Ubezpieczenia społeczne
Stopień rozwoju społeczno-gospodarczego doktryna ekonomiczno-społeczna
POLITYKA SPOŁECZNA
ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNE
Zaopatrzenie społeczne Ubezpieczenie społeczne Pomoc (opieka) społeczna
Zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach gospodarstwa domowego (T. Szumlicz)
Podstawowe rodzaje ryzyka społecznego:
- ryzyko choroby
- ryzyko macierzyństwa
- ryzyko inwalidztwa
- ryzyko śmierci żywiciela rodziny
- ryzyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych
- ryzyko bezrobocia
- ryzyko starości
- ryzyko niedołęstwa starczego
System świadczeń, do których obywatele mają dostęp w określonych sytuacjach i na określonych warunkach (świadczenia pieniężne, świadczenia rzeczowe) w związku z realizacją (materializacją) ryzyka społecznego
Celem istnienia tego systemu jest zapewnienie pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku relacji ryzyka społecznego
Zaopatrzeniowa
Opiekuńcza (filantropijna)
Ubezpieczeniowa
Ryzyko składka fundusz ubezpieczeniowy zdarzenie losowe strata świadczenie
Powszechność
Przymusowość
Związek z pracą zarobkową
Finansowanie ze składek
Wzajemność
Samorządność
| Elementy konstrukcji | Możliwe rozwiązania |
|---|---|
| Zakres podmiotowy | Osoby aktywne zawodowo (niezależnie od formy: praca najemna, samozatrudnienie), osoby bierne zawodowo(w zakresie wybranych ryzyk) |
| Organizacja | Jedna lub wiele instytucji (podział terytorialny/ wg grup zawodowych) |
| Źródła finansowania | Składki ubezpieczeniowe; pomocniczo dotacje z budżetu państwa |
| Metody finansowania | Repartycja lub/i kapitalizacja |
| Warunki otrzymania świadczenia | Najczęściej staż ubezpieczenia, wiek , udokumentowana niezdolność do pracy (okresowa, trwała) |
| Sposób ustalania wysokości świadczenia | Wg zdefiniowanej składki (świadczenie proporcjonalne do wpłaconych składek) Wg zdefiniowanego świadczenia (stała kwota; % wynagrodzenia; z częściowym uwzględnieniem podstawy wymiaru składek i elementami socjalnymi) |
Składka w ubezpieczeniach społecznych: składka jest ustalona na jednym poziomie, nie ma indywidualizacji, bez oceny indywidualnych ryzyk wnoszonych do wspólnoty, redystrybucja. Składka zróżnicowana jest dla płatników, pracodawców.
Składka w ubezpieczeniach prywatnych- zindywidualizowana, zależy od szeregu czynników
Filar I- ZUS finansowanie odbywa się w sposób repartycyjny- bieżące świadczenia wypłacane są z bieżących składek
Emerytury – uzależnienie wysokości emerytury od wysokości wpłaconych składek
Zrównanie wieku emerytalnego dla kobiet i mężczyzn do poziomu 67 lat.
Polityczne – jego utworzenie było odpowiedzią na wzmożenie ruchu politycznego, siła oddziaływania polityków na system ubezpieczeń będzie zależna o d ustroju (demokracja-łatwo, totalitaryzm – trudno)
Społeczno - kulturowe – tradycje samopomocy społecznej w momencie wystąpienia negatywnych zdarzeń, mogą prowadzić do odmiennego traktowania rodzin z dziećmi, inna wysokość świadczeń dla rodzin 2 dzieci<, większy wzrost indywidualizmu (co raz większe zapotrzebowanie na domy starców, niedołęstwo starcze (w Niemczech obowiązkowe świadczenie pielęgnacyjne)
Demograficzne – związane z liczbą i strukturą ludności, w większości krajów mamy do czynienia z tendencją: wydłużania przeciętnego poziomu życia, niski wskaźnik dzietności – powodują proces starzenia się społeczeństw. Społeczeństwo podzielone na 3 grupy wiekowe: 18 i mniej (przedprodukcyjna); 18- 60 dla kobiet, 18-65 mężczyzni (produkcyjna). Struktura demograficzna- zwiększa się ilość ludzi w wieku poprodukcyjnym i zmniejsza się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym. Wskaźnik dzietności jest dużo poniżej dwóch – w Polsce wynosi 1,4
Ekonomiczne – sytuacja demograficzna wpływa bezpośrednio na charakter ekonomiczny. Jeśli sytuacja na rynku pracy będzie się pogarszała, odbije się to na rynku ubezpieczeń społecznych.
Cel istnienia systemu ubezpieczeń społecznych
Zapewnienie uczestnikom systemu pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego przy wykorzystaniu metody ubezpieczenia
Różnice między ubezpieczeniem społecznym a prywatnym?
Oszczędności a redystrybucja
Redystrybucja dochodów:
w cyklu życia ubezpieczonego- np. płacąc składki na ubezpieczenia zmniejszamy bieżącą wartość dochodu do dyspozycji na konsumpcję, żeby później korzystać z wypłaconych świadczeń i przeznaczyć ją na konsumpcję.
w ramach generacji( pokolenia)- np. redystrybucja od mężczyzn do kobiet- mężczyźni dłużej płacą składki i jednocześnie szybciej umierają
między generacjami ( pokoleniami)- osoby które nie płacą składki, otrzymują prawo do świadczenia dzięki temu że poprzednie pokolenie płaciło składki
rynek pracy- popyt na pracę, im większe koszty pracy, tym większa skłonność do zatrudniania na czarno( bez płacenia składek)
rynki finansowe
inne wydatki publiczne i poziom długu publicznego- im więcej wydajemy na świadczenia ubezpieczeń społecznych, tym mniej można wydać na inne zadania publiczne ( obronność, kulturę, edukację…)
stopa oszczędności- wpływa na rozwój gospodarki
tempo wzrostu gospodarczego
Emerytura będzie na poziomie pozwalającym na minimum egzystencji, praca do 70 roku życia będzie standardem. Czas trwania życia zwiększy się o ponad 10 lat w przypadku mężczyzn, wzrost trwania życia kobiet wyniesie 8 lat – z 80 lat do 88 lat. Będą się zmniejszać dysproporcje między czasem trwania życia kobiet i mężczyzn.
Im więcej osób pracuje, tym większe składki płyną do systemu. Łatwy dostęp do rent sprawia, że w czasie gorszej koniunktury więcej osób z pewnymi dysfunkcjami skłaniają wnioski o renty. Program „Europa 2020” zakłada wzrost osób w wieku produkcyjnym do 75% społeczeństwa. Pracodawcy będą musieli doceniać rolę osób starszych, będą musieli je włączać do osób aktywnych zawodowo.
Pierwszy system US utworzono pod koniec XIX wieku w Niemczech.
| Rok | Podejmowane działania |
|---|---|
| 1919 | Wprowadzenie ubezpieczenia na wypadek choroby (Dekret Naczelnika Państwa) według wzorca niemieckiego |
| 1920 | Zastąpienie Dekretu ustawą o przymusowym ubezpieczeniu chorobowym pracowników umysłowych i robotników; jednostki organizacyjne – kasy chorych wypłacały zasiłki i udzielały pomocy lekarskiej we własnych placówkach; dla funkcjonariuszy publicznych odrębne zaopatrzenie społeczne |
| 1924-25 | Wprowadzenie ubezpieczenia wypadkowego oraz od bezrobocia |
| 1927 | Implementacja jednolitego ubezpieczenia pracowników umysłowych poza funkcjonariuszami publicznymi w tym emerytalnego, z finansowaniem kapitałowym |
| 1933 | Porządkowanie i scalanie ubezpieczeń społecznych; objęcie ubezpieczeniami wypadkowymi chorobowymi, emerytalno-rentowymi i od bezrobocia wszystkich pracowników poza robotnikami rolnymi |
| 1935 | Stworzenie jednolitej struktury organizacyjnej ubezpieczeń społecznych – utworzenie na szczeblu centralnym Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i 61 ubezpieczalni |
| 1946 | Przywrócenie systemu z okresu międzywojennego, przeniesienie ciężaru składki na pracodawcę; włączenie do ubezpieczenia robotników rolnych |
| 1950 | Likwidacja autonomii ubezpieczeń; włączenie funduszy ubezpieczeń do budżetu państwa; likwidacja wymogu gromadzenia rezerw i ich lokowania; wyłączenie systemu lecznictwa do systemu ubezpieczeń społecznych |
| 1955 | Wzorem radzieckim podzielono ubezpieczenia na dwa rodzaje: krótkoterminowe(zasiłki) i długoterminowe |
| 1960 | Przywrócenie jedności organizacyjnej ZUS-owi |
| 1968 | Wyodrębnienie funduszu emerytalnego i powrót do autonomii finansów ubezpieczenia społecznego |
| 1970-83 | „Psucie” ubezpieczeniowego charakteru systemu; m.in. przez wzrost zasiłków chorobowych; przyznawania przywilejów wybranym grupom zawodowym (załagodzenie protestów robotników), co ostatecznie doprowadziło do znaczącego wzrostu składki ubezpieczeniowej |
| 1986 | Wprowadzenie ustawy o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych – utworzenie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; uwzględnienie corocznej waloryzacji emerytur i rent |
| 1990 | Reforma ubezpieczenia społecznego rolników; wyodrębnienie z ZUS-u zadań związanych z zabezpieczeniem rolników indywidualnych i przekazania ich do nowej instytucji: KRUS |
| 1990-91 | Przeprowadzenie operacji podwyższania niektórych emerytur i rent pracowniczych; wprowadzenie emerytury minimalnej w wysokości 35% przeciętnego wynagrodzenia; w 1991 roku wprowadzenie nowej formuły emerytalnej i przeliczenie wg niej wszystkich świadczeń |
| 1991-97 | Debata na temat reformy systemowej całego zabezpieczenia społecznego; kilka projektów reform przygotowanych przez |
W roku 1938 większość ubezpieczeń po równo była płacona przez pracodawcą oraz pracownika (pracownicy umysłowi). Natomiast, jeśli chodzi o robotników to stawki te były różne. Ubezpieczenia wypadkowe w obu przypadkach w całości były płacone tylko przez pracodawcę.
W latach 1990 -1998 rosła liczba świadczeniobiorców, nastąpił gwałtownych wzrost wydanych emerytur i rent inwalidzkich. Ze względu na transformację, kto tylko mógł przechodził na wcześniejszą emeryturą bądź starał się uzyskać rentę inwalidzką.
Wprowadzenie podziału ubezpieczeń społecznych na: emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe; wyodrębnienie subfunduszy w ramach FUS, odpowiadającym rodzajom ubezpieczeń
Podział składki ubezpieczeniowej na poszczególne rodzaje ubezpieczenia oraz wprowadzenie partycypacji pracowników w finansowaniu składki („ubruttowienie” wynagrodzeń)
Wprowadzenie ograniczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej ( w roku kalendarzowym)
Wprowadzenie indywidualnych kont emerytalnych, wprowadzenie formuły zdefiniowanej składki przy kalkulacji emerytury
W ubezpieczeniu emerytalnym: dywersyfikacja metod finansowania świadczeń poprzez wprowadzenie kapitalizacji części składki w otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez prywatne podmioty
Zwiększenie zakresu podmiotowego ubezpieczeń społecznych
W roku 1999 wszystkie osoby poniżej 31 roku życia musiały przystąpić do OFE, osoby pomiędzy 31 a 50 rokiem życia nie miały takiego obowiązku, aczkolwiek mogły to zrobić. Składka chorobowa zależy od warunków pracy u danego pracodawcy, wyznaczono, więc jedynie ramy, w którym powinna się ona miesić.
| Rodzaj ubezpieczenia | Łączna składka | Składka pracodawny | Składka pracownika |
|---|---|---|---|
Emerytalne Od 1.05.2011 |
19,52 | 9,76 | 9,76 (w tym 7,3%do OFE) spadnie do 3,5% w 2017r. |
Rentowe Od 1 lipca 2007 Od 1 stycznia 2008 Od1 lutego 2012 |
10 6 8 |
6,5 4,5 6,5 |
3,5 1,5 1,5 |
| Chorobowe | 2,45 | - | 2,45 |
Wypadkowe -01.01.1999-31.12.2002 -01.01.2003 zróżnicowana -od 01.04.2006 zróżnicowana - od 1.04.2007 do 31.03.2009 -od 01.04.2009 do 31.12.2012 |
1,62 0,97-3,86 0,90-3,60 0,67-3,60 0,67-3,33 |
1,62 0,97-3,86 0,90-3,60 0,67-3,60 0,67-3,33 |
Ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegające co najmniej jednemu rodzajowi ubezpieczeń (emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu)
Płatnik- każdy podmiot zobowiązany do:
Zgłodzenia osoby do ubezpieczenia lub wyrejestrowania z ubezpieczenia
Obliczania, potrącania i przekazywania składek na ubezpieczenia społeczne
Sporządzania raportów dla ZUS-u
Np. Pracodawca, zleceniodawca, osoba fizyczna prowadząca działalnośc gospodarczą, Kancelarie: Sejmu i Senatu, powiatowe urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej, itd.
Świadczeniobiorcy – osoby fizyczne pobierające emeryturę, rentę lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego
ZUS- państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną
Podstawowe zadania
Prowadzenie indywidualnych kont płatników składek
Prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych
Coroczne informowanie ubezpieczonych o wysokości środków emerytalnych zgromadzonych na indywidualnym koncie
Pobór składek na ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Emerytur Pomostowych, a także na ubezpieczenia zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Przekazywanie części składek na ubezpieczenie emerytalne go OFE
Wypłata świadczeń z ubezpieczenia społecznego
Obsługa wypłat emerytur kapitałowych- finansowanych ze środków OFE (od 2009r.)
Przygotowanie prognoz wpływów i wydatków FUS lat oraz sub- funduszu emerytalnego
Realizacja prewencji rentowej i wypadkowej
Państwowy fundusz celowy utworzony na mocy ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych
Dysponentem FUS jest ZUS (tzn. prezes i zarząd ZUS)
FUS podzielony jest na fundusze emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, czyli odpowiadające rodzajom ubezpieczeń
Przychodami FUS są przede wszystkim
Składki na ubezpieczenie społeczne
Dotacje z budżetu państwa
Pozostałe przychody, do których zalicza się m.in. refundację części składki emerytalnej przekazywanej do OFE (do 2004r.)
Środki przekazywane z Funduszu Rezerwy Demograficznej
Fundusz posiadający osobowość prawną, mający Stanowic fundusz rezerwowy do funduszu emerytalnego w FUS; w założeniach miał być uruchomiony od 2009r., kiedy na emeryturę przechodzić będą osoby z powojennego wyżu demograficznego
Dysponentem FRD jest ZUS
Przychodami FRD są:
Nadwyżki Środków funduszu emerytalnego powstałe na dzień 31 grudnia każdego roku i pomniejszone o kwotę na wypłaty emerytur w styczniu następnego roku
Odpisy od składki na ubezpieczenia emerytalne (pierwotnie planowano 1% podstawy wymiaru składki a w rzeczywistości wprowadzono 0,1% odpis w latach 2002-2003, a od 2004 coroczny wzrost odpisu o 0,05%
Przychody z lokat środków FRD (przepisy określają, w jakich kategoriach lokat mogą być ulokowane środki Funduszu)
Środki z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa (od 2010r. 40% wpływów z prywatyzacji MSP)
Ubezpieczenia: obowiązkowe, … dobrowolne, … kontynuowane
Obowiązek udziału w systemie ubezpieczeń społecznych wyniki zasadniczo z:
Zarobkowego zatrudnienia ( lub innej zarobkowej działalności) wykonywanej na obszarze RP, a także poza jej granicami, chyba, że umowy międzynarodowe stanowią inaczej
Z tytułu pobierania niektórych świadczeń krótkookresowych zastępujących dochód (np. zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek macierzyński)
Zbieg tytułów ubezpieczenia
| Podmiot ubezpieczenia | Tytuł do ubezpieczenia | Rodzaj ubezpieczenia |
|---|---|---|
| E | ||
| Pracownik | Stosunek pracy | O |
| Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą | Pozarolnicza działalnośc gospodarcza, również twórcy i artyści, osoby wykonujące wolny zawód, wspólnicy spółek jawnej, komandytowej, partnerskiej i jednoosobowej z o.o.; od 01.03.2009 również osoba prowadząca szkołę niepubliczną, placówkę lub ich zespół na podstawie przepisów o systemie oświaty | O |
Zleceniobiorca wykonujący pracę w siedzibie firmy albo poza siedzibą firmy Oraz osoba z nim współpracująca |
Umowa agencyjna, umowa zlecenia Współpraca |
O O |
| Bezrobotny lub pobierający zasiłek | Pobieranie zasiłku | O |
| Duchowny | Posiadanie statusu duchownego | O |
| Skazany lub tymczasowo aresztowany | Wykonywanie pracy na podstawie skierowania | O |
| Student lub uczestnik studiów doktoranckich | Odbywanie studiów i studiów doktoranckich | D |
Jest odmianą ubezpieczenia dobrowolnego (na wniosek); oznacza prawo do dalszego trwania obowiązkowego lub dobrowolnego ubezpieczenia, mimo że faktycznie tego obowiązku nie ma
Dotyczy wyłącznie ubezpieczenia emerytalno-rentowego (ubezpieczenie rentowe po wygaśnięciu obowiązku „działa” przez kolejnych 18 miesięcy)
Ubezpieczony sam finansuje składkę; terminowość jej wpłat determinuje kontynuowanie ubezpieczenia
| Ubezpieczeni | Termin zgłoszenia |
|---|---|
| Podlegający obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalno- rentowym | 7 dni od daty powstania obowiązku – najczęściej zgłasza płatnik |
| Podlegający ubezpieczeniom na zasadzie dobrowolności | W terminie wybranym przez ubezpieczonego, nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku |
| Zamierzający kontynuować ubezpieczenia | 30 dni od ustania ubezpieczenia emerytalnego i rentowego |
| Podmiot ubezpieczenia | Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe |
|---|---|
| Pracownik, osoba wykonująca pracę nakładczą | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zleceniobiorca wynagradzany poprzez ustalenie kwoty albo poprzez wskazania stawki za godzinę a także prowizyjne zawarte nie wcześniej niż 14 stycznia 2000r. | Przychód w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych |
| Zleceniobiorca, któremu wynagrodzenie ustalono prowizyjnie ( umowy zawarte nie później niż 13 stycznia 2000r.) | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż minimalne wynagrodzenie |
| Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy |
| Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, w okresie pierwszych 24 miesięcy od rozpoczęcia działalności | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia |
| Studenci, uczestnicy studiów doktoranckich | Zadeklarowana kwota, nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia |
Różne rozwiązania dla ubezpieczonych
Urodzonych przed 1 stycznia 1949r. – zachowanie uprawnień i zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999r.
Urodzonych po 31 grudnia 1948r., w tym: - dla urodzonych po 31 grudnia 1968r. – implementacja modelu docelowego
Warunki uprawniające do emerytury na zasadach powszechnych: wiek emerytalny min. 60lat(K)/65 lat(M) oraz min. staż ubezpieczenia (okresy składkowe i nieskładkowe) 20lat(K)/25lat(M) lub przy staży niższym o 5 lat, lecz bez utrzymania gwarancji minimalnego świadczenia
E=24% KB + 1,3% pw *os +0,7% pw *ons,
Pw=wpw *KB, ons=<1/3os
KB- kwota bazowa (wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w ostatnim roku kalendarzowym bez składek na ubezpieczenie społeczne pracownika)
pw- podstawa wymiaru (wskaźnik podstawy wymiaru przemnożony przez kwotę bazową)
wpw- wskaźnik podstawy wymiaru (nie może być większy niż 250% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce)
os- okresy składkowe
ons- okresy nieskładkowe
Na zasadach powszechnych
Kobiety (55/30 lub 55/20/całkowita niezdolność do pracy)
Mężczyźni (60/25/całkowita niezdolność do pracy lub 60/35- po decyzji TK i zmianie ustawy o E-R z FUS z dnia 8.05.2008)
W wieku niższym niż 60/65 lat na podstawie odrębnych przepisów m.in. dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze
Bez względu na wiek m.in. dla nauczyciel (30letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat w szczególnym charakterze)
Na zasadach obowiązujących przed 1 stycznia 1999 dla pracowników, dla osób wykonujących pracę w szczególnym charakterze lub szczególnych warunkach, jeżeli: nie zapisali się do OFE lub złożyli wniosek o przekazaniu środków z OFE za pośrednictwem ZUS do budżetu państwa a warunki uprawniające spełnili do końca 2008r. (pierwotnie do końca 2006r.)
Rozwiązania szczególne np. dla górników, nauczycieli
Emerytura mieszana dla osób, które nie przystąpiły do OFE lub nie złożyły wniosku o przeniesienie środków z OFE do budżetu państwa, jeśli prawo do emerytury nabędą w latach 2009-2013
Emerytury pomostowe
Warunki uprawniające: 60(K)/65(M), brak wymogów minimalnego stażu (minimalny staż konieczny, aby była gwarancja minimalnego świadczenia)
Emerytura uzależniona od wysokości od wysokości wypłaconych składek i kapitału początkowego (okresowo waloryzowanych) i momentu przejścia na emeryturę
$$E = \frac{\text{MKUE}}{e^{x}}$$
MKUE – międzypokoleniowy kapitał uprawnień emerytalnych (zwaloryzowane kwoty składek i kapitału początkowego)
ex- dalszy oczekiwany czas trwania życia dla osoby w wieku przejścia na emeryturę, wyrażony w miesiącach
Forma rekompensaty dla ubezpieczonych, którzy wnosili składki do systemu przed jego reformą przez ponad 6 miesięcy
Obliczany dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948r., którzy nie mają uprawnień do emerytury na „starych” zasadach
Ustalany na dzień 1 stycznia 1999r. niezależnie od tego kiedy został rzeczywiście policzony; podlega waloryzacji tak jak składki zapisane na indywidualnym koncie ubezpieczonego
Kapitał początkowy=Hipotetyczna emerytura * średni dalszy czas trwania życia osoby w wieku 62 lata (209 miesięcy na dzień 1 stycznia 1999)
Renta z tytułu niezdolności do pracy (stała, okresowa):
Z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
Z tytułu częściowej niezdolności do pracy
Z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji
Renta szkoleniowa
Renta rodzinna
Zasiłek pogrzebowy
Ogólne warunki uprawniające do świadczenia (muszą być spełnione łącznie)
Niezdolność do pracy
Posiadanie wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego (1 do 5 lat w zależności od wieku powstania niezdolności do pracy)
Powstanie niezdolności do pracy w okresie ubezpieczenia lub nie później niż w czasie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia
Wysokość świadczenia
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
Renta=24%kb+1,3%pw*os+0,7%pw*ons+0,7%pw za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat stażu przypadającego od dnia zgłoszenia wniosku do ukończenia przez wnioskodawcę 20 roku życia
Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy
Renta = 75% wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji
Renta = renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy + dodatek pielęgnacyjny
Warunki uprawniające do otrzymania świadczenia:
tak jak przy rencie z tytułu niezdolności do pracy
+ orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie
+ skierowanie do powiatowego urzędu pracy
Wysokość renty szkoleniowej = 75% podstawy wymiary, nie mniej jednak niż najniższa wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
Przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty albo spełniła warunki do uzyskania któregokolwiek ze świadczeń albo pobierała zasiłek / świadczenia przedemerytalne
Osobami uprawnionymi są: dzieci, wnuki i rodzeństwo, wdowa, wdowiec, rodzice – wszyscy ww. muszą spełniać określone warunki
Wysokość renty:
- dla 1 osoby uprawnionej: 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
- dla 2 osób uprawnionych: 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu
- dla 3 osób i więcej uprawnionych: 95% świadczenia
Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przyznawana jest jedna renta, w razie konieczności dzielona w równych częściach między uprawnionych
Przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu osoby ubezpieczonej lub pobierającej emeryturę lub rentę( albo spełniającej warunki uprawniające do tych świadczeń)
Jest to świadczenie jednorazowe, wypłacone w kwocie= 200% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia do końca lutego 2011r.
Od 1 marca 2011r. jest to stała kwota 4000zł
Jest to jedyne świadczenie jednorazowe!
Ok 7,5 mln emerytów i rencistów; przeciętna wypłata emerytury- renty- 1588zł
Mówimy tu o świadczeniach z tytułu niezdolności do pracy
Zasiłek chorobowy- występuje wtedy kiedy pracownikowi nie przyznaje wynagrodzenie za czas choroby( przysługuje od 34 dnia niezdolności do pracy. Wymagania- minimum 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego( okres wyczekiwania)
Staż pracy min. 10 lat- nie trzeba wykazać ubezpieczenia
Trzeba się stać niezdolnym do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, przysługuje maksymalnie przez 182 dni. Można pobierać go dłużej( 270 dni) w przypadku gruźlicy, lub jeśli choroba wystąpi w czasie ciąży.
Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego dla pracownika- przeciętne miesięczne wynagrodzenie z okresu ostatnich 12 miesięcy( przed wystąpieniem niezdolności do pracy). Wysokość zasiłku 80% podstawy wymiaru
70% wymiaru jeśli ktoś przebywa w szpitalu
Jeśli przyczyną niezdolności jest wypadek do lub z pracy/ związany z chorobą podczas ciąży- wtedy 100% podstawy wymiaru
Świadczenie rehabilitacyjne- przysługuje po okresie wyczerpania zasiłku chorobowego, jeżeli w wyniku dalszej rehabilitacji może odzyskać zdolność do wykonywania pracy
Zasiłek wyrównawczy
Zasiłek macierzyński- przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko, albo przyjęła dziecko w wieku do 7 lat na wychowanie. Przysługuje również mężczyźnie, który przyjmuje dziecko na wychowanie, a także w razie śmierci matki dziecka lub porzucenia dziecka- ale musi wtedy przerwać pracę zarobkową.
Można go pobierać przez okres trwania urlopu macierzyńskiego- wg Kodeksu Pracy. 20tygodni( 140 dni) jeśli urodziło się 1 dziecko, jeżeli dwoje dzieci przy jednym porodzie 31 tygodni. Dodatkowy urlop macierzyński do 4 tygodni( przy urodzeniu 1 dziecka) Podstawa wymiaru- przeciętne miesięczne wynagrodzenie z okresu 12 miesięcy. Wysokość zasiłku- 100% podstawy wymiaru
Zasiłek opiekuńczy
Zasiłek chorobowy- nie jest wymagany okres wyczekiwania. Wysokość- 100% podstawy wymiaru( zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego jest wyższy niż z ubezpieczenia chorobowego!)
Świadczenie rehabilitacyjne
Zasiłek wyrównawczy
Renta z tytułu niezdolności do pracy- nie stosuje się ograniczenia w postaci podstawy wymiaru
Renta szkoleniowa
Renta rodzinna- w przypadku zgonu przy wypadku przy pracy
Jednorazowe odszkodowanie- w przypadku poniesienia trwałego uszczerbku na zdrowiu, liczony od każdego % uszczerbku( stawka ustalana każdego roku)
Wypadek przy pracy- zdarzenie nagłe spowodowane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą. Każdy wypadek przy pracy musi być odpowiednio udokumentowany (protokół powypadkowy)
Demograficzne- struktura populacji z uwzględnieniem ekonomicznych grup wieku( osoby w wieku przed, produkcyjnym i poprodukcyjnym)
Ekonomiczne- poziom zatrudnienia( dobrym wskaźnikiem branym pod uwagę przy ocenie sytuacji finansowej jest relacja osób pobierających świadczenia do tych którzy płacą składki- wskaźnik obciążenia systemowego), stopa bezrobocia, kształtowanie się przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, inflacja
Techniczne- poziom ściągalności składek na ubezpieczenie społeczne
Formalno- prawne:
Zakres podmiotowy ubezpieczeń społecznych( kto jest objęty)
Poziom składek na ubezpieczenie społeczne i podstawa ich wymiaru
Warunki dostępu do świadczeń( wiek, wymagane okresy ubezpieczenia, rozwiązanie stosunku pracy, zasady orzekania o niezdolności do pracy)
Sposób ustalenia wysokości świadczeń i okres ich pobierania
Zasady i terminy waloryzacji świadczeń( okresowe podwyższanie świadczeń, względem wzrostu wynagrodzeń lub wzrostu cen)
Liczba ubezpieczonych i świadczeniobiorców w latach 1999-2003
Malała liczba ubezpieczonych( ale nie miały na to wpływu czynniki demograficzne)
Liczba świadczeniobiorców zmniejszyła się.
Liczba ubezpieczonych i świadczeniobiorców w latach 2004-2010
Wzrastała liczba ubezpieczonych
Liczba świadczeniobiorców- duży wzrost ; 2007 i 2008 duży wzrost nowo przyznanych świadczeń, ludzie spełnili warunki aby przejść na wcześniejszą emeryturę.
Ujemna różnica między wpływami ze składek na ubezpieczenie powiększone o dotacje celowe minus wydatki FUS na świadczenia.
W 2008r wpływy ze składek zmniejszyły się( jest to skutkiem obniżenia składki rentowej)
Deficyt FUS coraz większy, rekordowo w 2010r.(72 mld zł)
Przekazywanie części składek do OFE nie przyczynia się do zwiększania deficytu FUS. Największy wpływ miało obniżenie składki rentowej, przywileje emerytalne( zmiany w emeryturach górniczych, wcześniejsze emerytury itd.) Obniżenie składki rentowej spowodowało wzrost kwoty bazowej( większe wynagrodzenia netto)- co spowodowało dodatkowe zwiększenie wydatków FUS.
Deficyt FUS zmniejszył się w 2011r. odpływ składek do OFE się zmniejszył( reforma ustawy)
Nawet gdyby składek do OFE w ogóle by się nie odprowadzało, to i tak deficyt FUS byłby nadal duży!
Sporządzane w trzech wariantach: podstawowym( realistycznym), optymistycznym i pesymistycznym
Dla FUS sporządzane corocznie na okres obejmujący 5 lat, dla fundusze emerytalnego FUS na okres 50 lat
II filar systemu emerytalnego
IKE – Indywidualne Konta Emerytalne
PTE – Powszechne Towarzystwo Emerytalne
Dożywotnia emerytura kapitałowa
Emerytura okresowa kapitał
składka
nie musi to być ten sam podmiot
Emerytura z IKEO 2
Wyodrębniona masa majątkowa, będąca własnością członków funduszu
Posiada osobowość prawną
Tworzony, zarządzany i reprezentowany wobec osób trzecich wyłącznie przez powszechne Towarzystwo Emerytalne
Cel działania: gromadzenie i inwestowanie środków pieniężnych członków z przeznaczeniem na wypłatę emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz wypłata emerytur okresowych (od 2009 roku)
Otwarty charakter oznacza, że nikomu uprawnionemu nie można odmówić przystąpienia
Prowadzenie PTE wymaga licencji wydawanej przez organ nadzoru (Komisja Nadzoru Finansowego)
Forma organizacyjno-prawna: spółka akcyjna
Wymogi finansowe, osobowe, organizacyjne
Dany podmiot oraz podmioty z nim powiązane kapitałowo mogą być akcjonariuszami wyłącznie jednego PTE
PTE, co do zasady, może zarządzac 1 OFE, wyjątek: przejęcie przez towarzystwo zarządzania innym funduszem lub łączenie towarzystw (możliwe wprowadzenie subfunduszy o różnym profilu inwestycyjnym)
Podlega kontroli przez organ nadzoru w zakresie: działalności operacyjnej, stanu majątkowego, polityki inwestycyjnej
Liczba PTE na rynku: max 21, obecnie 14
Obowiązkowe co do zasady dla każdego objętego obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego , urodzonego po 31.12.1968r.
Można być tylko 1 OFE, ale zawsze można zmienić fundusz; w przypadku nie dokonania wyboru OFE ZUS dwa razy w roku przeprowadza losowania członków do OFE; od 1 stycznia 2012 roku do OFE można przystąpić wyłącznie w drodze korespondencyjnej – zakaz akwizycji
Środki zgromadzone w OFE podlegają dziedziczeniu w przypadku śmierci członka funduszu przed nabyciem uprawnień do emerytury, podziałowi w przypadku rozwodu (jeśli między małżonkami istniała wspólnota majątkowa)
Zależy od:
Wpłaconych składek (7,3% podstawy wymiaru do końca kwietnia 2011r., od 1 maja 2011 ograniczenie wysokości składek – harmonogram w następnej tabeli; ograniczenie podstawy wymiaru do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce)
Wyników inwestycyjnych OFE
Kosztów związanych z członkowstwem OFE
Obliczana na podstawie zmian wartości jednostki rozrachunkowej; wycena jednostek rozrachunkowych następuje każdego dnia roboczego;
KNF podaje do publicznej wiadomości informację o osiągniętych stopach zwrotu OFE dwa razy w roku (na koniec marca i września) za okres ostatnich 36 miesięcy. W okresie od czerwca 1999 do marca 2004 informacje o stopie zwrotu organ nadzoru podawał na koniec każdego kwartały za okres 24 miesięcy
Opłata od składki, tzw. Opłata dystrybucyjna – ustalona w statucie OFE, wysokości opłaty ograniczona ustawowo: od 2010r. max 3,5% składki
Opłata za zarządzanie aktywami – ustalona w statucie OFE, max. Wysokość opłaty stałej wynosi 0,045% wartości aktywów netto (WAN) miesięcznie przy WAN do 8 mld PLN – później degresja-max. Opłata od WAN => 45 mld PLN wynosi 15,5 mln PLN miesięcznie; dodatkowo część zmienna uzależniona od wyników inwestycyjnych (max. 0,005% WAN)
Aktywa netto OFE – aktywa pomniejszone o zobowiązania
Ograniczana poprzez przepisy ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych i rozporządzenie Rady Ministrów
Określone kategorie lokat i limity inwestycyjne (w poszczególnych kategoriach lokat u danego emitenta)
Brak limitu dla papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa
Regulacje prawne (bezpieczne zasady inwestowania, nadzór państwa, przechowywanie składek przez depozytariusza)
Depozytariusz – ponosi finansową odpowiedzialność za niezgodne z prawem decyzje inwestycyjne PTE
Minimalna stopa zwrotu – mniejsza z dwóch wartości: 50% średniej ważonej stopy zwrotu lub średnia ważona stopa zwrotu minus 4pp. Wagą jest udział rynku wg aktywów netto; od kwietnia 2004r. wprowadzono prawne ograniczenie wpływu jednego OFE na średnią ważoną stopę zwrotu – max. Udział w rynku 15%, nawet jeśli rzeczywiście udział ten jest większy
Fundusz Gwarancyjny – rachunek podstawowy i dodatkowy
Gwarancje Skarbu Państwa – w zakresie pokrycia niedoboru w OFE, który nie może być pokryty środkami Funduszu Gwarancyjnego
W przypadku nie osiągnięcia minimalnej stopy zwrotu niedobór musi zostać pokryty w określonym terminie i na określonych zasadach.
Emerytura okresowa- dla osób do ukończenia 65 roku życia- wypłata programowana z OFE niezależna od płci, waloryzacja emerytury z FUS, możliwość przeliczenia świadczenia w przypadku podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu; wymagana min. wartość środków w OFE – 20-krotność kwoty dodatku pielęgnacyjnego
Emerytura dożywotnia – dla osób po ukończeniu 65 roku życia – indywidualna renta dożywotnia z FDEK niezależna od płci, brak gwarancji okresowej waloryzacji – podwyższenie świadczenia uzależnione od wyników inwestycyjnych; wymagana min. wartość środków przez obliczenie tzw. Hipotetycznej emerytury (min. równowartość 50% kwoty dodatku pielęgnacyjnego)
W przypadku zgony świadczeniobiorcy w okresie 36 miesięcy od momentu otrzymania decyzji z ZUS przyznającej świadczenie ze środków zgromadzonych w OFE następuje częściowy zwrot składki – tzw. Wypłata gwarantowana