JELENIE WŁAŚCIWE (jelenie prawdziwe, starego świata)
jeleń szlachetny (jeleń europejski, Maral, Wapiti),
jeleń plamisty sika,
daniel.
JELENIE RZEKOME (nowego świata)
jelenie amerykańskie (oprócz wapiti),
łoś,
renifer,
sarna.
RÓŻNICE POMIĘDZY JELENIAMI WŁAŚCIWYMI, A RZEKOMYMI
* jelenie właściwe:
- kości śródręcza II i V niezrośnięte z kośćmi palców,
- opuszki palcowe okrągłe, wypukłe, 1/3-1/2 długości racicy,
- pełne uzębienie w 3 roku życia,
- pierwsze poroże w 2 roku życia,
* jelenie rzekome:
- kości śródręcza II i V zrośnięte z kośćmi palców,
- opuszki palcowe wydłużone, zwężające się ku przodowi, 2/3 długości racicy,
- pełne uzębienie na początku 2 roku życia,
- pierwsze poroże w wieku 8 miesięcy.
WYMIARY
* masa tuczy (ok. 75% masy ciała)
- Sardynia, Korsyka: 80 kg,
- Szkocja, Hiszpania, Francja: 100 kg,
- Niemcy, Sudety: 120 kg,
- Bieszczady, Mazury: 180 kg,
* długość ciała: 160-270 cm,
* wysokość: 120-160 cm.
OKRYWA WŁOSOWA
* suknia letnia: czerwono-brunatno-rdzawa,
* suknia zimowa: płowa, siwo-płowa,
* na głowie włos ciemniejszy, pod żuchwą prawie czarny,
* lustro na zadzie biało-żółte z ciemnym obramowaniem,
* ogon rdzawo-brunatny, od spodu bezwłosy,
* badyle siwo-brunatne, od przodu ciemniejsze, uda od wewnątrz siwo-białe,
* u samców od końca szczęki do piersi ciemnobrunatna grzywa,
* zmiana: IV/V (szybko) oraz IX/X (stopniowo).
GRUCZOŁY ZAPACHOWE
* preorbitalne,
* na zewnętrznej stronie badyli (silnie owłosiona, ciemna plama 3 x 6 cm),
* ogonowy (u byka): powiększony w czasie rykowiska,
* międzypalcowe.
ZMYSŁY
* węch: do kilkuset metrów, idą pod wiatr,
* słuch: bardzo dobry (obce dźwięki),
* wzrok: bardzo dobry (ruch, refleksy świetlne, obce przedmioty).
GŁOSY
* wabienie łani: „oing”,
* straszenie: krótkie stęknięcie,
* ryk byków w czasie rui.
AREAŁ ŻYCIOWY
* osiadły tryb życia,
* żyje w lasostepach,
* areał życiowy: 70-170 ha łanie, 120-400 ha byki,
* mogą się przemieszczać 15-20 km.
CHMARA JELENI
Jelenie żyją w chmarach. W zimie i na wiosnę chmara składa się z kilkunastu do kilkudziesięciu łań z młodymi, rocznych jałówek (łańki) i byczków oraz rzadziej 2-3 letnich byków. Chmara jest prowadzona przez starszą, doświadczoną łanię, która posiada cielę (tzw. licówka). W okresie rykowiska łanie idą na końcu chmary, a za nimi w pewnej odległości idzie byk. Po rykowisku byki tworzą własne chmary, po kilkanaście do kilkudziesięciu sztuk. Chmary samcze są prowadzone przez byki w średnim wieku. Chmara byków rozpada się na wiosnę w okresie wzrostu poroża i intensywnego żerowania.
Struktura płci: byki 1,2 (1,5) : łanie 1,0.
RYKOWISKO
* okres godowy jeleni,
* od poł. IX do poł. X,
* byki intensywnie poszukują łani w rujach i na odwrót,
* byk, który w tym okresie panuje nad chmarą jeleni nazywany jest bykiem stadnym (broni
on dostępu do chmary innym bykom),
* walki byków (zwycięzca obejmuje dowództwo nad chmarą),
* najbardziej intensywny okres rykowiska trwa ok. 2 tyg. (kilka kryć co kilkanaście minut).
* młodsze byki krążą wokół chmary próbując pokryć jakąś łanie.
CIĄŻA, PORÓD
* ciąża ok. 33-34 tyg.,
* w poł. V wysokocielne łanie odłączają się od chmary i rodzą 1-2 ciele w zacisznym
miejscu, ciele ma suknie płowo-czerwoną z biało-żółtymi cętkami, które znikają po kilku
tygodniach, ciele wstaje po ok. 1 godz.
* po ok. 6 tyg. łania wraca z cielęciem do chmary.
* ciele jest karmione najpierw co 0,5 godz., później rzadziej, kilka razy dziennie, aż do zimy.
UZĘBIENIE
0 – 1 – 3 – 3
3 + 1 3 – 3
wszystkie zęby stałe w wieku 30 miesięcy
mleczny P3 dwudzielny
POROŻE
* 7-8 miesięcy: wyrastają możdżenie,
* 12 miesięcy: możdżenie przebijają skórę, pokryte przez scypuł,
* wzrost poroża, później zahamowanie przez testosteron, szybkie kostenienie,
* czemchanie: młode byki IX/X, stare VII/VII,
* zrzucanie poroża: II/III/IV, skrócenie i pogrubienie możdżeni.
SCYPUŁ
Scypuł to silnie unerwiona i silnie ukrwiona skóra, która pokrywa poroże w okresie jego wzrostu. Z wierzchu pokryta błyszczącym, szarym meszkiem. Jest miękka i podatna na uszkodzenia. Naczynia krwionośne scypułu mają za zadanie intensywnie odżywiać poroże w czasie jego wzrostu. Po okresie wzrostu poroża następuje usunięcie scypułu przez czochranie porożem o drzewa i gałęzie, a na powierzchni poroża widoczne są rowki, będące pozostałością po naczyniach krwionośnych scypułu.
ODŻYWIANIE SIĘ JELENI
Jelenie są roślinożercami (przeżuwacze).
Lato: trawa i zioła (ok. 70%), byliny, młode pędy drzew i krzewów, grzyby, jagody, kora drzew, plony rolne.
Zima: pędy drzew liściastych i iglastych, igliwie, liście krzewów zimozielonych (malina, jeżyna), porosty, krzewinki (wrzos, borówka), żołędzie, kasztany.
Dziennie jeleń zjada ok. 16-17 kg paszy zielonej.
Jest bardziej trawożerny (60%) od sarny (40%).
Jelenie żerują na otwartej przestrzeni (łąki, polany, grunty rolne) od zmroku do świtu.
CZYNNIKI REDUKUCJI POGŁOWIA
* choroby zakaźne, inwazyjne, niedoborowe,
* zatrucia,
* urazy mechaniczne,
* kłusownicy, kłusujące psy.
STRUKTURA STADA JELENI W POSZCZEGÓLNYCH PORACH ROKU
W zimie i na wiosnę żyją w chmarach (kilkanaście do kilkudziesięciu łań z młodymi, roczne łańki i byczki, rzadziej 2-3 letnie byki.
V/VI wysokocielne łanie odłączają się od chmary, aby urodzić cielę (powrót po ok. 6 tyg.).
Rykowisko: poł. IX – poł. X, do chmary dołącza byk stadny.
Poza okresem godowym byki tworzą własną chmarę, która rozpada się na wiosnę w okresie wzrostu poroża i intensywnego żerowania oraz w czasie rykowiska.