiad. W literaturze można jednak znaleźć pewne różnice – przyjmując za podstawę kryterium podmiotu, od którego uzyskuje się informacje (wywiad – osoby postronne, rozmowa – podmiot badany). Bądź też kryterium formalności. Wywiad- bardziej formalna, wystandaryzowana metoda uzyskiwania informacji, zaś rozmowa to metoda (technika) bardziej swobodna, indywidualna, nieprzewidywalna w swym kierunku.

Typy wywiadu:

- jawny – świadomość przedmiotu badania, celu i roli badającego, respondent świadomie wyraża na niego zgodę,

- ukryty – respondent nie ma świadomości, że jest przedmiotem badania, nie wyraża na nie zgody, nie zna przedmiotu badania, celu i roli badającego,

- nieformalny – wie, że prowadzony jest wywiad, ale nie wie w jakim celu lub cel jest zafałszowany,

- formalny – respondent zna prawdziwy cel prowadzenia badania,

- swobodny –rozmowa, w której sekwencja pytań jest zmienna, stawia się głównie pytania otwarte uzyskując dane jakościowe, indywidualne, oparta jest na ogólnych dyspozycjach,

- skategoryzowany – sekwencja pytań jest stała, pytania zamknięte, duży stopień formalności, charakter relacji decyzyjnej,

- indywidualny – jedna osoba, w celu diagnozy praktycznej, decyzyjnej, poznawczej,

- zbiorowy – grupa osób, charakter ustny lub pisemny,

- zwykły – jednorazowy, przeprowadzony dla opisu badanego stanu rzeczy, często w celach poznawczych, w badaniach diagnostycznych,

- panelowy – przeprowadzony w co najmniej dwóch sesjach lub w dwóch grupach, stosowany dla uchwycenia różnic, wpływu upływu czasu lub wydarzeń na badane zjawisko,

- psychologiczny – klasyczny, kliniczny, indywidualny, związany z badaniem cech jednostkowych, podstaw jej zachowań, czy zaburzeń w funkcjonowaniu jednostki, stanowi podstawę interwencji,

- środowiskowy – poznanie charakteru i zależności pomiędzy indywidualnym funkcjonowaniem jednostki, a wpływem nań środowiska, przeprowadzony w miejscu typowego funkcjonowania jednostki, łączy w sobie elementy wywiadu klasycznego z obserwacją warunków środowiskowych,

- ustny – rejestracji dokonuje diagnosta,

- pisemny – rejestracji dokonuje osoba badana,

Rodzaje pytań w wywiadzie i rozmowie:

1. Pytania sensu stricte (proste) – pytania o interesujące treści i pytania rozwinięte (złożone), czyli wprowadzające, opisujące sytuacje lub minimalizujące zagrożenia płynące z treści pytania właściwego (kilka zdań wprowadzających plus pytanie właściwe np. o alkoholizm).

2. Pytania otwarte.

3. Pytania zamknięte.

4. Pytania wprost – dotyczące interesujących badacza treści, które mają charakter niezagrażający, są zrozumiałe dla badanego. Pytania nie wprost – przeformułowanie języka teorii na język potoczny, bądź gdy pytanie wprost są wstydliwe, sugerujące (wyróżnia się tu pytania uwikłane, projekcyjne, sugerujące, naprowadzające, odroczone, przejściowe).

Struktura pytań, konstrukcja:

- lejkowa –zawężająca – od ogółu do szczegółu,

- odwróconego lejka – od konkretu do ogółu,

- progresji – najpierw pytania o sprawy zbliżone do tych, o które naprawdę chcemy zapytań, a później właściwe.

Techniki projekcyjne

Mogą być przydatne pedagogom jednak ich wykorzystanie jest dość ograniczone, stanowią uzupełniającą technikę zbierania danych dotyczącą:

- środowiska rodzinnego (stosunek emocjonalny dziecka wobec rodziców, postrzeganie roli i pozycji poszczególnych członków rodziny, stosunek do siebie samego na tle rodziny),

- środowiska szkolnego (stosunek do szkoły, nauczycieli, zadań szkolnych).

Klasyfikacja ze względu na typ reakcji jaka wywołuje podany materiał bodźcowy:

1. Technika skojarzeniowa - pierwsze skojarzenie, szybka reakcja, ogranicza włączenie procesów myślowych, wgląd w głębsze warstwy psychiki.

2. Techniki konstrukcyjne – skonstruowanie przez badaną osobę jakiegoś wytworu artystycznego, badany jest efekt końcowy, np. opowiadanie, obrazek. Techniki te wymagają włączenia złożonych procesów poznawczych, a nie tylko formułowania prostych skojarzeń.

3. Techniki uzupełniania – materiał testowy ma charakter niekompletny. Zadaniem osoby badanej jest uzupełnienie go w dowolny sposób,. Techniki te różnią się do technik asocjacyjnych tym, że bodźce i reakcje mają mniej złożoną postać, a więc reakcja jest mniej bezpośrednia, a od technik konstrukcyjnych tym, że są mniej złożone i angażują mniej zaawansowane procesy myślowe.

4. Techniki wyboru lub porządkowania – wybranie spośród wielu odpowiedzi tej, która spełnia określone wymagania.

5. Techniki ekspresyjne – ekspresja siebie w określony sposób sprzyja celom terapeutycznym, ale też sprzyja polepszeniu funkcjonowania i przystosowania badanego do wymagań i oczekiwań otoczenia (techniki zabawowe, rysowanie, psychodrama).

Zasady stosowania technik projekcyjnych:

Należy dostosować technikę respondenta (wiek, możliwości, umiejętności, zainteresowania, słownictwo, płeć, sposób myślenia, zdolności, wyobraźnia) – ważne jest tworzenie nieformalnej, życzliwej atmosfery, a poza tym miejsce, warunki zewnętrzne, odpowiedni kontakt diagnostyczny, motywowanie, wstępna rozmowa na temat niezwiązany z przedmiotem badań oraz ciągła obecność badacza. Na wstępie nie należy informować o tym, że osoba badana zostanie poddana badaniu (można sytuację przedstawić jako zabawę lub grę). Jeżeli badany ma już doświadczenia związane z badaniem wówczas powinniśmy wyjaśnić cel badania (czemu badanie ma służyć), zaznaczyć, iż dana osoba nie jest poddawana ocenie, a wszelkie odpowiedzi są dobrem gdyż chodzi o wykonanie zgodne z odczuciami i potrzebami badanego. Konieczne jest powstrzymanie się od oceny, krytyki, śledzenie wykonywania poleceń. Badanie musi być skonfrontowane z faktyczną sytuacją rodzinną, żeby nie wyciągnąć nieprawidłowych wniosków. W badaniu istotny jest też cały kontekst sytuacyjny podczas tworzenia wytworu (sposób zachowania się, reakcje emocjonalne, wypowiedzi werbalne, kolejność rysowania, bloki i zahamowania w trakcie pracy, szybkość pracy, nerwowość dziecka. Uzyskane wyniki interpretujemy wg określonego schematu. Materiał informacyjny zdobyty technikami projekcyjnymi uzupełnia się materiałem diagnostycznym zebranym z wykorzystaniem innych technik.

Techniki projekcyjne badające stosunki wewnątrzrodzinne:

- techniki obrazkowe – teksty obrazkowe w formie zdjęć, rysunków przedstawiające różne sytuacje dzieci i dorosłych w sposób wieloznaczny, gdyż wymaga się ułożenia historyjki lub opowiadania (mogą też być filmy),

- techniki werbalne – polegają na kończeniu rozpoczętych opowiadań, baśni czy zdań (dziecko uruchamia wyobraźnię dzięki mechanizmowi projekcji, jego własne dążenia, postawy, emocje),

- techniki zabawowe – polegają na modelowaniu, zabawie lalkami lub innymi akcesoriami, wykorzystują dramę,

- techniki graficzne – polegają na stosowaniu rysunku na określony lub dowolny temat albo na graficznym porządkowaniu pewnych elementów poddanych ocenie (np. test rysunku oceny),

Techniki projekcyjne w psychopedagogicznym diagnozowaniu rodziny:

- mogą służyć wstępnej diagnozie środowiska rodzinnego, sygnalizować występowanie różnych zaburzeń w zachowaniu, zaburzeń emocjonalnych dziecka, nieprawidłowości w funkcjonowaniu środowiska rodzinnego (nie wysuwamy ostatecznych wniosków, informacje należy zweryfikować).

Zakres diagnozy w sytuacji szkolnej ucznia – techniki projekcyjne:

• Diagnoza reakcji emocjonalnej dziecka na proces nauczania i uczenia się

• Obraz nauczyciela, jego osobowości i autorytetu w percepcji ucznia.

• Diagnoza sytuacji między nauczycielem, a uczniami.

• Diagnoza relacji międzyrówieśniczych w tym poznaniu agresji czy przemocy.

• Diagnoza problemów, konfliktów, zaburzeń związanych ze środowiskiem szkolnym

• Stopień adaptacji lub nieprzystosowania do środowiska szkolnego, jego organizacji i wymagań stawianych uczniom.

• Poziom zaspokojenia potrzeb i zadowolenia z panującej w szkole sytuacji.

• Sposób postrzegania postaw rodziców wobec nauki szkolnej i uczenia się dziecka.

• Poczucie wsparcia społecznego w środowisku szkolnym.

Rysunek rodziny (Braun – Gałkowska „test rysunku rodziny”)

- na początku był to test na inteligencję,

- nie ma ograniczeń wiekowych,

- można go powtarzać wielokrotnie, pod warunkiem, że osoba badana nie zna interpretacji,

- ważna jest pozytywna motywacja,

- brak gumek, korektora, linijki oraz ołówka,

- najlepsze kredki bambino,

- instrukcja: wybierz sobie rodzinę i ją narysuj (jaką chcesz),

- obserwacja dziecka w trakcie rysowania (kto jako pierwszy, kogo najdłużej, najstaranniej, komentarze w trakcie rysowania,

- podziękowanie za rysunek, rozmowa,

- wywiad z innymi osobami żeby zweryfikować,

- ważna jest symbolika barw,

- symbolika przestrzeni.

(powietrze – bierność, obserwator, brak zaangażowania; ogień – aktywność, zaangażowanie; woda – chęć cofnięcia się; ziemia – pogrzebane marzenia, ciężar, porażka).

ADHD

Występuje na całym świecie, we wszystkich kulturach.

nadpobudliwość

Zaburzenia uwagi ADHD impulsywność