Plotyn

Żył między rokiem 203, a 270. Narodzony w Egipcie, studiowal w Aleksandrii od 28 roku życia.

Filozofia Plotyna przedstawiona została w Enneadach, wydanych przez jego ucznia Porfiriusza. Opisane w nich zostało wstępowanie ku Jedni i zstępowanie od niej (gr. hen). Jednia, którą plotyn określa także jako dobro, jest absolutną jednością i pełnią. Z niej wywodzi się wszelki byt, ale także wszelkie i piękno. Nic, co istnieje, nie może egzystować poza powiązaniem z Jednią. Plotyn odwoływał się m.in. do przykładu słońca.
Światło w sposób nierozerwalny jest powiązane ze słońcem. Nie da się od niego oddzielić. Światło pozostaje zawsze po stronie słońca. Analogicznie, również bytu nie można oddzielić od jego źródła, od Jedni. Ponieważ Jednia stanowi absolutną jedność, nie można ująć jej bezpośrednio w różnicującym, pojęciowym poznaniu. ?Ono, nie najpierw różne, a potem dopiero jedno, Ono, o którym kłamie nawet to powiedzenie, że jest jedno, o którym nie ma pojęcia ni wiedzy, o którym się właśnie mówi, że jest nawet ponad substancją [...]".
Jednia jest do tego stopnia przepełniona dobrem, że się z niej ono przelewa, co plotyn określa jako ?promieniowanie", tzw. emanację. Wyższe stopnie bytu odbijają się w niższych. W procesie tym ubywa stopniowo jedności i doskonałości, aż byt wraz z materią utworzy świat cielesny.
Najpierw powstaje świat ducha (nous). Jest to sfera idei, tzn. wiecznych wzorów wszystkich rzeczy, i dlatego stanowi wyższy poziom bytu. Ten intelligibilny świat kieruje się ku Jedni, niemniej jest już wewnętrznie zróżnicowany: myślenie ducha wymaga rozdzielenia myślącego i pomyślanego oraz różnorodności przedmiotów.
Dlatego oprócz takich zasad, jak byt, stałość, identyczność (przysługujących mu z racji jego wieczności), należą do niego, w związku z procesem myślenia, jeszcze ruch i różnorodność.
Owocem dojrzałego ducha jest dusza. Tak jak wypowiedziane słowo jest odbiciem myślenia, tak dusza jest odbiciem ducha.
Ponieważ wynika ona ?z działania" ducha, najwyższą forrnąjej działalności jest jego kontemplacja. Dusza łączy w sobie sferę duchowości i materialności.
Jako dusza świata przenika ona, formuje i uduchowią kosmos, przez co świat zyskuje harmonie.
Dusza zawiera w sobie dusze jednostkowe. Te łączą się z materią i tworzą w ten sposób poszczególne rzeczy cielesnego świata. Materię określa plotyn jako czystą nieokreśloność, niebyt. Nie ma formy, jest nieuporządkowana i nieczysta. Ponieważ jest najbardziej oddalona od światła Jedni, plotyn mówi o ?ciemnościach materii". Połączenie materii z duszą utrudnia jej ogląd ducha i Jedni, od której pochodzi.
Wstępowanie ku Jedni plotyn traktuje jako proces oczyszczania. Jego inspiracją jest miłość (eros) do prapiękna i prajedni. Wstępowanie dokonuje się przez kontemplację. Np. sztuka wyprowadza ponad spostrzeżenie zmysłowego piękna do ujęcia piękna w czystej, zamkniętej w sobie formie. Również w filozofii dusza przezwycięża cielesny świat cieni i powraca do ducha. Najwyższą formą oczyszczenia jest ekstaza, bezpośrednie zanurzenie się w Jedni.
(P. Kunzman, F.-P. Burkard, F. Wiedemann, Atlas Filozofiii, Warszawa 1999, s. 63)