Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Siedzibą ETS jest Luksemburg. W jego skład wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego. Obecnie liczy 25 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Sędziowie i rzecznicy generalni są powoływanie przez rządy państw członkowskich za ich wspólną zgodą. Czterech rzeczników generalnych zawsze mianują 4 największe państwa –U.K. Niemcy., Włochy i Francja. Okres kadencji wynosi 6 lat, a po 3 następuje wymiana połowa składu. Kadencja może także się skończyć ze względu na: śmierć, pisemnej rezygnacji lub z powodu zwolnienia. Sędziowie i rzecznicy są funkcjonariuszami wspólnotowymi, posiadają immunitet jurysdykcyjny. Sędziowie i rzecznicy nie mogą sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych oraz nie mogą wykonywać żadnej innej zarobkowej lub nie zarobkowej działalności zawodowej. Musza mieszkać w Luksemburgów w czasie pełnienia swojej kadencji. Zadania prezesa ETS są takie same jak prezesa SPI. Podobnie jak sekretarza ETS są takie same jak sekretarza SPI. ETS orzeka w składzie:
izby trzyosobowej
izbie pięcioosobowej
pełnym składzie
Wielkiej Izbie( pod przewodnictwem prezesa ETS i wymagane kworum wynosi 9 sędziów)
Obrady ETS odbywają się cały rok po za wakacjami i feriami świątecznymi. Jurysdykcja ETS może mieć charakter sporny i niesporny. Do jurysdykcji spornej zaliczamy skargi:
Przeciwko państwu członkowskiemu o nie wywiązywanie się z obowiązków traktatowych
o stwierdzenie nieważności aktów prawa wspólnotowego oraz zaniechanie czynności prawodawczych
skarga odszkodowawcza
spory pracownicze
orzekanie na podstawie luzu klauzuli arbitrażowej
Jurysdykcja nie spora:
orzeczenie wstępne
wydawanie opinii w sprawie zgodności przewidywanej umowy międzynarodowej z Przepisami TWE
Trybunał Sprawiedliwości
podstawy traktatowe: art. 220-245 TWE, Protokół o statucie ETS z 1957 roku,
Regulamin postępowania ETS z 1974 roku (obowiązuje wersja z maja 1981 r.)
ranga instytucji: organ główny Wspólnot
sposób orzekania: postępowanie jawne
Trybunał Sprawiedliwości, zwany również Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości czy potocznie Trybunałem Luksemburskim powstał na mocy umowy w kwestii powołania wspólnych instytucji w 1957 roku.
Liczba sędziów może być zwiększona jednogłośną decyzją Rady (art. 221 TWE). Są oni powoływani spośród osób gwarantujących zachowanie niezależności i kompetentnych do zajmowania wysokich stanowisk sędziowskich lub będących ekspertami w najwyższej randze w zakresie prawa (profesorowie wyższych uczelni). Są oni wybierani spośród kandydatów przedstawionych przez każde państwo na mocy wspólnego porozumienia (Zebrani w Radzie Przedstawiciele Rządów Państw Członkowskich - art. 7 TUE). Kadencja wynosi sześć lat. W połowie tego okresu następuje wymiana części składu członkowskiego: raz siedmiu, raz ośmiu sędziów. Istnieje prawo reelekcji i jest w praktyce stosowane dość często. [lista sędziów-zobacz]. Posiadają oni gwarantowaną przez Protokół w statucie ETS oraz Protokół w sprawie przywilejów i immunitetów Wspólnot Europejskich z 1965 r. niezależność oraz immunitet sędziowski. Nie mogą podejmować żadnej dodatkowej działalności w czasie trwania kadencji (robi się wyjątki dla pracy na uczelni) oraz zobowiązani są do zachowania godnej postawy również po zakończeniu pracy w ETS-ie. Kadencja kończy się:
w wyniku upływu kadencji,
złożenia dymisji,
śmierci,
złożenia z urzędu (na mocy jednomyślnej decyzji pozostałych sędziów i rzeczników generalnych, gdy sędzia nie spełnia obowiązków czy warunków związanych z piastowanym stanowiskiem).
Spośród swojego grona sędziowie wybierają na trzy lata Przewodniczącego z prawem reelekcji. ETS powołuje też Kanclerza odpowiedzialnego za sprawy proceduralne, organizacyjne i personalne.
Pracę sędziów wspomagają rzecznicy (adwokaci) generalni.Powoływani są w takim samym trybie jak sędziowie, również na sześć lat i z takimi samymi immunitetami. Również ich liczba może ulec zwiększeniu na podstawie jednogłośnej decyzji Rady. Jego zadaniem jest przygotowanie, w sposób całkowicie bezstronny, umotywowanych opinii na temat spraw rozpatrywanych przez ETS. Rzecznik analizuje daną sprawę i sugeruje dla niej rozwiązanie. Sędziowie nie są związani tymi opiniami jednak często, na co wskazuje praktyka, przychylają się do stanowiska zajętego wcześniej przez rzecznika generalnego.
W sumie Europejski Trybunał Sprawiedliwości zatrudnia dzisiaj około 1000 osób. Liczba ta obejmuje, oprócz sędziów i rzeczników generalnych: referendarzy, pracowników służby językowej (językiem roboczym Trybunału jest francuski), pracowników sekretariatu, pracowników biblioteki itd.
ETS obraduje:
na plenum
w izbach
Trybunał utworzył sześć izb, cztery z trzema sędziami i dwie z pięcioma. Po ostatnim rozszerzeniu UE można również tworzyć izby składające się z siedmiu sędziów. Przydzielanie spraw do konkretnej izby oraz wybór rzecznika generalnego należy zawsze do uprawnień Przewodniczącego ETS-u.
Orzeczenia Trybunału zapadają zwykłą większością głosów. Plenum może być tzw. wielkie (wszyscy sędziowie) oraz małe (dziewięciu sędziów). Postępowanie na plenum odbywa się na specjalne życzenie strony: państwa czy organu wspólnotowego. Pozostałe sprawy rozstrzyga się w izbach. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego sesje plenarne staną się wyjątkiem. Powołana zostanie dodatkowo tzw. Wielka Izba (jedenastu sędziów), która będzie obradowała obowiązkowo na wezwanie państwa czy organu Wspólnot będących w sporze.
ETS rozstrzyga tylko na posiedzeniach z nieparzystą liczbą sędziów. Jeżeli jednak, z różnych przyczyn, do głosowania stawi się parzysta liczba sędziów następuje wykluczenie z głosowania sędziego najniższego rangą.
Zadaniem Trybunału Sprawiedliwości jest "zapewnienie przestrzegania prawa w stosowaniu traktatu" (art. 31 TWWiS, art. 220 TWE i art. 136 EURATOM-u). Trybunał jest właściwy w całym obszarze pierwszego filaru i we wszystkich obowiązujących normach prawnych pierwotnego i wtórnego prawa Wspólnoty).
Kompetencje Trybunału Sprawiedliwości dotyczą rozstrzygania:
sporów między organami Wspólnoty, np. między Parlamentem a Radą,
sporów między organami Wspólnoty a państwami członkowskimi,
sporów między państwami członkowskimi,
sporów między osobami fizycznymi lub prawnymi i organami wspólnotowymi.
Dodatkowo do kompetencji Trybunału Sprawiedliwości należy postępowanie w sprawie orzeczeń wstępnych, postępowanie sui generis, np. wydawanie opinii lub postępowanie dotyczące złożenia z urzędu członka Komisji oraz postępowanie odwoławcze od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Charakterystycznym rysem ETS-u jest jego rola - wykraczająca daleko poza funkcje typowego sądu. Podejmuje on mianowicie rolę czynnika kształtującego i uzupełniającego prawo pierwotne wspólnotowe na drodze tzw. dynamicznej metody interpretacji prawa wspólnotowego, której celem było zapewnienie Wspólnotom pełnej zdolności do działania.
W sprawach wchodzących w zakres wykładni i stosowania prawa wspólnotowego jurysdykcja ETS-u jest wyłączna. Jest on również instancją odwoławczą od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji.
Zdolność do wnoszenia skarg posiadają trzy grupy powodów uprawnionych:
powodowie uprzywilejowani, czyli Komisja, Rada i państwa członkowskie. Mogą one wnosić do Trybunału skargi w przypadku każdego naruszenia prawa wspólnotowego i nie muszą wykazywać się żadnym szczególnym interesem prawnym. Mogą wnosić skargi przeciwko wszystkim wiążącym aktom prawnym organów wspólnotowych,
powodowie nieuprzywilejowani, czyli wszystkie osoby fizyczne i prawne. Ich legitymacja procesowa ograniczona jest do spraw dotyczących ich bezpośrednio i indywidualnie (czyli nie mogą wnosić skarg przeciwko rozporządzeniom i dyrektywom). Nie mogą również wnosić skarg przeciwko decyzjom skierowanym do innych podmiotów, nie dotykającym w żadnej mierze ich interesów,
powodowie częściowo uprzywilejowani, czyli Parlament oraz Europejski Bank Centralny. Instytucje te mogą występować ze skargami przeciwko wiążącym aktom prawnym wyłącznie w celu obrony swoich uprawnień (vide: sprawa C-70/88 "Chernobyl").
W celu podniesienia efektywności działań w sprawach wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości (trzeci filar) podczas konferencji międzyrządowej w 2000 roku powołano Europejską Jednostkę Współpracy Sądowej - EUROJUST. Do podstawowych zadań tej jednostki będzie należało:
zainicjowanie i koordynowanie "bliskiej współpracy" między władzami prokuratorskimi państw członkowskich,
usprawnianie współpracy sądowniczej w przypadkach przestępstw kryminalnych o charakterze międzypaństwowym, w szczególności w odniesieniu do przestępstw zorganizowanych. Obejmuje to bliską współpracę EUROJUST z EUROPOL-em,
uzgodnienie zasad ekstradycji między państwami członkowskimi,
usprawnienie prac między resortami sprawiedliwości państw członkowskich w obszarze postępowań sądowych i egzekwowania wyroków
W Traktacie Nicejskim podjęto próbę rozbudowy wspólnotowego systemu sądowniczego poprzez powołanie dodatkowej instancji rozstrzygającej, czyli judical panel. Po ratyfikacji Traktatu Nicejskiego do TWE zostanie włączony art. 225a oraz zostanie zmieniony art. 220 TWE, które to ukonstytuują judical panel. Szczegółowy zakres spraw, które będą mogły być rozstrzygane przez tą nową instancję sądowniczą zostanie określony w decyzji Rady powołującej judical panel, która również powoła jednomyślnie członków judical panel. Odwołania od rozstrzygnięć judical panel będzie rozpatrywał Sąd Pierwszej Instancji.