PISA 2003
PISA jest to cykl powtarzalnych i długofalowych badań, przeprowadzanych w rozległej skali międzynarodowej. W Polsce zajmuje się tym Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OCED). W 2003 w badaniu wzięło udział 41 krajów, w tym wszystkie państwa OCED i 11 niezrzeszonych. Badanie objęło młodzież w wieku 15, ponieważ w większości państw kończy się wtedy obowiązkowa nauka, a uczniowie mają wybrać co dalej będą robić. 1
Wiedza, która była sprawdzana abstrahuje od programów nauczania, ma na celu sprawdzenie praktycznych umiejętności (kojarzenie i łączenie wiadomości z różnych dziedzin); przez co stosowane są szeroko pytania otwarte. Oprócz tego pozwala określić stosunek uczniów do szkoły, zarówno uczniowie jak i dyrektorzy szkół otrzymują ankiety. Poprzez to badanie można zweryfikować specyfikę sposobów nauczania, postawy i motywacje uczniów oraz zmierzyć długofalowe tendencje.
W Polsce w 2003 roku PISA była przeprowadzona w marcu. Na próbie losowej uczniów urodzonych w 1987. Wykluczono szkoły podstawowe, specjalne, zasadnicze szkoły zawodowe. Ogółem do badania wylosowano 5491 uczniów, a wzięło udział w sumie 4388 ze 160 szkół gimnazjalnych i 15 liceów. Istota jest informacja, że z wylosowanych uczniów głownie nie wzięli udziału uczniowie klas pierwszych i drugich gimnazjalnych, jednym z najczęstszych powodów był brak zgodny rodziców, co może świadczyć o niskiej wiedzy tych dzieci.2
PISA została podzielona na dziedziny, w której zostali ocenieni badani. W jej skład wchodzi czytanie ze zrozumieniem, matematyka, przyroda i to co pojawiło się po raz pierwszy rozwiązywanie problemów. Wszystkie zadania z każdej dziedziny były w skrupulatny sposób selekcjonowane, dobierane tak aby nie zawierały żadnych stereotypów, stygmatyzacji itd. Samo ich przygotowanie zajmuje 3 lata, a opracowane wyników kolejne pół roku. Uczestniczą przy tym eksperci z różnych państw.
Matematyka
Głównym celem było sprawdzenie jak uczniowie swoją wiedzą matematyczną posługują się w praktyce. Mierzono je za pomocą zadań, które można scharakteryzować w trzech wymiarach.
Treści matematyczne (do których trzeba się odwołać rozwiązując zadanie matematyczne)
Przestrzeń i kształt – 20 zad.
Zmiana i związki – 22 zad.
Ilość – 23 zad
Niepewność (intuicja zjawisk propabalistycznych, statystycznych) – 20 zad
Kompetencje matematyczne (skojarzenie problemu z matematyką, znalezienie rozwiązania)
Odtwarzanie – 26
Powiązania – 40
Rozumowanie – 19
Sytuacja lub kontekst w jakim umieszczony jest postawiony problem
Osobiste – 8
Edukacyjne (szkolne) – 15
Zawodowe – 5
Publiczne – 29
Naukowe - 18
Zadania miały zróżnicowaną formę:
Prosty test wyboru – 17
Złożony test wyboru – 11
Krótka odpowiedź - 13
Krótka wypowiedź – 23
Długa wypowiedź – 21
W sumie wszystkich zadań było 85.
Przy ocenie zastosowano sześcio-stopniową skalę umiejętności matematycznych 3 (jak rozkładały się wyniki - tabelka nr 2)4
Ogólne zestawienie wyników 276165 uczniów, zostało tak obliczone tak, aby średni wynik wynosił 500 pkt. Polska ogółem uzyskała 490 pkt., wnioskować możemy, że wypadła średnio w porównaniu z innymi państwami 5.
Nasi uczniowie pokazali, że:
Znają i stosują proste sposoby rozwiązywania zadań
Dobrze sobie radzą z diagramami, tabelkami, wykresami
Wykonują zadania wykorzystujące orientację przestrzenną
Wykonują proste optymalizację
Radzą sobie z zadaniami wykorzystującymi intuicję, losowość, proste zadania kombinatoryjne
Badanie pokazało, że nasi najlepsi uczniowie są słabsi od najlepszych uczniów świata. Niewiele uczniów potrafi podać kompletne rozwiązanie zadania, ale wielu podaje rozwiązanie częściowo. Wnioskujemy więc, że problem sprawia całościowo przeprowadznie toku rozumowania, od stawiania hipotez, aż do formułowania wniosków i opinii, młodzież ma problemy z abstrakcyjnym myśleniem, samodzielnym twórczym myśleniem.
Sami uczniowie trafnie oceniali w czym są słabi. Niepokojące jest to, że 30% odczuwa stres związany z lekcjami matematyki, nie widzą zastosowania praktycznego tego co się uczą (mieli problemy z rozwiązaniem zadań na zużycie paliwa, czasu trwania podróży czy ilości potrzebnych płytek na podłogę). Swoją wiedzę matematyczną uczniowie starają się głównie zapamiętać.
Zaobserwowano związek między wynikami, a „przyjazną szkołą”, wykształceniem rodziców, statusem społecznym ucznia. Można postawić hipotezę, że dzieci z „lepszych” rodzin chodzą do lepszych szkół, co przekłada się na całe wyniki. 6
Rozwiązywanie problemów
Ta dziedzina pojawiała się pierwszy raz w 2003 roku, ma charakter interdyscyplinarny (szeroko rozumianej matematyki, nauk przyrodniczych i innych). Zadania są podobne do tych z którymi uczniowie spotykają się w życiu codziennym, a nastawione na samodzielne, kreatywne poszukiwanie rozwiązania.
Zawarto trzy typy problemów:
Podejmowanie decyzji
Analizę i konstruowanie problemów
Usuwanie nieprawidłowości
Uczniowie wykazywali, że potrafią:
Zrozumieć problem
Scharakteryzować problem
Stworzyć reprezentację zakres problemu
Rozwiązać problem
Podjąć refleksję nad rozwiązaniem
Przedstawić refleksję nad rozwiązaniem
Podobnie jak w matematyce zastosowane skalę ocen 7 przy wynikach. Dokładne wyniki na tabeli nr 58. Średni wynik dla Polski to 487 pkt. Tylko 12 % naszych uczniów uzyskało poziom 3, a z tą dziedziną mieli największy problem i wypadła najsłabiej.
Zaobserwowano, że duży wpływ na wyniki ma szkoła (znaczna rozpiętość między wynikami); dzieci rodziców pracujących na całym etacie miały lepsze wyniki niż tych co maja niestabilne zatrudnienie bądź szukają pracy. W Polsce nie stwierdzono zależności między płcią, ale w krajach skandynawskich dziewczynki wypadły lepiej.
Po podsumowaniu tych wyników możemy wyciągnąć pewne wnioski: uczniowie polscy mieli problemy z pytaniami o wyszukiwanie informacji, nie potrafili stworzyć wielostopniowego rozwiązania, zaproponować kreatywne rozwiązanie, uczniowie często rezygnowali z próby rozwiązania problemu, dobrze natomiast radzili sobie z zadaniami gdzie należało podjąć decyzję biorąc pod uwagę kilka prostych ograniczeń. 9
Czytanie ze zrozumieniem
W tej dziedzinie chodzi o kojarzenie różnych informacji , umiejętności wyodrębniania ważniejszych informacji od mniej ważnych z pkt. Widzenia zagadnienia do powiązania ich z wiedzą ogólną. W badaniu zastosowano oprócz tekstu ciągłego, teksty nieciągłe (np. urzędowe pisma, formalne, rysunki i wykresy). Uczniowie byli sprawdzani z umiejętności ogólnego rozumienia tekstu, interpretowania, biegłości w wyszukiwaniu informacji, posiadanej wiedzy o świecie, uzasadnianie swojego stanowiska.
Znów zastosowano trzy podstawowe wymiary:
Wyszukiwanie informacji
Interpretowanie
Refleksja i ocena
Przy opracowywaniu wyników nie stosowano już skal ocen, zastosowano tylko pkt., ogólnie z całości.10 Nasi uczniowie poprawili wynik z poprzedniego badania z 479 do 497 (gdzie średnia 500 pkt); warstwa najlepszych uczniów została wzmocniona.11
Przyroda
Zadania z zakresu zagadnień przyrodniczych obejmowały trzy aspekty:
Wiedza i pojęcia naukowe
Procesy naukowe
Obszary dla których oceniane są wiedza i procesy naukowe
Przy wynikach nie stosowano żadnych skal umiejętności, a Polska ogólnie wypadła średnio12.
Stosunek uczniów do szkoły
Polska należy do krajów, gdzie odsetek negatywnego stosunku uczniów do szkoły jest wysoki. Uczniowie zwracają uwagę na to, że rzeczy których się uczą nie mają zastosowania w życiu codziennym. Martwiące jest to, że aż dwie trzecie uczniów negatywnie oceniło nauczycieli. Ponad 50% uważa, że nie interesują się sytuacją życiową, zainteresowaniami swoich podopiecznych. W relacjach z innymi uczniami czują się dobrze, tylko 10% mówi, że ma z tym problemy, a 8% czuje się nielubianymi. 13
Na podstawie wszystkich danych z 2003 roku, możemy wnioskować, że całościowy wynik badania został poprawiony (niż w roku 2000)przez:
Wprowadzenie gimnazjów (dodatkowy rok dla wszystkich)
Rejonizację
Wprowadzenie obowiązkowych testów
Badanie PISA i jego rezultaty Michał Federowicz (Kierownik projektu badawczego PISA)↩
Populacja i próba uczniów w badaniu PISA Jacek Haman (Instytut socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego)↩
Załącznik nr 1↩
Załącznik nr 2↩
Załącznik nr 3↩
Matematyka w programie PISA Agnieszka Sułowska (Koordynator części matematycznej polskiego badania PISA); Zbigniew Marciniak (członek międzynarodowej grupy ekspertów programu PISA, prof. Uniwersytetu Warszawskiego)↩
Załącznik nr 4↩
Załącznik nr 5↩
Rozwiązywanie problemów w badaniu PISA, Barbara Ostrowska (koordynator części: rozumowanie w naukach przyrodniczych oraz umiejętność rozwiązywania problemów)↩
Załącznik nr 7↩
Charakter zmiany czytania ze zrozumieniem 2000 – 2003, Michał Federowicz↩
Załącznik nr 8↩
Uczniowie i ich szkoły, Agata Romaniuk, Paweł Sztabiński↩