I Wprowadzenie
Czym jest filozofia i jak ją definiować (czy jest nauką)?
Filozofia, nazwa filozofia jest greckim wyrazem powstałym ze złożenia fileo + sophia = miłość + mądrość, co dokładnie oznacza: miłość mądrości. W Grecji jednak wyraz ten oznaczał ogólnie: wiedzę, mądrość, wykształcenie. Obowiązujące do dziś znaczenie słowa filozofia nadał dopiero Platon, dzieląc ją na wiedzę o zjawiskach i wiedzę o bycie. Od tego czasu oznaczała wiedzę istotniejszą, ogólniejszą, prawdziwszą i trwalszą od innych.
Grecy dzielili filozofię na: fizykę, logikę i etykę rozumiejąc przez nie:
fizyka - nauka o bycie,
logika - nauka o poznaniu,
etyka - nauka o wartościach.
Z czasem ww. dziedziny uległy rozbudowaniu tworząc:
- teorię bytu (ontologię),
- teorię poznania (gnoseologię),
- teorię wartości (aksjologię) - z podziałem na etykę i estetykę,
- krytykę poznania (epistemologię).
Dziedzina jest nauką tylko wtedy, gdy:
jest zbiorem udowodnionych tez lub potwierdzonych hipootez tworzące teorie aktualnie uznane za prawdziwe. lub
Posiada wyraźnie wyodrębniony przedmiot badań i określone specjalistyczne metody badań. Przedmiot (obiekt badań) może być fizyczny i obserwowalny lub niefizyczny i nieobserwowalny. Metody badań powinny być sformalizowane i często wymagają użycia określonych narzędzi badawczych.
Przykłady i charakter problemów filozoficznych (w odróżnieniu od naukowych).
Filozofia przyrody, w odróżnieniu od filozofii nauki, nie zajmuje się krytyką i analizą metod badawczych stosowanych przez nauki przyrodnicze, lecz raczej stara się wyciągać daleko idące wnioski z dokonań tych nauk, przyjmując je za rodzaj pewnika. Problemy filozofii przyrody koncentrują się na zrozumieniu przyrody łącznie z człowiekiem i jego miejscem w przyrodzie.
Scharakteryzuj podstawowe działy filozofii współczesnej (ontologia i metafizyka, epistemologia i teoria poznania, aksjologia)
Ontologia- nauka o "pierwszych zasadach i ostatecznych przyczynach" bytu. W takim ujęciu nauka o bycie jako takim, której zadaniem jest dociekanie natury wszystkiego, cokolwiek istnieje, czyli "tego, co jest", zarówno w sferze realnej - przedmioty, zdarzenia, fakty - jak też wyabstrahowanej - pojęcia, kategorie, terminy. Współcześnie mianem ontologii przyjęło się nazywać jeden z podstawowych działów filozofii zajmujący się - obok teorii poznania i aksjologii - teorią bytu, problemami jego natury, sposobami istnienia i przejawienia, stosunkami pomiędzy bytami itp.
Metafizyka dział filozofii, który początkowo zajmował się teorią bytu (ontologią), materii pierwotnej, później również nauką o Bogu, duszy, wyjaśnianiem zjawisk wykraczających poza możliwość poznania za pomocą zmysłów, pozadoświadczalnych, próbą dotarcia do istoty bytu.
Epistemologia, dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego.
Aksjologia ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania.
Filozofia przyrody – charakterystyka dziedziny i podejmowane zagadnienia
Filozofia przyrody podejmuje problemy o filozoficznym charakterze wyrastające w związku z wynikami nauk przyrodniczych, takich jak: kosmologia, chemia, biologia, etologia, ekologia, biopsychologia, antropologia, a nawet kognitywistyka.
II Filozofia Fizyki
Jakie są główne problemy podejmowane przez filozofię fizyki?
Filozofia miała pomóc zrozumieć sposób funkcjonowania wszechświata i zajmowała się wszystkimi zagadnieniami nauki. Robiła to jednak metodami filozoficznymi.
Stopniowo jednak empiryczne badanie rzeczywistości materialnej wyodrębniało się z głównego nurtu badań filozoficznych. W XVII w. nastąpiło rozdzielenie filozofii i nauki.
Jest to analizazarówno podstawowych pojęć (wszechświat,materia, atom, energia oraz problemów szczegółowych jak np: zagadnienie podzielności materii.
Scharakteryzuj rozwój klasycznych pojęć starożytnej fizyki, jak Physis, Arche, Atom, Hyle/Materia, wraz z ich twórcami
Physis (źródłowe dla fizyka) -najwcześniej o słowie tym pisał Homer rozumiejąc je jako czynnik odpowiedzialny za wzrost. W jońskiej filozofii uważano physis za coś odwiecznego, co zawsze było i będzie niezmienne. W klasycznej filozofii greckiej z kolei za wszystko co wrodzone i naturalne. Dopiero Arystoteles uznał physis za przedmiot badań fizyki. Pojęcie to można rozumieć jako: aktywność, energię, życie, powstawanie, ginięcie, naturę i przyrodę. Grecka fizyka odnosiła się do wszytskiego co ożywione i nie ożywione w otaczajacym nas świecie.
Arche - (pra)zasada/przyczyna, początek. Słowo źródłowe dla archaiczny, archetyp.W starożytności arche rozumiano jako zasadę rządzącą wszechświatem. Pytanie o Arche, czyli o początek jest jednym z pierwszych problemów w nauce. Pojęcie powstało na gruncie filozofii jońskiej, rozwijane było przez eleatów, a zmienione przez atomistów i pitagorejczyków. Jest to połączenie takich słów: materia, kształt, rozum, przyczyna. Anaksymander zaczął używać tego pojęcia w odniesieniu do abstrakcyjnego bezkresu, a Heraklit ogień nazwał za arche, przyczynę zmienności przyrody.
Atom - pierwszą teorię atomizmu przedstawił Kanada. Twierdził, że ciepło i światło sa przejawami tej samej złożonej substancji. Koncepcja ta przenikła do Grecji. Dosłownie atom oznacza “coś czego nie da się przeciąć”. Leucypi Demokryt uznali, że zasadą arche są atomy (wszystko składa się z atomów, których jest nieskończenie wiele. poza nimi istnieje tylko próżnia)
Hyle - budulec, tworzywo. Pierwotnie słowo to oznaczało las lub drewno. Pojęcie to rozpowszechnił Platon, od którego można wywodzić abstrakcyjną ideę materii. Grecy pojmowali ją jako nieokreśloną substancję obecną we wszechświecie
Wymień główne zagadnienia i twierdzenia fizyki Arystotelesa (rodzaje ruchów, kosmologia)
Kosmos składa się z 4 skłądników(zasad, arche): woda powietrze, ogień,ziemia
Ciała dążą do zajęcią swoich “naturalnych miejsc” - środkiem wszechświata jest ziemi, do której dążą inne ciężkie ciała.
Najdoskonalszy jest ruch kołowy -naturalny ruch eteru wypełniającego sfery niebieskie
Wszechświat jest idealny i ma kształt idealnej kuli (bo jest skończony)
Opisz prawa dynamiki Newtona
I prawo - każde ciało trwa w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajym prostoliniowym, o ile siły przyłożone nie zmuszą ciała do zmiany tego stanu. (bezwładność)
II prawo - Zmiana ruchu jestproporcjonalna do przyłożonej siły poruszającej się w kierunku prostej, zdłuż której siła jest przyłożona (przyśpieszenie)
III prawo - Względem każdego działania istnieje przeciwdziałanie przeciwnei równe, to jest wzajemne działania dwóch ciał są zawsze równe i zwrócone przeciwnie. (akcja-reakcja)
Scharakteryzuj rozwój nowożytnego rozumienia materii, główne zmiany w jego pojmowaniu i najważniejsi myśliciele (Kartezjusz, Leibniz, Newton, Faraday, Maxwell, Huygens, Einstein, Planck)
Materia starożytna:stałe, odwieczne, bezkresne tworzywo
Dzięki Newtonowi i Kartezjuszowi materię zaczęto rozumieć jako rozciągłość i masę w odróżnieniu od obiektów duchowych,które również uważano za istniejące.
Według Kartezjusza i Leibniz’a posiada masę i wymiary geometryczne, jest nieskończenie podzielna, wypełnia cały wszechświat, jest w ciągłym ruchu, przenosi oddziaływania mechaniczne i energię; rozróżniał dwa rodzaje materii: eter i materię twardą.
Według Newtona materia to zbiór niepodzielnych cząstek elementarnych twardych i nieprzenikliwych, zajmują konkretne miejsce w przestrzeni i czasie.
Końcem XIX wieku korpuskularna i masowa albo bez-masowa promieniująca w przestrzeni, eteryczna, potem falowa, elektromagnetyczna - dualizm
XX wiek - po teoriach względności Einsteinai i mechanice kwantowej, przestrzeń i czas względne, zależne od masy a ta zrównana z energią, zaś jej jednostka (kwant) może być jednocześnie w różnych miejscach w przestrzeni - relatywizm
Jak wpłynęły zjawiska światła, magnetyzmu, elektryczności i promieniotwórczości na współczesną fizykę (podstawowe problemy i kluczowe eksperymenty).
Światło - Newton uważał je za strumień materii, jednakże okazało się ono być falą za czym postulował Huygens. Udowodnił to jednak dopiero Young na początku XIX wieku. M.in. dzięki teorii falowej udało się Fresnelowi wyjaśnić wiele zjawisk optycznych.
Elektryczność i magnetyzm - zarówno Faraday jak i Maxwell potwierdzili doświadczalnie istnienie pola elektromagnetycznego. Maxwell powiązał oba typy pól za pomocą równań i zasugerował, że światło ma podobną naturę. Obalona została hipoteza Newtona dotycząca materii (eter). Pole fale i światło to obiekty fizyczne, a powietrze jest jedynie nośnikiem .Eter tak naprawdę nie istniał, ale ostatecznie obalić go udało się dopiero Einsteinowi w szczególnej teorii względności (wcześniej wielu uczonych podejmowało tą próbę).
Promieniotwórczość - zjawisko to zostało ukazane m.in. przez Marię Skłodowską-Curie i Rontgena. Promieniotwórczość podważyła zasadę zachowania masy. Oznaczało to koniec mechaniki klasycznej a początek mechaniki kwantowej i teorii względności. Konsekwencjami było również odkrycie przez Rutherforda promieniowania alfa,beta i gamma oraz jądra atomu - odkryto kolejny poziom materii.
III Filozofia Biologii
Ogólna charakterystyka i problemy filozofii biologii (ujęcia redukcjonistyczne a holistyczne)
Najogólniej, biologia bada zjawiska związane z przyroda ożywioną (z gr. Bios= życie, Biosfera= to obszar badań). Filozofia biologii jest analizą podstaw nauk badających biosferę. Jest też refleksją metanaukową nad dominującymi teoriami tłumaczącymi: powstanie życia, ewolucję organizmów, własności i przemiany w przyrodzie ożywionej, jej strukturę i dynamikę itp.
Różne sposoby definiowania życia
1.Życie to niematerialna własność umożliwiająca przetwarzanie informacji i posiadanie świadomości => zarzut: spekulacja metafizyczna (witalizm)
2. Życie jest własnością wszystkich systemów ewoluujących, które w sposób dynamiczny samo powielają i samo-organizują się. => zarzut: redukcja życia do ewolucji, definicja za szeroka, bo wirusy, programy, czy tzw, memy też spełniają te definicję.
3. Zycie to własność przysługująca organizmom. Organizmy żywe roznażają się, metabolizują, utrzymuja homeostazę itp. => zarzut : organizm, jest czymś co już posiada życie, nadal nie wiemy czym ono jest, co to za własność
4. Życie to proces realizowania w systemach o odpowiedniej złożoności, które: posiadają fizyczną strukturę wyodrębniona od innych, posiadają zdolność metabolizmu i utrzymywania pewnej równowagi (homeostazy) przechowują i przetwarzają informacje, rozmnażają się i umierają (proces zanika) => zarzut: wielu uważa, że życie to nie coś zlożonego (proces) ale prosta własność, którą się posiada lub nie.
Geneza i podstawowe założenia Ewolucjonizmu
Pierwsze idee Ewolucjonizmu mówią o transformacji organizmów, pojawiły się już u Greków (np. Empedoklesa, Arystotelesa)
Do początku XIX obowiązywał chrześcijański kreacjonizm- różne postaci życia zostały jeden raz stworzone przez Boga i tak trwają w niezmienionej formie.
Sama ewolucja gatunków to nie teoria, ale fakt, obiektywne zjawisko, bo organizmy w danym środowisku po prostu stopniowo się zmieniają. Przedmiotem sporu może stać się co najwyżej o różne teorie ewolucji. Przedmiotem różnych teorii ewolucji są mechanizmy leżące u podstaw ewoluowania organizmów. Są trzy podstawowe mechanizmy:
- Dziedziczności (zdolność do replikacji i przekazywania cech potomstwu)
- Zmienności osobniczej (tzw. Wariacje cech, występują różne cechy w różnym nasileniu0
- Selekcji cech poprzez dobór naturalny
Lamarkizm i Darwinizm – główne różnice i podstawowe tezy
Lamarkizm
Założenia:
Prymitywne formy życia powstają w sposób ciągły z materii nieożywionej. Organizmy zmieniają się kierunkowo i liniowo od prostych do złożonych „drabina jestestw”. Organizmy żywe posiadają „wewnętrzną potrzebę” prowadzącą do craz większej złożoności i doskonalenia. Środowisko wpływa na zmiany, które są celowe, nie przypadkowe.
Prawa:
Narządy używane rozwijają się, a nie używane zanikają- impuls do specjalizacji to impuls ze środowiska. Nowe specjację są przekazywane potomstwu, jeśli posiadane przez obojga rodziców- bezpośrednia dziedziczność cech nabytych.
Darwinizm:
Podstawowe tezy :
Występują wewnątrz- gatunkowe wariacje, cechy w różnym nasileniu. Niektóre wariacje (róznice) dają przewagę w określonych warunkach- presja środowiska (dobór naturalny) Rodzi się więcej osobników niż trzeba => walka o byt. (teza de monografii Malthusa). Przeżywają osobniki najlepiej dostosowane (surviwal the futtest) => adaptacjoniz. Zamiany SA stopniowe i powolne, ale są postępem, zwiększają stopień równowagi (zmniejszają entropię) => rozwój a kres = osiągnięcie równowagi.
Makro i Mikroewolucjonizm – nurty współczesne
Nurt makroewolucyjny
Pierwotny (klasyczny) dotyczy procesów zachodzących w dużych systemach biologicznych (gatunki, populacje). W ujęciu makroewolucyjnym główny proces zachodzący w biosferze to selekcja (promowanie osobników o określonych cechach) jest on zależny od warunków panujących w danej niszy ekologicznej. Nisza ekologiczna obejmuje .in.: warunki klimatyczne, warunki geofizyczne (typ terenu rodzaj podłoża) , fizyko-chemiczne (skład gleb itp.) ekosystem-> biotop ~ biocenoza
Nurt mikroewolucyjny
Powstał wraz z genetyką w połowie XIX wieku. Badane są molekularne mechanizmy warunkujące zmienność osobniczą. Główne pojęcia: gen, allel, genotyp, fenotyp itp. Dziedzina ta jest istotna dla medycyny, epidemiologii, zoologii, psychiatrii itp. Wyjaśnienia są redukcjonistyczne- sprowadzają cechy morfologiczne i behawioralne do poziomu molekularnego.
Richard Dawkins – pojęcie fenotypu rozszerzonego, teoria altruizmu, antyteizm
Dawkins. Poglądy w skrócie:
Gen to podstawowa jednostka doboru naturalnego. Dobór selekcja nie polega na walce o byt między osobnikami, ale między genami. Ewolucja zwiększa adaptację, ale adaptacja to nie cel, ale ślepy los, przypadkowy kierunek- wypadkowa wielu czynników środowiskowych i organizmalnych. Dobór naturalny zachodzi na poziomie mikro.
Fenotyp rozszerzony : genotyp determinuje nie tylko cechy organizmu (bezpośrednio), ale pośrednio również cechy środowiska np. gen odpowiadający za długość bobrzych siekaczy determinuje wielkość budowanych tam (tym samy zmienia środowisko)
Altruizm- pochłania energię nie przynosząc bezpośrednich korzyści osobnikowi- jest zachowaniem obecnym u wielu zwierząt i wydaje się być ewolucyjnie nieuzasadnione. Altruizm podlega zasadom doboru krewniaczego, adaptacja w kierunku zwiększenia przeżywalności osobników spokrewnionych.
Antyteizm Dawkinsa
Wersje skrajne: Teizm- Bóg jest, Ateizm-Boga nie ma.
Wersje pośrednie : Deizm- Bóg jest ale nie ma wpływu , Agnostycyzm- nie da się poznać prawdy o Bogu.
Wersja Dawkinsa: Antyteizm – Boga nie ma, a kulturowo „ wyczytane” rytuały i wiara w różne bósta tworzy podziały i jest źródłem zła.
IV Filozofia Umysłu
Ogólne, zdroworozsądkowe cechy świadomości i przykłady zjawisk niezgodnych z nimi (pomijania, brak uwagi, widzenie mimo ślepoty)
Świadomość zdawanie sobie sprawy z istnienia otoczenia, istnienia samego siebie. świadomość istnienia swojego życia psychicznego aż po świadomość świadomą samego siebie. Świadomość samego siebie to rodzaj reprezentacji swojego organizmu na tle reprezentacji środowiska. Świadomość otoczenia posiadają niektóre zwierzęta, a świadomość samego siebie posiadają ludzie i najprawdopodobniej szympansy.
Zdrowy rozsądek Termin "zdrowy rozsądek" stosuje się zazwyczaj dla pojęć rozsądku zbliżonych do koncepcji Moore'a, koncepcji filozofii szkockiej czy też do koncepcji Kartezjusza. Pozbawiony dodatkowych określeń termin "rozsądek" albo pokrywa się ze znaczeniem terminu "zdrowy rozsądek", przy czym odnosi się wtedy zwłaszcza do rozumień tego terminu bliskich koncepcji Moore'a, lub też odnosi się koncepcji Kantowskiej.
Ślepowidzenie to zaburzenie percepcji wzrokowej spowodowane uszkodzeniem kory wzrokowej, osoba twierdzi, że nie widzi obiektu a poprawnie rozpoznaje co to za obiekt
Nastawienie percepcyjne - to wstępne przygotowanie umysłu do odbioru w procesie spostrzegania określonej informacji.
Przykładem ilustrującym nastawienie percepcyjne jest pokazywanie obrazków dwuznacznych z informacją co powinien zobaczyć obserwator, w zależności od tego co zasugerujemy, najprawdopodobniej to właśnie zobaczy obserwator
czujność– dotyczy oczekiwania na pojawienie się określonej informacji i ignorowania pozostałych informacji. Inne dane są ignorowane.
Świadomość w kognitywistyce - cztery podstawowe cechy (dualny dostęp poznawczy, stopniowalność, fizjologiczne podłoże, użyteczność)
Kognitywistyka – dziedzina nauki zajmująca się obserwacją i analizą działania zmysłów, mózgu i umysłu, w szczególności ich modelowaniem. Na jej określenie używane są też pojęcia: nauki kognitywne (ang. Cognitive Sciences) bądź nauki o poznaniu.